1. Nemene la hna ajane hnene la itre atr, nge drei la nyine tro sa easenyi kow?

 AJA së asë hi troa easenyi kowe la itre xa atr. Ka amadrinë së la kola hnimi së me nyipiewekë së me trotrohni së hnene la itre atrene la hnepe lapa së me itre sinee së. Ngo hetre nyine tro sa easenyi catre kow, ene Iehova, lo Atre Xupi së.—Ate cai. 12:1.

2. Nemene la hnei Iehova hna thingehnaeane koi së, ngo pine nemene matre nyimu atr ka tha jele nyipicine la hna thingehnaeane celë?

² Iehova a hë së troa itre enehmu i Nyidrë. Hnei Nyidrëti hna thingehnaean ka hape, e tro sa easenyi koi Nyidrë, tro Nyidrëti a easenyi koi së. (Iako. 4:8) Ewekë lai ka thue madrine së. Ngo tha hna jele nyipicine kö hnene la itre atr ka nyimutre ka hape, aja i Akötresie troa easenyi angatr. Ame koi angatr, tha en kö la atr troa easenyi koi Akötresie, maine pena ka nanyi catre Nyidrë. Ngo, hapeu, ijije kö tro la atr a easenyi koi Iehova?

3. Nemene la nyine tro sa atrehmekun göi Iehova?

³ Eje hi, ijije hi troa atre Iehova, ke “tha iananyi kö nyidë me eëshë asëjëihë,” angetre ajane troa öhnyi Nyidrë. (E jë la Ite Huliwa 17:26, 27; Salamo 145:18.) Aja i Iehova tro sa itre enehmu i Nyidrë, ngacama itre atr ka ngazo së. (Is. 41:8; 55:6) Hnene la ketre ka atrepengöi Iehova, atre cinyihane la tusi salamo, hna qeje Iehova me hape: “Ate shamatine la thithi fe, tro nöjei ate  asëjëihë a traqa koi cilie. Manathithi la ate hnei cilieti hna iëne me aeashenyi cilie.” (Sal. 65:2, 4) Tro sa ce wange enehila e hnine la Tusi Hmitrötr, la aqane easenyi Akötresie hnei Asa Joxu ne Iudra, nge tune fe la aqane easenyi Asa hnei Akötresie. a

4. Nemene la tulu hna hamëne hnei Asa Joxu kowe la nöje Iudra?

⁴ Asa la ketre ka catre fë la nyipi hmi. Hnei nyidrëti hna joxu ngöne la ijine kola catrehnine la kuci ngazo hnine la ēnē, me kuci idrola ngöne la nöj. Nge hnei nyidrëti hna lepe apatrene la itre ewekë cili, ke, nyidrëti a drengethenge Iehova. (1 Ite jo. 15:9-13) Hnene laka, ka easenyi catre Asa koi Iehova, nge ka drengethenge la itre wathebo i Nyidrë, celë hi lai ka upi Asa troa qaja kowe la nöje troa “thele Iehova Akötesi ne la ite xötapane i angat me kuca la wathebo memine la hna ahnith.” E thupene hë lai, hnei Iehova hna amanathithine me hamëne la tingetinge ngöne la pane treen lao macatre ne musi nyidrë. Atre hnyawa hi Asa ka hape, qaathei Iehova la tingeting, ame hnei nyidrëti hna qaja kowe la nöje ka hape: “Hne shë hna thele nyidë, nge hnei anganyidëti hna amanonyi shë xöteith.” (2 A. l. ite jo. 14:1-7) Nemene ju hë la ka traqa e thupen?

