1.  Të Bïï Yïn Babilondït Ŋiɛc Thïn

2.  Ye Nɛn Bïï Mathia Bɛ̈n?

3.  Kuɛɛr ye ke Riɛm Luɔ̈ɔ̈i Thïn Panakïm Bïï Kɔc ke Dɛm

4.  Puɔ̈k ë Kɔc cï Röt Thiaak

5.  Nïnke Lɔ̈ŋ ku Yiëëi

6.  Tuɛnytuɛny ë Kɔc Dɔm

7.  Lon ë Tajer ku Lööŋke Luɔi

 1. Të Bïï Yïn Babilondït Ŋiɛc Thïn

Yeku ŋic këdï nɔn nadɛ̈ ke “Babilondït” ee yen tɔ̈u ë nyin ë duɔ̈ɔ̈r ë luethic ëbën? (Nyuuth 17:5) Tïŋ yiith kä:

• Atɔ̈u ë pinynɔm ëbën. Babilondït acï lueel ke cï nyuc “akut ë kɔc juëc ku bɛ̈ɛ̈i nïïm.” Tiiŋ kënë “amac bäny ke pinynɔm ëbën.”​—Nyuuth 17:15, 18.

• Tiiŋ kënë acïï lëu bï ya akut ë thiɛɛtha awu akut ë kɔc ë ɣɛɛc wei ë käŋ. “Meliik ke piny nɔm” ku ‘akut ë kɔc ë käŋ ɣaac wei’ aacï poth ë riäŋde yic.​—Nyuuth 18:9, 15.

• Tiiŋ kënë ee Nhialic kuöc Luɛɛl rin. Aye cɔɔl akɔɔrröör [abal] ë wɛ̈tŋö, ee mat ke akumat bï wëu yök awu kɔ̈k nhiɛɛr keek. (Nyuuth 17:1, 2) Ee kɔc ë bɛ̈ɛ̈i ke pinynɔm ëbën mɔ̈ɔ̈r. Ku ee yen ye kuɛ̈n thon ë kɔc juëc ë pinynɔm ëbën.​—Nyuuth 18:23, 24.

Dhuɔ̈kë ciëën ë piööc 13 abër 6

 2. Ye Nɛn Bïï Mathia Bɛ̈n?

Ee cïï Baibol lueel nɔn nadɛ̈ ka bï naŋ yithbuɔɔ ka thiërdhetem ku dhoŋuan [69] aɣet kööl bïï Mathia bɛ̈n.​—Kuen Danyel 9:25.

• Ye nɛn ë jɔɔk ë yithbuɔɔ kathiërdhetem ku dhoŋuan [69] ke cök? Aa ke jɔk ke cök ë ruɔ̈ɔ̈n 455 B.C.E. Ë ye dhaman kënë, Bɛ̈ny Neɣemia acï bën bɛ̈n Jeruthalɛm “bï bɛ bɛ̈n yïk.”​—Danyel 9:25; Neɣemia 2:1, 5-8.

• Ye dhaman yïndï ë cïï Yithbuɔɔ ka thiërdhetem ku dhoŋuan [69] jɔt? Ë wël kɔ̈k ë Baibol bï röt tiɛŋiic, kööl tök athöŋ ke ruɔ̈ɔ̈n tök. (Kuën 14:34; Edhekiɛl 4:6) Yithbuɔ tök, athöŋ ke run kadhorou. Ë wɛ̈t bï rot tiɛŋ kënë yic, yithbuɔɔ kathiërdhetem ku dhoŋuan [69] aa run kabot kaŋuan ku thiërbɛ̈t ku diäk [483] bɛ̈i (yithbuɔɔ ka 69 x nïn ka 7).

• Ye nɛn ë thɔ̈k ë yithbuɔɔ kathiërdhetem ku dhoŋuan [69]? Të jɔɔk ë yïn run ka 483 ë kuɛ̈n, gɔl ë ruɔ̈ɔ̈n 455 B.C.E. ka ye ɣok bɛ̈i ë ruɔ̈ɔ̈n 29 C.E. a Ku ee yen ë ruɔ̈ɔ̈n ë lui ë Yecu baptith ku jɔl bɛ̈n ya Mathia!​—Luk 3:1, 2, 21, 22.

