Hapeu, Itusi Joseph Jë Kö?

Ame ngöne la itus i Flavius Joseph (Jewish Antiquities), ketre atr ka thele troa atrepengöne la aqane mele ne la angetre Iudra ekö, nge ka mele ngöne lo hneijine i itre pane Keresiano, hnei nyidrëti hna qeje “Iakobo, jini Iesu, lo hna hape, Keriso.” Ala nyimu la itre ka inamacane ka jele nyipicine la hnei nyidrëti hna qaja. Ngo hetre ketre itusi kö ka qeje Iesu, (Testimonium Flavianum) ngo tha jele nyipicine pë hë hnei itre xa ka inamacane la hna qaja hnene la itusi cili. Hane hi la itre xa hnepe mekune hnine la itus cili:

“Hane hi lo lai ketre atr ekö, ene Iesu; thatre kö së maine meköti troa qeje nyidrëti ka hape, ketre atr, ke tha aqane lolo kö la itre ewekë hnei nyidrëti hna kuca, nge pi tro fe la itre atr a drenge la itre ini hnei nyidrëti hna hamën. Ala nyimu la angetre Iudra me angetre etheni hnei nyidrëti hna theng. Nyidrëti hi [la] Keriso; nge ame ju hi la kola uku Pilato hnene la itre atrene la nöje troa athipi nyidrëti ngöne la kuluse, tha hnene kö lo itre ka hnimi nyidrëti hna nuetriji nyidrë, ke hnei nyidrëti hmaca kö hna mama koi angatr thupene la köni drai, thenge lo itre hna thingehneane hnene la itre perofeta i Akötresieti ekö göne la ewekë cili, me itre xa ewekë ka lolo ju fe kö göi nyidrë. Ketre, tha patre kö la lapa ne lo itre hna hape, itre Keresiano, itre hna ati ëj, thenge la ëje i nyidrë.”—Josephus—The Complete Works, translated by William Whiston.

Qaane lo itre macatre 1 700, kolo pala hi a isi ithanata hnene la itre ka inamacane pine la itusi cili, ke itre xan a qaja ka hape, Flavius Joseph la atre cinyihane la itus, nge itre xan a jele thoin. Celë hi matre hnei Serge Bardet, ketre ka inamacane qa Faras, hna thele mekune ngöne la itre itus, matre troa seijolene la ewekë cili. Nyidrëti pë hë a kuca jë la ketre itus (Le Testimonium Flavianum—Examen historique considérations historiographiques) matre troa fejane la itre mekune hnei nyidrëti hna öhn.

Tha ka hmi Keresiano kö Joseph, ngo ka thele pe nyidrëti troa atrepengöne la aqane mele ne la angetre Iudra ekö. Ngo, tha ce hni pë hë la itre ka inamacane göi troa qaja ka hape, Iesu “la Keriso.” Ame pena la Bardet a thele ewekë, tre öni nyidrëti jë hi ka hape, ame la kola cinyihane hnei Joseph ka hape, “la Keriso,” tre kolo kö lai a “tro thenge la aqane ithanatane hnei angetre Heleni la qene hlapa i angatr, ke hnei angatre hna pune majemine troa qaja lo [la] qëmekene troa qaja la ëje ne la ketre atr.” Celë hi kepine matre, öni Bardet ka hape, “thatreine kö tro sa qaja ka hape, tha hnei Joseph kö hna qeje Iesu ka hape, celë hi Keriso,” ngo easë pe a wange atrehmekune e celë ka hape, “tha öhne ju kö hnei itre ka jelethoin, la hnepe hnaewekë cili ka amamane ka hape, hna mele hnei Iesu ekö e celë fen.”

Ngo hapeu, tha hnei ketre ka cinyanyi itusi kö e thupene hna kuca la ketre itus ka tune la itus i Joseph, nge nyi xane ju hë la itre xa hnepe hnaewekë? Hnei Bardet hna thele troa atrepengöne la aqane trongene la mele ne la itre atr ekö, me waipengöne la aliene la itus. Thupene jë hi lai, öni nyidrëti jë hi ka hape, maine hetre ketre atr ju ekö ka atreine xome hnyawa la itre hnei Joseph hna cinyihan, tre ketre iamamanyikeu. Pë pi kö atr ekö ngöne lai hneijine cili ka atreine cinyihane tune la aqane cinyihane i Joseph.

Ngo hnauëne laka, luelu kö hnei itre xa ka inamacane ka hape, itus i Joseph la itus Testimonium? Kola qaja hnei Bardet, ka hape, tha ceitune kö la itusi cili me itre xa tusi ka hekö, ke eje pe hi la itusi hnei itre ka inamacane hna lapaa hnyingë pengön. Goi qaja fe nyidrëti ka hape, ame la mekuna ne la itre xa ka inamacane ekö, tre tha hna nyitrepene kö hnene la itre mekune hna trotrohnine jëne la hna thele troa atrepengöne la aliene la itus, ngo “sipu mekune” i angatre kö. Itre xa mekune hi lai ka amamane ka hape, nyipici la itre trenge ewekë hna fejane hnei Joseph.

Thatre pë hë së ka hape, tro jë kö a saze la aqane goeëne itre xa ka inamacane la itus Testimonium Flavianum, hnene la hna e la itre mekune hna kapa hnei Bardet, ngo ame pe, casi pi kö la ketre ka inamacane ka saze. Pierre Geoltrain la ëje i nyidrë, nge ka thele nyidrëti troa atrepengöne la aqane trongene la mele ne la angetre Heleni ekö ka lö kowe la hmi angetre Iudra, memine la kola xötrei nyiqaane la hmi Keresiano. Ase petre hi nyidrëti mekune ekö ka hape, hetre itre mekune hna amë e thupene ngöne la itus Testimonium, nyine nyi xan, nge goi hnyima fë fe nyidrëti la itre ka mekune ka hape, sipu itus i Joseph lai. Ame pe, hna saze la mekuna i nyidrë. Öni nyidrëti ka hape, hnene la huliwa i Bardet matre ujë jë la mekuna i nyidrë. Qa ngöne lai, kolo pë hë a qaja enehila hnei Geoltrain ka hape, “tha meköti kö tro ketre a qaja ka hape, ‘trengathoi la hna qaja’ hnei Joseph.”

Hetre ketre kepine kö ka upe la Itretre Anyipici Iehova troa qaja ka hape, Iesu hi la Keriso, ene la trenge ewekë hna qatrenge hnei Tusi Hmitrötr.—2 Tim. 3:16.