1-2. (a) Ońola nje di s’angame̱nno̱ be̱ mańaka ná Yesu a te̱se̱ye̱ biso̱ mbadi ni wam ńa bolise̱ Jo̱nge̱le̱ la kwed’ao e? (b) Njika bede̱mo ba Yesu di me̱nde̱no̱ to̱pea e?

MO̱ WE ná o langwa nje e matombe̱ o Jo̱nge̱le̱ la kwed’a Kristo di mabolisabe̱ mbu te̱ e? Ye̱ke̱i te̱ jita lasu je ná di langwa mambo mena ma mabolane̱ o pond’a Da la Sango. Ońola nje e? Ońolana di da di titi wurututu. Nde di bolise̱ le nde lambo le mweńa jita. Je so̱ ná di baise̱ ná, ‘Ońola nje di bolise̱ di wamno̱ e?’

² O pond’a ebol’ao ya dikalo o wase, Yesu a ta a biane̱ ná a mokwe̱le̱ mbale̱ o mbadi ni wam, ńe se̱ṅse̱ṅ, na ni bo̱bi o so̱ṅtane̱. (Mat. 7:28, 29) Nikame̱ne̱ pe̱ nde a te̱se̱ye̱no̱ biso̱ mbadi ni wam nde ńena ńe mweńa jita ńa bolise̱ jo̱nge̱le̱ * la kwed’ao. Di duteye te̱ ná pe̱ńe̱pe̱ńe̱ ońola din da la Jo̱nge̱le̱ la kwed’a Yesu na mambo mō̱ mena a kwalino̱ na mena a bolino̱. Di me̱nde̱ bata so̱ṅtane̱ nate̱na o njika dime̱ne̱ Yesu a tano̱ sibise̱ la ńolo, ngiń’a mulema, na ndolo, jokwa pe̱ ne̱ni jeno̱ ná di bata jembilane̱ mo̱ o mbad’a bwam.

3. Bupisane̱ Mateo 26:26-28 njik’eye̱me̱k’a da Yesu a bolane̱no̱ o te̱se̱ Jo̱nge̱le̱ la kwed’ao e, ewolo na wań be nde byemban ba nje e?

³ Yesu a te̱se̱ nde Jo̱nge̱le̱ la kwed’ao o jukea la 11 la bamuloloma bao ba jemea. A bolane̱ nde bepete̱le̱ ba da la Pasa na mo̱ a te̱se̱ yen eye̱me̱k’a bolise̱ la Jo̱nge̱le̱ la  kwed’ao. (Langa Mateo 26:26-28, NW.) A bolane̱ nde buka te̱ ewolo e si pungwan esasange na wań bena ba ta ba peta. Yesu a langwedi bamuloloma bao ná y’ewolo na ni wań ba ta nde byemban ba ńol’ao na maya mao be ke̱nge̱nge̱, bena a tano̱ be̱be̱ o bola ońol’abu. Bamuloloma ba si ńaki ponda Yesu inge̱le̱no̱ bolise̱ la peńa la mweńa o mbadi ni wam tongwea n’eye̱me̱k’a da. Ońola nje e?

4. Ne̱ni malea Yesu a bolino̱ Marta oboso ba ponda ma mongwane̱no̱ biso̱ o so̱ṅtane̱ ońola nje a bolino̱ ná Da la Sango di be̱ nde eye̱me̱k’a da e?

⁴ Jombweye te̱ nje e tombi myo̱di to̱ mininga oboso ba ponda, o pond’a mbu mu londe̱ milalo m’ebol’a dikalo la Yesu, ponda a pe̱pe̱le̱no̱ mako̱m mao ma batabata ombo’abu​—Lasaro, Marta, na Maria. Niponda beno̱ o kwala nde Yesu a botedino̱ lee̱. Marta a ta ukea, nde a ta a walame̱ne̱ o jipe̱ da la wurututu ońola mwe̱n ao ń’edube. Yesu e̱nno̱ nika, na mo̱ a sa Marta na muyao, ongwane̱ mo̱ o so̱ṅtane̱ ná da la wurututu di titi mweńa ponda ye̱se̱. (Lukas 10:40-42) Ombusa ponda, hawa to̱ ininga obiana a mabola longe̱ lao, Yesu mo̱me̱ne̱ a we̱le̱ ma malea a bolino̱ o ebolo. A boli ná da la bolise̱ la Jo̱nge̱le̱ la kwed’ao di be̱ nde eye̱me̱k’a da. Nje nika e mokwe̱le̱no̱ biso̱ jombwea Yesu e?