Dhuɔ̈kë ciëën ë piööc 15 abër 5

 3. Kuɛɛr ye ke Riɛm Luɔ̈ɔ̈i Thïn Panakïm Bïï Kɔc ke Dɛm

Anɔŋ dhɔ̈l ye ke kɔc ke dɛm ye ke riɛm ë raan cï tuany luööi panakïm. Kuɛɛr kɔ̈k kä anɔŋiic​—cït man bï raan riɛm gaam awu bï riɛm ë raan tɔ̈ɔ̈u ku bɛn ë dhuɔ̈k ë ye guöp të cïï rɛ̈t thök​—aa cie Kërithanoi keek ë gam.​—Nyöŋ de Löŋic 15:23.

Ku yen, kuɛɛr kɔ̈k yeke luɔ̈ɔ̈i aacïï lëu bïï Kërithanoi ke jai. Käk kä aa nɔŋiic bï riɛm thiin koor miit ku themic ë tuany, bï riɛm ë raan miëët bei ku dhimic ë kärɛc tɔ̈u thïn ku dhuk ë ye guöp, bï riɛm ë raan liääp ke kä kɔ̈k ë riɛm juakic ku dhukë raan guöp, awu bï riɛm ë raan geeny ku dhukë raan guöp të cïï rët thök aẁu makäna wën ë luui cït man ë puɔ̈u bï riɛm tɛk piny ë guöp të reet ë raan guöp. Kërithano rot ee yen bï ye dhiɛl kuany të bïï riɛmde dhiɛl ya luööi thïn panakïm ë kuɛɛr ye ke tuɛnytuɛny them ë guöpic awu kuɛɛr ye kɔc ke dɛɛm ë yeköölë. Dïktoor kɔ̈k aa lëu bïk kuɛɛr ye kɔc ke dɛɛm kä luööi ë dhɔ̈l wääciic. Ka yen, ke yï kën guɔ kuany ë kueer bïï yï reet, kueer bïï tuany them awu kuɛɛr kɔ̈k ye ke dɛɛm, Kërithano awïc bï kaŋ aa ŋic të bïï riɛmde luööi thïn panakïm. Tak thiëc kä yiic:

• Ku na mïït ë riɛmdiɛ̈ bei ë ɣa guöp ku tɛ̈ɛ̈u ë däŋic, ke kuëër ë riɛmdiɛ̈ cïï bï dhiɛl kɔ̈ɔ̈c ë dhaman koor? Nadɛ̈ ye piɔ̈ndiɛ̈ ɣa puɔ̈l ba ŋot ke gam ke ye riɛmdiɛ̈, ku cä nhiar bï wäl ’’piny ë tiopnɔm’’?​—Nyöŋ de Löŋic 12:23, 24.

• Ku na looi rot ë dhaman reet ë ɣɛn bï baŋ riɛmdiɛ̈ miëët bei ë ɣa guöp, ku liëëpë ke kɔ̈k, ku bɛn dhuɔ̈k ë ɣa guöp? Nadɛ̈ ye piɔ̈ndiën ca piɔ̈ɔ̈c ë cök ë Baibol jai ë ye kueer kënë awu ye gam?

Dhuɔ̈kë ciëën ë piööc 39 abër 3

 4. Puɔ̈k ë Kɔc cï Röt Thiaak

Wɛ̈tde Nhialic acie kɔc cï röt thiaak ë puɔ̈l bïk puɔ̈k, Wɛ̈tŋö puɔ̈k acie kɔc cï röt thiaak ë puɔ̈l bïk bɛ lɔ thiëëk. (1 Korinthoi 7:10, 11) Ku yen, anɔŋ ɣɔ̈n kɔ̈k cïï Kërithanoi kɔ̈k puɔ̈k kuany bïk looi.

• Të cïï moc ye kuany bï paande cïï kony: Të cïï moc jai bï nyin cïï ye tïït ë kä cam ë paande, aɣet të bïï kɔc baai rëër ë ke cïn nïïm kä thiekiic ë pïïr.​—1 Timotheo 5:8.

• Yaaŋdït ye kɔc röt nɔ̈k baai: Yaaŋ alëu bï kɔc cï röt thiaak cɔk lui röt ɣɔ̈ntöök.​—Galatai 5:19-21.

