Skip to content

Skip to table of contents

ONDOOFENITOLI

Mi be e meke moiti fu waka a taawan baka

Mi be e meke moiti fu waka a taawan baka

Wan dei baala Izak Marais di e tan a Patterson, New York telefon mi di mi be de a Colorado. Mi akisi en taki: „I sabi omen yali mi abi?” Neen a piki mi taki: „Mi sabi kelle omen yali yu abi.” Meke mi taigi i saide mi akisi en a sani de.

MI MEKE a 10 december 1936 a Wichita, Kansas, wan foto aini Ameekankondee. Mma anga nda, William anga Jean, be abi fo pikin. A mi na a fosi pikin fu den. Mma anga nda be e dini Yehofa anga den hii-ati. Nda a be wan kulu-dinali. Nownow den e kai den baala ya, fesiman fu den owluman. A mi gaanmma Emma Wagner, meke mma sabi a waaleiti. A yeepi omen sama fu sabi a waaleiti tu. Wan fu den sama de a Gertrude Steele, wan zendeling a Porto Riko. * (Luku a maiki a ondoo.) Mi be e si ala den sama ya, enke sama di mi sa waka a den baka, bika den be e dini Yehofa anga den hii ati.

MI BE E PAKISEI DEN SAMA DI BE E DINI YEHOFA ANGA DEN HII ATI

Nda e paati buku a wan pasi mofu

Wan sataa bakadina, mi anga nda be taampu e paati A Wakititolen anga a Consolation (nownow den e kai en Ontwaakt!) di mi be abi feifi yali. A ten de, du fu Tu Goontapu Feti be e feti. Ma nda á be e mumui anga a feti. Neen wan duungu dataa kon ligei anga nda ape. A taki, a di nda e feele meke a á be wani toon suudati. A dataa kon te aini en fesi, neen a taigi en taki: „Naki mi osi, i soso sani!” Ná pikin feele mi be e feele. Ma tokuso mi lobi a fasi fa nda tyai enseefi. A be e paati den buku go doo gi den sama di be e taampu luku. Baka dati, wan suudati be e waka pasa, neen a dataa bali taigi en taki: „Du wan sani anga a wisiwasi man ya!” Ma a suudati be fusutan taki a dataa be duungu. Neen meke a taigi en taki: „Go a osu, go kisi iseefi!” Neen a suudati anga a dataa gwe. Mi piisii di mi si fa Yehofa gi nda deki-ati a dei de. Nda be abi tu peesi pe sama e kon koti uwii a Wichita. A dataa a wan fu den sama di be e kon koti uwii ape.

Mi, mma anga nda e go a wan konkelesi a Wichita aini a yali 1940

Di mi be abi aitin yali, nda anga mma seli den osu anga den tu peesi pe sama be e kon koti uwii, neen den meke wan pikin osu di i sa hali anga wagi tyai go a wan taa peesi. A so den foloisi go a Colorado, wan peesi koosube fu a foto Grand Junction. A foto de be abi peleikiman fanowdu. Anga ala fa mma anga nda be e paandi goon, e kweki meti, tokuso den be e du a pioniliwooko. Fu di den be e wooko taanga aini a peleikiwooko, anga fu di Yehofa be e holibaka gi den, meke baka wan pisiten wan nyun kemeente be opo. Nda dopu mi anga wantu sama 20 yuni 1948 aini wan kiiki. Billie Nichols anga en uman be dopu tu. Baka wan pisiten, a toon wan kelen owluman. A boi fi en anga en uman e du a kelen wooko tu.

U be abi omen mati di be e dini Yehofa anga den hii ati. Moomoo famii Steele,Don anga Earlene, Dave anga Julia, anga Si anga Martha. A be e switi te u be e taki fu a Beibel anga den. A omen sani den gi mi taanga-sikin fu du. Den meke mi fusutan taki, a ná fu soso u de a libi. Den meke mi fusutan tu taki, te wi e poti Gadu Kownukondee a fesi wi o piisii.

U FOLOISI BAKA

Di mi be abi 19 yali, Bud Hasty, wan mati fu u, akisi mi fo go du a pioniliwooko a wan fu den pisi fu Ameekankondee. A kelen owluman be aksi u fu go a Ruston, wan peesi aini Louisiana, bika a omen Kotoigi fu a pisi de be saka gwe. A be taigi u taki u mu holi ala den pisi fu a komakandaa ala wiki, winsi a wan kodo sama kon. U be fende wan peesi fu holi komakandaa, neen u seeka en. U be e holi ala den komakandaa. Wan hii pisiten a wi wawan be e de a den komakandaa. Te wan fu u be e holi wan fu den pisi fu a komakandaa, da a taawan be e gi piki. Te u be mu du wan demo, na ala u tu man be e go na a podium, winsi nawan sama be de na a komakandaa. Baka wan pisiten wan gaandi sisa bigin kon a den komakandaa. Baka dati wantu Beibelsutudi anga wantu Kotoigi di be saka gwe bigin kon tu. A á teke langa, neen u toon wan kemeente.

