Skip to content

Skip to table of contents

SUTUDI-ARTIKEL 33

Saw sa leli fu Daniyeli?

Saw sa leli fu Daniyeli?

‘Ya wan man di Gadu lobi tuutuu.’​—DAN. 9:23.

SINGI 73 Gi u deki-ati fu peleiki

SAN WO LELI a

1. Saide polofeiti Daniyeli be e hali den Babilonsama pakisei?

 POLOFEITI Daniyeli a be wan yonkuman di den Babilonsama be tyai en gwe enke saafu. A be de faawe fu Yelusalem. Ma den sani di den heiheiman fu Babilon be e si a Daniyeli be e hali den pakisei. Den be e si taki Daniyeli ‘á be e mankei nawan sani’. A be moin tu. Boiti dati, den be sabi taki a famii fi en pelensipali (1 Sam. 16:7). Neen meke den Babilonsama be poti en a sikoo fu a be sa wooko gi a Kownu.​—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Fa Yehofa be e si Daniyeli? (Eseikiyeli 14:14)

2 Yehofa be lobi Daniyeli, ma a ná fu di Daniyeli be moin efuso fu di a be e wooko gi Kownu meke a be lobi en. Ma a fu di a yonkuman ya be abi moin manii di Yehofa lobi. Kande a 20 yali Daniyeli be abi di Yehofa be taki a de enke Nowa anga Yopu. Winsi fa Daniyeli be yonkuu, toku Yehofa be e si en enke wan sama di be e libi enke fa a wani. A taki Daniyeli be de enke Nowa anga Yopu. Den man ya be dini Yehofa anga den hii ati (Gen. 5:32; 6:9, 10; Yopu 42:16, 17; leisi Eseikiyeli 14:14.) Daniyeli be libi langa. A be abi wan bun libi tu. Boiti dati, Yehofa be lobi en, en hii libi langa.​—Dan. 10:11, 19.

3. San wo luku aini a artikel ya?

3 Aini a artikel ya, wo taki fu tu manii di Daniyeli be abi. A den manii ya meke Yehofa be lobi en. Wo taki fosi fa a soi ibiiwan fu den manii ya, san yeepi en fu kon abi den manii ya, anga faw sa waka neen baka. Winsi fa a artikel ya meke gi yonkuuwan, toku ala u sa leli wan sani fu Daniyeli.

ABI DEKI-ATI ENKE DANIYELI

4. Gi wan toli di e soi taki Daniyeli be abi deki-ati.

4 Wan sama di abi deki-ati e feele son yuu, ma a nai meke a sani de tapu en fu du san bun. Daniyeli a be wan yonkuman di be abi deki-ati. Kow luku tu okasi pe a be mu soi taki a abi deki-ati. A fosi wan be pasa baka tu yali di den Babilonsama be poli Yelusalem. Kownu Nebukadnesar fu Babilon be deen wan gaan pobiki. Ná pikin feele a deen ya be meke a feele. A be taki a be o kii ala den koniman efu den á be taigi en san a deen, anga san a deen wani taki. A be o kii Daniyeli tu (Dan. 2:3-5). Daniyeli be mu du wan sani gawgaw efuso tyaipi sama be o dede. Neen meke a ‘go akisi a Kownu fu a be sa gi en ten fu a taigi en san a deen fi en wani taki’ (Dan. 2:16). A sani di Daniyeli du ya e soi taki a be abi deki-ati. En biibi be taanga tu. Saide u taki so? Bika Beibel nai taki Daniyeli be puu deen gi sama kaba. A be akisi den mati fi en Sadrak, meisak, anga Abedneikow ‘fu begi a Gadu fu hemel fu a abi tyali-ati anga den. A akisi en tu fu a sa tyai a kibii toli ya kon a kiin gi den’ (Dan. 2:18). Yehofa piki a begi fu den. Fu di Yehofa be yeepi Daniyeli, meke a be poi taigi Nebukadnesar san a deen fi en wani taki. Na a sani ya meke Daniyeli anga den mati fi en á dede.

