1, 2. (a) Ońola nje eyembilan a ba bena ba mate̱ dikalo o mōnda bato ba si malambe̱no̱ toi e membe̱no̱ biso̱ e? (Ombwa duta la bebotedi ba jokwa.) (b) Nje Yesu a kwalino̱ jombwea dikalo o “mundi mao” e? (Ombwa maki owas’a dipapa.)

SERGIO NA OLINDA be nde babaedi baba ba lambo ka 80 ma mbu bena be paonia o Amerika. Nde min mimbu mi tombi ses’a myende e mabola ná lo̱ndo̱ le babo̱ ndutu. Nde to̱ na nika, ka ko̱lo̱ngo̱ne̱ labu, ba madangwa idiba te̱ o wala o wum’a ntelele ya mundi, o tunge̱ owo nge̱ṅ samba ya idiba. Ba maja be̱be̱ na wum’a ndiyo o bola batombe̱ ngea kalati. Bato jita ba si be̱n pond’abu, nde ba bam te̱ nde o bejedi babu, ba ńamwe̱le̱ pe̱ lo̱ na be̱se̱ ba mombwe̱ babo̱. Ko̱si e po̱i te̱, ba mano̱mo̱ na yō̱, ba timba omboa. Bone̱ bao, nge̱ṅ samba na te̱ite̱i, ba bakame̱ pe̱te̱ o mulemlem ma wuma. Ban babaedi ba jemea ba walame̱ne̱ jita o langwa mwe̱ndi ma Janea o y’epolo. Ba mabola nika lodiba mutoba, woki te̱, mbu mwe̱se̱.

² Mulemlem ka Sergio na Olinda, jita la bate̱ dikalo ba  jemea be o bola nika o wase ńe̱se̱ ye etum a mimbu jita o mōnda bato ba si malambe̱no̱ toi. Yete̱na wa pe̱ we nde o mulemlem ma bete̱medi, di masesa wa na bokenju ońol’a titimb’ango̱. * Tingame̱ lo̱ngo̱ o bolea Yehova di membe̱ jita la bato, nate̱na mo̱me̱ne̱ bonasango bou o mudī. Maka nje baboledi b’ebondo bō̱ ba kwalino̱, bā ná: “Je te̱ o ebol’a dikalo na yi ńai a bonasango ba jemea, eyembilan abu e mabola biso̱ ngudi.” “Jemea labu di membe̱ biso̱ o be̱ titimbe̱ na be̱ne̱ ngiń’a mulema o ebol’asu ya dikalo.” “Eyembilan abu e makwangwe̱le̱ biso̱ mulema.”

3. Njika myuedi milalo di me̱nde̱no̱ jombwea e, na ońola nje pe̱ e?

³ O bwam ba sikime̱ye̱ bedomsedi di no̱ngino̱ o londise̱ ebol’a dikalo Yesu a bake̱no̱ biso̱, jombweye malabe̱ ma myuedi milalo: Ońola nje di mabo̱bo̱no̱ mulema ponda iwo̱ e? Ne̱ni jeno̱ ná di ya bepuma e? Nje e me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ o benga ya bepuma na titimbe̱ e?

4. (a) Ońola nje dibangi la Bajū di bwese̱no̱ Paulo ndutu e? (b) Ońola nje Paulo a bono̱ ninka ndutu e?

⁴ Yete̱na mulema mu mábo̱bo̱ wa buńa bō̱ ke̱ we o dikalo o mōnda bato ba si malambe̱no̱ toi, ke̱ we ná o so̱ṅtane̱ ne̱ni ńamuloloma Paulo a sengino̱. O pambo a ponda ńa lambo ka 30 ma mbu a te̱no̱ dikalo, ongwane̱ jita la bato o timba bokwedi ba Kristo. (Bebolo 14:21; 2 Kor. 3:2, 3) Nde a si tongwe̱le̱ o timbise̱ jita la Bajū bowe̱ Loba ba mbale̱. O diwengisan, jita labu di bangi mo̱, bō̱ babu pe̱ ba takise̱ mo̱. (Bebolo 14:19; 17:1, 4, 5, 13) Ne̱ni nika e takise̱no̱ Paulo e? Embi ná: “Na mato̱po̱ mbale̱ o Kristo, . . . Na be̱n ndutu ninde̱ne̱ na sese ni si mabo̱ o mulema mam.” (Rom. 9:1-3) Ońola nje Paulo a bono̱ ninka ndutu e? A ta nde a te̱se̱ mulema mao o ebol’a dikalo. Ndol’a ńo̱ngo̱ńo̱ngo̱ a tano̱ a to̱ndo̱ bato nde e tute̱le̱ mo̱ o te̱ye̱ Bajū dikalo. Paulo a bo so̱ ndutu o je̱ne̱ ná ba bangi nded’a Loba.