Wan dei, mi anga Bud miti wan fu den fesiman fu a „Keliki fu Kelestesi”. A man ya bigin kai wantu tekisi di mi á be sabi. A sani di miti mi ya, gi mi taanga-sikin fu meke moo moiti fu pakisei den sani di mi e biibi. A wan hii wiki, mi ondoosuku a Beibel, bika mi be wani piki den akisi fu a man. A ondoosuku di mi ondoosuku Beibel, meke mi biibi kon moo taanga. Mi be wani miti taa keliki fesiman.

Baka wan pisiten, a kelen owluman akisi mi fu go yeepi a wan kemeente di be de a El Dorado, wan peesi aini Arkansas. Di mi be de ape, a omen leisi den suudati fu Colorado sende kai mi. A den man ya be e taki sama mu go a suudati. Wan fu den leisi, mi anga wantu taa pionili be de aini wan wagi e go na anda. Di u be de a Texas neen u naki anga a wagi, te a hii wagi fu mi booko. U telefon wan baala, neen a kon teke u tyai go neen osu. Bakadati a tyai u go a komakandaa. Di u be de a komakandaa, den piki a kemeente taki u naki anga wagi. A so den baala anga sisa gi u wan pikin moni. Boiti dati a baala seli a wagi fu mi 25 Ameekan dala.

U be fende wan wagi tyai u go a Wichita. Wan mati fu a famii fu u be e pionili de. Den be e kai en E. F. McCartney, ma u be e kai en Doc. A baala ya be abi wan twelingi den e kai Frank anga Francis. Te anga now mi anga den a mati. Den be abi wan gaandi wagi fu den e seli 25 Ameekan dala. Mi bai a gaandi wagi de anga a moni di mi seli a booko wagi fu mi. Disi na a fosi leisi di mi si taki, a fu di mi poti a Kownukondee a fesi, neen meke Yehofa be gi mi san mi abi fanowdu. Baala McCartney meke mi kon sabi wan moin sisa den e kai, Bethel Crane. En mma a be Ruth, wan fayafaya Kotoigi aini Wellington, wan peesi aini Kansas. A mma ya pionili te anga en 90 yali. A á be doo wan yali, neen mi anga Bethel toow aini 1958. Baka dati u pionili makandii aini El Dorado.

U DYOMBO DI DEN KAI U

Di u be e goo kon, u leli sabi wantu sama di biibi be taanga. U be wani waka a den sama ya baka. Mi anga mi uman be taki fiti taki, efu a olikanisâsi akisi u fu u du wan wooko, wi o du en. A olikanisâsi be poti u enke spesuutu pionili a Walnut Ridge, wan peesi aini Arkansas. Aini 1962 u foondoo di u yee taki u sa go a du fu 37 sikoo fu Gilead. U be piisii tu di u yee taki wi anga Don Steele be o de na a sikoo de. Baka di u komoto na a sikoo, a olikanisâsi sende mi anga Bethel go a Nairobi, wan foto aini Keniya. Tyali be e kisi u di u be mu gwe fika New York. Ma ná pikin piisii u piisii di u si taki baala anga sisa be e wakiti u di u saka anga a opolani a Nairobi.

Mi, Mary anga Chris Kanaiya e peleiki aini Nairobi

A á teke langa fosi mi bigin lobi Keniya. Mi be lobi a peleikiwooko de tu. Den fosi Beibelsutudi fu u di kon aini a waaleiti a Chris anga Mary Kanaiya. Te anga now den de aini a fuuten diniwooko aini Keniya. Baka wan yali, den baala be akisi u fu go a Kampala, wan foto aini Uganda. Mi anga mi uman, a be den fosi zendeling aini Uganda. Ná pikin switi a be switi, bika a omen sama be wani sabi a leli fu Beibel. Den sama ya, toon u baala anga u sisa. Di u de dii anga afu yali na Afiikan, neen mi uman de anga bee. U be mu luku efu wi o kiya a pikin fu u na a Afiikan efuso Ameekankondee. U be taki fiti taki wi o go na Ameekankondee. Di u be mu komoto na Afiikan, tyali kisi u moo a dei di u be e komoto a New York. U be lobi den sama fu Afiikan. Wi e angii fu daai go baka wan dei.

