Skip to content

Skip to table of contents

ONDOOFENITOLI

Mi be pooti, ma nownow mi gudu

Mi be pooti, ma nownow mi gudu

Mi meke aini wan pikin paanga osu aini wan fu den pikin foto fu Ameekan, di den e kai Liberty aini Indiana. Fosi mi meke, mma anga nda be abi wan boi anga tu meisyo. Baka mi den meke ete tu boi anga wan meisyo.

Aini a paanga osu ya mi meke

A PISITEN di mi be e go a sikoo, beina sani á be kengi bunbun fasi. Anga denseefi pikin yu e de aini ala den kalasi. Neen meke i be e sabi den nen fu den sama di be e tan aini a biiti. Denseefi be e sabi i nen.

Mma anga nda meke seibin pikin, yonkuuyonkuu mi leli wooko goon

A omen sama fu a foto Liberty be e paandi goon. A kalu den sama be e moo paandi. A pisiten di mi meke, nda be e wooko a wan goon fu wan sama. A yonkuuyonkuu mi leli lei konikoni. Mi be sabi du goon wooko tu.

A ten di mi meke, nda á be yonkuu moo, a be abi 56 yali. Mma be abi 35 yali. Nda be taanga. A be gusontu. A be lobi wooko taanga. A leli ala den pikin fi en fu wooko taanga tu. A moni di a be e wooko á be ipi, ma toku a be e yeepi u fu abi wan peesi fu tan, fu abi koosi anga sani fu nyan ala yuu. A be gwenti du sani makandii anga u tu. Nda be abi 93 yali di a dede. Mma dede di a be abi 86 yali. Nawan fu den be e dini Yehofa. Ma wan fu den pikin baala fu mi a owluman fanafu a yali 1972.

DI MI BE YONKUU

Mma be e go a keliki. Ala sonde a be e tyai u go a wan Baptist keliki. Di mi be abi 12 yali, neen den leli mi taki Gadu, a Manpikin anga a santa yeye na a wan. Neen meke mi akisi mma taki: „Fa Yesesi sa de a Manpikin anga a Dda na aseefi yuu?” Mi sabi ete taki a piki mi taki: „Boi, a toli ya taanga fu fusutan. U ná o poi fusutan en.” Mma be abi leti. A toli ya be taanga fu fusutan tuu. Di mi be abi 14 yali, mi dopu aini wan kiiki di be de na a pisi de. Den dopu mi dii leisi aini a kiiki. Wan fu a Dda, wan fu a Manpikin anga wan fu a santa yeye.

1952​—A 17 yali mi be abi di mi go a suudati

Di mi be de a hei sikoo, mi be abi wan mati di be e bokusu. A gi mi taanga-sikin fu go bokusu tu. A so mi bigin leli bokusu. Bakaten mi go aini wan bokusu olikanisâsi di den e kai The Golden Gloves (Den gowtu kofu). Mi á be kaba sabi bokusu, neen meke di mi feti wantu leisi, mi á go moo. Bakaten lanti kai mi go a suudati. Di mi go, den sende mi go a Doisilikondee. Di mi go anda, den edeman sende mi go a wan suudati sikoo, bika den be e si enke mi be sa toon wan bun fesiman. Den be wani mi du a suudati wooko mi hii libi, ma mi á be wani. Neen meke di den tu yali doo, mi komoto a suudati aini a yali 1956. A á teke langa, neen mi toon wan taa sowtu suudati.

1954-1956​—Mi wooko tu yali enke suudati fu Ameekankondee

MI BIGIN WAN NYUN LIBI

Fosi mi kon a waaleiti, mi á be sabi fa wan mannengee mu tyai enseefi. Den felon di mi be e luku anga a fasi fa den sama fu a ten de be e denki, be poli a fasi fa mi be e denki. Mi be e si mannengee di be e taki fu Beibel enke wisiwasiman. Ma mi leli wantu sani di kengi mi libi. Wan leisi di mi be de aini wan moin lebi wagi fu mi, tu yonkuu uman wai ana kai mi. A den pikin sisa fu a man di toow anga mi gaan sisa. Den tu uman ya a be Yehofa Kotoigi. Den be gi mi Wakititolen anga Ontwaakt! wan leisi kaba, ma mi be si enke a Wakititolen taanga fu fusutan. A leisi ya den kai mi fu go na a Bukusutudi di be e holi a den osu. Den be e taki fu Beibel na a komakandaa ya. Mi taigi den taki mi o denki a toli. Den lafu neen den taigi mi taki: „I ná o koli u toh?” Mi taki: „Nono.”

