Ye Wɛ̈tŋö Wïc Ɣook Ŋɔ̈th?

Yeŋö ë bï rot luɔ̈ɔ̈i Danyel wään cï tuany awereŋ tueŋ cï lɔ yic tënë cïï yen ŋäthde muɔ̈k thïn ke ril? Nadɛ̈ lëu bïï ŋäthde kuɔny bï tuany kënë tiaam? Nadɛ̈ lëu bï ŋot ke pïïr yeköölë? Acɔk aa kɔc ye lueel ŋɔ̈th alëu bï raan kuɔny bï dɛɛm, ka cïk lëu bïk lueel yen kënë. Ku ee yen kë thiekic wïcku buk muk ë ɣonïïm kan. Acukku kɔɔr buk riɛl ë ŋɔ̈th juak nɔm ë lueth. Ŋɔ̈th, acie yen ë wäl ë këriëëc ëbën cɔl adem.

Anɔŋ raan töŋ ë cï thiëëc thok ë rädio ë CBS yic, raan cɔl Dr. Nathan Cherney, ee cï kɔc thɔ̈n nïïm bï kɔc cïï ye jam arëët ë biäk ŋɔ̈th të cïï raan tuaany: “Anɔŋ röör ë diäärken jääm gup, ku kënë, ee ŋɔ̈th ë diäärken dhuɔ̈k nyin piny ku acie keek ë bɛ ca täk apiɛth.” Acïï Dr. Cherney bɛn lueel: “tɛ̈ktɛ̈k rɛɛc cït ë kënë, alëu bï kɔc thɛl wei ku yekë kuɔ̈c luui aya, aye kɔc kɔ̈k takic, të cïï raan tuaany apɛi, ka yekë lueel, ee wɛ̈t kuc yen të lëu bïï yen rot tiɛɛt thïn tuaany, kënë acie yic.”

Yic adil, kɔc ye tuɛnytuɛnydït ke dɔm cït man ë kantha, aa gup dak ë wɛ̈tŋö, anɔŋ këdïït thieek ɣɛ̈ɛ̈c kä. Acïï piɛth aya buk kɔc cï tuaany ë tuanydït cït kënë bɛ ya rac puɔ̈th, ë wɛ̈tŋö, kënë, alëu bï tuaanyden looi bï yic riɛl, ku acie këpiɛth bïï kɔc ruääi ke keek looi yen cït kënë. Thiëc yen kïn, nadɛ̈ lëuku buk lueel ŋɔ̈th, acïï yic thiek?

Acuk lëu buk lueel këya. Ë wɛ̈tŋö, acïï dïktor töŋ kënë bɛn lueel aya, këtöŋ thiekic bïï kɔc kenïïm ya tääu thïn, acie bï tuaany nyaai ë raan guöp, ee bï raan kuɔny bï ya rëër ke mit puɔ̈u ku bï lɔtueŋ ke gum tuaanyde ë dhamanden ŋoot en ke pïïr. Acïï dïtoorkä ŋiɛc laaric apiɛth ke ye kë thiekic bï kɔc nɔŋ gup tuaany ya kuɔny bïk dɛɛm ë kueer wën keek miëët puɔ̈th cɔk aa nɔn tuɛny keek apɛi. Anɔŋ kädït thiekiic cï yen nyuɔɔth nɔn lëu bïï ŋɔ̈th raan gäm miɛt puɔ̈u cɔk aa nɔn tuɛɛny en.

Ye Këdï Thiek ë Ŋɔ̈thic?

Acïï Dr. W. Gifford-Jones lueel, “Ŋɔ̈th anɔŋ riɛldït arëët tënë kɔc cï tuaany.” Acä athör ë jam të ye raan tuany kuɔny thïn bï dɛɛm bɛ̈n kueen bï tïŋ, ye këdï thiek en yic bï raan cï tuaany ë tuanydït cït kënë ya kuɔny ë dhël cït kënë. Kuɔɔny cït kënë, alëu bï kɔc cï tuaany kuɔny bïk rëër keke nɔŋ ŋɔ̈th ku yekë rëër ë ke mit puɔ̈th. Ë ruɔ̈ɔ̈n tiɛm tök ku buɔt kadhoŋuan ku thiërbɛ̈t ku dhoŋuan [1989], anɔŋ yäp ë cï looi, go yök, kɔc wën yekë kuɔny bïk dɛɛm ë kueer wën ke miëët puɔ̈th, aa pïïr ë dhaman bääric ku aacïï tuaany keek dac nɔ̈k, ku anɔŋ yäp ë cï piac bɛ looi ë run lik wään cï lɔ, acïn kë cïk lueel ke thöŋ ke wëlkä. Ku däŋ aya, acïï kɔc juëc ke cï yäp looi bɛ̈n yök nɔn nadɛ̈, kɔc cï tuaany ku yekë ŋiɛc dɛɛt puɔ̈th, ke kënë, alëu bï keek kuɔny bïk cïï ë bɛn diɛɛr apɛi, ku alëu bä rɛɛmden dhuɔ̈k nyin piny aya ku aa cïï lëu bïk thöŋ ke kɔc këc deet ë puɔ̈u yök.