U FENDE WAN NYUN WOOKO

U be foloisi go a Colorado, a pe mma anga nda be e tan. Di a fosi meisyo fu u be abi wan yali anga feifi mun, neen mi uman meke Stephany. A faantiwowtu di u be abi enke mma anga dda, be pelensipali gi u. U be e du ala san u be man fu gi den meisyo fu u den leli fu Beibel. U be wani waka a den sama di be de a wi fesi baka. U be sabi taki efu u be tyai useefi bun, da a sani de be o yeepi den pikin fu u. U be sabi tu taki winsi u tyai a faantiwowtu fu u bun, dati á be wani taki den pikin fu u be o dini Yehofa. Tyali kisi mi di mi pikin sisa, anga mi pikin baala gwe fika a waaleiti. Mi howpu taki wan dei den sa waka a den sama di be de a den fesi baka.

Anga ala piisii u kiya den tu meisyo fu u. U be e meke moiti ala yuu fu du sani makandii anga den. Fu di u be e tan koosube fu Aspen, wan peesi aini Colorado, meke u be leli pee a eisi tapu. Da te a langa, wi anga den meisyo fu u be e du a sani de makandii. A sani ya be e yeepi u fu taki anga den meisyo te u be de na a eisi tapu. U be e tyai den go siibi a den busi peesi, da u be lobi gi switi toli te neti, a faya olo. Anga ala fa den be yonkuu, tokuso den be e akisi denseefi taki: „San mi o du te mi kon bigi?” „Sowtu manii a sama di mi o toow anga en mu abi?” U du ala san u be man fu leli den tu meisyo fu u fu lobi den weiti fu Yehofa. U be e gi den taanga-sikin ala yuu fu go pionili. U be e taigi den taki anga wan sama di wani du denseefi sani di den lobi, den mu toow. U be e taigi den tu taki, a moo bun efu den á toow yonkuuyonkuu. U be lobi taigi den taki: „U tan so, te enke u doo 23 yali.”

U be e puubei fu de enke u mma anga u dda. Den be e wooko taanga gi Yehofa. Den be e go a komakandaa anga peleikiwooko ala yuu. U be e kai wantu Kotoigi di be e du a fuuten diniwooko fu kon tan a wi osu. U lobi gi toli fu a zendeling wooko. Wi e howpu taki ala u fo man go na Afiikan wan dei. Den meisyo fu wi e angii fu go na Afiikan.

Ala yuu u be e sutudeli enke osufamii. U be e du enke u de a sikoo, da den meisyo fu u be e du enke den a den Kotoigi di e taki anga den taa pikin. Den be lobi a sani ya, bika a be e yeepi den fu den á feele. Ma di den be e kon moo bigi, son yuu den be e kuutu te u be mu sutudeli enke osufamii. Wan leisi mi ati be boon, neen mi sende den go a den kambaa. Mi taigi den taki u ná o sutudeli a dei de. Den dyombo di mi taigi den a sani de. Den bali kee, neen den taigi mi taki den wani u sutudeli. A so u kon fusutan taki a ná fu soso u be e meke moiti fu yeepi den fu lobi Yehofa. Baka wan pisiten, den be kon lobi a sutudi. Den á be e feele fu taigi u fa den e denki anga fa den e fii. Son leisi, wi á be e fii bun te den be taigi u taki den á be e biibi son wan fu den sani di den be e leli. Ma a sani de be e yeepi u fu sabi fa den e denki. Te u be sidon taki anga den, den be e denki taa fasi fu den weiti fu Yehofa.

U BE E FITI USEEFI TE SANI BE KENGI

Den yali di u kiya den meisyo fu u pasa gaw. Fu di Yehofa anga a olikanisâsi fi en be e yeepi u, meke u be poi yeepi den meisyo fu lobi Yehofa. U piisii di u si taki den bigin pionili di den kaba sikoo. Den leli wantu wooko di be o yeepi den fu solugu denseefi. Den anga tu taa sisa foloisi go a Cleveland, Tennessee fu di den abi peleikiman fanowdu na ape. Wi e angii fu den te ye, ma wi e piisii tu taki den go du a fuuten diniwooko. Mi anga Bethel bigin pionili baka. Fu di u be abi moo ten, meke u kisi a faantiwowtu fu e holi peesi gi a Kelen owluman. Mi abi a faantiwowtu tu fu seeka sani te konkelesi mu holi.

