1, 2. (a) Nemene la hna hnehengazon hnene la keme me thine ne la ketre thöth? (b) Nemene la aqane tro la thöth a kepe eloine la itre macatre ne thöthi nyën?

AME la ketre ijine ka sisitria catre kowe la keme me thin, tre ene la kola xomi bapataiso hnene la nekö i nyidro. Hna bapataison asë hi la foa lao nekö i Berenice, nge tha 14 lao macatre i nyudren pala kö. Öni angeic: “Ketre ewekë ka tru lai ngöne la meleng. Tru la ole i nyiho koi Iehova hnene laka, hetre aja ne la itre nekö i nyiho troa nyihlue i Iehova. Ngo atre hnyawa fe hi nyiho laka, troa traqa la itre itupath ka nyimutre kowe la itre nekö i nyiho.” Tro fe epuni a hane hnehengazo tune lai, e ka thöth la nekö i epun maine ka troa traqa kow. *(Wange ju la ithuemacany.)

² Hnene la ketre atr ka inamacan hna qaja ka hape, ketre ijine lai ka jole catre la itre macatre ne thöth kowe la keme me thin, me nekönatre fe. Ngo tha tro kö la keme me thin a mekune ka hape, ka qene nekönatre la nekö i nyidro thöth. Öni nyidrëti pe, ketre ijine lai kola maca trootro la nekönatr, nge kola kökötre fe la atreine  mekun, nge kola ajane troa hetre sinee. Haawe, ame lai nyën a thöth, atreine fe hi nyën troa akökötrene la aqane imelekeu i nyën me Iehova, tune lo hna kuca hnei Iesu ekö lo nyidrëti a thöth. (E jë la Luka 2:52.) Atreine fe nyën maca trootro ngöne la hna cainöj, me akökötrene pala hi la aja i nyën troa huliwa catre hmaca kö koi Iehova. Ketre, atreine hi nyën troa ketre sipu axecië mekun, tune la troa nue la mele i nyën koi Iehova me drengethenge Nyidrë. Ngo nemene la aqane tro epuni a xatuane la nekö i epuni troa hnimi Iehova? Xomi ini jë qa ngöne la aqane inine Iesu la itretre drei nyidrë cememine la ihnim, me ipië, me macamek.

3. Pine nemene matre hëne jë Iesu la anga aposetolo, ka hape, itre sinee i nyidrë?

³ Maine nyipici laka, Iesu la Maseta i anga aposetolo, ngo ketre sinee i angatre fe nyidrë. (E jë la Ioane 15:15.) Ame ekö, tha tro kö la tixe ne uma a hane ce thawa memine la itre hlue i angeic la itre mekun me aliene hni angeic. Ngo tha hnei Iesu kö hna ujë tune lai memine la anga aposetolo. Tru la ihnimi nyidrë koi angatr, nge hnei nyidrëti hna xomi ijine troa ce me angatr pala hi. Tru la madrine i nyidrë troa ce thawa me angatr la itre mekun me aliene hni nyidrë. Ketre, nyidrëti a drei angatre hnyawa la angatr a qaja amamane la mekun, me aliene hni angatr. (Mareko 6:30-32) Hnene la aqane ifekeune Iesu me anga aposetolo la itre mekun, haawe, lolo la aqane imelekeu i angatr, nge celë hi ka hnëkë angatre fe kowe la itre huliwa ka tru elany.

