1, 2. (a) Nemene la eamo hna cinyihane hnei Solomona kowe la itre thöth? (b) Pine nemene matre tro la itre Keresiano ka sasaithe la 50 lao macatre a hane wangatrune la eamo i Solomona?

 JËNE Solomona Joxu, hnei Iehova hna qaja kowe la itre thöth ka hape: “Mekuneju la ate xupi ’ö ngöne la ite drai e thupëtesiji [thöthi] ’ö, e tha traqa pete kö la ite drai ka ngazo.” Nemene la “ite drai ka ngazo”? Kola qaja la kola qatr. Solomona a xome la itre aqane ithanata ka mingöminge göi troa qeje pengöne la itre ewekë ka jole ka traqa kowe la atr e qatre hë: hmengöhmengöne hë la lue im, nge peje hë la lue ca, mala ha la itre inyö, ti hë la lue mek, simi hë la lue hnangenyë, qia asë hë la ihe, nge kolo fe a tro wenini. Hane hi lai kepine matre qaja jë Solomona koi së troa mekune la Atre Xupi së e thöthi petre kö!—E jë la Atre Cainöj 12:1-5.

² Nyimutre la itre Keresiano ka sasaithe hë la 50 lao macatre, nge ka egöcatre pala kö. Qia ha la he i itre xan, ngo tha traqa pala kö koi angatre la itre sine kucakuca tune la hna qaja hnei Solomona. Tro fe kö la itre Keresiano ka traqa kowe la itre macatre cili a hane trongëne la hna eamone hnei Solomona kowe la itre thöth, lo kola hape: “Mekuneju la ate xupi ’ö”? Ngo, nemene la aliene la eamo celë?

3. Nemene la aliene la kola hape, mekune ju la Atre Xupi së?

 ³ Maine nyimu macatre ne epuni a nyihlue i Iehova enehila, ngo ame itre xa ijin, loi e troa pane cil, me mekune la etrune la Atre Xupi së. Ketre ahnahna ka ketre pengöne kö la mel. Thatreine kö së troa qeje pengöne la aqane xupe la itre ewekë, nge jole e troa trotrohnine hnyawa. Ame la nöjei ewekë ka mingöminge hnei Iehova hna kuca, tre, jëne madrine së ngöne la nöjei pengöne ewekë hne së hna kuca. E mekune mina ha së la itre ewekë hnei Iehova hna xup, kökötre jë fe hi la ole së kowe la etrune la ihnim, me inamacan, me mene i Nyidrë. (Sal. 143:5) Ame fe la ketre aliene lai hna hape, tro sa mekune la Atre Xupi së, tre, ene la troa wangatrune la itre huliwa nyine tro sa kuca koi Nyidrë. Ame la easa mekune la itre ewekë cili, hetre aja së jë hi troa amamane la ole së qa ngöne la nöjei ewekë hne së hna kuca thatraqane la huliwa i Nyidrë ngöne la mele së ka pexej.—Ate cai. 12:13.

4. Nemene hnying tro la itre ka melëne hnyawa la mele ne Keresiano a isa sipu hnyingën, nge pine nemen?

⁴ Ngacama nyimu macatre hë ne huliwa i Iehova epun, ngo pane hnyinge jë pe ka hape, ‘Nemene la nyine tro ni a kuca thatraqane la meleng qane enehila e egöcatre petre kö ni?’ Pine laka ka melëne hnyawa epuni la mele ne Keresiano, haawe hetre hnei epun hna atreine kuca nge hna thatreine hnei itre xan. Ame la ketre ewekë ka ijije tro epuni a kuca, tre ene la troa inine la itre thöthe la hnei epun hna atre göi Iehova. Ijije fe tro epuni a qaja koi angatr la elolone la aqane melëne epuni la huliwa i Akötresie. Hnei Davita Joxu hna thithi fë la itre ewekë cili. Hnei nyidrë hna cinyihane ka hape: “Akötesieti fe, hnei cilieti hna ini ni qan’ e thupëtesiji ni . . . Nge dei fe la, Akötesieti fe, the nue ni kö e qatë hë ni, me qia ha ni, pane tro ni a amamane la themie i cilie kowe la xöte celë, memine la mene i cilie koi ange ka troa traqa.”—Sal. 71:17, 18.