Fosi den meisyo fu u foloisi go a Cleveland, den be go koi a London, wan foto fu Ingiisikondee. Di den go de, neen den go na a beikantoo. Stephany be abi 19 yali a ten de. En anga wan yonkuu baala den e kai Paul Norton miti. Di den go koi wan taa leisi, neen Kimberly miti wan mati fu Paul Norton. Den be e kai a baala ya Brian Llenwellyn. Di Stephany tapu 23 yali neen a toow anga Paul. A taa yali fi en neen Kimberly toow anga Brian di a be abi 25 yali. U piisii di u si taki den á toow fosi den be abi 23 yali. U piisii taki den toow anga den baala ya tu.

Wi anga Paul anga Stephany, Kimberly anga Brian de na a beikantoo fu Malawi aini a yali 2002

Den meisyo fu u taigi u taki, a wi anga den gaanmma anga den gaandda baka den waka, bika u be e „poti a Kownukondee fu Gadu a fesi” winsi fa wi á be gudu (Mateyesi 6:33). Paul anga Stephany go na a Gilead-Sikoo aini april 1998. A dati be de du fu 105 leisi di a sikoo ya holi. Baka a sikoo neen den sende den go a Malawi, wan kondee na Afiikan. Na aseefi yuu, den kai Brain anga Kimberly fu go wooko na a beikantoo fu London. Baka wan pisiten den sende den go wooko na a beikantoo fu Malawi. Ná pikin piisii u piisii, bika a den sani ya a den moo bun sani di yonkuuwan sa du anga den libi.

DEN GI WI WAN TAA SWITI WOOKO

A yanuari 2001 baala Marais di mi be kai na a bigin be telefon mi. Baala Marais, a baala di be e teke fesi, taigi mi taki a olikanisâsi wani yeepi den sama di e puu den buku go aini taa tongo fu fusutan den buku di de aini Ingiisi moo bun. Anga ala fa mi be abi 64 yali, tokuso den be wani mi de wan fu den leliman. Mi anga Bethel begi Yehofa fu a sani ya. U go taki anga mma anga Bethel mma fu sabi san u mu du. Anga ala fa den be abi yeepi fanowdu fu di den gaandi, tokuso ala den tu man be wani u du a wooko. Baka dati mi telefon den baala neen mi taigi den taki, anga ala piisii mi o du a wooko.

Baka dati, mma kon fusutan taki a abi kanker. Mi taigi en taki mi ná o go moo. Mi o yeepi mi sisa Linda fu solugu en. Mma á be wani. A taigi mi taki: „Mi ná o fii bun seefiseefi efu yu á go.” Linda seefi be wani u go tu. U piisii taki den holibaka gi u fu u du a wooko. U be e teke en fu bigi taki den baala anga sisa fu a pisi de, be e yeepi mma tu. Baka di u go na a peesi pe a Gilead-Sikoo e holi, Linda telefon taigi u taki mma dede. Ma toku u du a wooko fu wi anga u hii ati, enke fa mma be gi u taanga-sikin fu du.

U piisii di u yee taki a fosi beikantoo di u be o go, na a wan fu Malawi pe den meisyo fu u anga den man e wooko. U be piisii di wi anga den be miti. Baka dati u go gi leli, a Zimbabwe anga Sambia. Baka dii anga afu yali, u go a Malawi baka fu go sikiifi den ondoofenitoli fu den baala anga sisa di tesi be miti fu di den a wan Kotoigi. *​—Luku a maiki a ondoo.

Wi anga den tu galanpikin fu u de aini a peleikiwooko

Aini 2005, tyali kisi u di u be mu gwe fika Afiikan baka. U be go a Basalt baka, wan peesi a Colorado. Mi anga Bethel go doo anga a pioniliwooko na ape. Aini 2006, Brain anga Kimberly kon tan a wi se. Na ape den kon kiya den tu umanpikin fu den, Mackenzie anga Elizabeth. Te anga now Paul anga Stephany de a Malawi. Paul a wan fu den baala fu a Beikantoo Comte. Nownow mi abi beina 80 yali, mi e piisii te mi e si taki yonkuuwan abi den faantiwowtu di mi be abi fosi. Fu di u be wani sani waka bun gi u pikin anga u galanpikin, meke u be e meke moiti fu waka a den sama di be de a wi fesi baka. Ná pikin piisii a sani ya meke u piisii. A meke wi abi wan bun libi tu.

^ paragraaf 5 A ondoofenitoli fu famii Steele di wooko enke zendeling, de aini De Wachttoren fu 15 yuni 1958, blz. 360-363 anga du fu 15 yuni 1971, blz. 379-384.

^ paragraaf 30 Wan fu den ondoofenitoli ya, na a wan fu Trophim Nsomba. A sikiifi aini A Wakititolen fu 15 april 2015, a bladzijde 27-31.