4. Keme me thine fe, nemene la aqane tro epuni nyi sineene la nekö i epun? (Wange ju la pane iatr.)

⁴ Maine nyipici laka, epuni la ka mus kowe la nekö i epun, ngo tro fe epuni a nyi sinee i nyën. Ame lo itre sinee, tre ce angatre pala hi. Maine jë, ijiji epun troa nue la itre xa jole i epun matre hetre itre ijine i epuni troa ce memine la nekö i epun. Loi e troa thithi fë lai, me mekune hnyawa ngön. Ketre, ame la itre sinee, tre casi hi la ewekë hnei angatre hna ajan. Haawe, thele jë troa atre la itre hna ajane hnene la thöth, ka tune la miuzik hna pi dreng, maine film, maine kuci elo. Thupene lai, thele jë troa kapa madrine la aja i nyën. Öni Ilaria ka mele e Italie: “Hnene la keme me thineng hna amamane la madrine i nyidro kowe la miuzik hnenge hna pi dreng. Nge pëkö ketre sineeng ka tui kaka, matre tha xouenge kö troa ithanatane me nyidrë la itre xa jol ka traqa koi eni.” E tro epuni a nyi sineene la nekö i epun, me xatua nyën troa nyi sinee i Iehova, tha kolo kö lai a hape, pëhë musi epun koi nyën. (Salamo 25:14) Tro pe la nekö i epun a öhne la ihnimi epun koi nyën, me aqane metrötrë nyën hnei epun, matre tha jole kö koi nyën troa ce ithanatane me epun la nöjei ewekë ka ajolë nyën.

5. Nemene la ka xatuane la itretre drei Iesu troa hetre madrine ngöne la huliwa i Iehova?

⁵ Atre hnyawa hi Iesu laka, e hetre aja thene la itretre drei nyidrë troa nyihlue i Iehova, me catre cainöjëne la maca ka loi, tro hë angatre lai a madrin. Matre hnei nyidrëti hna xatua angatr troa catre huliwa ngöne la hna cainöj, me sisinyi koi angatr ka hape, tro kö nyidrëti a xatua angatr.—Mataio 28:19, 20.

6, 7. Nemene la ka amamane ka hape, tru la ihnimi epuni kowe la nekö i epun?

⁶ Eje hi laka, aja i epuni hi lai tro la nekö i epun a lapa qale koi Iehova. Matre, aja i Iehova tro epuni a ini nyën me haji nyën. Hnëqa i epuni hi lai qaathei Nyidrë. (Efeso 6:4) Celë hi matre, loi e tro epuni a hmekëne matre tro pala hi la nekö i epun a kapa la ini qaathei Iehova. Pane mekune ju la ewekë celë: Epuni a thupën matre tha tro kö a tria la ca drai ne ini  ngöne uma ne ini mus ke aja i epuni tro pala hi la neköi epun a inine la itre ewekë ka hnyipixe. Nge ka tru koi epuni la götrane cili. Ketre tune mina fe, epuni a thupën matre tha tro kö a triane la itre icasikeu, me asabele, me hmi hnepe lapa. Ke, ame la ini hna kapa qaathei Iehova, tre iamele hi lai. Haawe, xatua nyëne jë troa atrepengöi Iehova hnyawa, me atrehmekune laka, Nyidrëti hi lai a ini nyën troa inamacan. (Ite Edomë 24:14) Ketre, ini nyëne jë troa cainöje lapa. Xötrethenge hnyawa jë la tulu i Iesu la epuni a xatua nyën troa hamë ini kowe la itre xa atr.

⁷ Loi e tro la thöth a majemine ini Tus, me tro koi itre icasikeu, me cainöje trootro. Pine nemene matre ka nyipiewekë lai? Öni Erin ka mele e Afrique: “Ame eahun, itre nekönatr, tro eahuni lai a tremutremu me eetr göi troa ini Tus, me tro koi hna icasikeu, me troa cainöje trootro. Ame itre xa ijin, eahuni a thele jëne troa pane ajolëne la ini Tusi hnepe lapa. Ngo tha hna drei huni pi kö hnei kaka me nenë.” Tru la ole i angeic kowe la keme me thine i angeic pine laka, hnei nyidroti hna xatua angeic troa trotrohnine la enyipiewekëne la itre ewekë cili. Ame hë enehila, e traqa la ijine angeic a patre ngöne la hna icasikeu, maine tha cainöje pena, canga bëeke hmaca hi angeic kowe lo itre hnei angeic hna majemin.

8. (a) Hnei Iesu hna amamane tune kaa ka hape, ka ipië nyidrë? (b) Hna xatuane tune kaa la itretre dreng hnene la aqane ipië i nyidrë?

