Sango am na ńango am ba ta nde o ebas’a Katolik. Nde ponda bokono̱ o Bibe̱l ná dina la Loba le nde Yehova, babo̱ babane̱ ba timbi nde Mboṅ a Yehova ye ko̱di. Sango am ese̱le̱ ebol’a lule̱ la njimbid’a Yesu. O mulopo ma nika, a bolane̱ nde bia lao l’ebol’a karpenta o timbise̱ was’asu ńa bolongi Ndabo a Janea ńaboso o San Juan del Monte, ni maso̱be̱ o Manille, mundi munde̱ne̱ ma Filipino.

Ombusa yabe̱ lam o 1952, bayedi bam bokwe̱le̱ ba mambo ma mudī ma mweńa ba se̱le̱no̱ lee̱ batudu bam, ba bome bane̱i na ba bito balalo. O koka lam, sango am ongwane̱ mba o langa epas’a Bibe̱l ewo̱ buńa te̱, di ta pe̱ jokwa jita la kalat’asu. Ponda iwo̱ bayedi bam ba ta ba bele̱ baboledi b’ebondo na bonasango ba mabole̱ ebolo o Bete̱l o ja o mboa asu. Myango ba bonasango ba tano̱ ba langwea biso̱, mi boli ná mbia masu mu be̱ bonam mu kuse pe̱ jembame̱ mi tute̱le̱ pe̱ biso̱ be̱se̱ o we̱le̱ ebol’a dikalo o epol’a boso o longe̱ lasu.

Bayedi bam ba die̱le̱ mba eyembilan a bwam ya dube̱. Ombusa ponda ńango am ńandolo a bou, na mo̱ a wo̱. Biso̱ na sango am di botedi ebol’a paonia mwemba o 1971. Nde o mbu 1973 ke̱ na be̱n 20 mbu, sango am pe̱ a wedi. Bo̱lo̱ne̱ bayedi bam babane̱ di ńo̱si mba di boli pe̱ ná na be̱ eso̱diso̱di na muso̱lo̱ki. Nde dipita “la ngińa na lembam” di maso̱be̱ o Bibe̱l longwane̱ mba o bama na be̱ ske̱ o mbad’a mudī, na o mo̱nge̱le̱. (Bon. 6:19) Ponda to̱ ininga ombusa kwed’a sango am, nemedi ebol’a paonia ya tobotobo o etika ewo̱ ya Koron, o mundi ma Palawan.

Na po̱i o Koron ke̱ na be̱n 21 mbu. Kana na kokino̱ nde o mundi munde̱ne̱, na ta mańaka o je̱ne̱ ná mwaye mu si ta o bepolo be̱se̱, madiba ma ta ndutu o kusa ndio pe̱ i ta pasa. Kana bonasango ba si tano̱ ndongo, Na si ta na be̱ne̱ mwenj’ebolo ńe paonia to̱ mō̱, na ta so̱ na te̱ dikalo mbame̱ne̱ ponda iwo̱. Mo̱di maboso,  no̱nge̱le̱ mbia mam na mako̱m mam jita. Bulu na ta nombwa ngengeti o mo̱ń, miso̱di mi wa mba o miso̱. Na ta na pula jese̱le̱ ebol’am na timba o mboa.

Ponda na tano̱ muso̱lo̱ki, na ta na tele̱ye̱ Yehova mo̱nge̱le̱ mam na besengedi bam be̱se̱. Na ta no̱nge̱le̱ Byala be membe̱ na tano̱ na langa o Bibe̱l na o kalat’asu. Byala ba Myenge 19:15 be ta be po̱ mba o mo̱nge̱le̱ ponda ye̱se̱ Na so̱ṅtane̱ so̱ ná Yehova e ná a be̱ “dale lam na musunged’am” yete̱na na dutedi ońola mambo ma do̱lisane̱ mo̱ ka bebolo bao na bede̱mo bao. Njongo a Betatedi po̱ ni be̱n tema ná “Vous n’êtes jamais seul” a ńongwane̱ mba jita. Na langi mo̱ langa na langa. O mbadi po̱ te̱nge̱n, na ta nde mwemba na Yehova o ni ponda, nik’e boli mba epolo o kane̱, o jokwa, na dutea.

