Dutea te̱ jombwea mulatako mō̱ ma batabata bato beno̱ ná ba be̱ne̱​—mulatako ma mawasa ma bome to̱ bito baba ba wu o mwe̱ń ma yadi mō̱. Ba be̱n mulatako ma tobotobo. Nancy Segal, ńe diwasa na mudied’a wum’a muwaso o so̱ṅtane̱ mawasa mo̱ ná: Mawasa mō̱ ma “bi nje ye kwalisane̱ la moto nu maso̱ṅtane̱ babo̱ esibe̱ bola beteledi.” Muto mō̱ a boli beteledi ba mulatako mwe oteten a bā na diwasa lao la muto, ba wu nde o mwe̱ń mō̱, mo̱ ná: “Di bi mambo me̱se̱ jombwea mō̱ na nune̱.”

Ońola nje ba maso̱ṅtane̱le̱no̱ nika e? Muwaso mu mabīse̱ ná, to̱ e be̱ nde ná wuma ba makokeano̱ na dibongo ba makusano̱ ba mongwane̱ ońola nika, mulemlem ma ADN ba be̱nno̱ nde mwe dibongo la di so̱ṅtane̱le̱. ADN, nika ńe nde no̱k’a ńol’a moto ni salo buka ye̱se̱; ńe nde kalat’a longe̱ la moto ni bambe̱ mambo me̱se̱ ma longe̱ lao, nika ńe nde belongedi, besengedi, bede̱mo bao na nika.

DUTEA TE̱: Ye̱ke̱i te̱ Muweked’a nin no̱ki ADN ńa betańsedi a bi buka bato be̱se̱ ne̱ni mō̱ ńasu te̱ a wekabe̱no̱. Mulo̱ngedi David a ta a te̱nge̱ne̱ o kwala ná: “O wo̱si mba o dibum la yeye̱. Bewese bam be si ta wa idimbe̱. . . . Miso̱ mo̱ngo̱ ma ta me̱ne̱ mińa mam me̱se̱, mi ta mi tilabe̱ o kalat’ango̱.” (Myenge 139:13, 15, 16) Loba mo̱me̱ne̱ mō̱ nde a bi, mo̱ pe̱ nde a maso̱ṅtane̱ ná te̱ite̱i seto̱ buka te̱ ne̱ni di wekabe̱no̱, nde na mambo di kusino̱ o longe̱ lasu mena ma boli ná di be̱ pat’a moto jeno̱. Kana Loba mo̱me̱ne̱ mō̱ nde a bi biso̱ bwambwam, a bia pe̱ ne̱ni di wekabe̱no̱, nika e mabola biso̱ mbaki ná a maso̱ṅtane̱ biso̱ o me̱se̱.

David a kane̱ ná: “A Yehova, wa o mawasa mba, o bi pe̱ mba. O bi ja lam la wase na te̱me̱ lam la mo̱ń; o mapomane̱ so̱ jo̱nge̱le̱ lam etum wone̱. Ebanja to̱ eyala e titi o eyem’am, yena wa, a Yehova, o si se̱le̱no̱ bia.” (Myenge 139:1, 2, 4) O mbat’a nika, Yehova a bi besengedi basu ba njiba, “a bi pe̱ myano ma njiba mye̱se̱.” (1 Myango 28:9; 1 Samuel 16:6, 7) Nje ben bepasi be mabonde̱no̱ jombwea Loba e?

To̱ e be̱ nde ná di titi ná di bo̱le̱ pase̱le̱ mo̱nge̱le̱ na besengedi basu be̱se̱ ke̱ di makane̱ mo̱, Muweked’asu a si mombwa buka te̱ nje di mabolano̱, nde a maso̱ṅtane̱ pe̱ ońola nje di mabolano̱ nika. Omo̱ń a nika, a maso̱ṅtane̱ bwam bwena di mapulano̱ bola, to̱ e be̱ nde ná ngud’asu e si madie̱le̱ biso̱ o londise̱ mpuli ma mulema masu. Ye̱ke̱i te̱, kana Loba a de̱no̱ biso̱ ndolo o mulema, a be̱n ńo̱ngi​—nde a le̱le̱m pe̱​—o bia na so̱ṅtane̱ mo̱nge̱le̱ masu na nje ndolo e matute̱le̱no̱ biso̱ o bola.​—1 Yohane 4:7-10.

 Bibe̱l e mabola biso̱ mbaki ná

• “Miso̱ ma Sango [Yehova] me omo̱ń a bate̱m na sim, matoi mao pe̱ ma le̱ke̱m o beso̱so̱medi babu.”​—1 PETRO 3:12.

• Loba a kakane̱ ná: “Na malee̱ wa, na bīse̱ wa ngea wangame̱nno̱ dangwa; na mabola wa malea na jombwa wa na miso̱ mam.”​—MYENGE 32:8.

Mo̱ di bi te̱ ná Loba a maso̱ṅtane̱ bete̱medi na besengedi basu nika e mongwane̱ biso̱ o lembe̱ mitakisan e? Jombweye te̱ nje e po̱yedi Anna, ńe o Nijeria.” Mo̱ ná: “Bete̱medi bam be ta ngińa kańena na ta be̱ na baise̱ na mbame̱ne̱ nga ye muse̱ṅ o be̱ longe̱. Na ta nde mukusa, mbame̱ne̱ pe̱ nde na ta nombwea mun’am ńa muto nu ta o do̱kita, nu ta nu boa hydrocéphalie (madiba ma ta mo̱ jita o bo̱ngo̱), niponda pe̱ nde ba so̱ino̱ ná na be̱n pol’a ńambe ńa dibe̱, ná nangame̱n o domabe̱, tomba o radio, na o masin ma mabwe̱ no̱k’a diboa. Nika e ta mba ndutu jita o bia ná niponda mba ná nangano̱ o do̱kita, mun’am pe̱ e o do̱kita mulemlem.”

Nje yongwane̱ Anna o lembe̱ e? Mo̱ ná: “Na dutedi o bepasi ba Bibe̱l, ka yen ya Filipi 4:6, 7, e makwale̱ ná ‘musango ma Loba mwena mu buki dibie̱ le̱se̱ mu me̱nde̱ kombe̱ milema mańu na mo̱nge̱le̱ mańu.’ Ponda te̱ ná tano̱ no̱nge̱le̱ yen epasi, na ta nde na senga na mbame̱ne̱ ná na tingame̱ na Yehova, na ta ná bia ná a maso̱ṅtane̱ mba buka nje ná maso̱ṅtane̱no̱ mbame̱ne̱. Bonasango na bonańango ba mwemba ma Kriste̱n pe̱ bembe̱ mba jita.

“To̱ná ná diano̱ na manane̱ diboa, bete̱medi ba biso̱ na mun’am be tuko. Kana Yehova eno̱ biso̱ o mbasan, joko ná di si be̱ne̱ mo̱nge̱le̱ ma bobe ke̱ je oteten a mitakisan. Yakobo 5:11 a mabola biso̱ mbaki ná: ‘Di mabele̱ ba bena ba ta ba we̱lisane̱ ná babonam. Lo sengi ońola we̱lisane̱ la Hiob, le̱n pe̱ su lena Sango [Yehova] a tano̱ a boṅsane̱ mo̱; ebanja Sango [Yehova] a londi na bwam, a be̱n pe̱ na mulema ma ndedi.’” Yehova a so̱ṅtane̱ bete̱medi ba Hiob bwambwam, biso̱ pe̱ je ná di be̱ mbaki ná a maso̱ṅtane̱ bwambwam to̱ njika mitakisan di be̱nno̱.