5. San a wan taa okasi pe Daniyeli soi taki a be abi deki-ati?

5 Baka wan pisiten di Daniyeli be taigi Nebukadnesar san a deen fi en wani taki, wan taa sani be pasa pe a be mu soi taki a abi deki-ati. Nebukadnesar be deen wan taa deen. Ná pikin feele a deen ya be meke a feele. A be deen wan gaan hei bon. Daniyeli be soi deki-ati di a taigi kownu san a deen fi en wani taki. A be taigi a kownu taki a be o lasi en fusutan. A be taigi en tu taki aa be o tii enke kownu fu wan pisiten moo (Dan. 4:25). A kownu be sa si Daniyeli enke en feyanti. A be sa meke sama kii en tu. Ma Daniyeli be abi deki-ati. A taigi Nebukadnesar san a deen fi en wani taki.

6. San be sa yeepi Daniyeli fu abi deki-ati?

6 San be yeepi Daniyeli fu abi deki-ati en hii libi langa? Di Daniyeli be yonkuu a be sa waka neen mma anga en dda baka. Den be du san Yehofa be taigi den mma anga den dda fu Islayeli. Den be leli den pikin fu den a Weiti fu Gadu (Deit. 6:6-9). Daniyeli be sabi den Tin Weiti. A be sabi omen taa sani fu a weiti tu. A be sabi san wan Islayelisama sa nyan anga san den á mu nyan b (Lef. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13). Daniyeli be sabi san be e pasa anga a foluku fu Gadu tu te den á be e wooko anga den weiti fi en (Dan. 9:10, 11). Den sani di miti Daniyeli aini en libi be yeepi en fu biibi taki winsi sai miti en, Yehofa anga den engel fi en be o yeepi en.​—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

Daniyeli be e sutudeli, a be e begi, a be e fitoow Yehofa tu. Neen meke a be abi deki-ati (Luku paragraaf 7)

7. San a wan taa sani di be yeepi Daniyeli fu abi deki-ati? (Luku a fowtow tu.)

7 Daniyeli be e sutudeli den polofeititoli di den polofeiti be sikiifi, moomoo den polofeititoli fu Yelemiya. Na a sani ya be yeepi en fu sabi taki den Dyu di be de a katibo a Babilon be o daai go a Yelusalem baka (Dan. 9:2). Di Daniyeli be si fa den polofeititoli aini Beibel be e kon tuu, a sani ya be musu taanga en biibi. Wan sama di biibi taanga, e fitoow Gadu anga en hii ati. A sani ya e yeepi en fu abi deki-ati tu. (Luku Romesama 8:31, 32, 37-39 tu.) Ma san moo pelensipali a taki Daniyeli be abi a gwenti fu begi en Dda a hemel (Dan. 6:10). A taigi Yehofa den sondu fi en. A taigi en fa a be e fii tu. Boiti dati, Daniyeli be begi Yehofa fu a yeepi en (Dan. 9:4, 5, 19). Fu di Daniyeli a be libisama, meke aa be meke anga deki-ati. Ma a be kon abi deki-ati fu di a be e sutudeli, begi, anga fu di a be e fitoow Yehofa.

8. Saw mu du efu u wani abi deki-ati?

8 Saw mu du efu u wani abi deki-ati? Kande i mma anga i dda e taigi i taki i mu abi deki-ati. Winsi i mma anga i dda abi deki-ati, dati á wani taki iseefi abi deki-ati. Te ye meke moiti fu abi deki-ati, a leti enke ye leli wan nyun sani. Wan fasi fai sa kon abi a manii ya a te ye du san a sama di e leli ye du. Te we luku fa taa sama e soi deki-ati, neen we meke moiti fu waka a den baka, useefi o abi deki-ati tu. San a toli fu Daniyeli e leli u? We, leti enke Daniyeli u mu sabi a Wowtu fu Gadu bun. Wi anga Yehofa o toon bun mati te we begi en ala yuu, anga te we taigi en san de a wi ati. Boiti dati, u mu e biibi taki Yehofa wani yeepi u. Efu we du den sani ya, da wo abi deki-ati te tesi e miti u.

