1. Nemene la hna drenge hnei Paulo göi itre Keresiano ne Korinito, ka thue madrine i angeic?

 AME lo macatre 55, drenge hë Paulo aposetolo ka hape, tha ikepe mekunë kö la itre trejine ne Korinito. Hnei angeic hna hnimi angatre tune la keme ka hnime la kuku, celë hi matre upe pi angeic la ketre tus nyine troa ameköti angatr. (1 Kor. 1:11; 4:15) Hnei Paulo hna sipo Tito, sine i angeic, troa pane wai angatr, nge thupene lai, tro nyidro a itronyi ngöne la hna xepe hnei he e Troas matre ce ithanatane la ewekë ka traqa. Ngöne la itre treu thupen, Paulo hë a treqe Tito e Troas, matre qaja koi angeic la pengöi itre trejine ne Korinito. Angeice pala hi a seseue angatr. Ngazo pe, tha traqa kö Tito, nge Paulo a xomi he ne tro Makedonia. Ngo madrine catre jë hi angeice la kola iöhnyi e cili me Tito e thupen. Öni Tito koi angeice ka hape, hnene la itre trejine ne Korinito hna drenge thenge la itre ihaji Paulo, nge angatre a ajane troa iöhnyi me angeic. Ame la kola drenge lai hnei Paulo, öni angeice jë hi “tru la madineng.”—2 Kor. 2:12, 13; 7:5-9.

2. (a) Nemene la hna cinyihane hnei Paulo koi angetre Korinito göne la lapaune me madrin? (b) Nemene la itre hnyinge nyine tro sa sa?

² Tha qea ju kö e thupen, nge cinyanyine hmaca jë hi Paulo la ketre tusi koi angetre Korinito, me hape: “Tha eëhuni kö a musinëne la lapaune i nyipunie, ngo eëhuni a xatuane la madine i nyipunie, ke cile huti hë nyipunie hnene la lapaun.” (2 Kor. 1:24) Nemene la hnei Paulo hna pi qaja e celë? Nge nemene la ini nyine xome hnene la itre qatre thupe qa ngöne la itre hna ithanata celë?

3. (a) Nemene la hna pi qaja hnei Paulo lo angeice a hape: “Cile huti hë nyipunie hnene la lapaun”? (b) Hnene la itre qatre thupe hna nyitipune tune kaa la tulu i Paulo?

³ Hnei Paulo hna qaja la lue thiina ka nyipi ewekë troa hetrenyi hnene la itre Keresiano, ene la lapaune me madrin. Hnei Paulo hna pane ithanatane la lapaune me cinyihane ka hape: “Tha eëhuni kö a musinëne la lapaune i nyipunie,” nge,  “cile huti hë nyipunie hnene la lapaun.” Atre hnyawa hi Paulo ka hape, kola nyi hlue i Akötresie hnene la itre trejine ne Korinito qa ngöne la lapaune ka eje thei angatre koi Akötresie, ngo tha pi angeice kö maine ketre atr pena. Eje hnyawa hi koi angeice laka ka nyipici la ihnimi angatre koi Akötresie, nge ka tru koi angatre troa kuca la meköt. Celë hi matre tha nyipi ewekë kö koi Paulo troa thele enyipicine la lapaune ne la itre trejine me angeic, nge ketre tha ajane kö angeice troa ujë tune lai. (2 Kor. 2:3) Hnene fe la itre qatre thupe enehila hna nyitipu Paulo, nge tha luelue kö angatre laka, itre trejine me angatre a lapaune hnyawa koi Akötresie, me nyi hlue nyipici koi Nyidrë. (2 Thes. 3:4) Tha angatre kö a acile la itre wathebo ka catre kowe la ekalesia. Angatre pe a xatuane la itre trejine troa xomi mekune hnyawa jëne la itre ini qa hnine la Tusi Hmitrötr, me jëne la itre hna amekötine hnene la organizasio i Iehova. Tune enehila, tha hnene kö hnene la itre qatre thupe hna musinëne la lapaune ne la itre trejine me angatr.—1 Pet. 5:2, 3.

4. (a) Nemene la aliene la hna cinyihane hnei Paulo ka hape: “Eëhuni a xatuane la madine i nyipunie”? (b) Nemene la aqane tro la itre qatre thupe enehila a nyitipu Paulo?

