Kola Cainöje Kowe La Itre Soce, Angetre Thupëne La Hnalapa i Joxu
Kola Cainöje Kowe La Itre Soc, Angetre Thupëne La Hnalapa i Joxu
Easë ngöne lo macatre 59 M.K. a Kola traqa fë e Roma hnene la itre soce ka kucakuca hna tro, la itre hna othe ka ala nyimu. Angatre a lö pi qa ngöne la qëhnelö hna hëne ka hape, Porta Kapana. E hune la sasala e Palatë lo hnalapa i Nero Joxu, nge hna thupëne hnene la Itre Soce i Joxu, itre ka cile fë taua hna juetrëne fene la itre hnaaheetre i angatr, hna hëne ka hape toga. b Kola tro fë pi la itre hna othe hnei keneturio Iulio qëmekene la ketre götrane hnë Ithanata i Angetre Roma, me tro kowe la sasala e Viminal. Angatre a tro sasaithe ju fe la ketre gatran ka tiqa hnei ita ne huje kowe la itre haze ne Roma; nge thupene lai angatr a tro ju ngöne la ketre hnapapa hna itronyi me tulu xötrë hnei itre soc.
Paulo aposetolo fe hi e nyipine la itre hna oth. Ame ngöne lo itre treu qëmekene troa lö la he hnene la ketre janacas, hna qaja hnene la ketre angela i Akötresie koi Paulo ka hape: “Tro pala hi eö a cile qëmeke i Kaisara.” (Ite hu. 27:24) Tro jë kö a traqa koi Paulo lai ewekë cili? Ame la angeic a xei me goeëne la traone ka tru ne Roma, eje hi laka, mekune hmaca jë hi angeice lo itre ithanata hna qaja hnei Iesu Joxu ngöne la Ita i Atonia e Ierusalema, lo kola hape: “Catejë eö ke tro eö a anyipici ni e Roma tune lo hnei ’ö hna anyipici ni e Ierusalema.”—Ite hu. 23:10, 11.
Ma kolo jë a lapa goeëne hnei Paulo la hna lapa hnene la Itre Soce i Joxu, Castra Praetoria la ëjen, ene la ketre iuma atraqatre hna xupe draiën hnei itre sine etë dro, nge hna xupe la itre ita e koho ngöne la hna umu tra etë. c Soce i Joxu, nge nyimu thauzane lao itre xa soce kö ka thupëne la traon, nge hetre itre xa soci kö ka ti hos. Ame la Castra Praetoria, kola amamane la trenge catrene la musi ne la joxu. Itre Soce i Joxu la ka thupëne la itre hna othe ka traqa qa ngöne la itre xa traon, celë hi matre kola lö sai angatre hnei Iulio, ketre tane ne la Itre Soce i Joxu qa ngöne la ketre qënehlö ne lo foa lao qënehlö ka tru e cili. Thupene la itre drai ka jole ne la itre treu ka nyimutre, Paulo hë me itre hna othe ngöne la hnei angatre hna troa traqa kow.—Ite hu. 27:1-3, 43, 44.
Ame la iuma atraqatre cili, tre, hna kuci hna lapa ne lo itre Soce i Joxu angetre thupëne la joxu, memine la itre polisi ne la traon. Traqa koi 12 lao xötre“THA HNA SHAWA” KÖ LA PAULO A CAINÖJ
Paulo hë e hune ihnagejë la angeice a meköle goeëne la kola lö la he, nge pëkö ala casi ka troa meci qa ngön. Ketre, pëkö menen la poizin ne la un hna mecin koi angeic. Hnei angeice fe hna aloine la itre wezipo ngöne la hnapet e Melita, nge e cili önine la itre atr, ketre haze angeic. Ase hë haöthe la lapa ne la Itre Soce i Joxu ka xoue haze hnene la mejene cili.
Iöhnyi hë Paulo memine la itre trejine ne Roma, ke, ‘ixelë hë angatr ngöne la Hna Maketre Ne Apio Foro, me Köni Uma Ne Mano.’ (Ite hu. 28:15) Ngacama hna othi angeic, ngo nemene jë la aqane tro angeice a eatrëne la aja i angeice troa cainöjëne la maca ka loi e Roma? (Rom. 1:14, 15) Kola mekune ka hape, hetre ketre tane la Itre Soce i Joxu ka troa thupëne la itre hna oth. Maine aqane amekötine hi lai, haawe, Paulo fe hi e hnine la itre hna thupëne hnei Afranius Burrus, kolo jë lo atre cilëne la mus fei joxu. d Qa ngöne lai, hna thupë Paulo hmaca pena ha hnene hi la ketre Soce i Joxu, ngo tha hnei ketre keneturio hmaca kö. Hna aijijë Paulo troa hetre sipu hnalapa i angeic, nge hna aijijë angeice fe troa kapa la itre atr ka traqa ne iwai, nge “tha hna shawa” kö la angeice a cainöje koi angatr.—Ite hu. 28:16, 30, 31.