Na pomane̱ te̱se̱be̱ mutudu, ponda na po̱ino̱ o Koron. Bame̱ne̱ mō̱ nde na ta mutudu na ta so̱ nangame̱n tombise̱ ndongame̱n a teten a woki, ndongame̱n a dikalo, jokwa la kalati la mwemba name̱ne̱ pe̱ na Njongo a Betatedi na ta pe̱ na tombise̱ ekwal’a ntelele woki te̱. Nje e ta mbaki ye nde ná na si ta pe̱ na be̱ne̱ ponda be̱ muso̱lo̱ki!

Na bwane̱ ebol’am ya dikalo o Koron muńe̱nge̱—bokwe̱ Bibe̱l na mba bō̱ ba dubisabe̱. Nde mitakisan pe̱ mi ta. Ponda iwo̱, na ta nangame̱n dangwa epas’a buńa o mōnda e si be̱ mba bia owe̱ni na me̱nde̱no̱ nanga ke̱ na tunge̱. Mōnda ma mwemba na tano̱ mu ta nu be̱ne̱ jita la byondi besadi. E ta e pula ná na no̱nge bo̱lo̱ ba mote̱r o kata munja, o wala o be byondi to̱ na ne̱ni na si tano̱ na bia ńo̱i. To̱ na mi mitakisan me̱se̱, Yehova a tati mba a sue̱le̱ pe̱ mba. na ponda na so̱ṅtane̱ ná Yehova a ta a boṅsane̱ mba ońola mitakisan minde̱ne̱ o bebolo bam bepe̱pe̱.

O mbu 1978, Na ta na lomabe̱ o Papuasia Guinea ńa peńa, o pongo a Australie. Papuasia Guinea ńa peńa ńe nde ekombo e be̱n midongo jita ńe bonde̱ne̱ be̱be̱ na dime̱ne̱ la Pańa. Na ńaki o je̱ne̱ ná Iodun la babo lolalo lo maje̱ oten lo mato̱po̱ buka 800 ba leme̱. Nje ye bwam ye nde ná, bato jita ba ta ba bia to̱po̱ Pidgin ńa Melanesia, ni mabelabe̱ ná Tok Pisin.

Ońola pambo a ponda po̱, na ta na lomabe̱ o mwemba mō̱ ma inglisi mwe o Port Moresby, mundi maboso ma y’ekombo. Nde ombusa ponda nalo o mwemba ma Tok Pisin nokwa pe̱ o to̱po̱ y’eyeme̱. Na ta na bolane̱ nje nokono̱ o dikalo. Nika ńongwane̱ mba o pomane̱ bia to̱po̱ y’eyeme̱. Nik’e s’indi na we̱li tombise̱ ekwal’a ntelele na Tok Pisin. Na ta mańaka jita ná ke̱ na si po̱i mbu mō̱ o Papuasia Guinea ńa peńa na lomabe̱ o be̱ muboled’a ebondo ońola myemba ma Tok Pisin mi ta o jita la mindi minde̱ne̱.

Kana myemba mi tano̱ mi po̱to̱ne̱ jita na ta nangame̱n te̱se̱ jita la mako̱to̱ne̱ masadi, na ta pe̱ nangame̱n wala o lo̱ndo̱ ngedi jita. O bebotedi na ta na senga eso̱diso̱di ebanja na ta nde o mwe̱n ekombo—wuma bato ba mato̱po̱no̱ eyeme̱ na si bino̱, ba be̱ne̱ pe̱ bede̱mo na si ko̱lo̱ngo̱ne̱no̱. Na si ta na we̱le̱ jasumwe̱ o  mwemba mō̱ wala o mune̱ na mutoa ońola njo̱m a midongo na ngea bobe na ta so̱ nde nangame̱n bolane̱ avion be̱be̱ na woki te̱. Ponda iwo̱, mbame̱ne̱ mō̱ nde na ta na no̱ngo̱ ndio na son a avion po̱ ni si ta pe̱ bwam, ma malo̱ndo̱ ma ta mabwese̱ mba bo̱ngo̱ ka o ponda na tano̱ nala o lo̱ndo̱ na bo̱lo̱ ba mote̱r!