Tïŋku yäp dɛ̈t ë cïï kɔc cï tuany ë puɔ̈u kueen looi, aacï röt bɛ̈n thiëëc, yeŋö lëu bï rot luɔ̈ɔ̈i raan të tuɛɛny en, të nɔŋ en ŋɔ̈th awu cïn ŋɔ̈th? Akut ë röör, të cït tiɛm tök ku buɔt kadiäk [1300], aa ke cï ke thiëëc thook ë të ye keek pïïr tiëŋ thïn, nɔŋ kë ŋɔ̈th awu cïn kë ŋɔ̈th. Wään cïï run kathiëër [10] lɔ, ku jɔl kuɛ̈n ë rou bɛn looi, të cït raan buɔt ku thiërdhïc ku dhetem [156] aa cï ke bɛ̈n yök ke cï tuaany ë tuany puɔ̈u [CHD]. Ee kɔckä yiic, kɔc cïn nïïm ŋɔ̈th aa cï ke bɛ̈n yök ke juëc ka wär kɔc nɔŋ nïïm ŋɔ̈th. Ee cïï raandït cï kuen ë käk ë panakïm, ye cɔɔl Laura Kubzansky lueel: “Wɛ̈t ye kɔc juëc lueel nɔn nadɛ̈ tɛ̈ktɛ̈k piɛth alëu bï kɔc kuɔny bïk rëër ke piɔl gup, ee kë wën ye kɔc takic ke ye yic, ku acie kë wën cïï thanytïïth lueel. Yäp ë cï looi kënë, ee ye nyuɔɔth nɔn ye kë cïï kɔc lueel kënë yic, ku ee yen kë ye kɔc cï kuen ë tuany ë puɔ̈u gam ke ye yic aya.”

Acïï kɔc kɔ̈k cï yäp looi lueel, kɔc ë rëër ke nɔŋ nïïm ŋɔ̈th të reet ë keek panakïm ë wɛ̈t tuaany, aa lëu bïk gup dac pial, ku kɔc cïn nïïm ŋɔ̈th të reet keek panakïm ë wɛ̈t ë tuaany, aa cie gup ë dac pial ku tuaanyden ee jä lɔ ke jɔ rɛ̈ɛ̈c. Raan alëu bï pïïr, ë pïïr bääric të nɔŋ en nɔm ŋɔ̈th. Ë yäp töŋ däŋ ee cï looi yic, acïk bɛ̈n yök kɔc cï dhiɔp nɔŋ ŋɔ̈th, aa cie kenïïm ë tääu ë dhiööpdenic arëët, ku kɔc cï dhiɔp cïn nïïm ŋäth, aa ke puɔ̈th guɔ pälwei ë wɛ̈t ë dhiööpden. Të ye kɔc cï dhiɔp dɛɛt puɔ̈th nɔn ye keek kɔc nɔŋ pɛlënɔm ku ŋickë käŋ ë pïïric, kënë, ee ke yiëk riɛl ku ee ke kuɔny bï lɔtueŋ ke mit puɔ̈th ë pïïrdenic. Ë yic pacɔ̈k, riɛl yekë yök të cïï ke dɛɛt puɔ̈th, athöŋ ke riɛl lëu bïï raan yök të cïï yen jɔt adiit ë yithbuɔɔ kathiëër ku rou [12] yiic!