PAULO A CAINÖJE KOWE LA ITRE KA CO ME ITRE KA TRU
Thenge la götrane qa ka eje thei Burrus, maine jë hnei nyidrë hna pane hnyinge koi Paulo aposetolo ngöne la hnalapa i joxu maine ngöne la hna lapa ne la Itre Soce i Joxu qëmekene troa traqa sai angeice koi Nero. Tha hnei Paulo kö hna triane la hnepe ijine cili troa “anyipicine kowe la ite ka co me ka tru.” (Ite hu. 26:19-23) Tha hna qaja amamane kö la mekuna i Burrus, ngo ame pe Paulo, tha hna umë angeice kö hnine la kalabus ngöne la hna lapa ne la Itre Soce i Joxu. e
Ka tru la uma hna nyi thupene hnei Paulo, nge ijije hnyawa hi tro eje a kapa “la ite nyipi ate i angete Iuda,” matre loi e troa cainöje koi angatr, me kowe la ka ala nyim, ‘angetre traqa koi angeice ngöne la hnei angeice hna lapan.’ Hetre ka drei angeice hnyawa fe thene la itre Soce i Joxu lo angeic a “amamane me anyipicine” la Baselaia me Iesu kowe la angetre Iudra, “qan’ e hmakanyi uti hë e hej.”—Ite hu. 28:17, 23.
Kola cile hnene la ketre xötre Soce i Joxu troa nyihnane e nöjei drai la ketre xötr e 2 h e hnaipajö ngöne la hnaaeitrene hawa ne la drai. Hna saze lapane fe la itre ka thupë Paulo. Ame ngöne la lue macatre ne kola akalabusi Paulo, tre, hnene la itre soci ka thupë angeic hna drenge la angeic a e la itre tusi kowe la angetre Keresiano ne Efeso, me Fillipi, me Kolose, me Heberu, nge hnei angatre fe hna goeë angeice e cinyihane la tusi angeice kowe la ketre Keresiano hna hëne ka hape Filemona. Ame ngöne la ijine angeice petre kö e kalabus, hnei Paulo hna nyipi ewekë Onesimo, hlue ka kötre maseta, tune la aqane qaja angeic e celë ka hape: “Ini a xëwe sai Onesimo nekönge koi ’ö lo hnenge hna huliwane nge ini e kalabus,” ame hnei angeic hna abëekë Onesimo hmaca kowe la maseta i angeic. (Filem. 10) Eje hi laka, hnei Paulo mina fe hna nyipi ewekëne la itre ka thupë angeic. (1 Kor. 9:22) Easa mekune ka hape, ma hnei Paulo jë hna hnyingëne kowe la ketre soc la huliwane la nöjei götranen la ixetre ne isi, matre tro pë hë angeic a kuci ceitun hnen.—Efe. 6:13-17.
“TROA QAJA LA TENGE EWEKË NGE THA QOU KÖ”
“Nyine aciane la maca ka loi” nyipine la nöjei Soce i Joxu me itre xan la kola akalabusi Paulo. (Fil. 1:12, 13) Ame la angetre cilëne la hna lapa ne la itre Soce i Joxu, tre, hetre itre atr hnei angatre hna iatre memin ngöne la nöjei götrane la lapa i angetre Roma, memine fe la joxu, me itre atrene asë la lapa i nyidrë. Ame la lapa cili, tre, kola qaja la itre atrene la hnepe lapa i nyidrë, me itre ka huliwa i nyidrë me itre hlue i nyidrë, laka keresiano fe hë itre xan. (Fil. 4:22) Hna thuecatrene la itre xa trejine e Roma “troa qaja la tenge ewekë nge tha qou kö” hnene la hna catre cainöje hnei Paulo.—Fil. 1:14.
Nyine ithuecatre fe koi së la cainöje i Paulo e Roma la tro sa ‘cainöjëne la wesi ula i nyidë ngöne la ijine ka ijij, me ijine ka tha ijije kö.’ (2 Tim. 4:2) Hna xome la itre xan e easë troa amë ngöne la itre hnalapa i itre qatr, nge itre xan e pital, nge ame itre xan, tre, hna akalabusine pine la lapaune i angatr. Ngacama easë ju hë ngöne la ketre göhnë ka tune la, ngo tro pala hi a hetre atr ka drei së, ene la itre atr ka traqa ne iwai, maine ka huliwa pena. Ame la easa cainöje ngöne la nöjei ijine ka ijij, mama hnyawa ju hi koi së laka ‘tha hna othe kö la wesi ula i Akötesie.’—2 Tim. 2:8, 9.