Ngus’a bato nde i ta i be̱ne̱ telefon, na ta so̱ nde na lomea myemba maleta. Ngedi iwo̱, na ta na tunge̱ o mi myemba obiana maleta mam ma mapo̱. Na ta so̱ nde na baise̱ bato ba mundi owe̱ni Mboṅ a Yehova yeno̱. Nde ponda ye̱se̱ na ta na so̱ bonasango bekasedi babu ba muyao na ndolo be ta be bola ná no̱nge̱le̱ ońola nje na mapo̱ngo̱no̱ mi miwe̱n me̱se̱ Yehova a sue̱le̱ mba o mbadi jita, na bati pe̱ sisea be̱be̱ na mo̱.

O ndongame̱n am ńaboso nukedino̱ o eyondi e mabelabe̱ ná Bougainville, ba baedi bō̱ ba sisedi mba be̱be̱, na muyao ba baise̱ ná “O memba biso̱ e?” Na mba no̱nge̱le̱ ná na te̱ye̱ babo̱ dikalo ponda na po̱ino̱ nged’a boso o Port Moresby. Na ta na botea jokwa la Bibe̱l na babo̱ denge̱ na mabola munasango mō̱ ńa mu mundi di jokwa ná alane̱ mo̱ oboso. Babo̱ babane̱ ba ta ba madubisabe̱ bonam bō̱ bo oteten a jita la mi na kusino̱, etum a mibu milalo na tombise̱no̱ o Papuasia Guinea ńa peńa!

Obiana na masumwe̱ o Koron o 1978, na ta na bia mudo̱led’a munańango mō̱ nu belabe̱ ná Adel. Ńena nu ta nu bola mo̱me̱ne̱ mususu o ebol’a Yehova a ta paonia ńa pond’a mususu ke̱ a mabongwa pe̱ bana bao baba Samuel na Shirley Nde o mulemlem ma ponda pe̱ ombwea ńango ao nu ta nu mádune̱. O Emiase̱le̱ 1981 na timbi o Filipine o ba Adel. Ombusa diba lasu, di boli ebol’a paonia ya pond’a mususu jombwea pe̱ mbia mwemba.

To̱ ná na tano̱ na be̱ne̱ mbia, o 1983, Na lomabe̱ pe̱te̱ o be̱ paonia ńa tobotobo o eyond’a Linapacan, o mindi ma Palawan. Mbia mwe̱se̱ mwasumwe̱ so̱ o wala o y’etika owe̱ni Mboṅ a Yehova to̱ po̱ e si tano̱. Ńango a Adel a wedi lambo ka mbu mō̱ ombusa ponda to̱ na nika, di bengi nde walane̱ ebol’asu ya dikalo oboso, yena yongwane̱ biso̱ o lembe̱ ni ndutu. Di botedi so̱ mokwa ma Bibe̱l jita o Linapacan mena ma pomane̱ o ńake̱ e ta so̱ e nipula biso̱ son a Ndabo a Janea. Biso̱ me̱ne̱ di longi so̱ po̱. Mbu milalo buka te̱ ombusa po̱ lasu di ta muńe̱nge̱ jita o je̱ne̱ 110 la bato bukedi o jo̱nge̱le̱ la kwed’a Yesu, jita labu di dubisabe̱ ombusa ponda.

