1. Fa sama e teke a biibi fu den gaansama fu Afiikan gei anga wan beligi?

SAMA e teke den hawten Afiikan keliki gei anga wan beligi. De e taki, Gadu de te na a ede, neen na a moo makiti yeye di de. Neen ondoo yu abi taa moo pikin gadu, efuso yeye di e yeepi Gadu a sani. Kon moo a ondoose yu abi den gaansama di e luku, anga di e solugu den famii fu den a goontapu ya. Te na a futu fu a beligi yu abi yeye di ná abi kaakiti so enke den taa gadu anga den gaansama. A den kaakiti fu den yeye de den bonuman, den lukuman anga den wisiman e koboloiki.

2. Fa wan Afiikan nongo e soi taki keliki e teke son sani fu den biibi fu den gaansama abaa?

² Somen taa keliki aini Afiikan teke tyaipi sani fu den biibi fu den gaansama abaa. Wan Afiikan nongo e taki: „Winsi u teke wan taa biibi (Kelesten efuso Islam), tokuso dati nái tapu u fu dini den gadu fu den gaansama fu u.”

3. Fa u sa kon sabi sama a den yeye tuutuu?

³ U mu poti biibi aini den gaansama sani fu Afiikan? A Beibel e taigi wi soifili sama a den yeye, efuso den sani di wi á poi si anga ai.

4. Sowtu sani a moo gaanse fu den Afiikan keliki e biibi?

⁴ Den dii moo gaan keliki na Afiikan e biibi taki Gadu de tuutuu. Soseefi de e biibi taki neen na a moo gaan Gadu. Beibel e kai en „a Gadu fu den gadu anga a Masaa fu den masaa, a gaan Gadu, di abi makiti anga di u mu lesipeki” (Deitolonomi 10:17). Den Moslim sama seefi e biibi taki a wan kodo hei Gadu namo de. Wan koniman de e kai Geoffrey Parrinder, taki wan sani fu den biibi fu den gaansama aini Afiikan. A taki: „Gaanse fu den Afiikansama e biibi taki wan moo hei Gadu de, a Tata fu ala den gadu anga libisama, a sama di meke hemel anga goontapu.”

5. San a wan tu nen di sama e kai Gadu?

⁵ Anga ala fa fuu sama e biibi aini Gadu, tokuso fuu fu den sama ya á sabi sama a Gadu tuutuu. Te i wani leli sabi wan sama, da a fosi sani di i mu sabi, neen nen. Den keliki nái agii anga denseefi fu san na a tuutuu nen fu Gadu. Aini den Kelesten keliki den gwenti kai en Gadu. A nen de wani taki „a moo Makiti Wan.” Den Moslim sama e kai en Allah. A fasi fa den sama di abi a biibi fu den gaansama e kai Gadu aini a tongo fu den, e kengi. Aini wan buku (Concepts of God in Africa), John S. Mbiti sikiifi moo enke 500 sowtu a sowtu Afiikan nen di sama e kai Gadu. Aini Yorubatongo (Nigeliya), de e kai en Olodumare, den Kikuyusama aini Keniya e kai en Ngai. Den Zulusama aini Zuid Afiikan e kai en Unkulunkulu.

6, 7. San na a nen fu Gadu, anga fa u du sabi taki a dati neen nen?

 ⁶ Ma san Gadu seefi e taki fu a nen fi en? Di Gadu be taigi Mosesi fu tyai den Islayelisama puu aini Egeptekondee, neen Mosesi akisi en taki: „Meke u taki mi go a den manpikin fu Islayeli da mi taigi den taki, ’Na a Gadu fu den afo fu u sende mi kon a u,’ ma efu den akisi mi taki, ’Fa de e kai en nen?’ Da san mi mu taigi den?”​—Ekisodesi 3:13.