5. Nje wama la din da di mokwe̱le̱no̱ biso̱ jombwea Yesu e, ne̱ni pe̱ nika ńeno̱ mulatako na Filipi 2:5-8 e?

⁵ Yesu a ta a sibise̱ ńolo o me̱se̱ mena a tano̱ a kwala na bola. E titi so̱ mańaka ná a lee̱le̱ sibise̱ la ńolo dinde̱ne̱ o bo bulu bosukan ba longe̱ lao o wase. (Mat. 11:29) A ta a bia ná son a ponda a mala bola jabea di kolo buka me̱se̱ la myango ma mbel’a moto, na ná Yehova a me̱nde̱ pumbwe̱le̱ mo̱ o be̱ kiṅe̱ o mo̱ń. Nde to̱ na nika, a si wasi jase̱ mo̱me̱ne̱ tongwea na baise̱ ná Jo̱nge̱le̱ la kwed’ao di bolisabe̱ o mbad’a wurututu. O diwengisan, a langwedi nde bokwedi bao ná mbu te̱ ngedi po̱ bo̱nge̱le̱ mo̱ na nin mbadi ni wam. (Yohane 13:15; 1 Kor. 11:23-25) Yen eye̱me̱k’a da, nde lena langame̱n, di malee̱le̱ ná Yesu a si ta moto ńe kumba. Je ná di be̱ muńe̱nge̱ ná sibise̱ la ńolo le nde ede̱mo ewo̱ ya bede̱mo ba bwam ba Kiṅ’asu ńe o mo̱ń.​—Langa Filipi 2:5-8.

6. Ne̱ni jeno̱ ná jembilane̱ sibise̱ la ńolo la Yesu ke̱ je o makekisan e?

⁶ Ne̱ni jeno̱ ná jembilane̱ sibise̱ la ńolo la Yesu e? Ke̱ di  se̱le̱ jombwea bwam ba bape̱pe̱ denge̱ basu. (Fil. 2:3, 4) Jo̱nge̱le̱ bulu bosukan ba longe̱ la Yesu o wase. A ta a bia ná son a ponda a mala bwabe̱ kwed’a konjo; nde to̱ na nika ombwedi bwam ba bamuloloma bao ba jemea, bena ba me̱nde̱ jeye̱ mo̱. A tombise̱ so̱ nde bulu bosukan bwe̱se̱ o lee̱ babo̱, o jembe̱ babo̱, na bola pe̱ babo̱ mbaki. (Yohane 14:25-31) Yesu a lee̱le̱ sibise̱ la ńolo o jombwea bwam ba bane̱ buka bao ba mo̱me̱ne̱. E se̱ eyembilan a bwam a die̱le̱no̱ biso̱ e!

7. Ne̱ni Yesu a lee̱le̱no̱ ngiń’a mulema ninde̱ne̱ dibokime̱ne̱ ombusa mo̱ te̱se̱ Da la Sango e?

⁷ Dibokime̱ne̱ ombusa Yesu te̱se̱ Da la Sango, a lee̱le̱ ngiń’a mulema ńa mańaka. Ne̱ni e? Yesu emedi bola jemea la Sango, to̱ná a tano̱ a bia ná bola la nika di me̱nde̱ lenea mo̱ kwedi o njo̱m ná a to̱pi dibena, ńe nde njo̱m a iso̱n. (Mat. 26:65, 66; Lukas 22:41, 42) Yesu a bengi lee̱le̱ tingame̱ le ke̱nge̱nge̱, na nika a boli dina la Yehova edube, a sue̱le̱ doi la byanedi lasam la Loba, a bola pe̱ mbel’a moto ni mate̱le̱ epolo o be̱ne̱ longe̱ di si be̱n su. O ni ponda me̱ne̱, Yesu a boṅsane̱ pe̱ bokwedi bao ońola nje e male̱ ko̱ye̱ babo̱.

8. (a) Nje Yesu a langwedino̱ bamuloloma bao ba jemea e? (b) Mimbu jita ombusa kwed’ao, ne̱ni bokwedi bao bembilane̱no̱ ngiń’ao ńa mulema e?