⁴ Öni Paulo fe: “Eëhuni a xatuane la madine i nyipunie.” Drei lai ange hna qaja e celë hnei Paulo? Kolo hi a qeje angeice me itre sine huliwa i angeic, angetre xatuane la angetre Korinito. Hne së hna atre tune kaa? Hnene laka, ame pala hi hnine lai tusi koi angetre Korinito, hnei Paulo hna qeje ëjene la ala lue qaathei angatre lo kola qaja ka hape, Iesu “lo hne huni hna cainöjëne koi nyipunie, ene ini me Silevana me Timoteo.” (2 Kor. 1:19) Ketre, ame la hna ithanatana qene Heleni hna xome hnei Paulo e celë, tre, kola hape, “ce huliwa,” nge ame ngöne la itre tusi angeic, hnei angeice pala hi hna xome la hna ithanata cili göi troa qaja la itre atr ka ce huliwa pala hi me angeic ngöne la hna cainöje trootro, tui Apolo, me Akula, me Perisila, me Timoteo, me Tito. (Rom. 16:3, 21; 1 Kor. 3:6-9; 2 Kor. 8:23) Haawe, ame la Paulo a qaja ka hape: “Eëhuni a xatuane la madine i nyipunie,” angeic a qaja koi angetre Korinito ka hape, hnei angeice me itre sine huliwa i angeice hna catre kuca la hnei angatre hna atreine matre troa xatuane la ekalesia troa nyi hlue i Akötresie cememine la madrin. Ka tune fe hi enehila la hna ajane hnene la itre qatre thup. Aja i angatre troa kuca la hnei angatre hna atreine troa ixatua matre tro la itre trejine me angatre a “nyi hlue i Iehova jë memine la madin.”—Sal. 100:2; Fil. 1:25.

5. Nemene la mekune hna hnyingëne kowe la itre trejine trahmany, me fö? Nemene la nyine tro sa mekune la easa ce wange la mekuna i angatr?

⁵ Ame hi lo ketre ijin, hna hnyingëne kowe la itre trejine trahmanyi me föe ka hape, “Nemene la trenge ewekë maine huliwa hna kuca koi epuni hnene la ketre qatre thup, nge ka akökötrene la madrine i epun?” Tro sa ce wange la mekuna i angatr. Ame ngöne la kola ce ithanatane lai, mekune jë epuni la itre ewekë hna kuca me hna qaja koi epuni hnene la itre qatre thupe nyine akökötrene la madrine i epun. Nge ijije fe tro epuni a mekune la ewekë nyine tro epuni a kuca göi troa thue madrine ne la ekalesia. a

6, 7. (a) Nemene la ketre aqane tro la itre qatre thupe a nyitipu Iesu me Paulo me itre xa hlue i Akötresieti ju kö? (b) Pine nemene matre madrine catre la itre trejine e tha tro kö sa thëthëhmine la itre ëje i angatr?

⁶ Nyimu trejine trahmanyi me föe ka qaja ka hape, madrine catre angatre la itre qatre thup a nyipi ewekë angatr. Ame la ketre aqane tro la itre qatre thupe a kuca, tre troa tui Davita, me Elihu, me Iesu. (E jë la 2 Samuela 9:6; Iobu 33:1; Luka 19:5.) Hnene la itre hlue i Iehova cili hna nyipi ewekëne la itre xan, kola mama la angatre a hëne la itre atr jëne la itre sipu ëje i angatr. Ketre tui Paulo mina fe, ame la ka nyipi ewekë koi angeic, tre, tha tro kö a thëthëhmine la ëje ne la itre trejine trahmanyi me föe nge troa qeje ëje i angatr.  Ame ngöne la pune la itre tusi angeic, hnei angeice hna qeje ëjene la 25 lao trejine trahmanyi me föe; Perisi la ketre e angatr, ketre trejine föe. Öni Paulo e qeje angeic: “Ihniminge koi Perisi la hniminang.”—Rom. 16:3-15.

⁷ Ka jole catre kowe la itre xa qatre thupe troa xolouthe la ëjene la itre trejin. Ngo e troa thele hnene la ketre qatre thupe troa hëne itre trejine trahmanyi me föe qa ngöne la sipu ëje i angatr, canga drenge hi angatre laka, ka tru angatre koi angeic. (Eso. 33:17) Ka madrine fe la itre trejine la kola qeje ëje i angatre hnene la itre qatre thupe ngöne lo angatre a isa hamë mekune e ijine Ini Ne La Ita Ne Thup me itre xa casikeu ju kö.—Wange ju fe la Ioane 10:3.

