Tro jë kowe la alien

Tro jë kowe la itre alien

Hapeu, Ka Xulu Kö La Itre Qene Hlapa Qa Babela?

Hapeu, Ka Xulu Kö La Itre Qene Hlapa Qa Babela?

Hapeu, Ka Xulu Kö La Itre Qene Hlapa Qa Babela?

“Hnei Iehova hna aisa ijenyi angate pi qa lai e cailo fene hnengödrai asë ; nge angate pë hë a tijeju troa acile la lapa. Qa ngöne lai hna ati ëjen’ ej, Babela ; ke hnei Iehova hna amenumenun’ e cili la qene hlapa ne la fene hnengödrai asë ; nge hnei Iehova hna aisa ijenyi angate pi qa lai e cai lo fene asë.”—Genese 11:8, 9.

TUSI HMITRÖTR a qaja ka hape, ame ngöne la ketre ijin, tre aca tro ithanatane jë hi hnei itre atr la itre qene hlapa ka isapengön. Ngo hapeu, nyipici kö lai? Ame itre xan, tre, tha jelenyipicine kö angatre la hna qaja hnei Tusi Hmitrötr göne la aqane fetra me haöthe la fen hnene la itre qene hlapa. Hna qaja hnene la ketre atre cinyanyi itus ka hape: “Pëkö ifejicatre ka hmo ka tune la Ita ne Babela.” Goi qaja fe hnene la ketre hene ne hmi i angetre Iudra, ka hape, hna sile la ifejicatre cili, ke thatreine kö troa qejepengöne la qaane la itre nöj.

Pine nemene matre tha jelenyipicine kö hnei itre atr la hna qaja göi Babela? Hnene hi laka, ka isazikeu la edromë cili memine la hna qaja hnene la itre xa ka inamacan. Öni itre xa ka ini ka hape, casi hi ekö la qene hlapa, ngo hna isa fetra trootro jë pë hë la itre xa qene hlapa qa ngöne lai qene hlapa ka cas. Ame pena itre xan, angatr a mekune ka hape, ka ho ekö la atr tune la itre öni ngöne la qaan, ngo saze trootro jë hi, uti hë la kola atreine ithanata hnyawa. Pine hi la itre ini cili ka isapengön, ala nyimu la itre atr ka ce mekune pë hë memine la atre cinyanyine la ketre itus qene papale (The Evolution of Language). Öni nyidrë ka hape, tha öhne pala kö së la mekune ka atreine qeje pengöne la aqane trongene la itre qene hlapa.

Hapeu, hetre itre ewekë kö hna öhne hnene la itre ka inamacane nge ka qeje pengöne la aqane trongene la itre qene hlapa? Kolo kö a jelenyipicine la itre xa ini ne la itre ka inamacane hna qaja ha e caha? Hetre ewekë kö hna öhne pena ka jelenyipicine la ewekë ka traqa ekö e Babela? Tro sa pane waipengöne hnyawa la hna qaja hnei Tusi Hmitrötr.

QAANE LA ITRE QENE HLAPA

Kola qaja hnei Tusi Hmitrötr ka hape, hna amenumenune ekö la itre atr ngöne la “hnapapa e Sinara,” götrane hna hëne pë hë e thupen ka hape, Babulona; nge hnei angatre hi hna isaije qa cili. (Genese 11:2) Hna traqa eu la ewekë cili? Kola qaja hnei Tusi Hmitrötr, ka hape, hna thawa la “fene hnengödrai [itre atr]” ekö lo ijine i Peleg, kola hape, 250 lao macatre qëmekene troa hnaho Aberahama. Kolo lai a hape, traqa ha enehila koi 4 200 lao macatre thupene la hna traqa la itre ewekë cili ekö e Babela.—Genese 10:25; 11:18-26.

Kola mekune hnene la itre xa ka ini ka hape, hna pane nyiqaane ekö (100 000 hë lao macatre enehila) hnei ca qene hlapa, matre fetra ju pë hë e thupene la itre qene hlapa hne së hna ithanatane enehila. * Ame pena itre xan, angatr a qaja ka hape, hetre itre qene hlapa ha ekö (traqa koi 6 000 hë lao macatre enehila), nge hna fetra qa ngöne la itre qene hlapa cili, la itre qene hlapa hna ithanatane enehila. Ngo nemene la ka aijijëne la itre ka inamacane troa atre la qaane la itre qene hlapa? Kola sa hnene la ketre zonal qene papale (Economist), ka hape, ketre jole pi hë, ke ma loi koi itre ka inine la pengöne la itre ka mel, ke kola xatua angatre hnene lo hna hape, itre fossiles. Ngo ame göi itre qene hlapa, pëkö ixatua ka tune lai. Nge ame pala hi e cili hnine lai zonal, goi qaja fe hnene la ketre ka inine la pengöne la itre qene hlapa, ka hape, ame la itre ithuemacany hnei nyidrëti hna hamën, tre hnei nyidrëti kö hna ketre sipu mekun.