⁸ Yesu a lee̱le̱ pe̱ ngiń’a mulema ninka ná a si dutedi ońola take ni ta ńenge̱le̱ mo̱, na ná ombwedi pe̱ ńo̱ng’a bamuloloma bao ba jemea. Eye̱me̱k’a da lena a te̱se̱no̱ ombusa mo̱ panga Yuda, di ta langame̱n jo̱nge̱le̱ ba ba me̱nde̱ be̱ bokwedi bao bo̱kisabe̱ muse̱ṅ ma maya ma Yesu ma komabe̱ na ma be̱ne̱ dongo o male ma peńa. (1 Kor. 10:16, 17) Ná ba be̱ ńai ni dongame̱n ońola bebeledi ba  mo̱ń, Yesu a langwedi bokwedi bao nje bā na Sango ba mengane̱no̱ babo̱. (Yohane 15:12-15) Yesu a langwedi pe̱ bamuloloma bao ná ba me̱nde̱ be̱ne̱ mitakisan. Denge̱ a mato̱pea ońola eyembilan ao ya mo̱me̱ne̱, na mo̱ ome̱le̱ babo̱ ná, “embe̱ milema!” (Yohane 16:1-4a, 33) Mimbu jita ombusa ponda, bokwedi ba Yesu ba ta ba dia ba mabupe̱ eyembilan ao na lee̱le̱ pe̱ ngiń’a mulema. To̱ná ba tano̱ bangame̱n taka, ba suane̱le̱ o mitakisan mabu ma ńai na ńai.​—Bon. 10:33, 34.

9. Ne̱ni jeno̱ ná jembilane̱ ngiń’a mulema ńa Yesu e?

⁹ Mulemlem pe̱ we̱nge̱, biso̱ pe̱ di mabupe̱ eyembilan a Yesu ya ngiń’a mulema. K’eyembilan, e mapula ngiń’a mulema o jongwane̱ bonasango asu be o takisabe̱ ońola dube̱ labu. Ponda iwo̱, ba mawe̱le̱be̱ o beboa ońola njo̱m ni si te̱nge̱n. Nika e bolane̱ te̱, jangame̱n bola nje ye̱se̱ jeno̱ ná di bola ońol’abu, di kane̱ na mo̱me̱ne̱ ońol’abu na lingea pe̱ babo̱. (Fil. 1:14; Bon. 13:18, 19) Mbadi nipe̱pe̱ di malee̱le̱no̱ ngiń’a mulema ńe nde tongwea na te̱ dikalo “na bokenju.” (Bebolo 14:3) Kapo̱ ka Yesu, di no̱ngi bedomsedi o langwa mwe̱ndi ma Janea, to̱ná bato beno̱ ná ba te̱nge̱ne̱ biso̱ to̱ takise̱ biso̱. Nde ponda iwo̱ je ná di so̱ ná di si be̱n ngiń’a mulema. Nje jeno̱ ná di bola e?

10. O woki i se̱le̱ na Jo̱nge̱le̱ la kwed’a Yesu nje jangame̱nno̱ bola e, na ońola nje e?

¹⁰ Je ná jouse̱ ngiń’asu ńa mulema ke̱ di dutedi ońola dipita jabea la diko̱ti la Kristo di mabolano̱ biso̱ epolo o be̱ne̱. (Yohane 3:16; Efe. 1:7) O woki i se̱le̱ na Jo̱nge̱le̱ la kwed’a Yesu, di be̱n epol’a tobotobo o bata lee̱le̱ masoma ońola diko̱ti. O ni ponda, di benge langa bepasi ba Bibe̱l be po̱so̱be̱ ońola di Jo̱nge̱le̱,  di kane̱ na dutea pe̱ mambo ma dinge̱le̱ kwed’a Yesu. Niponda di me̱nde̱no̱ so̱ ko̱to̱me̱ ońola Da la Sango, di me̱nde̱ bata so̱ṅtane̱ bwam nje ewolo na wań ba mapulano̱ kwala, n’epolo ba be̱nno̱ o di jabea di si be̱n elangisan. Di so̱ṅtane̱ te̱ nje Yesu na Yehova ba boledino̱ biso̱ na ne̱ni pe̱ nika e mawaneano̱ biso̱ na bandolo basu tombwane̱, dipita lasu di mabata be̱ ngińa, nika e bata pe̱ bola biso̱ ngiń’a mulema o lembe̱ nate̱n’o su.​—Bon. 12:3.

