1, 2. (a) O njika mbadi yen ebe̱yed’a mambo yeno̱ ná e langisabe̱ na mot’ebwan nu bakwabe̱le̱ mbako a kwedi e? (Ombwa duta la bebotedi ba jokwa.) (b) Ne̱ni bewekedi be o mo̱ń na o wase be me̱nde̱no̱ senga ombusa ńamsabe̱ la nin wase e?

DUTEA NÁ BATATEDI ba ndabo a beboa ba busane̱ mot’ebwan nu bian na be̱se̱, be o tombane̱ mo̱ nde ba te̱ misea ná “ńakwedi ńakwedi!” Nde ońola nje batatedi beno̱ o kwala nika e? Nu moto e longe̱, a me̱ne̱ne̱ pe̱ ná a be̱n ja la bwam. Nde batatedi be nde walane̱ mo̱ o wuma angame̱nno̱ bwabe̱. Ye nde biana nu mot’ebwan nu bakwabe̱ mbako a kwedi a máwo̱ nde. *

² Je ná di langisane̱ yen ebe̱yed’a mambo ya we̱nge̱ ka nu moto ńe o wale̱ bwabe̱. Ye etum a ponda nin was’a bobe e bakwabe̱le̱no̱ mbako a beńamsedi bena bā be̱be̱. Bibe̱l e makwala ná: “Mundi ma wase mu matomba.” (1 Yohane 2:17) Su la yen ebe̱yed’a mambo le mbaki. Nde, diwengisan le oteten a su la nin wase na di la nu mot’a beboa. O ponda bwabe̱ la nu mot’a beboa, bō̱ be ná ba sa mbako a kusino̱, be̱ne̱ biana e si malee̱le̱ te̱me̱ la sim, to̱so̱ ba pite̱ ná bwabe̱ lao le ná di  timbisabe̱ ombusa. Nde o nje e mombweye̱ nin wase, mbako ao e bakwabe̱ nde na mukaisedi Ńasam ńa misipo ńe ke̱nge̱nge̱. (Ndim. 32:4) Ńamsabe̱ lao di si me̱nde̱ timbisabe̱ ombusa, te̱me̱ la sim la mbako ni bakwabe̱le̱ mo̱ di si me̱nde̱ pe̱ to̱ sabe̱ na to̱ moto. Niponda nin wase e me̱nde̱no̱ ńamsabe̱, bewekedi ba dibie̱ be̱se̱ ba misipo be me̱nde̱ be̱ jo̱nge̱le̱ diwo̱ o kwala na mulema mwe̱se̱ ná te̱me̱ la sim di no̱ngi boja. Lo̱ko̱mea dinde̱ne̱ di me̱nde̱ be̱!

3. Njika mitakisan mine̱i di me̱nde̱no̱ kwalea mi si me̱nde̱ pe̱ be̱ ke̱ Janea la Loba di po̱i e?

³ Njika mambo nin “wase” ni “matombe̱” e bambe̱no̱ e? Dongo dinde̱ne̱ la nje bato o nin we̱nge̱ ba malangano̱ ka mambo ma bam ma longe̱ la buńa te̱ ma si me̱nde̱ pe̱ be̱. Mo̱ nika ńe nde myango ma bobe e? Tomtom! O diwengisan, nika ńe nde dongo la mweńa la “myango ma bwam ma Janea.” (Mat. 24:14) Jombweye so̱ te̱ nje e si me̱nde̱ pe̱ be̱ ke̱ Janea la Loba di mápo̱. Di mala kwalea ońola mitakisan minde̱ne̱ mine̱i: babobe, bebokedi ba mawo̱ndo̱n, beboledi ba bobe, na bete̱medi ba ndutu. Ońola mitakisan te̱, di me̱nde̱ to̱pea (1) ne̱ni mi matapano̱ longe̱ lasu nin we̱nge̱, (2) nje Yehova a me̱nde̱no̱ bola jombwea mo̱, na (3) njika lambo le mbale̱ na bwam di me̱nde̱ timbane̱ mo̱.