⁸ Maine nyipici laka ka pexeje Iesu, ngo ka ipië nyidrë, nge hnei nyidrëti hna qaja kowe la itretre drei nyidrë ka hape, thatreine kö tro nyidrëti a kuca la huliwa nge patre kö la la ixatua i Iehova. (E jë la Ioane 5:19.) Ngo hapeu, hnene kö laka Iesu a aja ixatua matre wangacoonyi nyidrëti ju hi hnei angetre dreng? Ohea. Angatr a öhne ka hape, nyidrëti pala hi a qale catre koi Iehova, nge kolo fe a kökötre la mejiune i angatre koi nyidrë. Ame hë e thupen, hnei angatre hna xötrethenge la aqane ipië i Iesu.—Ite Huliwa 3:12, 13, 16.

9. E tro epuni a qaja amamane la tria i epun, me qeje menu, tro lai a xatuane la thöth tune kaa?

⁹ Ame pena easë, itre atr ka tha pexej, nge ka tria pala hi. Haawe, loi e tro sa ipië. Loi e tro fe sa atrehmekun laka, hetre ifego së, nge the hmahma kö troa qaja amamane la itre tria së. (1 Ioane 1:8) Ame hë e cili, tro la thöth a inine troa ketre sipu qaja amamane la itre tria i nyën, nge tro fe a metrötrë epuni catr. Nga ka tui epuni hi, drei la atre hnei epuni metrötrëne catrën? Ene la maseta ka qaja amamane la tria i nyidrë, maine ketre atr ka thatreine qeje menu? Öni Rosemary ka köni kuku, hnei eahlo me föi eahlo hna majemine qaja amamane la itre tria i nyidro. Öni eahlo: “Celë hi ka upe la itre nekö i nyiho troa fe amamane la itre jole ka traqa koi angatr.” Öni eahlo hmaca jë: “Hnei nyiho hna inine la ha nekö i nyiho troa thele la aqane troa nyinyin la itre jol ka traqa koi angatr. E aja ixatua mina ha angatr, nyiho a amamane koi angatr la itre mekune qa hnine la itre itusi së, me ce thith me angatr.”

10. Nemene fe la ketre aqane amamane Iesu la ipië i nyidrë?

¹⁰ Nyipici laka hnnëqa i Iesu troa amekötin kowe la itretre drei nyidrë la nyine tro angatr  a kuca. Ngo, pine laka ka ipië nyidrë, hnei nyidrë pala hi hna qaja la kepine matre loi e tro angatr a eatrën. Ka tune lo nyidrëti a upi angatr troa thele panëne la Baselaia me thiina ka meköti Akötresie. Öni nyidrëti fe: “Nge troa hamëne fe koi nyipunie la nöjei ewekë cili.” Ame lo Iesu a wathebo angatre troa mekuhnine la atr, nyidrëti a qaja la kepin ka hape: “The meku hnine kö, mate tha meku hni nyipunie. Ke ame la aqane meku hnine i nyipunie, te, tro pena a meku hni nyipunie.”—Mataio 6:31–7:2.

11. Nemene la aqane tro epuni a xatuane la nekö i epun troa sipu axecië mekun?

¹¹ Keme me thine fe, wange ju la ijine ka ijij matre troa qaja kowe la nekö i epuni la kepin matre amekötine jë epuni la ketre ewekë. Nge e trotrohnine hë nyën, tro hë nyëne lai a canga hmala troa trongën. Hanawange la hna qaja hnei Barry, ketre keme ka foa lao kuku. Öni angeic: “E tro epuni pala hi a qaja hnyawane kowe la nekö i epun la kepine la aqane amekötine epun, tro angeice lai a mejiune koi epun.” Tro hë la nekö i epuni thöth a atre ka hape, tha epuni kö a ameköti ewekë ke hnëqa i epun, ngo hetre nyipi kepin matre epuni a ujë tune lai. Nge ketre, the mekune kö ka hape, tro pala pe hi nyën a nekönatr. Haawe, loi e tro nyën a majemine ‘huliwane la hni’ nyën matre atreine jë nyën ketre sipu axecië mekun. (Heberu 5:14) Öni Barry hmaca jë: “Nyipiewekë tro la thöth a inamacan ngöne la angeic a axecië mekun, ngo tha thenge kö la mekuna ne la hni angeic.” (Salamo 119:34) Haawe, loi e tro epuni a amamane la ipië i epun, me qaja hnyawa kowe la nekö i epuni la kepin matre axecië mekune jë epuni tune lai. Tro nyëne lai a inine la aqane troa ketre sipu axecië mekun, nge tro fe nyëne lai a öhne laka, epuni a metrötrë nyën. Ketre, e tro epuni a ujë tun, epuni hi lai a amamane ka hape, tru hë nyën.