11-12. Nje di májokwano̱ nate̱na wa e?

¹¹ Di májokwa nate̱na wa ná Da la Sango di si mo̱nge̱le̱ biso̱ buka te̱ tik’a diko̱ti, di mo̱nge̱le̱ pe̱ biso̱ bede̱mo ba bwam ba Yesu: Sibise̱ la ńolo na ngiń’ao ńa mulema. E se̱ masoma jeno̱ ná Yesu a mabenga lee̱le̱ ben bede̱mo ka Pris’asu Ninde̱ne̱ ńe o mo̱ń, ni maso̱so̱me̱ye̱ ońol’asu e! (Bon. 7:24, 25) Ná di lee̱le̱ masoma masu ma ńo̱ngo̱ńo̱ngo̱, jangame̱n be̱ jemea o jo̱nge̱le̱ kwed’a Yesu, ka nje te̱ anedino̱. (Lukas 22:19, 20) Di mabola nde nika o buńa bo te̱nge̱n na 14 má Nisan, buńa bo buki me̱se̱ ma mbu.

¹² Wama la Da la Sango di mokwe̱le̱ biso̱ ede̱mo a Yesu epe̱pe̱ e tute̱le̱ mo̱ o wo̱ ońol’asu. Niponda a tano̱ o wase ka moto, a ta a biane̱ ońola y’ede̱mo. Njika mo̱ ye e?

13. Ne̱ni Yohane 15:9 na 1 Yohane 4:8-10 ba mateleye̱no̱ ndolo Yehova na Yesu ba lee̱le̱no̱ e, ba nja pe̱ e mawaneano̱ tombwane̱ e?

¹³ O me̱se̱ Yesu a bolino̱, a lee̱le̱ o mbad’a ke̱nge̱nge̱ ndolo ninde̱ne̱ Yehova a to̱ndino̱ biso̱. (Langa Yohane 15:9; 1 Yohane 4:8-10.) Omo̱ń a me̱se̱, ndol’a ńo̱ngo̱ńo̱ngo̱ nde e tute̱le̱ Yesu o bola longe̱ lao ońol’asu. E be̱ ná je nde mō̱ ńa bo̱kisabe̱ to̱ mō̱ ná “mido̱ngi mipe̱pe̱,” biso̱ be̱se̱ di matombwane̱ ndolo Yehova na Mun’ao ba lee̱le̱no̱ biso̱ tongwea na di jabea. (Yohane 10:16; 1 Yohane 2:2) O̱nge̱le̱ pe̱ eye̱me̱k’a da Yesu a bolane̱no̱ o te̱se̱ Jo̱nge̱le̱ la kwed’ao, di mabonde̱ ná Yesu a ta a to̱ndo̱ bokwedi bao, a ta pe̱ ombwea babo̱. Ne̱ni e?

14. Ne̱ni Yesu a lee̱le̱no̱ bokwedi bao ndolo e?

¹⁴ Yesu a lee̱le̱ ndolo ońola bokwedi bao bo̱kisabe̱ tongwea na te̱se̱ bolise̱ di wam, seto̱ la wurututu. Na ponda, ba bokwedi bo̱kisabe̱ ba ta bangame̱n bolise̱ Jo̱nge̱le̱ la kwed’ao mbu te̱, to̱na mitakisan ma ńai na ńai, nate̱na mo̱me̱ne̱ beboa. (Bbī. 2:10) Mo̱ ba we̱li sengane̱ Yesu e? E, ba we̱li!

15-16. Ne̱ni bō̱ ba we̱lino̱ bolise̱ Da la Sango o bete̱medi ba ndutu e?

¹⁵ Botea o ebwe’a mbu yaboso nate̱na bon ba we̱nge̱, kriste̱n a mbale̱ i po̱ngi miwe̱n ná yo̱nge̱le̱ kwed’a Yesu. I bupe̱ patan a bolise̱ la Da la Sango kaponda ngud’abu, ponda iwo̱ owas’a mitakisan minde̱ne̱. Di kwaleye te̱ ońola ben byembilan be bupe̱. Niponda munasango Harold King a tano̱ o beboa ba muso̱lo̱ki o ndabo a beboa ńa Kina a weki mwano ná a tombise̱ Da la Sango. A boṅsane̱ o diwuta ewolo na wań, a bolane̱ nde nje a tano̱ a be̱ne̱. A so̱nge̱le̱ pe̱ buńa ba Jo̱nge̱le̱ ka nje te̱ a we̱lino̱. Ponda e dongame̱nno̱​—mo̱me̱ne̱ mō̱ o tuṅ a beboa​—a lo̱ngi, a kane̱, a tombise̱ pe̱ ekwali.