5. Nemene la ewekë ka traqa matre mama pi ka hape Asa a qale koi Akötresie, nge nemene hë la thangan?

⁵ Pane mekune jë ka hape, epuni hi lae Asa Joxu. Nge Zera, atre Aithiope a traqa troa isi memine la nöje i epun, nge hetrenyi angeic la 1 milio lao soc, me 300 lao ikatr ne isi. (2 A. l. ite jo. 14:8-10) Ame la itre soce i angeic, tre, alue jë kö la etrune hune la itre soce i epun. Nemene jë la aqane tro epuni a ujë? Tro kö epuni a isa thele ka hape, hnauëne laka tha acilëne kö Akötresie la trongene isi cili? Tro kö epuni a qale kowe la sipu inamacane i epun, maine qale pena koi Iehova? Hnei Asa hna qale catre koi Iehova, me amamane hnyawa ka hape, catre la aqane imelekeu i nyidrë me Iehova. Öni Asa e treije koi Iehova me hape: “Iehova fe, Akötesi anganyihunie, xatua nyihunie, ke nyihunieti a lapaune koi Enëtilai.” Nemene la aqane sa i Akötresie? “Hnei Iehova hna lepe la angete Aithiope.” Pëkö ala cas e angatr ka mele pe.—2 A. l. ite jo. 14:11-13.

6. Nemene la aqane tro sa nyitipu Asa?

⁶ Hnei nemene matre mejiune jë Asa ka hape, tro kö Akötresie a amele angatr? Öni Tusi Hmitrötr, “hnei Asa hna kuca la meköti xajawa i Iehova.” (1 Ite jo. 15:11, 14) Haawe, nyipi ewekë mina fe tro sa nyihlue i Akötresie cememine la hni ka pexej. Celë hi lai ka aijijë së troa catre imelekeu me Iehova enehila me ngöne la itre drai ka calemi. Tru la ole së laka hnei Iehova hna pane thele troa e së koi Nyidrë, nge Nyidrëti fe a ini së me xatua së troa imelekeu hnyawa me Nyidrë. Tro sa ce wange la lue aqane e së hnei Akötresie matre tro sa easenyi koi Nyidrë.

7. (a) Nemene la hna kuca hnei Iehova matre troa e së koi Nyidrë? (b) Nemene la jëne ihnimi Iehova ka sisitria catr?

⁷ Hnei Iehova hna amamane la ihnimi Nyidrë kowe la itre atr ngöne la Nyidrëti a xupe la ihnadro ka mingöming thatraqa së. Nge Nyidrëti pala hi a amamane la ihnimi Nyidrë jëne la mano ne mel hna hamë së e nöjei drai. (Ite hu. 17:28; Hna Amamane 4:11) Ame fe la ketre aqane amamane Iehova la ihnimi Nyidrë, tre ene la göxen ngöne la u hne së hna kapa. (Luka 12:42) Ketre, Nyidrëti fe a ahnithe hnyawa koi së ka hape, Nyidrëti a drei së la easa thithi koi Nyidrë. (1 Ioane 5:14) Ngo ame la jëne ihnimi ka sisitria catre kö hnei Nyidrëti hna amaman nge ka e së koi Nyidrë, tre ene la thupene mel. (E jë la 1 Ioane 4: 9, 10, 19.) Hnei Iehova hna upe la neköi Nyidrë ka cas matre nyine huuje me thupene mel thatraqai së. Hnene hmekuje hi la huuje cili hna aijijë së troa mejiune kowe la mele ka epine palua tune la itre atr ka pexej.—Ioane 3:16.

8, 9. Nemene la hnëqa i Iesu ngöne la hna ajane troa eatrën hnei Iehova?

⁸ Hnei Iehova hna hnëkëne la thupene mel matre tro la itre atr asë a kepe manathith qa ngön. Nge tro fe a hetre thangane kowe la itre atr ka mel ekö qëmekene troa hamëne la thupene mel. Hna tune kaa? Ame la Iehova a perofetane la Atre Iamele ka troa xulu, tre, hnei Nyidrëti hna waipengöne la thupene mel ceitu me ketre ewekë hna hamëne hë, pine laka, ame koi Nyidrë, tha tro pi kö a tria la mekuna i Nyidrë. (Gen. 3:15) Itre hadredre lao macatre thupen, hnei Paulo hna olene koi Iehova pine “la ihnimi Nyidë, ke hna itö mele hnei Keriso Iesu.” Hnei Paulo hna qaja ka hape, hnei Akötresieti “hna pune shengepi la nöjei ngazo hna kuca ekö.” (Rom. 3:21-26) Haawe, thatreine kö tro sa easenyi koi Akötresie, nge tha hna jëne Iesu kö.