•   Të ye yen mänh ë raan ke Yekoba racic: Të ye raan tök ë kɔc cï röt thiaakiic jai bï raanden cïï keek röt thiaak Yekoba cïï luui.​—Luɔi de Tuuc 5:29

Dhuɔ̈kë ciëën ë piööc 42 abër 3

 5. Nïnke Lɔ̈ŋ ku Yiëëi

Kërithanoi aacie röt ë mat ë nïnke lɔ̈ŋ wën cie Yekoba ë miɛɛt puɔ̈u. Ku Kërithano ë rot yen dhiɛl piɔ̈nden cï piɔ̈ɔ̈c ë cökke Baibol ya luööi bïï yen ya kuany ë nïnke lɔ̈ŋ wën lëu bï ke gam. Tïŋ kä liik cï ke nyuɔɔth kä.

• Të muɔ̈ɔ̈th ë raan yïn ë muɔ̈th ë kööl ë lɔ̈ŋ. Alëu ba lueel ë dhöl thiin piɔlic, “Yïn ca leec.” Ku na wïc raan bï käjuëc ŋic, ka lëu bä laaric tënë yen wɛ̈t cie yïn ë luui ë kööl ë lɔ̈ŋ.

• Të cïï raandun cïï week röt thiaak, cie Cäät ë Yekoba yïn caal paan ë kɔc ruääi ke yen bäk lɔ cam ë kööl ë lɔ̈ŋ. Na ye piɔ̈ndu yï puɔ̈l ba lɔ, ka ba laaric tënë yen tueŋ nɔn nadɛ̈ të nɔŋ en käk ë duɔ̈ɔ̈r lueth bï ke looi thïn, ke yïn cïï rot bï mat thïn

• Të cïï bɛ̈nydun ë luɔi yï gäm miɔ̈c ë kööl ë lɔ̈ŋ. Lëu ba jai ee miɔ̈c kënë? Yïn cïï lëu ba jai. Nadɛ̈ ye bɛ̈nydun ë luɔi miɔ̈c kënë tïŋ ke ye baŋ ë kööl ë lɔ̈ŋ, awu ye tïŋ ke ye kueer dhuk yen yïn alɛɛc wɛ̈t ë londun piɛɛth ye looi?

• Të cïï raandäŋ yï gäm miɔ̈c ë kööl ë lɔ̈ŋ. Raan gɛ̈m yïn miɔ̈c alëu bï lueel: “Aŋiɛc nɔn cïï yïn ë luui ë kööl ë lɔ̈ŋ, ku anhiaar ba yï yiëk ë miɔ̈c kënë.” Tɛkdäŋ, raan kënë ee raan piɛth. Ku däŋ ba takic, nadɛ̈ raan kënë them gäämdu awu wïc yïn ba rot mat thïn ba luui ë kööl ë lɔ̈ŋ? Të cïï yïn kënë takic, ka ba jäl kuany nɔn bïï yïn ë miɔ̈c kënë gam. Ë këriëëc ëbën yeku kuany yic, awïcku buk naŋ piɔ̈n piɛth ku buk rëër ë gämda yic tënë Yekoba. ​—Luɔi de Tuuc 23:1.

Dhuɔ̈kë ciëën ë piööc 44 abër 1

 6. Tuɛnytuɛny ë Kɔc Dɔm

Ë wɛ̈t nhiɛɛr ɣok kɔc, acukku wïc buk kɔc kɔ̈k ya ɣook ë tuɛnytuɛny. Ku kënë ee yic të cïï ɣok tuany awu yeku gam ke ɣo nɔŋ tuany lëu bï kɔc kɔ̈k ɣook. Ɣok aa kënë looi ë wɛ̈t ye Baibol ye lueel: “Yïn bï raan rɛ̈ɛ̈r kekë yïn nhiaar cït man nhiɛɛr yïn rɔt.”​—Romai 13:8-10.