9. Sowtu wini we fende te we abi deki-ati?

9 A omen wini we fende te wi abi deki-ati. Luku a toli fu Ben. A baala ya be e go a wan sikoo aini Doisilikondee pe ala sama e biibi taki ala sani kon fu denseefi. Den be fende taki a toli aini Beibel di e soi taki a Gadu meke ala sani, a ná tuu. Wan leisi Ben be fende a okasi fu taigi den taa pikin fu saide ai biibi taki a Gadu meke ala sani. San a be a bakapisi? Ben taki: ‘A muneli fu mi be e aliki bun. A meke kopi fu ala den sani di mi be koboloiki fu holibaka gi den sani di mi be e taki. A gi ala den pikin wan kopi fu den sani fu mi.’ San den pikin aini a kalasi du? Ben taki: ‘Gaanse fu den be e aliki. Den be taki den e lesipeki mi tu.’ A toli fu Ben e soi taki te yu abi deki-ati, sama o lesipeki i. Kande den o wani leli sabi Yehofa tu. Den sani ya a wantu sani namo fu saide u mu abi deki-ati.

Leti enke Daniyeli ná gwe fika Yehofa

10. San a wani taki fu ná gwe fika Yehofa?

10 Aini Beibel a Hebrew wowtu di wani taki ‘ná gwe fika wan sama’ e soi taki Yehofa nai gwe fika den mati fi en, bika ná pikin lobi a lobi den. Den wowtu ya e soi go na a fasi fa a foluku fu Yehofa e holibaka gi denseefi tu, bika den lobi den baala anga sisa fu den (2 Sam. 9:6, 7). Yehofa wani u tan dini en fu di u lobi en. Baka wan pisiten a lobi ya e kon moo taanga. Meke u luku fa a lobi di Daniyeli be lobi Yehofa be kon moo taanga anga fa a lobi de yeepi en fu aa gwe fika Yehofa.

Yehofa be belesi Daniyeli di aa gwe fika en, bika a be sende wan engel fu tapu den lew mofu (Luku paragraaf 11)

11. Sowtu tesi be miti Daniyeli di a be kon gaandi? (Luku a fowtow a fesise fu A Wakititolen.)

11 A omen sani be miti Daniyeli pe a be mu soi taki a nai gwe fika Yehofa. Di a be abi wan sani fu 90 yali wan gaan tesi be miti en. A ten de den Mediyasama anga den Persiyasama be teke Babilon abaa. A Dariyus be e tii Babilon a ten de. Ma den heiheiman di be e wooko gi en be e buuse Daniyeli. Den á be e lesipeki a Gadu fi en tu. Neen meke den be meke mofu fu kii en. Den be meke wan weiti di be de enke wan tesi gi Daniyeli. Boiti dati, den be meke a kownu teken a weiti di den be meke. Daniyeli á be mu begi Yehofa 30 dei langa. A so a be o soi taki ai aliki a kownu. Daniyeli á du san den be wani. Aa gwe fika Yehofa tu. Neen meke den iti en go aini a lew olo, ma Yehofa be yeepi en. A kibii en fu den lew á du ogii anga en (Dan. 6:12-15, 20-22). Faw sa soi taki leti enke Daniyeli u nai gwe fika Yehofa?

12. San yeepi Daniyeli fu aa gwe fika Yehofa?

12 Enke faw si, efu wa wani gwe fika Yehofa, da u mu lobi en anga u hii ati. Daniyeli á be gwe fika Yehofa, bika a be lobi en Dda a hemel anga en hii ati. Fu di a be e teke ten pakisei den manii fu Yehofa anga fa enseefi be sa soi den manii ya, meke a be lobi Yehofa anga en hii ati (Dan. 9:4). Boiti dati, Daniyeli be e teke ten pakisei ala den bun sani di Yehofa be du gi en anga a foluku fi en. A be e teke den sani di Yehofa be e du gi en fu bigi tu.​—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

Leti enke Daniyeli, efii lobi Yehofa anga i hii ati, i naw gwe fika en (Luku paragraaf 13)

13. (a) Gi wan toli di e soi sowtu tesi e miti yonkuuwan. (Luku a fowtow tu.) (b) Sai sa taki te wan sama akisi i efu Yehofa Kotoigi e holibaka gi a libi di manengee efuso umanpikin e libi anga denseefi?