4. O njika mbadi babobe ba matakise̱no̱ biso̱ nin we̱nge̱ e?

⁴ Ne̱ni babobe ba matakise̱no̱ biso̱ nin we̱nge̱ e? Ombusa mo̱ bīse̱ ná min mińa masu mi me̱nde̱ nde be̱ “pond’a bobe,” mudī-musangi mu tute̱le̱ ńamuloloma Paulo o tila ná: “Bato ba bobe na balemse̱ bato ba me̱nde̱ benga bola bobe.” (2 Tim. 3:1-5, 13) Mo̱ o me̱ne̱ ne̱ni ben byala b’edinge̱ beno̱ o londa e? Jita lasu di mákusa mitakisan mi mawe̱ na babobe; k’eyembilan njo, ndando ni mombweye̱ muso̱no̱ m’eyobo, n’ebwan ende̱ne̱. Bō̱ babu ba si mawuta beboledi babu ba bobe, bane̱ pe̱ ba mabola biana ba mongwane̱ bato ná be̱ne̱ne̱ ka bate̱m na sim ná ba kudumane̱ bobe babu. To̱ e be̱ nde ná babobe ba si bedi jense̱ biso̱ sese, mambo mabu ma bobe ma matapa biso̱. Di mabwa ndutu ke̱ di sengi mambo ma njo ba mabolano̱. Njo babobe ba mabolane̱no̱ bana, badun, to̱so̱ bape̱pe̱ bena ba si be̱n ngudi o sunga ńolo e masouse̱ biso̱ na bo̱ngo̱. Bato ba bobe ba mabola mambo ma njo ńasam ma mabole̱ ná be̱ne̱ne̱ ka ńama b’eyidi, to̱ mo̱me̱ne̱ ka midī ma bobe. (Yak. 3:15) Muńe̱nge̱ mwe nde ná, Eyal’a Yehova e mawana myango ma bwam o te̱nge̱ne̱ yin ńai a myango ma bobe.

5. (a) Njik’epolo babobe ba diano̱ ba be̱n e? (b) Ne̱ni su la bato babobe ba si mapule̱ tukwe̱ di me̱nde̱no̱ be̱ e?

⁵ Nje Yehova a me̱nde̱no̱ bola e? O nin we̱nge̱ Yehova e o bola babobe epolo ná ba tukwe. (Yes. 55:7) Mō̱ ńabu te̱ a si bedi kusa mbako ao nisukan. Nde yen ebe̱yed’a mambo mo̱ e mábo̱le̱ kusa mbako. Nde ne̱ni so̱ e me̱nde̱no̱ be̱ na ba bena ba si mapule̱ tukwe̱ e, bena ba me̱nde̱ sue̱le̱ yen ebe̱yed’a mambo nate̱na o ndenge̱ ninde̱ne̱ e? Yehova a kakane̱ o sumwa babobe o wase o bwindea. (Langa Myenge 37:10.) Babobe be ná bo̱nge̱le̱ ná ba si me̱nde̱ kaisabe̱. Jita boko o wuta nje ba mabolano̱, o jita la ngedi pe̱ ye nde biana ba si makaisabe̱ to̱ kusa betune̱ o nin wase. (Hiob 21:7, 9) Nde, Bibe̱l e mome̱le̱ biso̱ ná: “Ebanja miso̱ ma Loba ma telam ońola mangea ma moto, a mańungume̱ye̱ matanga mao me̱se̱. Dingo̱mbi di titi, to̱ mwititi ma kwedi, wuma babole̱ bobe ba mawutame̱no̱.” (Hiob 34:21, 22) To̱ moto a titi ná a wutame̱ o miso̱ ma Yehova Loba.  Mulemse̱ bato to̱ mō̱ a titi ná a wo̱ndo̱ mo̱; mwititi to̱ mō̱ mu titi dingo̱mbi to̱ pibo o dime̱ne̱ lena miso̱ ma Loba ma titino̱ ná me̱ne̱ nate̱na o muso̱so̱ngo̱ ma lambo. Ombusa Armagedon, di me̱nde̱ jombwa we̱ni ńabobe a tano̱ a yo̱ko̱ be̱, nde di si me̱nde̱ je̱ne̱ mo̱. Ba me̱nde̱ ńo̱ngo̱​—o bwindea!​—Mye. 37:12-15.