[Ithueamacany]
a Ame la M.K., tre, kola hape Macatre i Keriso.
b Wange ju la itre mekune hna eköhagen hna hape, “Itre Soce i Joxu Ngöne La Hneijine i Nero.”
c E ca xötr, tre traqa koi ala 1 000 lao soc.
d Wange ju la itre mekune hna eköhagen “Sextus Afranius Burrus.”
e Hna umë Heroda Ageripa fe e cili hnei Tiberio Kaisara lo macatre 36/37 M.K., ke hnei angeice hna qaja la aja i angeic troa canga acili Caligula troa joxu. Thupene la hna acilë Caligula, hnei nyidrë hna olene koi Heroda, ene la hna hamën la ketre göhnë ka tru ngöne la hna nyijoxu.—Ite hu. 12:1.
[Iatr ne la götran 13]
[Iatr ne la götran 13]
Iatr nyine amamane la itre Soce i Joxu; kola mekune ka hape qa ngöne la etë i Claude kösë tane pehna, hna xupe lo macatre 51 M.K.
[Hna xome ngoön la foto]
© RMN-Grand Palais/Art Resource, NY
[Hna eköhagen götran 14]
Itre Soce i Joxu Ngöne La Hneijine i Nero
Ame la hnëqa ne la itre Soce i Joxu, tre troa nue la mele i angatr troa thupë joxu me hnepe lapa i nyidrë. Ame la angatr a tro kowe la hna isi, angatr a ce tro memine la itre sine darapo hna siji hatrene la joxu i angatr, nge itre nyine petre i angatr hna sija la sekopio ngön, hatre i Tiberio Kaisara. Fene la musi ne la itre tane isi me keneturio, angatre la angetre thupëne la itre hna elo, me itre göhnë ne kuci elo, me troa ixatua tha man. Traqa koi 16 lao macatre ne angatre hnine la soc, ngo tha 25 kö tune lo itre xa pengöne soc hna hëne ka hape, legeona nge tru catre mina fe la itre thupei angatr, troa aköne la hna kapa hnene la itre legeona matre weje pi. Nyimu ijine kola nyixane hmaca kö la trenge mani angatr, nge e fenesi hë angatr qa hna soc, tru la trenge reteret hna kapa. Ame fe la huliwa ne la itre Soce i Joxu, tre angatr a axösisine me humuthe la itre hna oth. Ame ngöne la kola nyi hnaaluene akalabusi Paulo, ma hna axösisi angeice hmaca jë kö hnene lo itre soci hnei angeice hna catre cainöje kow me thele troa amelen.—2 Tim. 4:16, 17.
[Iatr ne la götran 14]
Kola amamane hnene la sine mani celë la hna lapa ne la Itre Soce i Joxu ngöne lo hneijine ne lo pane Keresiano
[Hna xome ngön la foto]
Courtesy Classical Numismatic Group, Inc./cngcoins.com
[Iatr ne la götran 15]
Itre ngöne uma ne lo hna lapa ne lo Itre Soce i Joxu tune la aqane öhne së enehila
[Iatr ne la götran 15]
Ame lo ijine kola akalabusi Paulo, hnei angeic hna e la itre tus nge hna drenge hnene la itre soc
[Iatr ne la götran 16]
Ngacama easë ju hë ngöne la ketre göhnë ka tune la, ngo tro pala hi lai a hetre atr ka drei së, ene lo itre ka huliwa
[Hna eköhagen götran 16]
Sextus Afranius Burrus
Hna hnaho Burrus e Vaison-la-Romaine, götrane kolo jë ne Faras enehila, hna öhne e cili la ketre ewekë hna sija la ëje i angeice ngön lo macatre 1884 M.K. Ame lo macatre 51 M.K., acilë angeice jë hi hnei Agrippine La Jeune, föi Claude Cesar, troa nyi tane la Itre Soce i Joxu. Hnei Agrippine hna xome la lue atre ini troa hnëkëne la nekö i angeice trahmanyi Nero, göi troa joxu; Burrus la ketre e nyidro, soci ka hlemu, atre inine isi kowe la itre soc. Ame la ketre, tre, Sénèque atre inine la inamacane i atr, nge ka xatua Nero troa hetre wangatrehmekun. Ame ju hi la ketre ijin, hnei Agrippine hna apoizinëne la föi eahlo. Qëmekene la troa ithuemacanyine la meci Claude, Burrus hi lai a canga tro sai Nero kowe la hna lapa ne la itre Soce i Joxu me upi angatre troa qaja ka hape, Nero hë la joxu, ame e cili pë hmaca ju kö nyine troa kuca hnene la Sénat, ene lo lapa ne lo itre atr ka tru ne la nöj. Ame lo macatre 59 M.K. hnei Nero hna humuthe la thine i angeic, nge hnei Burrus hna juetrëne la ewekë cili. Hnene la itre ka edromëne la itre drai hnapan qa Roma, ene Suetone, me Cassius Dion, hna qaja ka hape, hna apoizinë Burrus hnei Nero lo macatre 62 M.K.
[Iatr ne la götran 16]
Ketre sine etë hna sija la ëje i Sextus Afranius Burrus
[Hna xome ngön la foto]
Musée Calvet Avignon