13 Leti enke Daniyeli, yonkuuwan aini a ten ya e miti anga sama di nai lesipeki Yehofa anga den weiti fi en. Den sama ya e buuse ala den sama di lobi Gadu. Son wan fu den sama ya e dwengi son yonkuuwan fu du sani di o poli den anga Yehofa. Luku san be miti wan yonkuu baala den e kai Graeme di e tan aini Australiya. Wan tesi be miti en di a be de a hei sikoo. A yefolow be akisi den pikin aini a kalasi san den be o du efu wan mati fu den taigi den taki ai libi anga taa manengee efuso taa umanpikin. A yefolow be taigi den taki ala den pikin di e holibaka gi a libi ya mu taampu a wan se fu a kalasi. Ma den pikin di nai holibaka gi a libi ya be mu taampu na a taase. Graeme taki: ‘Ala den pikin be fende en bun taki den mati fu den e libi anga taa manengee efuso taa umanpikin. Neen meke ala den go taampu a wan se fu a kalasi. A mi anga wan taa baala wawan á be e holibaka gi a libi de.’ Ma sani be kon moo ogii. Graeme be mu soi taki a nai gwe fika Yehofa. A taki: ‘A wan hii yuu langa den taa pikin anga a yefolow kosi mi. Ma mi be de pii. Mi be e du ala san mi poi fu taigi den san mi e biibi, ma den á be wani yee nawan sani.’ Fa Graeme be e fii? A taki: ‘Mia be lobi fa den pikin be e kosi mi, ma mi e piisii taki mia gwe fika Yehofa. Mi taigi den san mi e biibi tu.’ c

14. San a wan sani di sa yeepi u fu wa gwe fika Yehofa?

14 Leti enke Daniyeli, useefi sa tan a Yehofa se tu efu u lobi en anga u hii ati. O moo we kon sabi den manii di Yehofa abi, o moo wo lobi en. U sa du a sani ya te we ondoosuku den sani di a meke (Rom. 1:20). Efii wani kon moo lobi Yehofa, i sa luku a felon di den e kai: ‘Na wan sma meki en?’ Luku san wan yonkuu sisa den e kai Esther di e tan a Deinsikondee taki fu wantu fu den buku fu a olikanisâsi fu u. A taki: ‘A fasi den buku fu u meke makiliki fu fusutan. Den nai taigi i sai mu biibi, ma den e soi i fa sani de tuutuu. Den nai taigi i sai mu du tu, ai seefi mu luku san yo du.’ Ben di u be taki fi en kaba taki: ‘Den buku fu u e taanga mi biibi tuutuu. Den e soi mi kiin taki a Gadu meke ala sani.’ Efii ondoosuku den buku fu u di e soi taki a Gadu meke ala sani, da kande yo biibi a sani di Beibel taki ya: ‘Yehofa u Gadu, a yu fiti fu fende gaandi anga gafa anga makiti, bika a yu meke ala sani. A dii be wani, neen i meke den.’​—Openb. 4:11. d

15. San a wan taa sani di sa yeepi u fu moo lobi Yehofa?

15 Wan taa fasi faw sa kon moo lobi Yehofa, a te we sutudeli a libi fi en Manpikin Yesesi. Na a sani ya wan sisa den e kai Samira du. A sisa ya e tan a Doisilikondee. A taki: ‘Di mi sutudeli a libi fu Yesesi, mi be kon sabi Yehofa moo bun.’ Ma di Samira be moo yonkuu, aa be poi fusutan taki en anga Yehofa be sa toon mati. Ma a be poi fusutan fa Yesesi be e fii. A taki: ‘Mi be lobi Yesesi, bika a be abi switifasi. A be lobi pikinnengee tu.’ O moo Samira be e kon sabi Yesesi, o moo a be e kon lobi Yehofa. Saide? A taki: ‘Saafisaafi mi kon fusutan taki Yesesi e du sani pilisisi enke en Dda. Mi kon fusutan tu saide a Yesesi Yehofa be sende kon a goontapu, bika a wani u kon sabi en moo bun’ (Yoh. 14:9). Saw yeepi i fi yu anga Yehofa toon bun mati? Teke ten leli ala sai man fu Yesesi. Efii du a sani ya, yo moo lobi Yehofa. I naw gwe fika en tu.