Bakaten a be ati mi taki mi paamisi den a sani de, ma toku mi be e si enke mi be mu du san mi taki. Neen meke mi go na a komakandaa a neti de. Mi foondoo di mi si fa den pikinnengee be sabi a Beibel. Winsi fa mi be e go a keliki anga mma ala sonde, toku mi á be sabi Beibel enke den pikin ya. Neen meke mi be wani sabi moo. A so mi bigin sutudeli Beibel. Wan fu den fosi sani di mi leli a taki Gadu nen a Yehofa. Wantu yali a fesi mi be akisi mma sama a den Yehofa Kotoigi, neen a taki: „A wantu sama di e dini wan gaandi man den e kai Yehofa.” Ma a no mi ain opo!

Fu di mi be sabi taki a disi na a tuu biibi, meke mi meke moiti fu go a fesi. Mi dopu aini maart 1957, neigin mun baka di mi go na a fosi komakandaa. Mi kengi den manii fu mi. A bigi gi mi taki mi kon sabi fa Beibel taki wan mannengee mu tyai enseefi. Yesesi á be abi nawan fowtu. A be taanga moo ala mannengee. Noiti a feti anga sama, ma „a meke sama pina en” enke fa Beibel be taki a fesi (Yesaya 53:2, 7). Mi leli taki wan tuutuu bakaman fu Yesesi „mu libi bun anga ala sama”.​—2 Timotiyesi 2:24.

Mi bigin du a pioniliwooko aini a yali 1958. Bakaten mi be abi fu fika a pioniliwooko wan pisiten. Saide? Mi be o toow anga Gloria, wan fu den sisa di be kai mi fu go na a Bukusutudi! Noiti a hati mi taki mi toow anga en. Gloria a be wan gudu di mi toow anga en, te anga now mi e si enke wan gudu. Neen na a moo moin dyamanti di mi be sa fende, neen meke mi e piisii taki mi toow anga en. A o taigi wantu sani fi enseefi:

„Mi be abi 8 baala anga 8 sisa. Mma be lobi Yehofa anga en hii ati. A dede di mi be abi 14 yali. Baka di a dede, neen nda bigin sutudeli Beibel. A ten de mi gaan sisa be de a lasiti kalasi. Nda be akisi a edeman fu a sikoo fu mi anga mi sisa á go a sikoo a denseefi dei. Da ala dei wan fu u be e tan a osu fu luku den moo pikinwan. U be e boli fosi nda komoto a wooko. U du a sani ya te enke mi sisa kaba sikoo. Tu Kotoigi osufamii be e sutudeli anga u. A so 11 fu den baala anga sisa fu mi toon Yehofa Kotoigi. Mi be lobi a peleikiwooko, winsi fa sen be e kisi mi. Sam, a man fu mi yeepi mi den yali di pasa fu mi á sen moo.”

Mi anga Gloria toow aini februari 1959. A be e switi gi u fa u be e du a pioniliwooko makandaa. Aini yuli fu a yali de, u poti u nen fu go wooko a Betel. U be wani go wooko na a edekantoo. Wan baala de e kai Simon Kraker taki anga u. A taigi u taki den á be e teke sama di toow fu wooko a Betel a ten de. Winsi fa a be taigi u a sani ya, toku u be wani wooko a Betel.

U sikiifi biifi go na a edekantoo fu akisi efu den be sa sende u go a wan peesi di be abi peleikiman fanowdu. Den be taigi u taki a wan kodo peesi pe den sa sende u go, a Pine Bluff aini Arkansas. A ten de a tu kemeente namo be de a Pine Bluff. Den baala anga sisa aini wan fu den kemeente a be baakaman. A taa kemeente a bakaa baala anga sisa be de aini. Den sende u go na a kemeente pe den baakaman be de. A 14 peleikiman namo be de aini a kemeente ya.