5. Nemene la aqane tro la itre Keresiano ka qatre hë a hamëne la atreine i angatre koi itre xan?

⁵ Nemene la aqane tro epuni a hamëne kowe la itre xan la atreine hnei epuni hna kapa ngöne la itre macatre ka nyimutre? Ijije kö tro epuni a hëne la itre thöth kowe la hnalapa i epun matre itö ithuecatrekeu? Ijije kö tro epuni a isapui me angatr matre ce cainöj, nge matre tro fe angatr a öhne la madrine ka eje thei epun ngöne la hna huliwa i Iehova? Öni Elihu ka hape: “Qâ ne la ka nyimu drai troa ewekë, me ka nyimu macate troa inine la inamacan.” (Iobu 32:7) Hnei Paulo aposetolo hna qaja kowe la itre föe ka qea ha la hna melëne hnyawa la mele ne la Keresiano troa ithuecatrene la itre xan, jëne la itre trenge ithanata i angatr me aqane mele i angatr. Hnei Paulo hna cinyihan ka hape: “tune la nöjei qate fö . . . itete inine la nöjei ewekë ka loi.”—Tito 2:3.

6. Pine nemene matre ka nyipi ewekë catre koi së la itre Keresiano ka qatre hë?

⁶ Maine ketre atr epun ka melëne hnyawa ha la mele ne Keresiano, eje hi, nyimu ewekë ka ijije tro epuni a kuca göi troa xatuane la itre atr. Pane mekune jë epun la etrune la itre ewekë hnei epuni hna atre hë enehila hune lo kola 30 maine 40 lao macatre qëmeken. Ame ngöne la nöjei pengöne götran ne la mel, atre hë epuni la aqane troa trongëne la itre trepene meköt qa hnine la Tusi Hmitrötr. Maca ha epuni troa huliwane la Tusi Hmitrötr göi troa ketr la hni ne la itre atr. Maine qatre thup epuni, atre hi epuni la aqane troa xatuane la ketre trejine ka mi la itre aqane xomi mekun. (Gal. 6:1) Maine jë atre hë epuni la aqane troa thupëne la itre huliwa hnine la ekalesia, maine itre huliwa thatraqane la itre asabele, maine ngöne la hna xupi Uma Ne Baselaia pena. Maine atre fe hë epuni la aqane ithanata kowe la itre doketre göi itre hna xöje matre tha tro kö a ami madra i angatr. Ngacama ka nyipi xomi bapataiso epun, ngo atre hnyawa ha epuni la pengöne la mel. Maine hetre nekö i epuni hë hnei epuni hna hetrun, eje hi laka tru hë hnei ewekë hnei epuni hna atreine kuca. Hetrenyi thene la itre Keresiano ka qatre hë la atreine ka nyipi ewekë catr kowe la itre hlue i Iehova. Hnei angatr hna inine me amekötine me thuecatrene la itre trejine trahmany me föe.—E jë la Iobu 12:12.

7. Nemene la nyine tro la itre trejine ka qatre hë a kuca thatraqane la itre thöth?

⁷ Nemene fe la itre xa götrane ka loi e tro epuni a huliwane la atreine ka eje thei epuni göi troa  xatuane la itre xan? Maine jë ijije hi tro epuni a amamane la aqane troa nyiqaane me inine la Tusi Hmitrötr memine la ketre atr. Maine ketre trejine föe epun, ijije kö tro epuni a xatuane la itre föe ka xötrei hetre nekön, matre atreine angatre troa eatrëne la hnëqa i angatre koi Iehova me troa hetrune la itre nekö i angatr? Maine ketre trejine trahmany epuni, ijije kö tro epuni a xatuane la ketre trejine thöth matre atreine angeic cile fë cainöje hnyawa, me troa maca ngöne la hna tro fë la maca ka loi? Ijije fe kö tro epuni a amamane kowe la itre trejine thöth la aqane troa xatuane la itre trejine ka qatre hë ngöne la ijine ce tro epuni troa wai angatr? Maine tha ijiji epuni jë hë troa kuca la nöjei huliwa celë, ngo ame pe ma ijije pala kö la trenge catre ka eje thei epuni troa hamë ixatua kowe la ca thöth. Önine la Tusi hmitrötr: “Ame la emingeminge ne la ite thupëtesiji, te, hmae i angat; nge ame la elolone la ite qate, te, iqia.”—Ite edomë 20:29.