8. Nemene la ketre ewekë ka tru hna kuca hnei Paulo, lo hna kuca fe hnei Iehova me Iesu?

⁸ Hnei Paulo fe hna amamane la aqane nyipi ewekë angatre hnei angeic jëne la hna qaja aloinyi angatr. Ketre aqane tro fe hi la itre qatre thup lai a hane xatuane la itre trejine troa nyi hlue i Akötresie cememine la madrin. Ame la Paulo a cinyihane koi angetre Korinito, hnei angeice hna qaja ka hape, madrine catre angeice koi angatr. Öni angeic: “Kete atraqate la hnenge hna madine göi nyipunie.” (2 Kor. 7:4) Tha luelue kö së laka, hnene la itre trenge ithanata i Paulo hna ketr la hni ne la itre trejine ne Korinito, ame hna keukawa hnei angatr. Hnei Paulo mina fe hna qaja aloine la itre xa ekalesia pine la itre huliwa i angatre ka loi. (Rom. 1:8; Fil. 1:3-5; 1 Thes. 1:8) Nge thupene la hna qeje Perisi ngöne la tusi kowe la ekalesia ne Roma, öni Paulo hmaca jë: “Ate huliwa atrunyi koi Joxu.” (Rom. 16:12) Drei jë kö la etrune la ithuecatre koi Perisi la kola drenge la itre trenge ewekë celë. Ame la kola qaja aloine la itre atr hnei Paulo, angeice hi lai a nyitipu Iehova me Iesu.—E jë la Mareko 1:9-11; Ioane 1:47; Hna ama. 2:2, 13, 19.

9. Pine nemene matre kola madrine la nöjei atrene la ekalesia la angatr a itö qaja aloiny?

⁹ Atre fe hi la itre qatre thupe enehila laka, ka nyipi ewekë tro angatre a amamane jëne la itre trenge ithanata i angatr ka hape, ka tru la itre trejine koi angatr. (Ite edomë 3:27; 15:23) Ame la nöjei ijine la kola qaja aloine la itre trejine hnene la ketre atre thup, tre, nyidrëti hi lai a amamane ka hape, nyidrëti a nyipi ewekë angatr, nge öhne hi nyidrëti la hnei angatre hna kuca. Nyipi ewekë kowe la itre trejine ngöne la ekalesia troa drenge la itre ithuecatre qaathene la itre qatre thup. Hnene la ketre trejine föe ka 50 lao macatre hna qaja ka hape, pëkö ketre ithuecatre hnei eahlo hna hane drenge nyine qaja aloine la huliwa i eahlo. Ame enehila; tha huliwa igoeë hmaca kö la itre atr, ngo kolo pe a iwajahuj. Celë hi matre ame ju hi la kola olene hnene la qatre thupe kowe lai trejine föe pine la ketre ewekë hnei eahlo hna kuca thatraqane la ekalesia, loi pi hi la hni eahlo. Öni eahlo: “Drenge ju hi ni la kola hnimi ni hnene la Tretretronge e hnengödrai.” Hnene la ketre trejine ka hetrune casine la lue nekö i angeic hna qaja ka hape, hna traqa la ketre qatre thup troa iwai me qaja ka hape, madrine catre nyidrë kowe la huliwa i angeic. Hetre trenge catre i angeice hmaca jë hi troa catre nyi hlue i Iehova thupene la hna drenge la trenge ithanata ne la qatre thup. Eje hi laka, e tro la qatre thup a qaja aloine la itre trejin, nyidrëti hi lai a xatua angatre troa nyi hlue i Iehova pala hi cememine la madrin, “nge tha tro kö a kucakuca.”—Is. 40:31.

10, 11. (a) Nemene la aqane nyitipu Nehemia hnene la itre qatre thup? (b) Nemene la aqane acile hutine la lapaune ne la itre trejine ngöne la kola iwai hnene la qatre thup?