12. Hnene laka ka macamek Iesu, nemene la aqane xatua Peteru hnei nyidrë?

¹² Ka macamek Iesu nge atre hnyawa hi nyidrëti la nyine troa kuca matre xatuane la itretre drei nyidrë. Ame lo Iesu a qaja kowe la itretre drei nyidrë ka hape, troa humuthi nyidrë, hnei Peteru hna qaja koi Iesu ka hape, tha tro kö a traqa tun koi nyidrë. Atre hnyawa hi Iesu laka, hnimi nyidrëti catr hnei Peteru, ngo atre fe hi nyidrë ka hape, ka tria la aqane mekune i Peteru. Hnei Iesu hna xatua angeice tune kaa me itre xa aposetolo? Ame la hnapan, hnei nyidrëti hna wenë ameköti Peteru. Thupene lai, hnei nyidrë hna qaja la ewekë ka troa traqa kowe la itre ka xele ma kuca la aja i Iehova ke kola traqa la itupath koi angatr. Öni Iesu fe, tro Iehova a nyijune kowe la atr ka tha thele loi me meku angeice hi. (Mataio 16:21-27) Hetre ini hnei Peteru hna kapa qa ngön.—1 Peteru 2:20, 21.

13, 14. (a) Nemene la ka troa amamane koi epuni laka, loi e troa acatrene la lapaune ne la nekö i epun? (b) Nemene la ka troa xatua epuni troa atre la hna ajane hnene la nekö i epun?

¹³ Sipo Iehova jë matre tro fe epuni a hane macamek me atrehmekune la ka troa xatuane la nekö i epun. (Salamo 32:8) Maine jë, tro epuni a dreng ngöne la aqane ithanata i nyëne ka hape, tha madrine kö nyëne kowe la itre xa trejin. Maine pena drenge hi epuni laka, nyëne a juetrëne la ketre ewekë koi epun. The canga mekuhni nyëne kö. * (Wange ju la ithuemacany.) Ngo, the wange sixane pe la ka traqa koi nyën maine mekune pena ka hape, ka tro lai a patr. Ma nyipiewekë e cili tro epuni a acatrene la lapaune i nyën.

¹⁴ Maine aja i epuni troa xatuane la nekö i epuni thöth, hnyinge jë koi nyën ngo loi e cememine  la menyik me metrötr. Ceitune hi lai memine la kola jöe tim ngöne la ketre sima ka jui. E tro epuni a aca tro elëne la baketr, tro lai a neni la tim. Matre ame hë la pun, munëne pe hi la ka lapa pe hnine la baketr. Ceitune hi lai memine la nekö i epun. Maine tro epuni a hnyinge koi nyën, me upi nyën troa sa ngo tha aja i nyën pe, tha tro kö nyëne lai a pi fe koi epuni la aliene la hni nyën. (E jë la Ite Edomë 20:5.) Kola mekune hmaca hnei Ilaria lo angeic a thöth. Aja i angeic ekö troa ce tro memine la itre sine ce ini me angeic, ngacama atre hi angeic ka hape, tha ka loi kö lai. Öhne hnyawa hi keme me thine ka hape, hetre ewekë ka ajolë angeic. Öni Ilaria: “Ame la ketre hej, hnei nyidroti hna qaja koi ni ka hape, öhne hi nyidro laka, tha madrine kö ni, matre hnei nyidroti hna hnyingëne thele jë koi ni. Treije ju hi ni e cili, nge eni pë hë a qaja asë jë koi nyidro me sipo ixatua. Hnei nyidroti hna haluthi ni, me qaja ka hape, trotrohnine hnyawa hi nyidro. Hnei nyidroti pë hë hna akeukawanyi ni.” Hnene pë hë la keme me thine i Ilaria hna xatua angeic troa hetre sinee e hnine la ekalesia.