POLOBELEMA DI BE DE FU DI SAMA BE E PAATI BEE

Kande yu e akisi iseefi saide Yehofa Kotoigi be abi kemeente gi baakaman anga bakaa. We a ten de, wi á be poi du sani taa fasi, bika a weiti fu a kondee be taki baakaman anga bakaa á be mu mosoo anga denseefi. Boiti dati te baakaman anga bakaa be de a wan peesi den be lobi feti. Den baala anga sisa be e si enke sama be o booko den komakandaa peesi fu den, efu den be si baakaman anga bakaa na a komakandaa. Son leisi a sani ya be e pasa tuutuu. Efu baakaman be go peleiki a wan biiti pe bakaa e tan, sikowtu be e kisi den. Son leisi den be e fon den tu. Fu di den baala á be wani sani tapu a peleikiwooko, meke den be e wooko anga den weiti fu a kondee. Ma den be e howpu taki sani be sa kengi bakaten.

A ná ala yuu a be makiliki fu peleiki. Te u be e peleiki a den biiti fu den baakaman, da son leisi sondee fu u sabi u be e koko den doo fu den bakaa. Te a sani de be pasa u be mu luku efu u be o taki satu anga den efuso akisi den fu den wai ede gi u da u peleiki go doo. A so sani be e waka a ten de.

Enke pionili u be abi moni fanowdu fu bai den sani di wi abi fanowdu. Gaanse fu den peesi pe u be e wooko, a dii Ameekan dala namo den be e pai u wan dei. Gloria be e kiin osu gi wantu sama. Wan fu den osufamii di a be e wooko gi, be gi mi a okasi fu yeepi Gloria fu a be sa kaba moo gaw. A osufamii ya be e gi mi anga Gloria nyanyan. Gloria be e tiiki koosi gi wan taa osufamii ala wiki. Mi be e wooko aini a dyali. Mi be e kiin fensee anga wantu taa sani. Mi anga Gloria be e kiin fensee gi wan bakaa osufamii. Gloria be e kiin den fensee aini se, da mi be e kiin den a doose. A hii dei u be e de ape, neen meke den be e gi u nyanyan. Den be e meke Gloria nyan aini osu, ma a á be mu nyan anga a osufamii. Mi be e nyan a doose a pe den be e poti wagi. Mi á be e booko mi ede anga a sani de, bika a nyanyan be switi. Den sama ya be abi bun manii, ma den be e denki enke den sama fu a ten de. Mi e membee ete taki wan leisi di u be go lai oli, neen mi akisi wan bakaa di e wooko ape efu Gloria be sa go na a toilet fu den. A luku mi nyang neen a taki: „A doo sooto.”

WI Á POI FEEGETE DEN BUN SANI DI SAMA DU GI U

Winsi san be e miti u, u be e piisii te u be de anga u baala anga sisa. U be lobi a peleikiwooko tu. Di u go a Pine Bluff, anga a kemeente dinali (a baala di be e teke fesi) u be e tan. A uman fu a baala ya á be de a waaleiti. Gloria bigin sutudeli anga en. Mi be e sutudeli anga a umanpikin fu den anga a man fi en. Bakaten a uman ya anga en umanpikin dopu.

U be abi bun mati aini a kemeente pe den bakaa baala anga sisa be de. Den be lobi kai u go nyan a den osu, ma a neti wawan u be sa go a den fu sama á si u. A olikanisâsi di den e kai Ku Klux Klan (KKK) be e ligei a pisiten de. A olikanisâsi ya be e gi sama taanga-sikin fu buuse sama fu taa nasi. Den be e gi sama taanga-sikin fu du ogii anga taa nasi tu. Wan neti di sama be e fii wan fesa, mi si wan man wei wan weti langa yapon anga wan weti ati enke den sama fu Ku Klux Klan, neen a sidon neen baikon. Den sowtu polobelema ya á be e tapu den baala anga sisa fu libi bun anga denseefi. Wan leisi u be abi moni fanowdu fu go a wan konkelesi. Wan baala bai a wagi fu u, fu u be sa fende moni fu go na a konkelesi ya. Wan mun baka di u seli a wagi u peleiki osu fu osu aini a hati san. Baka dati neen u go a sutudi anga futu, a dei de u weli te. Ma di u doo osu, u si a wagi fu u na a doomofu. A sani ya foondoo wi. Wan biifi be palaki na a gaasi fu a wagi tu. A biifi be taki: „I sa teke a wagi fi i baka, mi gi yu en enke wan kado. I baala.”