⁹ Iehova a aijijëne la itre atr ka ipië matre tro angatr a hane imelekeu hnyawa me Nyidrë, nge jëne Iesu hmekuje hi. Öni Tusi Hmitrötr: “Akötesieti a amamane koi shë la ihnimi nyidëti, ngöne laka hna elelengë [mec hnei] Keriso nyine hna i eëshë, nge ite ka ngazo pete kö shë.” (Rom. 5:6-8) Hna hamëne la thupene mel, tha qa ngöne kö la thangane la itre huliwa së, ngo qa ngöne pe la ihnimi Iehova me Iesu koi së. Öni Iesu: “Pëkö ate ateine tro koi ni, e tha hna e angeice kö hnei Tetetro ate upi ni.” Öni nyidrëti fe: “Pëkö ate a tro koi Tetetro e tha qa kö theng.” (Ioane 6:44; 14:6) Jëne la uati hmitrötr, Iehova a ea koi Iesu la itre atr, me xatua angatre troa imelekeu hnyawa me Nyidrë, matre tro angatre a hane hetrenyi la mele ka tha ase palua kö. (E jë la Iuda 20, 21.) Tro sa ce wange enehila la hnaaluene aqane e së hnei Iehova koi Nyidrë.

10. Nemene la aqane xatua së hnene la Tusi Hmitrötr matre tro sa easenyi koi Akötresie?

¹⁰ Traqa ha së ngöne la nyipine la tane celë , nge 14 hë lao tus ne la Tusi Hmitrötr hne së hna xom. Jëne la uati hmitrötre i Iehova, hna cinyihane la Tusi Hmitrötr matre troa e së koi Nyidrë. Maine patre ju la Tusi Hmitrötr, tro sa atre tune kaa ka hape, ijiji së troa easenyi kowe la Atre Xupi së? Nge tro sa atre tune kaa ka hape, hetre thupene mel, nge nemene la hnei Iesu hna kuca matre tro sa easenyi koi Iehova? Jëne la Tusi Hmitrötr, easa atrepengöne la itre thiina ka lolo i Iehova, memine la aja i Nyidrë kowe la nöjei atr. Ame ngöne Esodo 34:6, 7, Iehova a qeje Nyidrëti ka hape, “ka ihnim, ate xomi hni ahoean, nge ka tru loi me nyipici, ate thupëne la ihnimi thatraqane la nöjei thausan, me nue tije la menu, me hna shashaith, me ngazo.” Eje hi laka, ketre atr ka tune lai hne së hna pi easenyi kow. Atre hnyawa hi Iehova ka hape, e tro sa thele troa atre Nyidrë, tro hë Nyidrëti a sisitria ngöne la mele së, nge tro fe sa easenyi catre koi Nyidrë.

11. Pine nemene matre nyipi ewekë catre tro sa atrepengöi Iehova? (Wange ju la pane iatr.)

¹¹ Ame ngöne la qaane la itus hna hape, Eashenyi Jë koi Iehova (qene Wiwi), hna qaja ka hape, e ajane së troa catre la aqane imelekeu së memine la ehnemu së, loi e tro sa atrepengöi angeice hnyawa me haine la itre thiina ka lolo i angeic. Haawe, maine easa ajane troa catre la aqane imelekeu së me Akötresie, nyipi ewekë tro sa atrepengöi Nyidrë hnene la hna waipengöne hnyawa la itre thiina i Nyidrë e hnine la Tusi Hmitrötr. Easa olene koi Iehova laka, hna cinyihane la Tusi Hmitrötr matre tha jole kö koi së troa trotrohnin ej.