8. Nemene la hnei Paulo hna kuca ngöne la angeic a qatre trootro?

⁸ Ka tru pala hi hnei huliwa i Paulo aposetolo koi Iehova ngacama angeice hë a qatre trootro. Ngöne la ijine kola umë angeic ngöne la kalabus e Roma lo 61 M.K, hnei angeice pala hi hna huliwa catr koi Iehova me mele hnine la itre itupathi ka traqa kowe la atr ka mesinare. Ijije hi tro angeic a ahmaloeëne la mele i angeic, ene la tro hi a cainöj e Roma. (2 Kor. 11:23-27) Ajane catre la itre trejine ne Roma tro Paulo a lapa thei angatr matre xatua angatr. Ngo öhne hi Paulo laka ame ngöne la itre xa götrane nöj, tre kolo fe a aja ixatua. Celë hi matre, mekune jë hi angeic troa xejë hmaca la hnaafoane tronge i angeic. Hnei angeice hna ce huliwa me Timoteo, me Tito la angeice a tro Efeso, me Kerete, nge thupene lai angeice a tro ju hë Makedonia eë. (1 Tim. 1:3; Tito 1:5) Thatre kö së maine qa i angeice ju kö Sepania, ke hnei angeice ekö hna mekune troa tro fe e cili.—Rom. 15:24, 28.

9. Eue la kola feke hnei Peteru troa cainöje ngöne la ketre götrane gaa aja ixatua catr? (Wange ju la pane iatr.)

⁹ Ase hë sasaithe la 50 lao macatre i Peteru aposetolo la angeic a tro kowe la itre götrane gaa aja ixatua catr. Hne së hna atre tune kaa lai? Maine ka ce xötre angeice me Iesu maine ka nango tru pena hi, tro jë hi a 50 lao macatre i angeic lo macatre 49 M.K. lo angeic a itronyi me ange aposetolo e Ierusalema. (Ite hu. 15:7) Thupene jë hi la icasikeu cili, Peteru a tro ju troa lapa e Babulona, matre troa cainöje kowe la angetre Iudra ka mele e cili. (Gal. 2:9) E cili fe hi lo angeice a cinyihane la pane tusi angeic, lo macatre 62 M.K. (1 Pet. 5:13) Ketre itupathi ka tru la troa feke kowe la nöje gaa aja ixatua catr. Ngacama ka nango qatre hë angeic, ngo tha hnene kö la etrune la itre macatre i angeic hna ajolë angeice tro pala hi a hetre madrine qa ngöne la hna catre nyihlue i Iehova.

10, 11. Nemene la hna kuca hnei Robert me föi angeice ngöne la nyidroti a easenyine troa qatr?

¹⁰ Ame enehila, nyimutre la itre Keresiano ka sasaithe hë la 50 lao macatre, nge saze hë la mele i angatr, haawe, ijiji angatre hë troa xejë la itre xa aqane huliwa i Iehova. Haawe, hna feke hnei itre xane kowe la itre götrane gaa aja ixatua. Celë hi hna kuca hnei Robert me föi angeic. Isa 55 lao macatre i nyidro la nyidroti a öhne laka, nyimu aqane huliwa i Iehova ka ijije koi nyidro troa kuca. Casi hi la nekö i nyidro, nge feke hë angeice qa ngöne la hnalapa, nge ketre meci hë la lue keme me thine i nyidro. Hetre edrö hnei nyidro hna kapa, nge öhne jë hi nyidroti ka hape, e tro nyidroti a salemëne la hnalapa i nyidro, tre, ijiji nyidro troa nyi thupene asë la itre gufa, nge tro pe kö a hetre munëne ka troa aijijë nyidro troa mele uti hë la tro Robert a nyiqaane kepe reteret. Drenge jë hi nyidro ka hape, ame e Bolivie, ala nyimu la angetre ajane troa ini Tusi Hmitrötr, nge tha jole kö e troa mele e cili, ke tha tru kö la thupene mo. Ame hnei nyidro hna mekune troa fek. Öni Robert: “Ame la kola xötrei traqa ngöne la hnalapa ka hnyipixe, tre nango jole pi hë. Tha ceitu kö la mele i nyiho memine lo hnei nyiho hna majemine melëne ekö ngöne lo götrane kolopi ne Amerika. Ngo hna amanathithine la itre huliwa i nyiho.”

¹¹ Öni Robert hmaca jë: “Ame la mele i nyiho ka pexeje enehila, tre, ene la troa kuca la itre huliwa ne la ekalesia. Bapataiso hë la itre  xa atr hnei nyiho hna ini Tusi Hmitrötre kow. Ame la ketre hnepe lapa hnei nyiho hna ini Tusi Hmitrötre kow, tre, itre ka lapa angatre ngöne la ketre neköi traone ka mi ne nöj, nanyi pi hë, a traqa koi 10 lao kilomet la enanyin. Ngo ame e nöjei wiik, kola trongë hnadro hnene la itre atrene la hnepe lapa cili troa sine la itre icasikeu ngöne la ketre traon. Drei la madrine i nyiho ka tru la kola goeëne la hnepe lapa cili e kökötre ngöne la götrane u, nge ketre madrine ka tru koi nyiho mina fe la kola goeëne la neköne haetra a xome la huliwa ne pionie!”

