Leli wan sani fu den sani di be sikiifi fositen?
„Den sikiifi enke wan wasikoi gi wi di e libi na a kaba pisi fu a ten ya.”
SINGI: 11, 61
1, 2. Saide wi o taki fu den fo kownu fu Yuda?
EFU wan sama e waka ai fesi neen i si a gaata kai, yu o luku bun fa yu e waka fu iseefi a kai. A so a de tu taki te wi e poti pakisei a den fowtu di taawan meke, da dati e yeepi u fu wi á meke denseefi fowtu. U sa leli omen sani fu den sama di kai aini Beibel di be meke fowtu.
2 Den Kownu di u be kai na a artikel a fesi be e dini Yehofa anga den hii ati. Ma tokuso, den meke gaan fowtu. Den toli fu den sikiifi aini Beibel fu u sa leli wan sani fu den. San u sa leli fu den sani di miti den? San u mu du fu wi á meke denseefi fowtu di den meke?
SANI NAI WAKA BUN TE WI E FITOOW LIBISAMA
3-5. (a) Sowtu fowtu Asa meke winsi fa a be e dini Yehofa anga en hii ati? (b) Saide Asa be fitoow libisama di Bayesa kon feti anga Yuda?
3 Meke u taki fu Asa. A be fitoow Yehofa di wan 2 Koloniki 16:1-3). Asa be e si enke a á be fowtu fu go suku yeepi na a kownu fu Siriya. Di Siriya go feti anga den foto fu Islayeli neen Bayesa „fika a gaan sikotu fu Rama wanten. A á meke en go doo. A so a fika a wooko de” (2 Koloniki 16:5). Kande Asa be e si enke a wan bun sani a du.
miliyun Etiyopiya suudati kon feti anga Yuda. Ma a á fitoow Yehofa di a go feti anga Bayesa a kownu fu Islayeli. Asa á be wani Bayesa seeka Rama wan fu den pelensipali foto fu Islayeli fu a toon wan taanga foto. A foto ya be de koosube fu a kownukondee fu Yuda (4 Ma fa Yehofa be e si a sani di a du? Yehofa ati be boon di Asa á fitoow en. Neen meke a sende polofeiti Hanani go kaasi Asa. (Leisi 2 Koloniki 16:7-9.) Hanani taigi Asa taki: „Fanafu now taa kondee o feti anga i.” Asa be wini Rama, ma fanafu a ten de en anga a foluku fi en be abi fu feti anga omen kondee.
5 Aini a artikel a fesi u be si taki Yehofa be lobi Asa. Gadu be si taki Asa be e dini en anga en hii ati, winsi fa Asa be e meke fowtu (1 Kownu 15:14). Ma toku di Asa á du sani anga koni, a á be poi koti pasi gi den bakapisi fu den sani di a du. Saide a á fitoow Yehofa a leisi ya, ma a fitoow enseefi anga taa sama? Kande Asa be e si enke a be sa wini a feti efu a be feti anga den a wan koni fasi. Kande a be aliki san taawan taigi en tu.
U mu fitoow Yehofa ala yuu wi á mu fitoow useefi
6. San a toli fu Asa e leli u?
6 San wi e leli fu a fowtu di Asa meke? Ala yuu u mu fitoow Yehofa, wi á mu fitoow useefi. U mu begi en fu a yeepi u winsi sowtu polobelema e miti u. A bun fu pakisei a sani ya: Wi e suku fu losi polobelema enke fa u denki? Wi e luku fosi san Beibel taki da u puubei fu wooko anga san a taki? Meke u taki i famii á wani i go a komakandaa efuso kelen-komakandaa. Yu e begi Yehofa fu a yeepi i fu sabi san i mu du? Efu yu á be abi wooko wan hii pisiten neen i fende wan wooko, yu o taigi a basi taki i mu go a komakandaa ala wiki winsi fa a sani de sa meke i lasi a wooko? Winsi sowtu polobelema e miti u, wi á mu feegete san a psalm sikiifiman taki. A taki: „Meke Yehofa soi i fa i mu libi. Fitoow en, da a o yeepi i.”
SAN O PASA EFU WI E PAA ANGA SAMA DI NAI TYAI DENSEEFI BUN?
7, 8. Sowtu fowtu Yowsafat be meke? San a be a bakapisi? (Luku a fowtow na a bigin.)
7 Meke u taki now fu Yowsafat, a boi fu Asa. A be abi omen bun fasi di Yehofa be lobi. Di a be e fitoow Yehofa a omen bun sani a du. Ma a du wantu sani di á bun tu. Wan fu den sani ya, a di a meke en manpikin toow anga a umanpikin fu Akab, a ogii kownu. Bakaten Yowsafat go yeepi Akab feti anga Siriya winsi fa polofeiti Mikaya be bali en. Di a go na a feti, beina den Siriya suudati kii en (2 Koloniki 18:1-32). Di a daai go a Yelusalem baka polofeiti Yehu akisi en taki: „Saide yu e yeepi den sama di e du ogii? Saide i lobi den sama di buuse Yehofa?”