6. Ba nja ba me̱nde̱ tike̱ be̱ longe̱ ke̱ babobe ba titi pe̱ e, ońola nje pe̱ nika ńeno̱ myango ma bwam e?

⁶ Nja nu me̱nde̱ tike̱ be̱ longe̱ ke̱ ńabobe a titi pe̱ e? Yehova a boli din kakane̱ di makwangwe̱le̱ mulema, mo̱ ná: “Bamulema mu sibi ba me̱nde̱ sangwa ekombo, na kusa pe̱ njoaso’a minam.” Di Malanga pe̱ o mu mulemlem ma kalat’a Myenge ná: “Bate̱m na sim ba me̱nde̱ sangwa ekombo na ja oten bebe be̱se̱.” (Mye. 37:11, 29) Ba nja be “bamulema mu sibi” na “bate̱m na sim” e? Bamulema mu sibi be nde ba bena ba makase̱ belēdi na bediedi ba Yehova na sibise̱ la ńolo; bate̱m na sim be nde ba bena ba to̱ndi bole̱ nje e te̱m na sim o miso̱ ma Yehova Loba. O nin was’a we̱nge̱ muso̱ngi ma babobe mu petane̱ ma bate̱m na sim etum. Nde o was’a peńa ni mapo̱, bamulema mu sibi na bate̱m na sim buka te̱ nde ba me̱nde̱ be̱ oten; babo̱ mo̱me̱ne̱ mō̱ nde ba me̱nde̱ be̱ ba be longe̱. Na mbale̱, i ńai a bato nde i me̱nde̱ timbise̱ wase paradisi!

7. Ne̱ni bebokedi ba mawo̱ndo̱n be matakise̱no̱ biso̱ we̱nge̱ e?

⁷ Ne̱ni bebokedi ba mawo̱ndo̱n be matakise̱no̱ biso̱ we̱nge̱ e? Dongo dinde̱ne̱ la mambo ma bobe ma mabolane̱ o wase ma titi ebol’a bato ba benama nde ya bebokedi ba nin wase. K’eyembilan, bebokedi ba bebasi be mawo̱ndo̱ lodun la bato jombwea nja Loba eno̱ na ná di titi ná di lakisane̱ Bibe̱l; ba mawo̱ndo̱ pe̱ bato jombwea kie̱le̱ ni maye̱ ńa ngo̱nd’a wase name̱ne̱ pe̱ na mbel’a moto​—na jita la mambo mape̱pe̱. Manea ma mawo̱ndo̱n ma mabota bila ekombo te̱nge̱ne̱ yene̱, tumba te̱nge̱ne̱ dine̱ na tuse̱ ńatue na nu si be̱n ngińa o lingea mo̱me̱ne̱. Ma manea ma mabolane̱ ndando na mate̱ki o ko̱ m’bwaṅ na bata be̱ ngińa. Bebokedi ba mukubo be malonde̱ wase ńe boja basu mbindo na m’boṅsan, be ńamse̱ mańe̱nguńe̱ngu ma wase, na lemse̱ pe̱ bato o bwam ba kwese̱ ngusu isadi m’bwaṅ nde dongo dinde̱ne̱ di wo̱ na tue. Esibe̱ penda bebokedi ba mawo̱ndo̱n nde be njo̱m a jita la ndenge̱ o nin wase we̱nge̱.