Ngo hetrenyi hi lo lai hna hape, fossiles, ka troa xatuane la atr troa atrepengöne la qaane la itre qene hlapa. Ngo nemene fossiles jë lai, nge nemene la hna ini së hnene itre ej? Kola qaja hnene la ketre encyclopédie (The New Encyclopædia Britannica) ka hape, ame la qene hlapa ka hekö catr hna atrehmekune hnene la itre ka inamacan, tre ka 4 000 maine 5 000 hë lao macatre. Ngo hnei angatre hna öhne ekaa la itre ewekë ka jelenyipicine la mekune cili? E Mésopotamie, kolo hna hape Sinara ekö. * Haawe, hane hi la ewekë ka jelenyipicine la hna qaja hnei Tusi Hmitrötr.

ISA AQANE MEKUNE KÖ, KE ISA QENE HLAPA KÖ

Kola qaja hnei Tusi Hmitrötr ka hape hnei Akötresieti hna “amenumenun’ e cili [e Babela] la qene hlapa i angat, mate tha ’te kö kete la hna ewekë i kete.” (Genese 11:7) Celë hi matre ketre “angate pë hë a tijeju troa acile la lapa” e Babela nge “hna aisa ijenyi angate pi qa lai e cai lo fene asë.” (Genese 11:8, 9) Tha Tusi Hmitrötre kö a qaja ka hape, ame hi la itre qene hlapa hna ithanatane enehila, tre itre ka fetra asë hi qa ngöne la caa qene hlapa. Ngo eje pe a qaja ka hape, hna aca tro fetra la nyimu qene hlapa ka isapengöne catr, ngo ka aijijëne la itre atr troa qaja la mekuna i angatr me qejepengöne la itre aliene hni angatr.

Ngo nemene la pengöne la itre qene hlapa hna ithanatane enehila? Ka ceitune kö maine ka isapengöne catr? Kola qaja hnene la ketre föe ka hamë ini ngöne iniversite ka hape, ame la kola thele hnene la itre ka inamacane troa inine la pengöne la itre qene hlapa qa cailo fen, (ma traqa koi 7 000 jë kö la etrun), tre angatr a sesëkötre la aqane isapengönen itre ej. Nyipici laka, kösë hetre itre qene hlapa ka tro hi a ceitu, tune la qene Cantonais me qene Hakka hna ithanatan e Chine; ngo ame pe, iananyi catre la lue qene hlapa cili memine la qene Catalan maine qene Valencien hna ithanatan e Espagne.

Itre qene hlapa la ka tratraune la mekuna ne la itre atr, memine la aqane qejepengöne angatr la itre ewekë, jëne la itre han, me etrune la itre ewekë, me götran, me aqane köja gojeny. Ka tune la, ka hape, ame ngöne la ketre qene hlapa, itre atr a qaja la itre ka traqa qa kohië ka hape, “itre ka wië,” ngo ame ngöne qene Drehu, easa qeje angatr ka hape, “itre kamadra.” Itre hnepe ewekë lai ka aisapengönëne la itre qene hlapa, nge ka amenumenu së e itre xa ijin. Easa trotrohnine e celë la kepine matre jole ju hi koi angetre Babela troa afenesine lo huliwa ne xupi ita i angatr.

PENGÖNE LA ITRE QENE HLAPA EKÖ NGÖNE LA QAAN

Ka ithanata tune kaa la itre atr ekö ngöne la qaan? Tusi Hmitrötr a qaja ka hape, hnei Adamu, lo pane atr ekö, hna ati ëjen la itre öni asë, ene fe lo itre öni ka sesë. (Genese 2:20) Goi sile fe Adamu la trenge ewekë lo angeic a madrine la fö i angeic; nge ketre hnei fö i angeice hna qejepengöne hnyawa la hna amekötine hnei Akötresie memine la thangan e troa ena. (Genese 2:23; 3:1-3) Haawe, hetrenyi hi ekö la ketre qene hlapa ka aijijëne lo pane atr troa ithanata hnyawa me ati ëjene la itre ewekë.

Ame hë la kola amenumenune la itre atr e Babela, tre thatreine hmaca kö tro angatr a itrotrohni me ce huliwa. Ngo ame pe, angatr a ithanata hnyawa, tune la aqane ithanatane angatr lo pane qene hlapa. Thupene hë la itre macatre, itre atr a xup la itre traon atraqatr, me eköthe la itre trongene isi ka tru, nge itre nöj a itö me salem. (Genese 13:12; 14:1-11; 37:25) Maine tha ka ithanatakeu hnyawa ju angatr, tre hapeu, atreine kö angatr troa kuca la nöjei ewekë cili? Tusi Hmitrötr a qaja ka hape, ame la pane qene hlapa hna ithanatane ekö catr, memine lo itre qene hlapa ka fetra e Babela, tre tha aqane ho ne itre öni kö, ngo nyipi aqane ithanata.