12. Pine nemene matre Iehova a iëne la itre atr matre troa cinyihane la Tusi Hmitrötr?

¹² Maine ju tro hi Iehova a iëne la itre angela troa cinyihane la Tusi Hmitrötr, ke  angatre a pi atrepengö së memine la itre huliwa së. (1 Pe. 1:12) Maine ju, atreine hi tro angatr a cinyihane hnyawa la maca i Iehova. Ngo, tha ceitune kö la itre angela me itre atr. Tha itre atr kö angatr, matre troa hane hetrenyi la itre kucakuca së, me itre aja së, me itre mekuna ne la hni së. Atre hnyawa hi Iehova ka hape, isapengö së kö me itre angela, ame hnei Nyidrëti hna iëne la itre atr troa cinyihane la Tusi Hmitrötr. Ame la easa e la Tusi Hmitrötr, me öhne la xou, me hleuhleu, me tria ne la itre ka cinyihan ej me itre xa hna qaja e kuhu hnin, easë fe hi lai a hane drenge la akötre ka eje thei angatr. Nge ame la easa e la itre ijine angatr a madrin, easë fe hi lai a madrin. Ame la itre ka cinyihan asë la Tusi Hmitrötr, Tui Elia perofeta, tre, itre “ate hi tui eëshë.”—Iako. 5:17.

13. Tune kaa la aqane drenge i epuni la thithi Iona?

¹³ Hnei Akötresieti hna hamë Iona la ketre hnëqa ka nyipi ewekë catr troa kuca, ngo tha hnei angeice pe hna trongën. Maine hna cinyihane ju la hna melëne hnei Iona hnene la ketre angela, tre, tha tro jë pi kö lai a qaja hnyawane la aliene la hni Iona. Ka loi la hnei Iehova hna kuca, ene la troa ië Iona troa sipu fejane la hnei angeic hna melën, memine fe la hnei angeic hna thithi fë koi Akötresie ngöne lo angeic e hnine la hni ne la i. Öni Iona: “Ngöne la hna waja huje la ung’ e kuhu, ame hnenge hna mekune koi Iehova.”—Iona 1:3, 10; 2:1-9.

14. Pine nemene matre atreine hi tro sa trotrohnine la itre aliene la hni Isaia?

¹⁴ Hnei Isaia hna meköle goeëne la lolo i Iehova, ame hna xatua angeice troa atrehmekune la ngazo ka eje thei angeic. Öni angeic: “Ekölö hi ni ! ke meci hë ni ; ke ate ngazo ineqë ni, nge ini a lapa thene la nöje ka ngazo la ite ukeineqë ; ke hnei lue mekenge hna öhne la Joxu Iehova ne sabaoth.” (Is. 6:5) Thatreine kö tro la ketre angela a qaja la trenge ewekë celë koi angeice kö, ngo ijiji Isaia. Pine laka itre atr  ka tha pexeje kö së tui Isaia, atreine hi së troa trotrohnine la itre aliene la hni angeic.

15, 16. (a) Pine nemene matre ijije tro sa trotrohnine la aliene la hni ne la itre xa atr? Hamëne la itre ceitun. (b) Nemene la ka troa xatua së troa easenyi catre koi Iehova?

¹⁵ Pine laka, itre ka pexej la itre angela, nge ka catrecatre kö angatre hune la itre atr, haawe, thatreine kö tro angatr a hane qaja ka hape, “tha ijiji ni kö,” tune la hna qaja hnei Iakobo, maine pena troa qaja ka hape, “ka ngazo ni,” tune la hna qaja hnei Peteru. (Gen. 32:10; Luka 5:8) Nge tha tro fe kö angatr a hane “xou,” tune lo itretre drei Iesu. Ketre tha nyipi ewekë kö koi angatre troa catr cainöje ngöne la kola traqa la icilekeu, tune la hna kuca hnei Paulo me itre xane ju kö. (Ioane 6:19; 1 Thes. 2:2). Pine laka itre atr asë hi së ka tha pexeje kö, matre ame la itre ka cinyihane la Tusi Hmitrötr a qaja la itre mekuna i angatr, tre, saqe hi së troa trotrohnine la itre aliene hni angatr. Haawe, ame la easa e la hnei angatr hna cinyihan, tre easë fe a ‘ce madine me angetre madrin, nge ce treije me angetre treij.’—Rom. 12:15.