¹⁶ Eyembilan epe̱pe̱ yen. Dibo̱to̱ diwo̱ la bonańango ba ta o ndabo a beboa ńa Nasi o pond’a bila ba wase ńe̱se̱ be londe̱ beba ba ta ba le̱ke̱ye̱ kwedi bwanga o bwam ba bolise̱ Da la Sango. Nde, kana leno̱ nde eye̱me̱k’a da, ba we̱li bolise̱ mo̱ o diwuta. Bā ná: “Di te̱m nde mō̱ te̱ be̱be̱ na nune̱ dinge̱le̱ tebedi nisadi ni  ta ni be̱ne̱ dibato di masange̱ owe̱ni di tano̱ di te̱se̱ ewolo na wań. Di bolane̱ nde cande̱l ebanja mwaye ma kuraṅ mu wusa sambwe̱le̱ biso̱. . . . Di timbise̱le̱ pe̱te̱ kakane̱ di bolino̱ Sango asu o bolane̱ ngud’asu ńe̱se̱ o lingea dina lao la bosangi.” E se̱ dube̱ dinde̱ne̱ ba lee̱le̱no̱ e! E se̱ ndolo pe̱ Yesu a lee̱le̱no̱ ponda a bolino̱ ná di we̱le̱ bolise̱ Jo̱nge̱le̱ la kwed’ao to̱ e be̱ nde owas’a mitakisan e!

17. Njika myuedi jeno̱ ná di baise̱ na biso̱me̱ne̱ e?

¹⁷ Nika Jo̱nge̱le̱ la kwed’a Yesu di nisiseano̱, e do̱li ná di baise̱ biso̱me̱ne̱ min myuedi: ‘Ne̱ni neno̱ ná na bata jembilane̱ Yesu o mbad’a bwam o lee̱le̱ ndolo e? Mo̱ na mombwea bwam ba bonasango am buka ba mbame̱ne̱ e? Mo̱ na mengane̱ bonasango na bonańango am buka nje beno̱ ná ba bola e, nga na mombwea ngud’abu e?’ Jembilane̱ Yesu ponda ye̱se̱, di “to̱ndo̱ne̱ ka bonasango.”​—1 Pet. 3:8.

18-19. (a) Njika mbaki di be̱nno̱ e? (b) Njika lambo o no̱ngino̱ bedomsedi o bola e?

¹⁸ Byanedi ba bolise̱ la Jo̱nge̱le̱ la kwed’a Yesu be niya po̱ o su. Niponda Yesu a me̱nde̱no̱ “po̱” o ndenge̱ ninde̱ne̱, a me̱nde̱ ko̱te̱le̱ ebind’a “bapo̱so̱be̱” bao o mo̱ń, bolise̱ la Jo̱nge̱le̱ pe̱ di bo̱.​—1 Kor. 11:26; Mat. 24:31.

¹⁹ To̱ ponda ńena Da la Sango di si me̱nde̱no̱ pe̱ bolisabe̱, je ná di be̱ mbaki ná tumba la Yehova di me̱nde̱ jo̱nge̱le̱ na ndolo yen eye̱me̱k’a da k’eyembilan a sibise̱ la ńolo, ngiń’a mulema, na ndolo ninde̱ne̱ mot’a benama to̱ mō̱ a si tano̱ a málee̱le̱. O ni ponda di bolise̱ la tobotobo di me̱nde̱no̱ po̱ o su, ba bena bukedi oten ba me̱nde̱ langwea mo̱ ba bena ba me̱nde̱ be̱ longe̱. Nde ná y’eye̱me̱k’a da e waneye biso̱ tombwane̱ tatan, jangame̱n no̱ngo̱ bedomsedi o jembilane̱ sibise̱ la ńolo, ngiń’a mulema, na ndol’a Yesu. Di boli te̱ nika, je ná di be̱ mbaki ná di me̱nde̱ kusane̱ Yehova bowe̱n basu.​—2 Pet. 1:10, 11.