⁷ Neen Gadu piki en taki: „Na a sani ya i mu taigi den manpikin fu Islayelikondee, ’Yehofa a Gadu fu den afo fu u . . . sende mi kon a u.’ Disi na a nen fu mi fu tego. A so u mu membee mi fu a wan paansu go miti a taa paansu” (Ekisodesi 3:15). A nen fu Gadu ya sikiifi moo enke 7000 leisi aini Beibel. Ma son sama di sikiifi Beibel poti aini taa tongo, puu a nen ya poti „Masaa” efuso „Gadu.”

8. Fa Yehofa de, anga san a wani fu u mu du fu a fende u bun?

⁸ Fa Yehofa de tuutuu? Yehofa a wan yeye. En na a moo makiti Gadu anga a dyendee. Náwan sama abi makiti enke en (Deitolonomi 6:4; Yesaya 44:6). Yehofa be taigi Mosesi taki: „Mi na Yehofa u Gadu, mi wani taki a mi wawan too u mu dini”. Dati wani taki, efu u wani Yehofa fende u bun, dan neen wanwan too u mu dini. A á wani meke u dini náwan taa sani efuso sama.​—Ekisodesi 20:3-5.

9. Fu san ede wi á poi taki Yesesi anga Yehofa na aseefi?

⁹ Tide na a dei, sama á sabi soifili sama a Yesesi. Somen sama aini falisi keliki e biibi taki Yesesi, Gadu anga a santa yeye na aseefi. Na a sani ya de e kai a Dii-wanfasi. Den taki Yesesi a wan pisi fu a „santa” dii-wanfasi. Ma Beibel nái leli wi taki Gadu a dii sama aini wan. Beibel nái leli u tu taki Gadu anga Yesesi na aseefi. Yesesi seefi be taki: „Mi dda bigi moo mi.”​—Yohanisi 14:28.

10. Pe Yesesi be de fosi a kon a goontapu ya enke wan libisama?

¹⁰ A Beibel e leli u taki fosi Yesesi ben kon libi a goontapu ya enke wan libisama, da a be e tan a hemel anda kaba enke wan makiti yeye. Leti enke fa Yehofa be meke Adan anga Efa a goontapu ya, a letiso a be meke engel a hemel anda. Yesesi na a fosi engel di Yehofa be meke.​—Yohanisi 17:5; Kolosense 1:15.

11. Fa Yesesi be kon du meke enke libisama?

¹¹ Beina 2000 yali pasa kaa di Yehofa be poti a engel ya aini a bee fu Maliya. A uman ya á be didon anga man ete. A engel Gabiliyeli taigi Maliya taki: „Yu o de anga bee da yu o meke wan manpikin. I mu kai en Yesesi. A o tii enke Kownu . . . , anga a Kownukondee fi en o tan fu tego.”​—Lukasi 1:31, 33. *

12. San a wan fu den sani san meke Yesesi be kon a goontapu?

¹² Yesesi be meke, a be goo kon toon gaansama, a be leli sama fu du sani enke fa Yehofa wani, anga a be leli den den sani di Yehofa abi a pakisei fu du. A be taigi wan gaanman fu Lomakondee taki: „A fu a sani ya ede mi meke, anga a fu a sani ya ede mi kon a goontapu, fu mi mu leli sama a tuu” (Yohanisi 18:37). Efu u teke denki fu den sani di Yesesi be e leli sama, da wi o kon sabi fa Yehofa wani u du sani tuutuu, anga san a abi a pakisei fu du. Wi o leli san u mu du tu fu Gadu mu fende u bun.

13. San na a di fu tu sani san meke Yesesi be kon a goontapu?

¹³ A di fu tu sani fu san ede meke Yesesi  be kon a goontapu, a fu gi en libi enke wan paiman fu fii libisama (Mateyesi 20:28). A be du a sani ya bika a be wani u kon fii fu a sondu di u kisi fu wi afo Adan. A sani ya be o meke u poi libi fu tego baka. A aposteli Yohanisi be sikiifi taki: „Gadu be lobi goontapu dyow, neen ede meke a sende a wan kodo Manpikin fi en kon, fu meke den sama di e biibi aini en, á mu dede, ma den mu fende a libi fu tego.”​—Yohanisi 3:16.