16. Sowtu wini wo fende te u nai gwe fika Yehofa? (Psalm 18:25; Mika 6:8)

16 Te u nai gwe fika taawan, da wo abi mati di nai gwe fika u tu (Rut 1:14-17). Te u nai gwe fika Yehofa, wo fii bun. Wo de koloku tu. Saide? Bika Yehofa paamisi taki te wan sama e du sani enke fa a wani, a nai gwe fika en. (Leisi Psalm 18:25; Mika 6:8.) Pakisei a sani ya: Efii be o maiki wi anga a Sama di meke ala sani, da u nyoni toin. Toku a paamisi u taki na ala yuu aw lobi u. Efu wi anga Yehofa a tuutuu mati, da nawan tesi, nawan sani di sama e du anga u efuso dede o man tapu Gadu fu lobi u (Dan. 12:13; Luk. 20:37, 38; Rom. 8:38, 39). Neen meke u mu waka a Daniyeli baka, winsi sai pasa, wa mu gwe fika Yehofa.

TAN LELI SANI FU DANIYELI

17-18. San a wantu taa sani di u sa leli fu Daniyeli?

17 Aini a artikel ya, u taki fu tu manii di Daniyeli be abi. Ma u sa leli moo sani fi en. Yehofa be meke Daniyeli kisi wan fisyun. A be meke a deen wan deen tu. A be gi en a koni fu taki san den polofeititoli wani taki. Gaanse fu den polofeititoli de kon tuu kaba. Taa polofeititoli e taki fu sani di o pasa aini a ten di e kon tu. Te den sani ya o pasa ala sama a goontapu o fii en.

18 Aini a taa artikel wo taki moo fini fu tu polofeititoli di Daniyeli be sikiifi. Te wo fusutan den polofeititoli ya, a sani ya o yeepi u fu du sani anga koni, winsi u yonkuu efuso gaandi. Den polofeititoli ya sa yeepi u tu fu moo abi deki-ati. Boiti dati, den o yeepi u fu de seekaseeka gi den tesi di o miti wi aini a ten di e kon. Den o yeepi u fu wa gwe fika Yehofa tu.

SINGI 119 U biibi mu taanga

a A omen sani e miti yonkuuwan di e dini Yehofa pe den mu soi deki-ati. Sani e miti den tu pe den mu soi taki den nai gwe fika Yehofa. Kande den pikin a sikoo e soso den fu di den e biibi taki a Gadu meke ala sani. Kande taa yonkuuwan e lafu den tu fu di den e dini Gadu efuso holi den weiti fi en. A artikel ya o soi u taki den sama di e waka a Daniyeli baka, den sama di e dini Yehofa fu di den abi deki-ati, anga den sama di nai gwe fika en, a sama di koni tuutuu.

b Dii sani de di be sa meke Daniyeli á wani nyan den nyanyan fu den Babilonsama: (1) A Weiti di Yehofa be gi den be e soi taki son meti den á be mu nyan den (Deit. 14:7, 8). (2) Kande den Babilonsama á be e meke a buulu lon komoto aini a meti te den be salakiti en (Lef. 17:10-12). (3) Efu a be nyan den nyanyan de, sama be o si en enke wan sama di e dini falisi gadu.​—Luku Lefitikesi 7:15 anga 1 Korentesama 10:18, 21, 22 tu.

c Go a jw.org dai luku a felon di den e kai Te sani e waka a wan leti fasi sani o go bun’.

d Efii wani kon moo lobi Yehofa, i sa sutudeli den buku ya: Is het leven geschapen? Anga Vijf belangrijke vragen over het ontsaan van het leven. I sa luku den artikel tu di den e kai: ‘Is het ontworpen?’ Boiti dati, i sa sutudeli a buku di den e kai: Kon krosbei na Yehovah. A buku ya o yeepi i fu kon sabi Yehofa moo bun. Wo kon sabi den manii fi en tu.