12, 13. Thupene la kola reteret hnei Brian, nemene la hnei angeice me föi angeice hna kuca?

¹² Tru catre la itre thangane ka loi hna kapa hnene la itre ekalesia me itre gurup ka ithanatane la itre xa qene hlapa kö qaathene la ixatua hna hamëne hnene la itre trejine ka qatre hë. Ketre, lolo catre la itre götrane cili e troa cainöje ngön. Hna cinyihane hnei Brian atre Bretagne ka hape, thupene la kola reteret lo nyidrëti a 65 lao macatre, mekune jë hi nyidrë me föi nyidrë troa mele ka loi. Öni nyidrë: “Tro hë la itre nekö i nyiho qa ngöne la hnalapa, nge ame pena la itre xa atr, kösë pëkö ka pi ini Tusi Hmitrötre me nyiho. Ame ngöne la ketre drai, hnenge hna öhne la ketre neköi Chinois thöth, ka huliwa ngöne la université ne la nöje hun. Hnei angeice hna kapa la eni a hë angeice kowe la icasikeu, nge hnenge fe hna nyiqaane ini Tusi Hmitrötre me angeic. Ame hë ngöne la itre wiike thupen, hnei angeic hna traqa fë la ketre sine huliwa i angeic Chinois göi troa hane sine la ini Tusi angeic. Lue wiike thupen, angeice a traqa fë la köni xan.

¹³ Ame hë la ijine kola sipo ni hnene la hnaafaifine Chinois troa ini Tusi Hmitrötr, öninge jë hi, ‘Tha hnene kö laka 65 hë lao macatreng, matre tro fe hë ni a hane reteret ngöne la hna huliwa i Iehova.’ Haawe, eni pë hë a hnyinge jë kowe la föenge ka co kö hung koi lue macatre ka hape, ajane kö angeice troa hane inine la qene Chinois. Hnei nyiho hna ini qene hlapa jëne la ikaho, treene hë lao macatre thupene lai. Ame la nyiho a cainöje ngöne la itre götrane ka ithanatane la ketre qene hlapa kö, tre kösë pi lo lue thöthi hmaca ha nyiho. Qaane lo nyiho a inine lo qene Chinois uti hë enehila, traqa koi 112 lao Chinois hnei nyiho ini Tusi kow! Nge nyimutre e angatre la ka sine la itre icasikeu, nge goi ca ka pionie fe enehila.”

14. Nemene la nyine tro pala hi a mekune hnene la itre Keresiano ka qatre hë? Tro la tulu i Paulo a xatua angatre tune kaa?

¹⁴ Tha nöjei Keresiano asë kö ka sasaithe la 50 lao macatre, la ka saze la mele i angatre göi troa huliwa catre koi Iehova. Ame itre xan, hna tithe hnei mec, nge itre xan a thupëne la itre nekönatr, maine keme me thine pena ka qatre hë. Ngo loi e tro epuni a mekune pala hi ka hape, ka tru koi Iehova la itre huliwa i epuni koi Nyidrë. Haawe, maine pëkö madrine i epun, ke, tha eatrëne hë epuni la hnei epuni hna mekune troa kuca, madrine ju hi qa ngöne la hnei epuni hna atreine kuca. Pane meku Paulo jë. Itre macatre ne angeic a lapa kalabus, nge tha kuca ha angeice lo itre tronge ne mesinare. Ngo ame la itre atr a wai angeic, tre, angeic a ithanatane la Itre Hna Cinyihane koi angatr, me xatua angatr tro pala hi a catre nyihlue i Iehova.—Ite hu. 28:16, 30, 31.

15. Pine nemene matre qaja jë së ka hape, ka nyipi ewekë catr la itre Keresiano ka qatre hë?

¹⁵ Ketre, ka tru catre koi Iehova la itre huliwa hna kuca hnene la itre qatre göi troa nyihlue i Nyidrë. Atre hi Solomona ka hape, ame la “ite drai ka ngazo,” tre tha ka hmaloi kö e troa melën, ngo Tusi Hmitrötre pe a amekunë së ka hape, tha sihngödri kö koi Iehova la huliwa hna kuca hnene la itre Keresiano ka qatre hë göi troa atrunyi Nyidrë. (Luka 21:2-4) Ketre tulu ka tru kowe la itre ekalesia la ecatrene la lapaun ne la itre trejine qatr, trahmanyi me föe, me aqane cile huti angatr.