¹⁰ Nemene la ketre aqane tro la itre qatre thup a amamane la ihnimi me ixatua i angatre kowe la itre trejin matre ce nyi hlue i Akötresie cememine la madrin? Canga saqe hi angatre troa wange la itre trejine ka aja ixatua. (E jë la 1 Peteru 5:2.) Celë hi aqane nyitipune angatre lai la itre hlue i Akötresie ekö. Hanawange la ketre ceitun, Tusi Hmitrötre a qaja ka hape, hnei Nehemia hna öhne la kola nanazije la angetre Iudra, itre trejine me angeic, ame hnei angeice hna thuecatrei angatr. (Neh. 4:14) Celë hi nyine tro fe la itre  qatre thupe lai a hane kuca enehila. E kola nanazije la itre trejn, hnei angatre pala hi hna hamë ithuecatr. Hnene la itre qatre thup hna iwai ngöne la itre hnalapa i angatr, matre ce thawa me angatre la itre “ihnimi ne u,” ene la troa ce ithanatane me angatre la itre mekune ka troa acile hutine la lapaune i angatr. (Rom. 1:11) Nemene la aqane troa kuca hnene la itre qatre thup?

¹¹ Nyipi ewekë tro la qatre thup a pane thele la pengöne la itre atr hnei angeice hna ajane troa ithuecatre kow qëmekene troa iwai. Hane hi la nyine tro angeice a kuca, tro angeice a thele ka hape: ‘Nemen la jole ka eje thene lai atr? Nemene la nyine tro ni a qaja ka ijije nyine hamë trenge catre hmaca koi angeic? Nemene xötre maine ketre hna melëne hnene la ketre atr hnine la Tusi Hmitrötre ka troa xatua angeic?’ Maine tro la qatre thup a pane thele la pengöne lai trejin hnei angeice hna troa wang, atreine hi tro angeice a qaja la itre trenge ithanata ka ixatua, hune la troa porotrike menu. Ngöne la ijine kola iwai hnene la qatre thup, angeic a nue la itre trejine me angeice troa ithanata, me drenge hnyawane la itre hnei angatre hna qaja. (Iako. 1:19) Önine la ketre trejine fö: “Keukawa la hni së la kola hnangenyëne hnyawa hnene la qatre thup la itre ithanata hne së hna qaja.”—Luka 8:18.

12. Drei la ka aja ixatua hnine la ekalesia, nge pine nemen?

¹² Drei la ka aja i xatua qaathene la itre qatre thup? Hnei Paulo hna qaja kowe la itre qatre thup troa wange hnyawa “la hnënge mamoe asë.” (Ite hu. 20:28) Nöjei atrene asë ne la ekalesia la ka aja ixatua, memine fe lo itre ka nyi hlue nyipici koi Iehova a itre macatre hë enehila, ene lo itretre cainöje me itre pionie. Pine nemene matre angatre a aja ixatua qaathene la itre qatre thup? Ngacama ka catre pala hi la lapaune i angatre koi Akötresie, ngo drenge hi angatre e itre xa ijin laka, nango hace hë e troa xomihnine la itre jole ka traqa qa ngöne la fene ka ngazo celë. Ame fe la itre trejine celë, ajane catr angatre troa xatua angatr, tui Davita Joxu pine la ketre jole ka traqa koi nyidrë nyine tro sa ce wang.

13. (a) Eue la kola mekune hnei Isebibenobe troa lepi Davita? (b) Hnei Abisai hna xatua Davita tune kaa?

¹³ Thupene jë hi lo hna sië Davita troa joxu, nyidrëti hi a isi ju me Goliatha ketre atr, sine la  ite nekö ne la ate ka hoea. Hnei Davita hna catre me humuthe lai atre ka hoea. (1 Sam. 17:4, 48-51; 1 A. l. ite jo. 20:5, 8) Itre macatre thupene lai, ngöne la kola isi hnei angetre Isaraela me angetre Filisiti, hnei Davita hna isi hmaca pena ha me ketre atre ka hoea, Isebibenobe la ëjen. (2 Sam. 21:16) Ngo ame la ijine cili, maine meci hë Davita hnene lai atr ka hoea. Pine nemen? Tha hnene kö laka xoui Davita ha. Tusi Hmitrötre pe a qaja ka hape, “kola kucakuca Davita.” Ame ju hi la kola öhne hnei Isebibenobe laka kucakuca Davita, öni angeice jë hi, ijine tro hi la a lepi Davita. Ngo hna canga traqa pe hnei Abisai troa xatua Davita me humuthe lai atre Filisiti. (2 Sam. 21:15-17) Ene pe la tha meci Davita! Eje hi laka, thatreine jë kö tro Davita a thëthëhmine la aqane thupë nyidrë me xatua nyidrë hnei Abisai; ke maine patre ju angeice la ijine cili, meci hë nyidrë. Nemene la ini nyine tro sa xome qa ngöne la ewekë ka traqa celë?

