Tro jë kowe la alien

Tro jë kowe la itre alien

Hna cinyihane la ëje i Tatenai ngöne la ketre götrane la tablette cunéiforme

Ketre Mekune Hna Anyipicin

Ketre Mekune Hna Anyipicin

Hapeu, hna jelenyipicine kö hnene la itre ewekë hna öhne hnei atr, la itre hna qaja hnei Tusi Hmitrötr? Ame ngöne lo macatre 2014, hnene la zonal hna hape, Biblical Archaeology Review, hna pane amejëne la ketre hnying, kola hape: “Ije atr hna qaja e hnine la Tusi Hmitrötr qene Heberu, nge hna jele nyipicine hnene la itre archéologues?” Hane hi la aqane sa: “Ma troa traqa koi fifitre!” Casi la ëje ka paatre ngöne la tane mekun celë. Tatenai la ëje i angeic. Drei lae Tatenai? Tro sa ce wange la pengöi angeice hna qaja e hnine la Tusi Hmitrötr.

Ierusalema la ketre nöje ka lapa fene la Musi Peresi. Ame la traone cili, tre, eje ngöne la götrane hna hëne hnene la angetre Peresi ka hape, Across the River, la ka eje ngöne la götrane ahuë ne Euferata. Thupene la hna thapa e Babulona, hnene la angetre Peresi hna nue la angetre Iudra qa hna po, me aijijë angatre troa xupe hmaca la ēnē i Iehova e Ierusalema. (Ezera 1:1-4) Ngo ame la itre ithupëjia memine la angetre Iudra, ke, xele angatr troa xupe hmaca la ēnē. Celë hi matre, hnei angatre hna thele kepin matre troa upe zö angetre Iudra, ka hape, itre atr ka icilekeu memine la angetre Peresi. (Ezera 4:4-16) Ame ngöne lo ijine musi Dariu I, lo itre macatre 522 koi 486 M.P.K., hnei Tatenai, ketre atr ka huliwa kowe la musi ne Peresi, hna ithel. Tusi Hmitrötr a hë angeic, ka hape, “ate musi götran’ ahië ne la hneopegejë.”—Ezera 5:3-7.

Ame ngöne la itre sine etë, hna hëne ka hape, tablettes cunéiformes, ke, hna cinyihane la ëje i Tatenai. Ame la itre tablettes cili, tre, kösë itre itusi hna thupëne hnyawa hnene la ketre hnepe lapa, maine jë itre matra i Tatenai. Nge ketre hna isisinyikeu hna cinyihane ngöne lo hna truedrene macatre ne musi Dariu I, lo macatre 502 M.P.K. Hna cinyihane hnine ej, la ëjene la ketre atr ka itö. Ame la atr cili ke, ketre hlue i “Tatenai, gavena ne la nöje hna hape, Götran Ahië Ne La Hneopegejë”. Tatenai hi lo atr hna qaja ngöne la tusi Ezera e hnine la Tusi Hmitrötr.

Nemene la hnëqa i Tatenai? Ame ngöne lo macatre 535 M.P.K., hnei Koreso Joxu hna amë la itre nöj hnei nyidrëti hna musinëne ngöne la itre götran hna hëne ka hape, provinces, nge hna hëne la ketre götran ka hape, “Babulona e Götran Ahië Ne La Hneopegejë.” Thupene lai, hnei nyidrëti hna thawaluëne la ketre province. Hna hëne la pane götrane ka hape, Götran Ahië Ne La Hneopegejë, nge ej e hnine la province cili la itre nöje ne Cœlésyrie. Kola qeje Foinike, me Samaria me Iuda götrane hnagejë, nge Damaseko la ka musinëne la itre nöje cili. Hnei Tatenai hna musi ngöne la götrane cili qane lo macatre 520 uti hë 502 M.P.K.

Ame la kola bëeke hmaca hnei Tatenai qa Ierusalema, hna hnyingëne thele la kepine matre kola icilekeu. Hnei angeice hna qajaqaja koi Dariu la ketre ithuemacany. Öni angeic e qeje angetre Iuda ka hape, hnei Koreso hna nue angatre troa xupe hmaca la ēnē i Iehova. Nge hna jelenyipicine hnyawa lai hnene la itre pepa hna ce amë ngöne la hnanyijoxu. (Ezera 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) Celë hi matre hna amekötine koi Tatenai troa nue angatr, nge hnei angeic hna drengethenge.—Ezera 6:6, 7, 13.

Pë fe kö hna kuca hnei “Tatenai, gavena ne la nöje hna hape, Götran Ahië Ne La Hneopegejë.” Ngo ame pe, hna qeje nyidrë hnei Tusi Hmitrötr nge hna qaja fe la sipu hnëqa i nyidrë. Kola mama hnyawa laka, ame asë hi la itre hna qaja hnei Tusi Hmitrötr ekö, tre, hna anyipicin asë hi hnene la itre ewekë hna öhne hnei atr.