O mbu1986, na lomabe̱ o eyond’a Kulion owe̱ni bato ba maboe̱ mulo̱ngo̱ ba tano̱ jita. Ombusa nika Adel pe̱ a te̱se̱be̱ paonia ńa tobotobo. O bebotedi di ta di bwa bo̱ngo̱ o te̱ye̱ bato bena mulo̱ngo̱ mu ńamse̱no̱ boso dikalo. Nde bonasango ba y’eyondi ba boli biso̱ mbaki ná bato bena ba be̱n di diboa ba kusi myanga, na ná diboa labu di si matombea pe̱ jita. Bō̱ babu ba mukea o ndongame̱n omboa munańango mō̱. Di si ta pe̱ di bwa bo̱ngo̱ o te̱ye̱ ba bato dikalo, nik’e ta pe̱ lambo la bwam jita o langwea  ba bato, bena ba ta be̱ne̱ biana Loba na bato ba caki nde babo̱, dipita Bibe̱l e mabolano̱ biso̱. Nik’e ta e bwesane̱ muńe̱nge̱ o je̱ne̱ ná bato bena ba maboe̱ o di dime̱ne̱ be muńe̱nge̱ o bia ná buńa bō̱ ba me̱nde̱ kusa ja la bwam la ke̱nge̱nge̱ .—Luke 5:12, 13.

Nje e boli ná bana basu ba ko̱lo̱ngo̱ne̱ longe̱ o Kulion e? Biso̱ na Adel di bele̱ beso̱mbe̱ ba bonańango beba ba Koron ná be bole ebolo na biso̱ ná bana basu ba we̱le̱ be̱ne̱ mindenge ma bwam. Samuel, Shirley, na ba bonańango baba ba ta muńe̱nge̱ o te̱ dikalo di matongwe̱ na babo̱me̱ne̱ ba ta bokwa na bana jita, biso̱ na Adel pe̱ jokwa na bayedi babu. Mbale̱ ńe nde ná, di ta di po̱ o dikala lena di tano̱ di tombise̱ mokwa ma 11 mbia. Nik’e s’indi, mokwa ma Bibe̱l di tano̱ di tombise̱ ma botedi ńaka kańena di we̱li boka mwemba ma peńa!

O bebotedi, mbame̱ne̱ mō̱ nde na ta mutudu o wa wuma ye̱se̱. Mukanjo m’ebolo mu baise̱ so̱ mba ná na die̱le̱ ndongame̱n a woki te̱ ońola bate̱ dikalo lo̱mbi be o Kulion na bole pe̱ mulemlem ońola bate̱ dikalo dibua be o mundi nusadi mu belabe̱ ná Marily, mwena mu po̱ti etum a awa ilalo ya lo̱ndo̱ na bo̱lo̱. Ombusa yi ndongame̱n mbia mwasu mwe̱se̱, mu ta mu dangwa di lo̱ndo̱ la bwaba oteten a mundi mu be̱n midongo o wala die̱le̱ mokwa ma Bibe̱l o mundi musadi mu belabe̱ ná Halsey.

O sukan, bato jita ba kasi mbale̱ o Marily na o Halsey kańena di longi Mandabo ma Janea o be bepolo bebane̱. Kapo̱ ka o Linapacan, bonasango na mako̱m ma mbale̱ nde ba wan belongisan ba bola pe̱ ebolo. Ndabo a Janea ńa Marily e wusa kasa 200 bato e ta pe̱ ńai ni matindabe̱ kańena di wusa tombise̱ mako̱to̱ne̱ oten.

O mbu 1993 ponda bana ba kokino̱, biso̱ na Adel di botedi ebol’ebondo o Filipine. N’ukedi o Esukul’a belongedi ońola ebol’a Janea ná na longabe̱ o be̱ mulēdi ońola y’esukulu. Na ta nde e̱ne̱ ná na si ta na dongame̱n o be̱ mulēdi, nde Adel a ta nde embe̱ mba ponda ye̱se̱ o̱nge̱le̱  mba ná Yehova a me̱nde̱ bola mba ngińa o bola y’ebol’a peńa. (Fili. 4:13) Adel a ta nde a kwala nje a bino̱ ebanja a ta nde a bola ebol’ao owas’a diboa.

