Hapeu, Peteru La Pane Paap
“Hna sië Cardinal Jorge Mario Bergoglio , S.J., matre troa Paap. Angeice hi la hna tru hadredre sikisitre faifi ne paap, thupe i Peteru.”—LE VATICAN INFORMATION SERVICE, 13 MAAC 2013.
“Ame la paap ne Rome, tre angeice hi la ka elemeken la hmi katolik asë, matre angeice hi la ka xome la göhnë i Peteru, nge Peteru hi lo ka kapa lo itre hnëqa ka tru qaathei Iesu Keriso.”—LA PRIMAUTÉ DE L’ÉVÊQUE DE ROME DANS LES TROIS PREMIERS SIÈCLES, 1903, HNEI VINCENT ERMONI.
“Maine troa qaja hnene la ketre atr . . . ka hape, ame la Paap, tre, tha angeice kö la ka xome la göhnë ka tru i Peteru; tro ha upi angeic e trön [kola hape, ka icilekeu me catre fë mekun].”—PANE ICASIKEU KA TRU NE LA VATICAN LO 18 JULAI 1870.
AME kowe la itre katolik ka alanyimu catr e cailo fen, tre, tha nyine tro kö a isenyin la ini me mekune hna ce axeciëne hë lo 1870, ke kolo hi lo pane wathebo hna eköthe ngöne lo pane icasikeu ne la Vatican, nge celë hi ketre ini lai ka nyitrepen la hmi katolik. Ngo, tune kaa, ketre ini kö lai hna xome qa hnine la Tusi Hmitrötr? Ketre, ame Paap François, hnei angeice kö hna hane xome la göhne i Peteru aposetolo? Nge tune kaa Peteru, angeice hi la pane paap?
“HUNE LA ETË CELË TRO NI A ACILE LA EKALESIANG”
Ame lo wathebo hna acile hmekune lo Icasikeu Ne La Vatican 1870, tre, hna nyitrepene ej ngöne la itre aqane qejepengöne la Mataio 16:16-19 me Ioane 21:15-17. Ame la ithanata i Iesu me Peteru hne së hna e ngöne la itre xötre cili me itre xane ju kö, ke, kola amamane laka, ka tru la hnëqa hna hamë Peteru ekö ngöne lo hneijine itre pane Keresiano. Ame lo nyidroti a xötrei iöhny, hnei Iesu hna qeje Peteru laka, tro hë angeic a eëne la itre thiina hna aceitunëne me etë. (Ioane 1:42) Ngo hapeu, hnei Keriso kö hna hamëne la ketre göhnë ka tru koi Peteru?
Ame ngöne Mataio 16:17, 18, drei la hna qaja hnei Iesu koi Peteru: “Ini a qaja koi ’ö ka hape, Peteru eö [kola hape, “Ketre Sine Etë”], nge hune la etë celë tro ni a acile la ekalesiang.” Hapeu, Iesu lai a qaja ka hape, ame la “hmi” maine ekalesia, tre, hna acili Peteru, ketre atr, troa he ne la ekalesia cili? Hapeu, tro hë Peteru a he ne la itretre drei Iesu? Nemene la hna trotrohnine hnene la itre xa aposetolo ka drenge la itre trengewekë cili? Kola qaja hnene la itre Evangelia laka, ame pëhë e thupen, hnene la itretre drei Iesu hna isi pi göhnë, ke kola pi atre la ka tru e angatr. (Mataio 20:20-27; Mareko 9:33-35; Luka 22:24-26) Maine hnei Iesu ju hna acili Peteru ngöne la ketre göhnë ka tru, maine ketre göhnë ka draië, tro kö a isenyine lai me pi isi pi göhnë hnene la itre aposetolo?
Nemene la aqane trotrohnine Peteru la itre trengewekë i Iesu? Ka tru Peteru ceitu memine la atre Isaraela, matre tha sihngödri kö koi angeic la itre hna perofetan göi angetre Heberu, ka qeje “etë” maine ‘sinetëxomexötr.’ (Isaia 8:13, 14; 28:16; Zakaria 3:9) Ame la Peteru a cinyanyi kowe la itre sine huliwa i angeic, hnei angeic hna qejepengöne ka hape, ame la “sinetëxomexötr,” ke kolo hi a qeje Iesu Keriso Joxu, lo Mesia. Hnei Peteru hna xome la qene heleni, hna hape, pe’tra (hna xome fe la hnëewekë celë pe’tra ngöne lo Iesu a ithanata ngöne Mataio 16:18) thatraqai Keriso hmekuje hi.—1 Peteru 2:4-8.
Hnei Paulo aposetolo fe hna hane xötrethenge Iesu. Hapeu, hnei Paulo kö hna hane qaja ka hape, hnei Iesu hna hamëne koi Peteru la ketre göhnë ka draië catr? Atre hi së la göhnë i Peteru hnine la pane ekalesia ekö. Hnei Paulo hna qeje Peteru me cinyihane ka hape, Peteru hi la ketre ‘ikapa’ ekö. Ame koi Paulo, tha ca ‘ikapa’ kö. (Galatia 2:9) Ketre, maine hna acili Peteru ju hnei Iesu troa he ne la ekalesia, tre hnauëne la angeic a hlemu nge kolo hi a qeje angeic hnene la itre ka xötrethenge Iesu ka hape, ikapa ngo tha he ne kö la ekalesia?