Ye wɛ̈tŋö ye ŋɔ̈th ku të ye ɣok pïïr ŋiɛc tiëŋ thïn ɣok kuɔny buk ya rëër ke ɣo piɔl gup? Thanytïïth ku dïktoor aa ŋoot ke këc të ye guöp ku nyinh ë mɛnh ë raan luui thïn ëbën guɔ deetic, ku ee yen ë wɛ̈t këc keek dhuŋnɔm ee thiëckä yök. Ku yen, kɔc kɔ̈k cï piöc, aa dhuŋnɔm ye thiëckä mɛɛk. Cït man, anɔŋ dïktoor cï kuen ë biäk ë nyith ku rääl ë mɛnh raan ee cï lueel: “apiɛth bï raan ya rëër ke mit puɔ̈u ku ye pïïr tïŋ ke piɛth ku nɔŋ ŋɔ̈th. Të ye raan rëër ke mit puɔ̈u, ka lëu bïï diɛɛr ye yen diɛɛr dhuɔ̈k nyin piny ku ye rëër ke piɔl guöp. Kënë, ee yen töŋ lëu bïï kɔc juëc looi të wïc keek yen bïk ya rëër ke piɔl gup.”

Kënë, arilic bïï thanytïïth, dïktoor, ku kɔc cï kuen ë tɛ̈ktɛ̈k ë mɛnh ë raan gam ke ye yic, ku kënë, apiɔlic bïï kɔc cï kuen ë Baibol gam ke ye yic. Ë ruɔ̈ɔ̈n tiim kadiäk [3000] thɛɛr wään cï lɔ, ee cïï Melik Tholomon lueel: “Miɛt ë piɔ̈u ee pial ë guöp bɛ̈ɛ̈i, ku jiɛthëpiɔ̈u ee riɛl nyaai ë raan guöp.” (Kɛ̈ŋ 17:22) Tïŋ kë cï lueel thïn ee cöök kënë yic. Ee cöök thiin kënë yic, aye lueel, miɛt ë puɔ̈u ee pial ë guöp bɛ̈ɛ̈i, ku acïï ye lueel, miɛt puɔ̈u, “ee tuaany nyaai ë raan guöp.”

Ë yic pacɔ̈k, ɣok aa lëu buk röt thiëëc, na ye ŋɔ̈th thöŋ ke wäl ë panakïm, ke ye dïktor no cïï ye lëu bï gäm raan cï tuany? Ka yen, ŋɔ̈th kë ye kuɔ̈ny raan adït apɛi ka wär kë ye wäl ë panakïm kuɔ̈ny raan.

Pïïrdu, Ŋɔ̈th ku Pɛ̈l ë Puɔ̈u Wei

Kɔc yäp looi acïk yök nɔn nadɛ̈ kɔc juëc nɔŋ ŋɔ̈th aa lëu bïï käpiɛth yök ë pïïrdenic të ye keek pïïr ŋiɛc tïŋ. Kɔc cït käkë, aa lëu bïk tiam ë thukulic ku yekë ŋiɛc luui tëden ë luɔi, ku aa lëu bïk tiam aya të ye keek wëër ke kɔc ë katic. Cït man, anɔŋ akut ë diäär ë ke ye wëër, go yäp looi akutdenic. Kɔc ë keye ke piɔ̈ɔ̈c aa cï ke bɛ̈n thiëëc thook bïk lueel ye këdï riil ë diäär ë katdenic. Ku dhaman töŋ kënë yic, diäär acï ke bɛ bɛ̈n thiëëc thook aya bïk lueel yen të cït të riil ë ŋɔ̈thden thïn. Kë cïï diäär nɔŋ ŋɔ̈th bɛ̈n lueel, acï jä bɛ̈n yök ke ye yic ka wär kä cïï kɔcken ke piɔ̈ɔ̈c lueel. Ye wɛ̈tŋö lëu bïï ŋɔ̈th nɔŋ riɛldïït cït kënë?

Ee wɛ̈t cïï kɔc cï piöc ye jäl bɛ̈n deetic nɔn nadɛ̈, pɛ̈l ë puɔ̈u wei awu ciën ŋɔ̈th, acïn kë lëu bï kuɔ̈ny raan ë pïïric. Ë ruɔ̈ɔ̈n tiɛm tök ku buɔt kadhoŋuan ku thiërdhetem [1960], anɔŋ yäp cï bɛ bɛ̈n looi bï ŋic yen të ye lääi rëër thïn, ku acïk bɛ̈n yök, lääi aa cie röt ë kuɔny, “gokë bɛ̈n nhiaal ke wɛ̈t ye lueel, piɔ̈ɔ̈cë rot ba rot ya kuɔny yïtök.” Acïk jä bɛ̈n yök, kë cït kënë alëu bï rot looi tënë mɛnh ë raan aya. Cït man, acïï kɔc cï kuen looi bïk të ye mɛnh ë raan luui thïn ŋic, kɔc wën cïï tëden ye keek luui thïn ŋic, aa cï keek bɛ̈n them bï ke kɔ̈ɔ̈k nïïm. Ku nyuuthë keek të lëu bïï keek ye tuaany thïn bä awuɔɔu awu duɔɔt kɔ̈ɔ̈c, ku acïk bɛ̈n lëu bïk cɔl akääc.