¹⁶ Maine tro sa e la Tusi Hmitrötr, me mekune la aqane ujë i Iehova kowe la itre hlue i Nyidrë ekö, tro hë sa atre la itre thiina ka lolo i Akötresie. Tro sa atre la aqane imelekeu i Nyidrë memine la itre atr ka tha pexeje kö, me aqane xomihni ahoeanyi Nyidrë me ihnimi Nyidrë. Haawe, ame hë la easa atre Iehova hnyawa, me kökötre la ihnimi së koi Nyidrë, easa fe hë a easenyi catre koi Nyidrë.—E jë la Salamo 25:14.

17. (a) Nemene la eamo hna hamëne hnei Azaria koi Asa? (b) Hnei nyidrëti hna wangacone tune kaa la eamo i Azaria, nge nemene hë la thangane lai?

¹⁷ Hetre ketre ini hmaca kö nyine tro sa xome qaathene la tulu i Asa Joxu. Thupene la hna ngaane la trongene isi angetre Aithiope, hnei Azaria perofeta hna hamë nyidrë la ketre eamo. Öni Azaria: “Eje kö Iehova ce me nyipunie e ce nyipunie me nyidë, maine nyipunie a thele nyidë tro nyipunie a öhnyi nyidë ; ngo maine nyipunie a tiji nyidë tro pena nyidëti a tiji nyipunie.” (2 A. l. ite jo. 15:1, 2) Ngo ame hë e thupen, tha hnei Asa kö hna drengethenge la eamo celë. Ame la kola traqa la isi angetre Isaraela qaa kolopi koi angetre Iudra, hna traqa la xou koi Asa. Tha hnei nyidrëti kö hna thele ixatua thei Iehova ngo thene pe la angetre Suria, itretre ethen. Öni Iehova koi nyidrë: “Hnei nyipëti hna qene hmo ngöne la ewekë celë, ke qanehila tro pala kö nyipëti a lapa ishi.” Nge celë hi ewekë lai ka traqa koi nyidrë. (2 A. l. ite jo. 16:1-9) Nemene la ini koi së?

18, 19. (a) Nemene la nyine tro sa kuca e öhne hi së ka hape, tha nyipi easenyi kö së koi Iehova? (b) Nemene la nyine tro sa kuca matre tro pala hi sa easenyi koi Iehova?

¹⁸ Tha tro pi kö sa ananyi Iehova. Maine easa öhne ka hape, tha nyipi easenyi kö së koi Nyidrë, canga trongëne ju la hna qaja hnei Hosea 12:6: “Hmacaju eö kowe la Akötesi ’ö, thupëneju la ihnimi memine la iameköti, nge teqene pala kö la Akötesi ’ö.” E tro sa sine thele la thupene mel me inine pala hi la Tusi Hmitrötr, tro hë së lai a fedre catre koi Iehova.—E jë la Deuteronomi 13:4.

¹⁹ Önine la atre cinyihane la salamo: “loi koi ni troa eashenyi Akötesie.” (Sal. 73:28) Ketre ka loi fe koi së isa ala cas. Loi e troa eje the së la ajane troa atre pala hi la itre xa ewekë göi Iehova. E tro easa ujë tune lai, tro pala hi a kökötre la ihnimi së koi Nyidrë. E tro sa easenyi koi Iehova, tro fe hë Nyidrëti lai a easenyi catre koi së enehila uti hë epine palua!