5. (a) Nje e matute̱le̱ biso̱ o te̱ye̱ bato dikalo e? (b) Ońola nje e titino̱ mańaka ná di bo̱be mulema ponda iwo̱ e?

⁵ Mulemlem ka Paulo, di mate̱ye̱ nde bato dikalo ońola ndolo di be̱ne̱nno̱ babo̱. (Mat. 22:39; 1 Kor. 11:1) Ońola nje e? Ońolana di bi njika minam mi menge̱le̱ ba bena ba po̱si o bolea Yehova. Di yo̱ki kwala na biso̱me̱ne̱ ke̱ jo̱nge̱le̱ bato ba mōnda masu ná, ‘Wē̱! E be̱ te̱ ná ba maso̱ṅtane̱ nje beno̱ o suba e!’ Ońola nika nde di mabengano̱ o jokwe̱le̱ babo̱ mbale̱ jombwea Yehova na mwano mao. Ye nde biana je nde o langwea ba di mate̱ye̱no̱ dikalo ná: ‘Na wanedi wa jabea la bwam. Son, kasane̱ mba mo̱.’ E titi so̱ mańaka ná di senge “sese o mulema [masu]” ke̱ bato ba bangi kasane̱ biso̱ di jabea. Yi ńai a besengedi i si malee̱le̱ si be̱ne̱ la dube̱, o diwengisan, i malee̱le̱ nde ná di te̱se̱ nde mulema masu o ebol’a dikalo. Ońola nika, to̱ di bo̱bo̱ nde mulema ponda iwo̱, je titimbe̱. Bato jita ba mo̱nge̱le̱ ka Elena, paonia ńa buka 25 ma mbu we̱nge̱ nu kwali ná: “Ebol’a dikalo ye ndutu. Nde ebolo epe̱pe̱ na wusano̱ to̱ndo̱ bola buka ye e titi.”

6. Njika myuedi di malano̱ jombwea e?

⁶ Ne̱ni jeno̱ ná di be̱ mbaki ná je ná di ya bepuma o ebol’a dikalo e be̱ o to̱ njika mōnda jeno̱ e? Ná jalabe̱ min myuedi ma mweńa, jombweye min minia ma Yesu miba owe̱ni a to̱pedino̱  ońola “ya la bepuma.” (Mat. 13:23) Maboso mwe nde ma mudiki ma wań.

7. (a) Nja ńe “mupo̱nge̱ mōnda,” “mudiki ma wań,” na “mikanjo” e? (b) Njika myuedi jangame̱nno̱ jalabe̱ e?

⁷ Langa Yohane 15:1-5, 8. Maka ná Yesu a kwalane̱ bamuloloma bao ná: “Tete̱ a mabusisabe̱ nde n’edube, ke̱ lo [mabenga] ya bepuma jita, nde lo matimba pe̱ bokwedi bam.” Yesu a langisane̱ Yehova na “mupo̱nge̱ mōnda,” mo̱me̱ne̱ pe̱ na “mudiki ma wań” (m.o.d), bokwedi bao pe̱ na “mikanjo.” * Nje so̱ ye epuma bokwedi ba Kristo bangame̱nno̱ ya e? O mun munia, Yesu a si lango na bwē nje y’epuma yeno̱, nde a boli byemban be mongwane̱ biso̱ o so̱ jalabe̱.

8. (a) O mun munia, ońola nje bepuma be titino̱ bokwedi ba peńa e? (b) Njika ńai a mambo Yehova a mabaise̱no̱ biso̱ ná di bole e?