8. Bupisane̱ Bibe̱l, nje e me̱nde̱ po̱ye̱ bebokedi be me̱ne̱ne̱ na bato nin we̱nge̱ ka bō̱ bena be bam e?

⁸ Nje Yehova a me̱nde̱no̱ bola e? Ndenge̱ ninde̱ne̱ e me̱nde̱ nde botea niponda bebokedi ba politik be me̱nde̱no̱ yo̱mbea bebokedi ba ebasi e kwedi be eyemban a mut’a mbamba nu belabe̱ ná Babilon Ninde̱ne̱. (Bbī. 17:1, 2, 16; 18:1-4) Be bebokedi ba ebasi e kwedi be me̱nde̱ bumbisabe̱ na bambam. Ne̱ni pe̱ so̱ e me̱nde̱no̱ be̱ na bene̱ bebokedi ba mawo̱ndo̱n be̱se̱ e? Bibe̱l e mabolane̱ edinge̱dinge̱ a midongo na byondi o to̱pea ońola bebokedi bena be me̱ne̱ne̱ nin we̱nge̱ o miso̱ ma bato ka bō̱ bena be bam. (Langa Bebīsedi 6:14.) Eyal’a Loba e se̱le̱ bīse̱ ná manea na bebokedi be̱se̱ be owas’a doi labu ba me̱nde̱ sousabe̱ nate̱na o byoto babu. Ndenge̱ ninde̱ne̱ e me̱nde̱ po̱ o su na beńamsedi ba manea me̱se̱ ma yen edun a wase name̱ne̱ pe̱ na be̱se̱ ba masue̱le̱ babo̱ o te̱nge̱ne̱ Janea la Loba. (Yer. 25:31-33) Ombusa me̱se̱, bebokedi ba mawo̱ndo̱n be si me̱nde̱ pe̱ be̱.

9. Ońola nje jeno̱ ná di be̱ mbaki ná mpungu mu si me̱nde̱ be̱ o was’a peńa e?

⁹ Nje e me̱nde̱ timbane̱ bebokedi ba  mawo̱ndo̱n e? Ombusa Armagedon, mo̱ bebokedi bepe̱pe̱ be me̱nde̱ be̱ o nin wase e? Bibe̱l e malangwea biso̱ ná: “Nde kaponda dikaki lao biso̱ di menge̱le̱ mo̱ń a peńa na was’a peńa, bena oten nde te̱me̱ la sim di majano̱.” (2 Pet. 3:13) Mo̱ń a kwaṅ na was’a kwaṅ, bebokedi ba mawo̱ndo̱n na be̱se̱ be owas’a byanedi babu, ba si me̱nde̱ pe̱ be̱. Nje e me̱nde̱ timbane̱ epol’abu e? Eyal’a “mo̱ń a peńa na was’a peńa” e mapula nde kwala ná janea la peńa di me̱nde̱ be̱, name̱ne̱ pe̱ na was’a peńa ni longedi na bamulema mu sibi bena ba me̱nde̱ be̱ owas’a byanedi ba di janea. Janea le owas’a Yesu Kristo di me̱nde̱ lee̱le̱ o mbad’a ke̱nge̱nge̱ bede̱mo ba Yehova Loba, nu titi Loba la mpungu. (1 Kor. 14:33) Mpungu mu si me̱nde̱ so̱ be̱ o “was’a peńa.” Bato ba bwam ba me̱nde̱ be̱ o jombwea mambo. (Mye. 45:17) Ba me̱nde̱ nde be̱ owas’a bediedi ba Kristo na 144 000 ba maneye̱ mwemba na mo̱. Dutea te̱ ponda bebokedi bō̱ na mune, be mulatako, na be titi mawo̱ndo̱n be me̱nde̱no̱ timbane̱ epol’a bebokedi ba mawo̱ndo̱n!

10. Njika pat’a beboledi ba bobe be lań o wuma o majano̱ e, ne̱ni pe̱ be matakise̱no̱ bińo̱ na mbia mo̱ngo̱ e?

¹⁰ Ne̱ni beboledi ba bobe be matakise̱no̱ biso̱ tatan e? Je nde o wase ni londi na beboledi ba bobe. Mbamba, ka ni titi mbale̱, na njo ba londi o wase we̱nge̱. Bayedi tobotobo ba mawe̱ o tata bana babu na i ńai a beboledi ba bobe. Longe̱le̱ la ńolo la nin wase di mabola ná i ńai a mambo i no̱ngo̱ne̱ mulema ná bete̱sedi ba Yehova ba nje ye bwam na bobe be timbe yom’a lo̱. (Yes. 5:20) Kriste̱n a mbale̱ i si mabupe̱ be bedangwedi. I mana o kombe̱ mulatako mabu na Yehova oteten a wase ni matute̱le̱ o kwe̱me̱ bete̱sedi ba Yehova.