Ame la kola amexeje la itre xa mekune ka isazikeu ngöne la aqane ujë i Peteru kowe la itre atr, hnei Paulo hna pane sa mekötine koi Peteru cememine la metrötr; öni nyidrë: “Ame hnenge hna ikelikelë cate me angeic, ke menu hë angeic.” (Galatia 2:11-14) Tha mekuna i Paulo kö la hna hape, Keriso la ka acile la hmi maine ekalesia hui Peteru maine ketre atr ka ngazo pena. Nyidrëti pe a qaja hnyawa ka hape, ame la ekalesia, tre hna acile hui Iesu Keriso, ke Keriso hi la trepen me he ne la ekalesia. Ame koi Paulo, ke, “Keriso hi la giti cili.”—1 Korinito 3:9-11; 10:4.
“PETERU EÖ . . . ”
Haawe, nemene la aqane tro sa trotrohnine la itre trengewekë celë hna hape: “Peteru eö, nge hune la etë celë tro ni a acile la ekalesiang”? Maine easa ajane troa trotrohnine hnyawa la xötr, loi e tro sa e xötreithe la itre xa mekun. Nemene la hna ce ithanatane hnei Iesu me Peteru? Iesu hi a ase hnyinge kowe la itretre drei nyidrë; öni nyidrë: ‘Ame koi nyipunieti, ke, drei ni?’ Tha kei ju kö, nge kola sa hnei Peteru, ka hape: ‘Enëtilai la Keriso, Hupuna i Akötesie ka mel.’ E cili hi la Iesu a qaja aloinyi Peteru me hape, angeice hi la ka troa acile la “hmi,” maine ekalesia, hune la ketre “giti” ka catr. Kolo hi a qeje Iesu, lo hnei Peteru hna troa lapaune kow.—Mataio 16:15-18.
Nemene la aqane trotrohnine së la itre trengewekë i Iesu, hna hape: “Peteru eö, nge hune la etë celë tro ni a acile la ekalesiang”?
Kola ihmeku hnyawa la mekune cili memine la hna cinyihane hnene la itre “Hene Ne Hmi”, laka, ame la giti hna qaja ngöne Mataio 16:18, ke kolo hi a qeje Keriso. Hna cinyihane hnei Augustine ekö, ka hape: “Hnei Joxu hna qaja ka hape: ‘ Hune la etë celë, tro ni a acile la Ekalesiang,’ pine laka, hnei Peteru hna qaja koi nyidrë ka hape: ‘Enëtilai la Keriso, Hupuna i Akötesie ka mel.’ Haawe, hune hi la etë celë, la eö a qaja ka hape, eni a troa acile la Ekalesiang. ” Kola catre fë hnei Augustine laka, ame “la etë (Petra) tre, Keriso.”
Ame koi Augustine me itre xan, tre, ka catre fë mekune la atr, e ka ce tro la hnei angeic hna qaja memine la ini ne la hmi Katolik. Ame koi Ulrich Luz, ketre atr ka thele pengöne la itre hmi, ke, casi hi la mekunene la itre ka thele pengöne la itre hmi enehila. Angatr a catre fë la mekune hna jelengazone hnene la Icasikeu Ne La Vatican lo 1870. Ame kowe la icasikeu cili, tre, itre ka catre fë mekun.
HAPEU, PAAP LA KA XOME LA GÖHNË I PETERU?
Ka sihngödri koi Peteru nge thatre fe kö nyidrë lai hna hape “paap.” Naene hadredre lao macatre thupene lo kola meci hnei Keriso, nyimutre la itre tan, tha itretre Roma fe kö angatr, hnei angatr hna xome la hnëewekë cili hna hape paap. Ketre, xalaithe hi la kola xome la hnëewekë cili matre troa qaja la ketre göhnë ka tru. Nyimu macatre ne pane cile huti la aqane mekune cili. Ketre, pë fe kö thene la itre pane Keresiano la mekune laka, hetrenyi la ketre göhnë ka tru hna hamëne koi Peteru, nge hna xome pala pë hë me cilëne hnene la itre xan. Kola nyipune hnei Martin Hengel, laka, “pë fe kö hna qaja ‘qane’ ekö ngöne la mele ne la atr me thene la itre ka thele pengöne la itre hmi, ka hape, troa hetre göhnë ka tru me atr hna troa hëne ka hape paap. ”
Haawe, tune ka ha la itre hnyinge celë hna hape: Peteru hi lo pane paap? Hetre ka xome kö e thupen la göhnë i angeic? Hapeu, eje kö e hnine la Tusi Hmitrötr la ini ne la itre Katolik, hna hape, hetre göhnë ka tru hna troa cilën hnene la paap? Casi hi la aqane troa sa la köni hnyinge celë: Ohea. Ngo, tha sihngödri kö laka, sipu hnei Iesu kö hna acile la hmi nyidrë, me ekalesia i nyidrë. (Efeso 2:20) Haawe, ame koi së isa alacas, ame la hnying ka nyipiewekë catr, tre, hapeu, öhne fe hë ni la nyipi ekalesia?