O 2006 ke̱ ne mulēdi, ba so̱ne̱ Adel diboa la Parkinson. Di ta di ńo̱sea! Na baise̱no̱ Adel nga je á jembe̱ ebol’asu ná na we̱le̱ jombwea mo̱, alabe̱ nde ná: “Son wasea mba do̱kita lena le ná longwane̱ mba na diboa lam na bi ná Yehova a me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ o walane̱ ebol’asu oboso.” Etum a mbu mutoba mi bupe̱, Adel a bengi bolea Yehova e si be̱ to̱kisane̱. Ponda a si we̱lino̱ pe̱ dangwa, a ta nde a te̱ dikalo o ebamban ao. Ponda e timbino̱ be̱ mo̱ ndutu ná a to̱pe a ta nde a bola malabe̱ o ndongame̱n na eyal’ewo̱ to̱ beba. Ponda ye̱se̱ Adel a kusi mye̱ndi ma musesako ońola eyembilan ao ya bwam ya titimbe̱ nate̱na ponda a wedino̱ o 2013. Na tombise̱ buka 30 ma mbu na Adel, mwenj’am ńa jemea na ńa ndolo, ponda a wedino̱, ndut’a mulema n’eso̱diso̱di ba bati pe̱te̱ ńo̱so̱ mba.

Adel a ta a pula ná nalane̱ ebol’am oboso, Na boli so̱ nde nika. Na ta na walame̱ne̱ o ebol’am nika ńongwane̱ mba o lembe̱ be̱ la muso̱lo̱ki. Botea 2014 nate̱na 2017, na ta na lomabe̱ o pe̱pe̱le̱ myemba mi mato̱pe̱ Tagalog o bekombo owe̱ni ebolo e tano̱ owas’a mwekan. Ombusa nika na pe̱pe̱le̱ myemba ma eyem’a Tagalog o Taiwan, o Amerika, na o Kanada. o 2019, na die̱le̱ Esukul’a bate̱ dikalo la Janea na eyem’a Inglisi o India na o Thailand. Na bo muńe̱nge̱ jita o bebolo be̱se̱. Muńe̱nge̱ mam mu buki me̱se̱ mwe nde ke̱ ne mususu o ebol’a Yehova

O ebol’am ya peńa te̱, na ta na to̱ndo̱ bonasango na bonańango na tano̱ na dongame̱ne̱, kańena dia babo̱ di si ta bu to̱ son. O ni ńai a ponda noko o lakisane̱ Yehova na bam bam, a sue̱le̱ pe̱ mba ponda ye̱se̱, nika ńongwane̱ pe̱ mba o kasa na mulema mwe̱se̱ mawengisan me̱se̱ mena ma po̱i o longe̱ lam we̱nge̱ ne nde paonia ńa tobotobo o Filipino. Ne bwam o mwemba mam ma peńa mwena mu timbi be̱ mbia mu masue̱le̱ na jombwea pe̱ mba. Ne pe̱ muńe̱nge̱ ońola Samuel na Shirley bena be o jembilane̱ dube̱ la ńango abu.—3 Yohane 4.

E, na kusi mitakisan jita o longe̱ lam, mō̱ mao mi ta nde, je̱ne̱ munj’am ńandolo a mataka a wo̱ pe̱ na diboa la ngińa. Na ta pe̱ nangame̱n ko̱lo̱ngo̱ne̱ jita la bete̱medi ba peńa nde ne̱n ná Yehova a titi “etum na to̱ mō̱ ńasu.” (Bebolo 17:27) “Dia la Yehova di si wuto” o jongwane̱ baboledi bao, to̱ o betika (Yes 59:1) Yehova, Dale lam, a ta na mba o longe̱ lam le̱se̱. Na matimbise̱le̱ mo̱ masoma jita. To̱ buńa na si ta muso̱lo̱ki.