11. Nje bekaisedi ba Yehova ba Sodom na Gomora be mokwe̱le̱no̱ biso̱ e?

¹¹ Nje Yehova a me̱nde̱no̱ bola jombwea beboledi ba bobe e? Ombwea te̱ nje a bolino̱ jombwea beboledi ba bobe bena be ta be lańa o Sodom na Gomora. (Langa 2 Petro 2:6-8.) Nute̱m na sim Lot a ta a takisabe̱ na beboledi ba bobe be̱se̱ bena be ta be dinge̱le̱ mo̱ na mbia mao. Ponda Yehova a ńamse̱no̱ mu mundi, seto̱ buka te̱ bobe nde a tano̱ a bo̱le̱. A ta nde “a te̱se̱ mo̱ k’eyembilan a nje e me̱nde̱ ko̱ye̱ bato ba bobe.” Ka nje te̱ Yehova a bo̱le̱no̱ beboledi ba mbamba o mi mińa, nika pe̱ nde a me̱nde̱no̱ bo̱le̱ milemlem ma beboledi ba bobe we̱nge̱ ponda a me̱nde̱no̱ kaise̱ yen ebe̱yed’a mambo ya we̱nge̱.

12. Njika bebolo bō̱ o me̱nde̱no̱ to̱ndo̱ bola ke̱ nin was’a kwaṅ e mátomba e?

¹² Nje e me̱nde̱ timbane̱ epol’a beboledi ba bobe e? Paradisi o wase e me̱nde̱ pińa na beboledi ba muńe̱nge̱. O̱nge̱le̱ te̱ ebol’a muńe̱nge̱ ya timbise̱ nin ngo̱nd’a wase paradisi to̱so̱ ya longea biso̱me̱ne̱ na bandolo basu milongi ma boja. Dutea pe̱ ońola kasa la lodun lo mapo̱ o bepumbwedi na jongwane̱ o jokwe̱le̱ babo̱ jombwea mangea ma Yehova na beboledi bao o mbasanedi ma mbel’a moto. (Yes. 65:21, 22; Bebolo 24:15) Di me̱nde̱ be̱ne̱ jita la bebolo be me̱nde̱ waneye̱ biso̱ muńe̱nge̱ na sesa pe̱ Yehova!

13. Njika bete̱medi ba ndutu be o nin wase we̱nge̱ pamo a Satan, Adam, na Eva e wanno̱ e?

¹³ Ne̱ni bete̱medi ba ndutu be matakise̱no̱ biso̱ tatan e? Babobe, bebokedi ba mawo̱ndo̱n, na beboledi ba bobe, ba mabola ná longe̱ di be̱ ndutu o nin wase. Nja mō̱ ńe ná nu kwala ná a si bedi takisabe̱ na bila, tue, to̱so̱ ndando ńa muso̱no̱ m’eyobo e? Esibe̱ so̱nge̱le̱  diboa na kwedi e? Ben bete̱medi be mako̱ye̱ biso̱ be̱se̱. Be nde betune̱ ba pamo te̱nge̱ne̱ Yehova be wu na bato ba bobe balalo​—Satan, Adam, na Eva. To̱ mō̱ ńasu a titi ná a samba mpungu pamo abu e wanno̱.

14. Nje Yehova a me̱nde̱no̱ bola jombwea bete̱medi ba bobe e? Bola eyembilan.

¹⁴ Nje Yehova a me̱nde̱no̱ bola jombwea bete̱medi ba ndutu e? Yehova a kakane̱ o bo̱le̱ bila o bwindea. (Langa Myenge 46:9, 10.) A me̱nde̱ bo̱le̱ diboa na bambam. (Yes. 33:24) A me̱nde̱ pe̱ mite̱le̱ kwedi o bwindea! (Yes. 25:8) A me̱nde̱ bo̱le̱ tue. (Mye. 72:12-16) Mulemlem pe̱ nde a me̱nde̱no̱ bola ońola bene̱ bete̱medi be̱se̱ ba ndutu be mawaneye̱ bato ndenge̱ o nin we̱nge̱. A me̱nde̱ na bo̱le̱ mo̱me̱ne̱ “ngo̱” a bobe ńa yen ebe̱yed’a mambo, ebanja mudī ma bobe ma Satan na midī mao ma bobe ba si me̱nde̱ pe̱ be̱.​—Efe. 2:2.