14. (a) San pasa anga Yesesi baka di a dede enke wan libisama? (b) Sowtu wooko ai du a hemel nownow?

¹⁴ Baka di Yesesi be dede, neen a weki kon a libi baka. Di a opo go a hemel neen a toon wan makiti yeye (Apaiti 2:32, 33). Bakaten neen Yehofa gi en „makiti fu tii, waiti fasi, anga wan kownukondee. A dati meke ala den nasi fu den kondee anga den sama di e taki sowtu a sowtu tongo mu dini en. A kownukondee fi en noiti o kaba a soso tu” (Daniyeli 7:13, 14). Yesesi toon wan makiti Kownu; neen na Kownu fu a tii fu Gadu di de a hemel. Dyonso moo a o meke hii goontapu kon sabi a makiti fi en.

15. On pe, anga on ten Yehofa be meke den engel?

¹⁵ A ná Yehofa anga Yesesi wawan a den yeye di e tan aini hemel. Yehofa be meke taa yeye tu, di de e kai engel. Gabiliyeli di be taki anga Maliya a wan fu den engel de. Den engel a ná goontapu ya den bigin libi enke libisama. Gadu be meke den a hemel anda, fosi a meke libisama a goontapu ya (Yopu 38:4-7). A omen tenti miliyun engel de.​—Daniyeli 7:10.

16. Saide meke libisama á mu dini den engel?

¹⁶ Den engel di e dini Gadu á wani fu u dini den. Tu leisi a aposteli Yohanisi be puubei fu dini engel, neen den kaasi en taki: „Kaba wanten! Ná du a sani de! . . . A Gadu i mu dini.”​—Kon A Kiin 19:10; 22:8, 9.

17. San e soi taki den engel poi kibii den diniman fu Gadu, anga saide meke a sani de e tolowsutu u?

¹⁷ Den engel nái kon a goontapu moo fu meke den diniman fu Gadu si den, enke fa den be du wan leisi, di den be fii den aposteli fu Yesesi komoto aini sitaafu osu (Apaiti 5:18, 19). Ma efu wi e dini Gadu enke fa en Wowtu taki, da u kan abi a biibi taki den makiti engel fi en di wi á poi si, sa kibii wi. A Beibel e taki: „A engel fu Yehofa e meke kampu lontu den sama di e lesipeki En, da ai kibii den” (Pisalon 34:7; 91:11). Saide meke a sani ya e tolowsutu u? Bika wan tu ogii-ati feyanti de di wi á poi si. Den wani du ogii anga u!

18. (a) Saide meke wan engel be taangayesi Gadu? (b) Sowtu nen a taangayesi engel ya be kisi?

¹⁸ A ná ala den engel be tan dini Gadu. Sowan  fu den be taangayesi en. Den be meke denseefi toon feyanti fu Gadu anga feyanti fu libisama a goontapu yaaso. Fa a sani de du pasa? Ala den engel di Yehofa meke be bun. Den be e gi yesi neen tu. Ma wan fu den yeye manpikin fu Gadu be wani sama dini en. Neen ede meke a du sani a wan ogii-ati fasi fu meke sama dini en. A yeye ya be kisi a nen fu Saatan, dati wani taki „gensiman [fu Gadu]”. De e kai en Didibii tu, dati wani taki „ogii-ati leiman”, bika ai taki ogii-ati lei fu Yehofa.