Wan taa leisi di sama puu wi a fuka, na a yali 1962 di mi be abi a gaandi fu go na a Kownukondee diniwooko sikoo a South lansing aini New York. A wan hii mun den owluman, den kelen-owluman anga den distrikt owluman be mu de na a sikoo ya. Mi á be abi wooko a pisiten de. Wi á be abi moni tu. Wan telefon bodeleifi be kai mi fu taki anga den. Efu den be teke mi a wooko, mi be o de a fosi baakaman di be o wooko na a bodeleifi ya. Den taigi mi taki den o gi mi a wooko. A sani ya á be makiliki gi mi, bika mi á be abi moni fu go na a sikoo a New York. Neen meke mi be poti a mi ede kaba taki mi o teke a wooko, da mi taigi den baala taki mi ná o poi go na a sikoo. Ma di mi be e seeka fu sikiifi a biifi gi den baala fu Betel, wan sani pasa di mi ná o feegete noiti.

Wan sisa fu a kemeente pe u de koko u doo fuuku mamanten, neen a langa wan envelop anga moni aini gi mi. A sisa ya man á be de a waaleiti. En anga wantu fu den pikin fi en be e opo fuuku mamanten go puu uwii a wantu katun goon. Den be e du a sani ya fu mi sa fende moni fu go a New York. A taigi mi taki: „Go teke leli na a sikoo, da i kon leli u!” Baka dati mi akisi a telefon bodeleifi efu mi sa bigin wooko baka feifi wiki. Den taigi mi taki: „Nono!” Ma mi á be abi toobi anga a sani de. Mi be sabi san mi be wani du. Ai bigi gi mi taki mi á teke a wooko de!

Gloria o taki fa a libi be de a Pine Bluff: „Mi be lobi a peesi! Mi be abi 15 te anga 20 Beibelsutudi. Mamanten u be e peleiki osu fu osu, baka dati u be e go a den sutudi fu u. Son leisi u be e wooko te anga 11 yuu a neti. Mi be lobi a peleikiwooko! Mi á be wani foloisi. Mi á mu koli u mi á be wani fika a peesi ya go du a kelen wooko. Ma Yehofa be abi wan taa sani a pakisei gi u.” Gloria á lei.

DI U BE E DU A KELEN WOOKO

Di u be e pionili a Pine Bluff u be poti u nen fu toon spesuutu pionili. U be denki den be o gi wi a gaandi ya. Saide? Bika a distrikt owluman be wani u go yeepi wan kemeente a Texas enke spesuutu pionili. U be wani du a wooko ya tu. Neen meke u be e wakiti fu den baala piki u, ma den á be piki u. Bakaten den sende wan biifi gi u. Den gi wi a gaandi fu du a kelen wooko aini yanuari 1965. Na aseefi ten de Baala Leon Weaver, a fesiman fu a Beikantoo komte fu Ameekankondee toon kelen-owluman.

Mi be e feele pikinso fu du a kelen wooko. Wan sani fu wan yali fosi mi bigin du a kelen wooko, a distrikt owluman di den e kai James A. Thompson, luku efu mi be o man du a kelen wooko. A teke en ten soi mi san mi sa du moo bun. A soi mi wantu sani di wan kelen-owluman mu du efu a wani du en wooko bun. A á teke langa di mi du a kelen wooko neen mi si taki mi fende wini fu den sani di a soi mi. Di mi toon kelen-owluman, Baala Thompson na a fosi distrikt owluman di mi anga en wooko makandii. A omen sani mi leli fu a baala ya di e dini Yehofa anga en hii ati.