Celë hi mekune hna hane qaja hnene la itre xa ka inamacane enehila. Easa e ngöne la ketre encyclopédie (The Cambridge Encyclopedia of Language) ka hape, ame asë hi la itre qene hlapa, ene fe lo itre hna qaja ka hape, ka troa easenyi memine lo itre pane qene hlapa hna ithanatane ekö, tre kösë lo hna eköthe hnyawa, tune hi lo itre qene hlapa hna ithanatane hnene la itre nöje ka tru enehila. Kolo fe a qaja hnene la ketre ka inamacane ngöne la itus i nyidrë (The Language Instinct) ka hape, tha ka ho kö la atr tui öni, tune la hna inine hnei itre xan.

PENGÖNE LA ITRE QENE HLAPA ELANY

Thupene la hne së hna ce ithanatane la qaane la qene hlapa, memine la eisapengönene la itre qene hlapa, memine la pengöne la itre qene hlapa ekö, nemene hë la nyine tro sa qaja? Ala nyimu la itre atr ka qaja ka hape, tro hi sa atreine trotrohnine la pengöne la itre qene hlapa, jëne lo edromë ka qeje Babela.

Tusi Hmitrötre a qaja ka hape, hnei Iehova hna amenumenune la itre atr ekö e Babela, ke hnei angatre hna icilekeu me Nyidrë. (Genese 11:4-7) Ngo ame pe, hnei Nyidrëti fe hna thingehnaeane laka, tro Nyidrëti a “ujëne kowe la nöje la aqane ewekë ka wië, mate tro angat’ asë a hëne la atesiwa i Iehova, me nyi hlue i nyidë hnene la hni ka cas.” (Zefania 3:9) Ame la “aqane ewekë ka wië” cili, tre ene la trenge nyipici hna qatrenge hnene la Wesi Ula i Akötresie, nge ka acasine enehila la nöjei pengöne atr qa cailo. Qa ngöne lai, ijije tro sa mekune laka, tro hmaca kö Akötresieti elany a acasine hmaca la itre atr asë jëne la qene hlapa ka cas, me apatrene la thangane lo iamenumenu ka fetra e Babela.

[Ithueamacany]

^ Itre mekune lai hna nyitrepene hnene lo ini ka qaja ka hape, ka fetra la atr qa ngöne la mage. Maine nyipunieti a ajane troa atrepengöne la itre mekune cili, fe pi la götrane 27-29 ne la boroshür Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie, hna kuca hnene la Itretre Anyipici Iehova.

^ Hnene lo hna hape, itre Archéologues hna sin la ketre götrane uti hë la mama me cile ju pe hi la itre uma hmitrötr ka draië e cili hmekun e Sinara. Tusi Hmitrötr a qaja ka hape, ame lo ita atraqatr e Babela tre hna xupe me etë dro, ngo tha etë kö; nge hna xomi hemara (kola tune lo hna sa etë) nyine hao. (Genese 11:3, 4) Kolo fe a qaja hnene lai encyclopédie ka hape, tha tru kö ekö e Mésopotamie la etë, nge pëkö ngöne itre xa götran; ngo ame pe la ka tru e cili, tre hemara.

[Iatr ne la götran 11]

[Iatr ne la götran 12]

Aqane cinyanyi ekö catr e Mésopotamie ngöne lo itre macatre 3000 Ite macate pate pete kö Keriso.

[Hna xome ngön la foto]

Erich Lessing/Art Resource, NY

[Hna eköhagen götran 13]

KOLA JELENYIPICI TUSI HMITRÖTR HNENE LA ITRE IFEJICATRE

Ame ngöne la ketre tribu e Myanmar, hetre ketre ifejicatre; kola qaja ka hape: “Ame ngöne la itre drai ka hekö catr, kola ce mele la itre atr ngöne la lapa ka tru, nge casi hi la qene hlapa hnei angatre hna ithanatan. Ngo angatre pë hë a xupe jë la ketre ita ka qeadridri catr, nge e cili, saze pi hi la itre aqane mel, me isapengöne trootro jë hi la itre hna majemine me aqane ithanata i angatr, ene pe isa ije pi angatr e cailo.” Maine tro sa traqa e Afrique, maine ngöne la itre nöje e kohië e Asie, maine Mexique, maine ngöne la itre xa nöje pena, tro hi së lai a drenge la pengöne ifejicatre ka tune lai.

Mose lo ka cinyihane la tus i Genese qene Heberu; ngo maine angeice ju a ifejicatrene la ewekë ka traqa e Babela, tre hapeu, tro jë kö a hane ketr la itre lapa me itre nöje gaa nanyi hnene la edromë celë? Ohea. Kolo pe a anyipicine hnene la itre ifejicatre ka tune lai laka, nyipici la hnei Tusi Hmitrötr hna qaja göi Babela.