8 Yowsafat leli wan sani fu a sani di be miti en? A teke san a polofeiti taigi en? Nono, a á kisi koni. Winsi fa a be lobi Yehofa, tokuso a go meke mati anga wan man di á be e dini Yehofa. A man ya a be kownu Ahasiya, a manpikin fu Akab. Yowsafat anga Ahasiya be meke wantu sipi. Ma den á wooko anga den fosi den booko.
9. San o pasa efu u wi e paa anga sama di á lobi Yehofa?
9 San u sa leli fu a sani di miti Yowsafat? Yowsafat be e tyai enseefi bun. A be e „dini Yehofa anga 2 Koloniki 22:9). Ma a be e paa anga sama di á be lobi Yehofa, neen meke sani miti en aini en libi. Beina sama kii en. Ná feegete a Beibel nongo ya: „A sama di e waka anga koniman o koni, ma sani ná o go bun anga a sama di e waka anga donman” (Odo 13:20). U wani yeepi taawan fu sabi Yehofa. Ma efu u toon mati anga sama di nai dini en, ogii o miti u.
en hii ati” (Yu e biibi taki Yehofa poi gi i san yu abi fanowdu?
10. (a) San u sa leli fu Yowsafat te u wani toow? (b) San u mu holi a pakisei?
10 San den sama di wani toow sa leli fu Yowsafat? Kande u bigin lobi wan sama di á lobi Yehofa fu di wi e si enke u ná o fende wan sama di e dini Yehofa fu toow. Efuso kande den famii fu u e gi u taanga-sikin namo fu toow fosi u gaandi. Yehofa meke wi anga a fii fu lobi wan sama so na tuu, ma efu wi á poi fende wan bun sama fu toow da san u mu du? Wan sani di sa yeepi u, a fu sidon pakisei san miti Yowsafat. A be lobi begi Yehofa fosi a du sani (2 Koloniki 18:4-6). Ma di a bigin paa anga Akab wan man di á be lobi Yehofa, neen Yowsafat bigin taangayesi Yehofa. Yowsafat be mu holi a pakisei taki „den ain fu Yehofa e luku lontu a hii goontapu fu si san e pasa, fu a sa koboloiki en kaakiti fu yeepi den sama di e dini en anga den hii ati” (2 Koloniki 16:9). Useefi á mu feegete taki Yehofa wani yeepi u. A sabi u, a sabi san e miti u. Boiti dati a lobi u. Yu e biibi taki Yehofa poi gi i san yu abi fanowdu? I sa biibi en, a o yeepi i.
YU Á MU ABI HEIMEMBEE
11, 12. (a) Fa Heskiya soi san be de neen ati? (b) Saide Yehofa gi Heskiya paadon?
11 San u sa leli fu Heskiya? Yehofa be yeepi Heskiya fu a sabi san be de neen ati. (Leisi 2 Koloniki 32:31.) Heskiya be siki wan gaan siki, neen Gadu taigi en taki a o betee. Yehofa gi Heskiya wan maiki fu soi en taki a o yeepi en. A meke a koo di be de a wan taapu diipi go a baka. Bakaten, a gei enke den manpikin fu a kownu fu Babilon be wani sabi moo fu a wonduu ya. Neen meke den sende wantu man go a Heskiya (2 Kownu 20:8-13; 2 Koloniki 32:24). Yehofa á taigi Heskiya san a be mu du di den sama fu Babilon be o kon. Beibel taki Yehofa fika en fu luku san a be o du. Heskiya soi den man fu Babilon ala den gudu di a be abi. A sani ya e soi san be de a Heskiya ati. Saide u sa taki so?
12 A tyali, ma Heskiya be kon abi heimembee. Neen meke „den bun di Gadu be du gi en á be e bigi gi en moo”. Beibel nai taki saide en manii be kengi. Kande a di a be wini den Asiriyasama efuso a di Yehofa be meke a betee. A kan tu taki a di a be kon abi balinen efuso gudu neen a be e fii enseefi. Winsi fa Heskiya dini Yehofa anga en hii ati, a be kon abi heimembee. A sani ya be meke Yehofa ati boon. Ma bakaten ’Heskiya soi sakafasi’, neen Yehofa gi en paadon.
Den sani di wi e du te sama gafa u e soi san de a wi ati
13, 14. (a) San o yeepi u fu sabi san de a wi ati? (b) San u mu du te sama e gafa u?