14. (a) Nemene la ka xatua së troa mele nyipici ngöne la kola traqa la itre jole ka tru koi së? (b) Tune kaa la aqane xatuane la itre trejine hnene la itre qatre thupe troa hetre trenge catre hmaca me madrin? Hamëne jë la ketre ceitun.

¹⁴ Kolo pala hi a nyi hlue i Iehova hnene la nöje i Nyidrë, ngacama kola ajolë angatre hnei Satana me itre xa atr. Hetre itre xan e easë ka melëne la itre jole ka ceitu memine la itre atr ka hoea. Ngo catre la mejiune së koi Iehova, me hetre trenge catre troa mele nyipici ngöne la kola traqa la itre jole ka tru, tune lo aqane catre i Davita lo kola humuthi Goliatha. Ngo ame itre xa ijin, drenge hi së laka, tha ijije kö la trenge catre së troa isi memine la fene i Satana. Nge ame ngöne la itre ijine cili, canga ananazijë së hi hnene la itre jole ka traqa, ngo kolo hi lo itre jole hne së hna atreine cile kow ngöne la ijne loi. Ngo ijije hi tro la ketre qatre thup a öhne la pengö së, me hamë së la ixatua ngöne la ijine ka ijij. Ame hna hetre trenge catre së hmaca jë troa nyi hlue i Akötresie cememine la madrin. Ala nyimu qaathe së la angetre kapa ha la ixatua ka tune la. Hnene la ketre trejine föe pionie ka 60 lao macatre hna qaja ka hape: “Ame eue hi lo, eni a drenge laka, kola uti la trenge catreng, nge kucakuca ni troa cainöje trootro. Öhne ju hi hnene la ketre qatre thup la kucakucang, nge angeice a tro ju koi ni. Hna xatua ni hnene la ketre xötre ne la Tusi Hmitrötre hnei nyiho hna ce ithanatan. Hnenge hna trongëne la itre mekune nyine xatua ni hnei angeice hna hamën, nge hna hetre thangane koi ni.” Öni angeice hmaca jë: “Drei la ihnimi ka tru thene lai qatre thupe ka öhne la kucakucang, me hamë ixatua koi ni!” Ketre ka lolo catre la kola atre ka hape, hetre qatre thupe ka meku së, me canga xatua së, tune lo aqane canga xatua Davita hnei Abisai.

15, 16. (a) Pine nemene matre hnimi Paulo catre jë hnene la itre trejin? (b) Pine nemene matre hnime catrëne fe së la itre qatre thup?

¹⁵ Tru catre la huliwa ne la itre qatre thup. Ame itre xa ijin, tha meköle hnyawa kö angatr, ke, angatr a hnehengazone la itre trejine me angatr, nge tha canga meköle kö ngöne la itre jidr, ke, kola thithi sai angatr, maine hamë ixatua pena koi angatr. (2 Kor. 11:27, 28) Ngo madrine catre la itre qatre thupe troa eatrëne la itre hnëqa i angatr, tui Paulo, atre cinyihane kowe la angetre Korinito me hape: “Ini a ajane troa ase la ite ewekënge me umuthi ni thatraqane la ite u i nyipunie.” (2 Kor. 12:15) Pine la etrune la ihnimi Paulo kowe la itre trejine me angeic, matre aja i angeice troa “umuthi”angeice kö, ene la troa nue asë la trenge catre i angeice göi troa thuecatrei angatr. (E jë la 2 Korinito 2:4; Fil. 2:17; 1 Thes. 2:8) Hane hi la kepine matre tru catre la ihnimi ne la itre trejine koi Paulo!—Ite hu. 20:31-38.

¹⁶ Tu së mina fe, hnime catre së la itre qatre thup, nge easa olene koi Iehova la hnei Nyidrëti hna acili angatre nyine thupë së. Madrine catre së la aqane nyipi ewekë së; isa ala cas hnei angatr, nge angatr a wai së troa hamë ixatua. Nge madrine së koi angatr, la aqane canga xatua së pala hi hnei angatr, ngöne la easa drenge laka, kucakuca ha së e troa xomihnine la itre jol. Ame la itre qatre thupe cili, angetre catre ce huliwa me easë thatraqane la madrine së.