15. Nemene la ketre aqane amamane Iesu ka hape, ka macameke nyidrë?

¹⁵ Kola mama fe la aqane macameke i Iesu ngöne la nyidrëti a goeëne la itre thiina ka lolo ka eje thene la itretre dreng. Ame la Nathaniela a drenge ka hape, atre Nazareta lae Iesu, öni angeic: “Hete ewekë ka loi a xulu e Nazareta ?” (Ioane 1:46) Maine ce epuni me Nathaniela ngöne la ijine cili, tro jë epuni lai a mekun ka hape, ka iwangatrehmekunyi atr, maine ka pë lapaun angeic? Ngo tha celë kö aqane mekuna i Iesu. Atre hnyawa hi nyidrëti ka hape, ka nyipici la hni Nathaniela. Öni nyidrëti jë : “Hana wange la nyipi ate ne Isaraela, pëkö hnepe thoi thei angeic.” (Ioane 1:47) Öhne hnyawa hi Iesu la ka eje e kuhu hni ne la atr, nge hnei nyidrëti hna huliwane la atreine cili matre troa goeëne hi la itre thiina ka loi thei angatr.

16. Nemene la aqane tro epuni a xatuane la nekö i epun?

¹⁶ Maine eje hi laka, thatreine kö epuni goeëne la ka eje e kuhu hni ne la ketre atr, ngo ijiji hi tro epuni a hane macamek tui Iesu. Tro kö Iehova a xatua epuni troa atrehmekune la itre thiina ka loi thene la nekö i epun. Ngacama  epuni a elëhni pine la aqane ujë ne la nekö i epuni thöth, ngo the xöjetriji nyëne kö maine jele jëne gejë nyën. Nge goi tha tro fe a mekune tun. Akeukawanyi nyëne jë pe, me qaja ka hape, öhne hi epuni la itre thiina ka loi thei nyën, me aja i nyën troa kuca la loi. Wange ju la itre götrane nyine tro nyën a huliwan, ngo mekune kö qaja aloinyi nyën. Xatua nyëne jë troa akökötrene la atreine ka eje hë thei nyën jëne la hna thue huliwa i nyën. Aqane kuca i Iesu hi lai kowe la itretre drei nyidrë. Ca macatre nge sin, thupene lo Iesu a iöhnyi me Nathaniela (maine Batolomaio), hnei nyidrëti hna thue hnëqa i angeic. Hna acili angeic troa ketre aposetolo, nge hnei angeic hna eatrëne hnyawa la huliwa cili. (Luka 6:13, 14; Ite Huliwa 1:13, 14) Haawe, kuca jë matre tha tro kö la nekö i epuni a drenge ka hape, ka ngazo pala hi la hnei nyën hna kuca. The cile kö troa qaja aloinyi nyën. Loi e tro nyën a atrehmekun la enyipiewekën troa huliwane la itre hnei nyën hna atrein matre amadrinë epuni me Iehova.

17, 18. Nemene la thangane e tro pala hi epuni a catre inine la nekö i epun?

¹⁷ Ame itre xa ijin, tro fe epuni lai a hane mekun tui Paulo. Hnei angeic ekö hna hnehengazo fë la itre trejin hnei angeic hna hnim. Kolo itre trejin hnei angeic hna xatuane troa hnimi Iehova. Matre ketre akötre ka tru koi angeice la angeic a atre ka hape, hetre itre xan ka nuetriji Iehova. (1 Korinito 4:15; 2 Korinito 2:4) Öni Victor, ketre keme ka köni kuku: “Maine nyipici laka, tha ka hmaloi kö la itre macatre ne thöth ngo e traqa ha la ijine madrin, ke kösë thahe ju hi la itre jol. Jëne la ixatua i Iehova, ijiji së hi troa nyi sineene la itre nekö së.”

¹⁸ Keme me thine fe, epuni a isine troa hiane hnyawane la nekö i epun, ke atraqatre la ihnimi epuni koi nyën. Ange catre jë! Lapa mekune ju la etrune la madrine i epuni elanyi ngöne la nyëne a troa nue mele koi Iehova, me catre mele nyipici koi Nyidrë.—3 Ioane 4.