Ai bigi gi mi taki den baala di be abi ondoofeni yeepi mi

A ten de wan baala á be e fende bunbun leli fosi a toon kelen-owluman. Mi luku fa wan baala du a kelen wooko a wan kemeente wan hii wiki. A taa wiki neen a luku fa mi e du a kelen wooko a wan taa kemeente. A soi mi wantu sani di mi sa du moo bun. Baka dati, neen mi anga Gloria wawan fika fu du a kelen wooko. Mi sabi ete di mi taigi Gloria taki: „A o gwe fika u tuu?” Baka wan pisiten mi leli wan pelensipali sani. Mi leli taki a omen baala de di sa yeepi i, ma i mu gi den a okasi fu den yeepi i. Te anga now ai bigi gi mi taki baala di be abi ondoofeni yeepi mi. Baala James R. Brown a wan fu den baala ya. Den taa baala di yeepi mi a wan kelen-owluman anga Fred Rusk di be e wooko a Betel.

Na ala se sama be e paati bee a ten de. Wan leisi, a KKK olikanisâsi be e waka a sitaati a wan foto di u be mu go a Tennessee. Mi sabi ete wan leisi di u be e peleiki, u tapu a wan nyanyan osu fu teke boo. Di mi e go a toilet, neen wan man di be koti omen maiki neen sikin fu soi taki ai buuse taa nasi, waka a mi baka. Di mi luku en, mi si taki en ati be boon. Ma wan bakaa baala di be bigi gadyaa moo u kon aini a toilet. A akisi mi taki: „Ala sani bun Baala Herd?” A man di be e waka a mi baka, gwe gawgaw sondee fu puu a fuka fi en. Aini den yali di pasa, mi si san e meke sama buuse taa nasi. Mi si taki a ná a kololu fu wan sama sikin meke ai buuse taawan, ma na a sondu di ala u abi. Mi leli tu taki winsi wan baala weti efuso baaka, ai tan wan baala. A de kabakaba fu dede gi i efu a de fanowdu.

MI KON GUDU BAKATEN

U du a kelen wooko 12 yali. Baka dati u du a distrikt wooko 21 yali. Ná pikin belesi anga taanga-sikin mi fende den yali ya. Ma bakaten u fende wan taa belesi. Aini augustus 1997 u fende a gaandi di u be wani senten. Den kai u fu go wooko na a Betel fu Ameekankondee. A baka 38 yali di u poti u nen fu go a Betel, neen den kai u. Baka wan mun neen u bigin wooko a Betel. Mi be denki taki den baala á be o abi mi fanowdu langa. Ma a ná so sani waka.

Gloria a be wan gudu di mi toow anga en, te anga now mi e si enke wan gudu

A Dienst afdeling na a fosi peesi di den poti mi fu wooko. Mi leli omen sani de. Den owluman fu den kemeente, kelen-owluman anga distrikt owluman e poti omen akisi gi den baala fu a Dienst afdeling di taanga fu piki. Ai bigi gi mi taki den baala ya be abi pasensi anga mi di den be e leli mi a wooko. Efu den gi mi a gaandi fu wooko ape baka, a omen sani den be o leli mi ete.

Mi anga Gloria lobi Betel. U be gwenti opo fuuku fosi u kon a Betel. Di u kon a Betel u fende wini fu a sani ya. Baka wan sani fu wan yali, den baala gi mi a gaandi fu yeepi na a Dienst komte fu den baala di e tii a wooko a hii goontapu. Aini a yali 1999 mi fende a gaandi fu de wan fu den baala di e tii a wooko a hii goontapu. A omen sani mi leli fu a wooko ya. Ma a moo pelensipali sani di mi leli, a taki a Yesesi e tii a Kelesten kemeente, a ná libisama.

Aini a yali 1999 mi fende a gaandi fu de wan fu den baala di e tii a wooko a hii goontapu

Te mi pakisei a libi fu mi, mi e si miseefi enke a polofeiti Amos. Yehofa be si a man ya di be e kweki sikapu anga di be e koti figa. A pootiman wawan be e nyan a sii ya. Ma toku Gadu be meke Amos wooko gi en enke polofeiti. A omen belesi Yehofa gi en di a du a wooko ya (Amos 7:14, 15). Na aseefi sani Yehofa du gi mi. A poti pakisei a mi, a manpikin fu wan pootiman di be e wooko goon a Liberty aini Indiana. Ná pikin belesi Yehofa belesi mi. Mi á poi kai ala den belesi di a gi mi (Odo 10:22). Na a bigin mi be pooti, ma nownow mi e si enke moo so gudu á de fu mi gudu.