15. Njika mambo mō̱ mena ma si me̱nde̱ pe̱ be̱ ombusa Armagedon e?

¹⁵ Keka te̱ dutea wase ni te̱m wonja na bila, diboa, na kwedi. Milo̱ṅ ma bila, medi ma munja ma bwemba, to̱so̱ medi ma ngo̱ ma bwemba​—man me̱se̱ ma bo̱i! Bewesan ba bila be titi pe̱, to̱ bila be si mo̱ngo̱be̱le̱ pe̱. Ndabo a do̱kita na mado̱kita, to̱so̱ ekotedi ońola diboa; ndabo a mbimba, mandabo ma bolise̱ kwedi, bandise̱ belimbi ba mbimba, na so̱ngo̱ ba bo̱i. Nika ebwan e si me̱nde̱no̱ pe̱ be̱, miyo ma bebolo ońola mbo̱le̱, belongisan ba betatedi, polisi, madale ma kwesane̱ ndabo to̱ lodubwan ba si me̱nde̱ pe̱ be̱! Dutea pe̱ ná mo̱nge̱le̱ masu na mulema masu ba si me̱nde pe̱ bwa ndutu ońola mutaka.

16, 17. (a) Njika lo̱ko̱mea ba ba monge̱ o Armagedon ba me̱nde̱no̱ be̱ne̱ e? Bola eyembilan. (b) Ne̱ni jeno̱ ná di be̱ mbaki ná di me̱nde̱ tika be̱ longe̱ ke̱ nin was’a tatan e mátomba e?

¹⁶ Ne̱ni longe̱ di me̱nde̱no̱ be̱ ponda bete̱medi ba ndutu be si me̱nde̱no̱ pe̱ be̱ e? Nika ńe ndutu o bia. Di mája pond’a bwaba o nin wase ńai di si me̱ne̱no̱ pe̱ nate̱na o njika dime̱ne̱ e mabwese̱no̱ biso̱ ndutu. K’eyembilan, bato ba maje̱ be̱be̱ n’epol’a masin ma muko̱ṅ be ná ba si senge pe̱ mumban mao, ba pe̱ ba maje̱ be̱be̱ na wum’a dibunje be ná ba si senge pe̱ enumb’ao. Nde a se̱ lo̱ko̱mea ke̱ man me̱se̱ ma sumwabe̱!

¹⁷ Nje e me̱nde̱ timbane̱ ndutu di be̱nno̱ tatan e? Myenge 37:11 mi mabola jalabe̱ ná: “Ba me̱nde̱ . . . kusa . . . njoaso’a munam.” Obwa be byala be si matapa wa mulema e? Nika nde ńe nje Yehova a mapuleano̱ wa. Bola so̱ me̱se̱ na me̱se̱ ná o tike ja be̱be̱ na Yehova Loba na bebokedi bao o nin pond’a ndutu ńa mińa misukan! We̱le̱ dipita lo̱ngo̱ tiki, dutea ońol’ao, kombe̱ mo̱ o mo̱nge̱le̱ na o mulema mo̱ngo̱​—o langweye pe̱ mo̱ bape̱pe̱! (1 Tim. 4:15, 16; 1 Pet. 3:15) Na nika nde o me̱nde̱no̱ be̱ mbaki ná nin was’a tatan ni mábo̱le̱ bakwabe̱le̱ mbako e si me̱nde̱ tombane̱ wa. O diwengisan, o me̱nde̱ tika be̱​—longe̱ na muńe̱nge̱​—bebe be̱se̱!