⁸ Ke̱ e o to̱pea ońola Sango, Yesu a kwali ná: “Mukanjo te̱ mwe na mba, nde mu si ye bepuma, a masumwa mo̱.” Nika e mapula kwala ná, Yehova a malanga nde biso̱ ka baboledi bao yete̱na di maya bepuma. (Mat. 13:23; 21:43) O mun munia so̱, bepuma Kriste̱n te̱ ńangame̱nno̱ ya be titi bato di matimbise̱no̱ bokwedi ba peńa. (Mat. 28:19) E be̱ te̱ nika, ke̱ Mboṅ a Yehova ya jemea yena i si matongwe̱le̱ o timbise̱ bato bokwedi ońolana ye o mōnda bato ba si malambe̱no̱ toi i wusa nde be̱ ka mikanjo mi si maye̱ bepuma Yesu a kwaledino̱ o munia mao. Nde nika e titi ná e be̱ mbale̱! Ońola nje e? Ońolana di titi ná di ńakisane̱ bato o timba bokwedi. Omo̱ń a nika, Yehova e ndolo, a titi ná a baise̱ biso̱ ná di bole nje e buki ngud’asu, nde nje jeno̱ ná di we̱le̱ bola.​—Ndim. 30:11-14.

9. (a) Tongwea na njik’ebolo di mayano̱ bepuma e? (b) Njika munia di malano̱ jombwea e, na ońola nje e?

⁹ Nje so̱ ya la bepuma di mapulano̱ kwala e? Mbale̱ ńe nde ná, ya la bepuma le nde ebolo ewo̱ yena mō̱ ńasu te̱ eno̱ ná a we̱le̱ bola. Njik’ebol’a “ya la bepuma” Yehova a bake̱no̱ biso̱ e? Ye nde dikalo la myango ma bwam ma Janea la Loba. * (Mat. 24:14) Munia ma Yesu ma musaedi mu mabamse̱ nika. Jombweye so̱ mun munia mu londe̱ miba.

10. (a) O mun munia, nje ye eyemban a mbolako na mińangadu e? (b) Nje mutingidingi ma mbasi mu mayano̱ e?

¹⁰ Langa Lukas 8:5-8, 11-15. O munia ma musaedi, mbolako ńe nde “eyal’a Loba,” to̱so̱ mwe̱ndi ma Janea. Mińangadu me nde mulema ma mudī ma bato. Mbolako ni kwedi o mińangadu ma bwam, e ke̱ke̱, e ńaka, e busise̱ mutingidingi ma mbasi. Na mo̱ “e ya bepuma ebwe’a ngedi.” Nde njika ńai a bepuma mutingidingi ma mbasi mu mayano̱ e? Mu maya nde ngus’a mitingidingi ma mbasi mipe̱pe̱ e? Ke̱m, mu maya nde mbolako a peńa, ni maye̱, mitingidingi mipe̱pe̱. O mun munia, mbum’a mbolako po̱ nde e yai mbuma jita. Ne̱ni so̱ mu munia mu mombweano̱ dikalo lasu e?

11. (a) Ne̱ni munia ma musaedi mu mombweano̱ ebol’asu ya dikalo e? (b) Ne̱ni di mayano̱ mbolako a Janea ńa peńa e?

¹¹ K’eyembilan, di kwale ná mimbu jita we̱nge̱ Mboṅ a Yehova iwo̱, to̱so̱ bayedi basu be Kriste̱n ba langwedi biso̱ myango ma Janea. Ba bo muńe̱nge̱ o je̱ne̱ ná mulema masu mu kasi mbolako a mwe̱ndi ma Janea ni de̱be̱ oten. Ka nje te̱ mińangadu ma bwam ma munia ma  Yesu mi kasino̱ mbolako, biso̱ pe̱ di kasi mwe̱ndi, jalea pe̱ mo̱ na kaṅ. Ni mbolako a mwe̱ndi ma Janea e yai myanga, e ńaka, e busise̱ mutingidingi ma mbasi, mwena na ponda mu yai bepuma. Ka nje te̱ mutingidingi ma mbasi mu mabusise̱no̱ ka bepuma, mbolako a peńa, nde seto̱ mitingidingi ma peńa, nika pe̱ nde biso̱ pe̱ di mayano̱ ka bepuma, mbolako a Janea, nde seto̱ bokwedi ba peńa. * Ne̱ni di mayano̱ mbolako a Janea ńa peńa e? Ponda te̱ di mate̱no̱ mwe̱ndi ma Janea o mbadi po̱ to̱ nine̱, je nde o to̱nde̱le̱ na camane̱ mbolako ńena ni ta ni de̱be̱ o mulema masu. (Lukas 6:45; 8:1) Mun munia mwe so̱ nde o jokwe̱le̱ biso̱ ná, etum te̱ di mabengano̱ langwa mwe̱ndi ma Janea, je nde o “ya bepuma na titimbe̱.”