Ye këdï ye löŋ kënë ɣok kuɔny ë pïïrda yic të theek ë ɣok yen? Raan cï tuany acï lëu bï jɔɔk bï nhiëër nyuɔɔth ë kueer bïï yen raan paatic awu ciim thok. Acïï lëu bï puɔ̈u ya riääk të kën kɔcke baai ye cɔɔl bï bɛ̈n paanden, ë wɛ̈t bïï yen ke ɣook ë tuany. Ku të kën ye guɔ luöi baptith, ka lëu bï kɔn jam ke raan ë loilooi akut ë röördït guiir, ë wɛ̈t tuanyde ago aguiɛɛr looi bï kɔc kɔ̈k wën lui ke baptith ke yen cïï yiëk tuany. Ke raan kën thuɔ̈ɔ̈t guɔ jɔɔk cöök, raan wën ë rot yök ke cït ke nɔŋ guöp tuany, alëu bï gam bï lɔ yetök ke cïn raan cï ye lɛ̈k yen bï lɔ them guöp ë tuany panakïm. Të looi yïn ë kënë, ka ye nyuɔɔth nɔn ye yïn diɛɛr ë kɔc kɔ̈k “ë ŋɛk cïï ka ke yenguöp ee ŋic kapäc, e ye ka ke kɔc kɔ̈k ŋic ayadäŋ.”​—Pilipoi 2:4.

Dhuɔ̈kë ciëën ë piööc 56 abër 2

 7. Lon ë Tajer ku Lööŋke Luɔi

Ɣok aa lëu buk käjuëc rɛc gël të ye ɣok loilooi kuɔn ë tajer gätpiny awerekic​—cɔk anɔn ë looi ɣok tajer ke Kërithano däŋ. (Jeremia 32:9-12) Ku yen, Kërithanoi alëu bïk nɔŋ käthii lëu bï ŋot ke wɛ̈ɛ̈c ke thook ë lon wëu yiic awu kä kɔ̈k yiic. Awïc keek bïk käthii ë ke wääc thook kä dac ya cɔ̈kpiny ë dɔ̈ɔ̈r ku ë kɛmken kapäc.

Ye këdï lëu bïï kädït ë kɔc wääc thook cït man cuëër awu rɛc ë rin cɔ̈kpiny? (Kuen Mathayo 18:15-17.) Yecu acï ɣo yiëk dhɔ̈l kadiäk buk ke biɔɔthiic:

1. Themkë bäk kë cï we wääc thook cɔ̈kpiny ë kamkuɔ̈n wapäc.​—Tïŋ cöökthiin 15.

2. Ku na cïï kënë lui,, ke yï thiëc raan tök awu kɔc karou cï ŋuɛ̈ɛ̈n ë käk ë wëi yiic akutnɔmic bïk we kuɔny ë jamduön.​—Tïŋ cöökthiin 16.

3. Na ŋoot kë cï we wääc thook ke kën rot lëu, ke we bï jäl lɔ tënë röördït akutnɔm.​—Tïŋ cöökthiin 17.

Ku kë cukku dac looi, ɣok cie wɛ̈tamäthkuɔ ë yäth ë luk nɔm ë wɛ̈tŋö, alëu bï lɛ̈t bɛ̈i të Yekoba ku akutnɔmda. (1 Korinthoi 6:1-8) Ku yen, anɔŋ kä kɔ̈k ë ɣo wääc thook lëu bï ke yäth ë luk nɔm cït man: kuɛɛr ye ke thiëëk teem kɔ̈u, löŋ ë tïït ë nyin ë meth, kuɔɔny ye gäm raan cïï week thiëëk teem kɔ̈u, wëu wïc keek tënë akut ë kɔc cuööt të cïï riääk rot looi, të kɔɔr raan dheen të cïï yen ciin thök ë wëu, awu ba käku gät piny ku thanë keek bï ke lɔ̈k tɛkpiny. Kërithano ë lɔ ë luk nɔm bï käkë cɔ̈kpiny ë dɔ̈ɔ̈r acïn löŋ ë Baibol ye dhoŋkɔ̈u

Ku na cï kë rac apɛi rot looi​—cït man bï raan tik wit, bï meth yɔŋ, ba raan luööi tëtök, cuɛ̈ɛ̈rdït, awu näŋ ë raan​—ke Kërithano lɔ thok lɛ̈k kɔcdït akuma acïn löŋ ë Baibol ye dhoŋkɔ̈u.

Dhuɔ̈kë ciëën ë piööc 56 abër 3