Akut ë kɔc kɔ̈k ye keek rou, acï bɛ̈n nyuɔ̈th keek yen të lëu bïï keek ye tuaany thïn bïk awuɔɔu awu duɔɔt cɔl akääc ku akëc kë bɛ̈n lëu bïk cɔl akääc. Jɔl kaŋ thɔ̈ɔ̈ŋic da, kɔc juëc e ke yiic akut ye keek rou kënë, acï röt bɛ̈n ya yök ke cïk lëu bïk röt kony kapɛ̈c. Ee kööl töŋ kënë yic aya, keek, aacï ke bɛn bɛ̈n them, go kɔc kɔ̈k ke yiic ya jaai ë luɔi. Ë wɛ̈tŋö, acïk bɛ̈n ya takic, acïn kë lëu bï bɛ̈nbei thïn të cɔk keek ye them bïk looi. Kɔc nɔŋ ŋɔ̈th akut kënë yic, acïk bɛ̈n ya them bïk ŋot ke lɔtueŋ ke ril puɔ̈th ku themkë bï naŋ kë loikë, ku akëckë bɛ̈n gam bïk ke puɔ̈th pälwei cït man ë kɔc kɔ̈k.

Dr. Martin Seligman, raan wën e guiir en bï yäp kënë looi, acï bɛ̈n lɔtueŋ ë pïïrde yic ke kuen ŋɔ̈th ku pɛ̈l ë puɔ̈u wei. Acï yenɔm jä bɛ̈n tääu thïn bï ŋic, ye tɛ̈ktɛ̈k rɛɛc yïndï tɔ̈u ke kɔc cï ke puɔ̈th päl wei awu kɔc cïn ŋɔ̈th, ku ye wɛ̈tŋö ye keek röt yök ke cïn kë lëukë bïk looi ë pïïric. Acï jä bɛ̈n yök tɛ̈ktɛ̈k rɛɛc cït kënë, alëu bï kɔc kɔ̈k gël bï ciën këpiɛɛth loikë ë pïïrdenic. Ë thökde, Seligman acï käk ë bɛ̈nbei ë pɛ̈l ë puɔ̈u wei yic jä bɛ̈n laariic kalä: “Wään cïï ɣɛn ruɔ̈ɔ̈n thiërrou ku dhïc [25] nɔ̈k ke ɣa kuen tɛ̈ktɛ̈k rɛɛc ye kɔc ke puɔ̈th pälwei, aca jä bɛ̈n ŋic, na ye raan gam ë piände ëbën ke cïn ke lëu bï kaŋ looi ë pïïrde yic, ke tɛ̈ktɛ̈k rɛɛcden kënë, alëu bï ye pëën bï ciën këpiɛɛth kɔŋ looi ë pïïrde yic.”

Käken cï ke lueel kä, aa ye kɔc kɔ̈k ke tïŋ keke ye wël jedït yeköölë, ku wëlkä aa ŋic kɔc wën ë kuen ë Baibol keek. Tïŋ kë ye buŋ ë kɛ̈ŋ lueel: ‘Pɛ̈l ë puɔ̈u wei në kööl ë nuɛɛn ee riɛl thöl ë raan guöp.’ (Kɛ̈ŋ 24:10) Acïï Baibol ŋiɛc laaric nɔn nadɛ̈, pɛ̈l ë puɔ̈u wei ku tɛ̈ktɛ̈k rac, aa lëu bïk riɛl thöl ë raan guöp abï cïn kë lëu raan ë luɔi. Ka yeen, yeŋö ba looi ba pɛ̈l ë puɔ̈u wei ku tɛ̈ktɛ̈k rac tiaam, ku ba naŋ ŋɔ̈th ku ye pïïr ŋiɛc tïŋ?

[Thura]

Ŋɔ̈th alëu bï pïïr ë raan looi bï piath