12. (a) Njika belēdi di mabusane̱no̱ o minia ma mudiki ma wań na ma musaedi e? (b) Ne̱ni mu munia mu matapano̱ wa mulema e?

¹² Njika belēdi di mabusane̱no̱ o minia ma mudiki ma wań na ma musaedi e? Mi mongwane̱ biso̱ o so̱ṅtane̱ ná ya lasu la bepuma di si se̱medi o ne̱ni bato ba makasano̱ mwe̱ndi masu. O diwengisan, di se̱medi nde o be̱ lasu la jemea. Paulo a lango mu mulemlem ma mbale̱ ponda a kwalino̱ ná: “Moto te̱ a me̱nde̱ kusa mao musawedi kapond’ebol’ao.” (1 Kor. 3:8) Bowe̱n bwe nde kapond’ebolo, seto̱ kaponda bepuma ba y’ebolo. Matilda ńe paonia 20 ma mbu we̱nge̱ mo̱ ná: “Ne muńe̱nge̱ o bia ná Yehova a mabola biso̱ bowe̱n ońola miwe̱n masu.”

13, 14. Bupisane̱ Roma 10:1, 2, ońola njika njo̱m Paulo a bengino̱ te̱ye̱ bato ba si makase̱ mwe̱ndi ma Janea dikalo e?

¹³ Nje e me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ o benga ya bepuma na titimbe̱ e? Di bate pe̱te̱ jombwea eyembilan a Paulo, mulema mu ta mu bo̱bo̱ mo̱ ońolana Bajū ba ta ba banga mwe̱ndi ma Janea. To̱ na nika, a bengi nde te̱ye̱ babo̱ dikalo. Maka nje a kwalino̱ ombusa ponda o leta a tiledino̱ Kriste̱n a Roma. A lango ne̱ni a tano̱ a senga o mulema jombwea ba Bajū, mo̱  ná: “Mpuli ma mulema mam na beso̱so̱medi bam oboso ba Loba ońol’abu be nde ná bongisabe̱. Na mabola mboṅ ońol’abu ná ba be̱n ko̱di ońola Loba, nde seto̱ na so̱ṅtane̱ di bake̱.” (Rom. 10:1, 2) Ońola njika njo̱m Paulo a bengino̱ walane̱ ebol’ao ya dikalo oboso e?

¹⁴ Ńaboso, Paulo a lango ońola nje a bengino̱ te̱ye̱ Bajū dikalo. “Mpuli ma mulema [mao],” nde mu tute̱le̱ mo̱ o bola nika. Ńo̱ng’a mulema mao e ta nde ná Bajū bō̱ ba kuse jongise̱. (Rom. 11:13, 14) Ni londe̱ iba, Paulo a kwali ná ye nde “beso̱so̱medi [bao] oboso ba Loba ońol’abu.” A so̱so̱medi Loba o muka ná ongwane̱ mot’a Bonayuda te̱ ná a kase mwe̱ndi ma Janea. Ni londe̱ ilalo, Paulo a bati ná: “Ba be̱n ko̱di ońola Loba.” E̱n nje ya bwam ba tano̱ ba be̱ne̱. Ko̱di ni lati na so̱ṅtane̱ di bake̱ ńe ná e tukwa bato ba mbale̱, e timbise̱ babo̱ bokwedi ba Kristo ba ko̱di, mulemlem kana Paulo.