19. Fu saide Saatan pina Yopu, anga fa a du a sani de?

¹⁹ Saatan e dwengi libisama fu taangayesi Gadu tu. Luku san a be du anga Yopu, di be e dini Gadu. Yopu a be wan gaan gudu man. A be abi 7000 sikapu, 3000 kameili, 1000 umankaw anga mankaw, anga 500 umanbuliki. A be abi tin pikin anga tyaipi futuboi. Saatan kii den meti anga den futuboi fu Yopu fosi. Bakadati neen a meke „wan gaan winta” wai booko wan osu kii ala den pikin fu Yopu. Neen a pina Yopu anga „gaan soo fu en bee futu te go miti en mindii ede.”​—Yopu 1:3-19; 2:7.

20. (a) Sowtu belesi Yopu be kisi di a tan dini Gadu? (b) Yopu be tan dini Gadu, ma san Saatan du anga somen taa sama?

²⁰ Anga ala fa den gaan ogii ya miti Yopu, tokuso a be tan dini Gadu. A so meke Yehofa be deesi en, „neen a gi Yopu dobuu baka fu ala den sani di a be abi fosi” (Yopu 42:10). Saatan á be poi meke Yopu daai baka gi Gadu, ma toku a be man du a sani de anga fuu sama. Beibel taki: „A hii goontapu de aini a makiti fu a ogii wan.”​—1 Yohanisi 5:19.

21. (a) Fa Saatan be soi taki a wani sama dini en? (b) Saide meke Yesesi á be wani dini Saatan?

²¹ Saatan wani u dini en. A sani ya be de kiin fu si di a be tesi Yesesi wan sani fu 2000 yali pasa kaa. Beibel e taki: „We bakadati, neen Didibii tyai [Yesesi] go a wan gaan hei mongo ede. Neen a soi en ala den kownukondee fu goontapu anga a dyendee fu den. Bakadati neen a taigi en taki: ’Mi o gi i ala den sani ya, efi i sutu kini a doti dini mi.’” Ma Yesesi bali en taki: „Wai komoto a mi fesi ya, Saatan! Bika Gadu Buku taki: ’A Yehofa, yu Gadu wawan too i mu dini. Neen wawan i mu du santa wooko gi’” (Mateyesi 4:8-10). Yesesi be sabi den weiti fu Yehofa bunbun, neen ede meke Saatan á koli en kisi.

22. Sowtu sani den ogii yeye du anga libisama?

²² Taa engel be taangayesi Gadu tu, enke fa Saatan be taangayesi Gadu. Den ogii engel ya na feyanti fu libisama a goontapu. Den abi ogii-ati anga den lobi pina sama tu. Aini hawten den be e meke sama beendi anga babaw (Mateyesi 9:32, 33; 12:22). Den be e meke taawan kon siki efuso kon law (Mateyesi 17:15, 18; Maakusi 5:2-5). Pikinengee seefi den be e pina.​—Lukasi 9:42.

23. (a) San den ogii yeye wani u libisama du? (b) Sowtu sani Saatan anga den ogii yeye e koli sama fu du?

²³ Leti enke Saatan, a so den ogii-ati yeye ya wani sama dini den. Den sabi taki a Gadu u mu dini. Pe fu den tapu sama fu dini den, da a den a den weliweli sama di e suku fu sama dini den. Neen ede meke Saatan anga den ogii yeye e koli sama, de e lei gi sama, anga de e tapu sikeleki gi sama fu dini den. Fuu sama á sabi taki de e dini Saatan anga den ogii yeye fi en. Somen sama be o foondoo fu yee taki a Saatan a biibi fu de e gi gaandi. Tokuso Beibel e wasikoi wi taki: „Den sani di den taakondee sama e tyai enke ofaandi, a den ogii yeye de e tyai den gi, ma a ná gi Gadu.”​—1 Kolenti 10:20.

24. San a wan fasi fa Saatan e koli sama?

²⁴ Wan fasi fa Saatan anga den ogii yeye fi en e koli sama fu dini den, a te de e meke sama abi fowtu denki fu den dedesama. Meke u go luku san Beibel e leli u fu a pisi toli ya.