16. Nemene la itre xa aqane nyihlue Iehova hnei Ana hna thatreine troa traqa kow, ngo nemene la aqane nyihlue i Iehova hnei eahlo?

¹⁶ E hnine la Tusi Hmitrötre la pengöne la lapaun ne la ketre qatre föe, Ana la ëjen. Ketre sine föe ka 84 lao macatren ngöne lo kola mala hnei Iesu. Hnene laka qatre föe catre hë eahlo, haawe, tha ceitu kö la aqane nyihlue i Iehova hnei eahlo memine la itre xan. Tha ijiji eahlo ju kö troa hane ketre atre drei Iesu, me hane ketre atr hna iëne hnei uati hmitrötr, me tro troa cainöj. Ngo ka madrine eahlo troa eatrëne la itre xa aqane nyihlue i Iehova. Ame e nöjei hmakany, me hej, eahlo a tro kowe la hnahage ne la ēnē, nge sine hawa ne thithi thaupe eahlo hmekune lo atre huuje a dreuthe la itre ka pui loi koi Iehova. Öni Tusi Hmitrötr, “Tha qa kö hna pate ngöne la ēnē, nge nyidoti a nyi hlue e jidi me lai.” (Luka 2:36, 37) Ame la ketre ijine eahlo a traqa kowe la ēnē, öhne ju hi eahlo la medreng, Iesu. Öni eahlo jë hi kowe la nöjei atr, hane hi la ka troa Mesia me ka troa traqa fë la iamele koi Ierusalema.—Luka 2:38.

17. Nemene la aqane tro la ekalesia a xatuane la itre Keresiano ka qatre hë, maine ka kucakuca pena matre ijiji angatre pala hi troa sajuëne la nyipi hmi?

¹⁷ Loi e tro sa thele jëne enehila troa xatuane la itre trejine me easë ka qatre hë, maine ka kucakuca pena. Nyimu trejine qatre ka ajane troa ce sine me easë la itre icasikeu me asabele, ngo tha ijije hë la trenge catre i angatr. Nemene la aqane tro la ekalesia a hamë ixatua? Ame ngöne la itre xa götran, tre, hna hnëkëne matre tro angatre a drenge la itre icasikeu jëne telefon, nge tha ijije kö ngöne la itre xa götran. Maine eje hi laka, tha sine hmaca kö la itre icasikeu hnene la itre ka qatre hë, ngo hetre aqane tro pala hi angatr a sajuëne la nyipi hmi. Ame la ketre aqan, ene la troa thithi thatraqane la ekalesia matre amanathithine hnei Iehova la itre huliwa hna kuca.—E jë la Salamo 92:13, 14.

18, 19. (a) Nemene la aqane ithuecatrene la itre xane qa ngöne la hna kuca hnene la itre Keresiano ka qatre hë? (b) Drei la ka troa trongëne la eamo celë: “Mekuneju la ate xupi ’ö”?

¹⁸ Tha mekune kö hnene la itre Keresiano ka qatre hë la etrune la ixatua hnei angatre hna hamëne koi itre xan. Mekune jë lo hna kuca hnei Ana, ngöne la itre macatre ka nyimutre, tha ase kö eahlo patre ngöne la ēnē. Tha ase kö eahlo mekune ka hape, tro ha cinyihane e hnine la Tusi Hmitrötr, la tulu i eahlo me aqane hnimi Iehova hnei eahlo, nge nyine ithuecatre fe koi së enehila. Haawe, itre qatre fe, ame la aqane hnimi Iehova hnei epun, tre, tha tro jë pi kö lai a thëthëhmine hnene la itre trejin. Celë hi matre qaja jë hnene la Wesi Ula i Akötresie ka hape: “Korona ka lolo la iqia e hna öhne ngöne la jëne ka meköt!”—Ite edomë 16:31.

¹⁹ Ame asë hi së, hna nyi ifegone hi la itre hne së hna atreine kuca ngöne la huliwa i Iehova. Ngo e egöcatre pala kö, catre pi, nge “Mekuneju la ate xupi ’ö . . . e tha traqa pete kö la ite drai ka ngazo.”—Ate cai. 12:1.