15. Ne̱ni jeno̱ ná jembilane̱ Paulo e? Bola byembilan.

¹⁵ Ne̱ni jeno̱ ná jembilane̱ Paulo e? Laboso, di mawe̱ o bongwa ńo̱ngi ninde̱ne̱ ńa wasa “ba ba te̱se̱be̱ ońola longe̱ la bwindea.” Di londe̱ maba, di maso̱so̱me̱ye̱ Yehova o muka ná a tele̱ milema ma bambale̱. (Bebolo 13:48; 16:14) Silvana, munańango ńe paonia ye lambo ka 30 ma mbu mo̱ ná, “Oboso ná na mala o dikalo la jo̱mbe̱ na jo̱mbe̱, na makane̱ Yehova, na baise̱ mo̱ ná ongwane̱ be̱se̱ o kasa mbale̱.” Di makane̱ pe̱ Loba ná ange̱l ao i die̱le̱ biso̱ o so̱ bamilema ma mbale̱ be̱se̱. (Mat. 10:11-13; Bbī. 14:6) Robe̱rt paonia ńa buka 30 ma mbu mo̱ ná, “Bola l’ebolo mwemba na ange̱l yena i bi nje ye o tombe̱ o malonge̱ ma bato di makwalisane̱no̱, di mabwesane̱ muńe̱nge̱.” Di londe̱ malalo, di mawe̱ o je̱ne̱ nje ya bwam bato ba be̱nno̱. Karl, mutudu mō̱ nu dubisabe̱ ye buka 50 ma mbu we̱nge̱ mo̱ ná, “Na mawasa ngusungus’a byemban be malee̱ nga nu moto e mbale̱, pondapo̱ lo̱, muyao, na pat’a myuedi a mabaise̱no̱.” E, kana Paulo je ná di ya bepuma na titimbe̱.

16, 17. (a) Njika belēdi kalat’a Mulangwedi 11:6 e mokwe̱le̱no̱ biso̱ e? (b) Bola eyembilan a ne̱ni mbolako di mamyase̱le̱no̱ yeno̱ ná i tapa milema ma ba ba mombwe̱ biso̱.

¹⁶ To̱ ye̱ne̱ne̱ nde biana mwe̱ndi ma Janea di mate̱no̱ mu titi o tapa milema ma bato, di s’angame̱n o ye̱use̱ nje ebol’asu ya myase̱le̱ la mbolako yeno̱ ná e wana. (Langa Mulangwedi 11:6.) Ye mbale̱ ná bato jita ba si masengane̱ biso̱, nde ba mombwa bedangwedi basu. Ba me̱ne̱ bebo̱tedi basu ba bwam, k’asu ńe ede̱mo na muyao, na lo̱ lasu la bokenju. Na ponda, bedangwedi basu be ná bongwane̱ bō̱ o je̱ne̱ ná di titi ka nje te̱ ba mo̱nge̱le̱no̱. Sergio na Olinda, di kwaledino̱ o bebotedi, be̱n ná nika ńe mbale̱.

¹⁷ Sergio mo̱ ná: “Diboa di boli ná di se̱le̱ jembe̱ wala o wum’a ntelele ya mundi. Di timbino̱ oten, batombe̱ ngea ba baise̱ ná, ‘Nje e tombi e? Lo dī biso̱ eso̱diso̱di.’” Olinda a yo̱i, na mo̱ a bata ná: “Baduane̱ mitoa bō̱ ba yo̱ki pe̱pe̱ biso̱ dia, bane̱ pe̱ ba te̱ biso̱ misea ná, ‘Bińo̱ ebol’a bwam e!’ Ba yo̱ki na baise̱ kalat’asu.” Nde ba babaedi ba ta mańaka ná moto mō̱ a ta a po̱ o ebamban abu, a bola babo̱ mbumbuta ma mbonji, a timbise̱le̱ pe̱ babo̱ masoma ońol’ebol’abu.

18. Ońola nje o no̱ngino̱ bedomsedi o “ya bepuma na titimbe̱” e?

¹⁸ Na mbale̱, etum te̱ di si ‘mese̱le̱no̱ dia [lasu] di wumse̱’ o myase̱le̱ mbolako a Janea, je nde o no̱ngo̱ dongo o ebol’a mweńa ya bola “mboṅ ońola matumba me̱se̱.” (Mat. 24:14) Omo̱ń a me̱se̱, muńe̱nge̱ masu mu kolo o bia ná di do̱lisane̱ Yehova, ebanja a to̱ndi be̱se̱ bena ba ‘maye̱ bepuma na titimbe̱’!