13 San u sa leli fu a fowtu di Heskiya meke? Holi a pakisei taki a baka di Yehofa yeepi en fu a wini den Asiriyasama neen a kon abi heimembee. A baka di Yehofa meke a kon betee neen a bigin fii enseefi. San wi e du te sani e go bun anga u efuso te sama e gafa u? Den sani di wi e du e soi san de a wi ati. Kande wan baala seeka fu holi wan lezing gi omen sama. San a o du te sama gafa en?
14 Ala yuu u mu holi san Yesesi taki a pakisei. A taki: „Te u du ala san den gi u fu du, da u mu taki: ’Wi a saafu di ná abi nawan fa. A san u be mu du u du’” (Lukasi 17:10). Holi a pakisei taki di Heskiya kon abi heimembee, a á be e teke en fu bigi moo taki Yehofa be yeepi en. San o yeepi u fu abi sakafasi te wan sama gafa u fu wan lezing di u holi? U sa teke ten pakisei san Yehofa du gi u, da u taigi den fa Yehofa yeepi u. Bika neen gi wi a Beibel anga en santa yeye fu holi a lezing.
MEKE YEHOFA YEEPI I FU SABI SAN I MU DU
15, 16. San tyai dede gi Yosiya?
15 Enke lasiti, san wi e leli fu Yosiya? Yosiya a be wan bun kownu, ma toku a meke wan fowtu di tyai dede gi en. (Leisi 2 Koloniki 35:20-22.) San be pasa? Yosiya go feti anga kownu Neikow fu Egepte sosokaali. Neikow be taigi Yosiya taki a á wani feti anga en. Beibel taki a „Gadu be meke” Neikow taigi en den sani ya. Ma tokuso Yosiya go feti anga en. Na a sani de tyai dede gi en. Saide a go feti anga Neikow? Beibel nai taki saide Yosiya go feti anga Neikow.
16 Yosiya be sa meke moiti fu sabi efu a Yehofa be sende Neikow fu wasikoi en. Fa a be sa du a sani ya? A be sa akisi Yelemiya, wan fu den polofeiti fu Yehofa (2 Koloniki 35:23, 25). Boiti dati, Yosiya be mu teke ten pakisei wantu sani. Anga den sama fu Karkemis Neikow be e go feti. Den sama ya á be e tan a Yelusalem. Yosiya á denki bun fosi a go feti anga Neikow. San a sani ya e leli u? Te wi abi wan polobelema, u mu meke moiti fu sabi san Yehofa wani u du.
17. San u mu du te wi abi polobelema fu wi á meke a fowtu di Yosiya be meke?
17 Te u mu du wan sani, u mu pakisei fosi san Beibel e taki fu a toli. A sani ya o yeepi u fu si fa u sa du san Beibel e taki. Son leisi a de fanowdu fu luku san den buku fu e taki fu a toli efuso akisi den owluman fu den poti wi a pasi. Meke u taki wan sisa toow anga wan man di nai dini Yehofa. Wan dei neen a seeka fu go a peleikiwooko (Toli 4:20). Ma a man á wani a go. A taigi en taki a langa den á du sani makandii, neen meke a wani tyai en go koi. A sisa e pakisei wantu tekisi di sa yeepi en fu du sani anga koni. A sabi taki a mu du a peleikiwooko bika a dati Gadu anga Yesesi wani (Mateyesi 28:19, 20; Toli 5:29). Ma ai pakisei tu taki wan uman mu saka enseefi neen man ondoo. Boiti dati a foluku fu Gadu mu fiti denseefi a taawan (Efeisesama 5:22-24; Filipisama 4:5). A tapu en man wani tapu en fu du a peleikiwooko? Efuso a wani en man wani go koi anga en a dei de? Wi enke a foluku fu Yehofa wani du san a lobi. Boiti dati u wani du sani anga koni tu.
DINI YEHOFA ANGA I HII ATI DA YU O PIISII
18. San wi e leli te u teke ten pakisei den toli fu den fo kownu fu Yuda di kai aini a artikel ya?
18 Kande useefi o meke denseefi fowtu di den fo kownu ya be meke. Kande wi o (1) fitoow useefi, (2) paa anga sama di nai tyai denseefi bun (3) kon abi heimembee (4) du sani sondee fu luku fosi san Gadu wani u du. Ma tokuso, noiti u mu si enke wi á poi meke Yehofa piisii. Ai si den bun sani di wi e du, leti enke fa a be e si den bun sani di den fo kownu ya be du. Yehofa e si fa u lobi en, ai si taki u wani dini en anga u hii ati. Neen meke a poti den sowtu toli ya aini Beibel fu yeepi u fu wi á meke son fowtu. Meke u teke ten pakisei den toli ya. A so wi o soi taki ai bigi gi u taki Yehofa poti den aini a Beibel.