1. Njika m’bē̱ Yehova a bake̱no̱ bayedi e?

YEHOVA a weki mom’a boso na mut’a boso na ńo̱ng’a be̱ne̱ bana. Bibe̱l e te̱nge̱n ke̱ e makwala ná: “Bana be nde sango la Yehova.” (Mye. 127:3) Nje nika e mapulano̱ kwala e? Dutea ná diko̱m lo̱ngo̱ la batabata di baise̱ wa ná o kombe̱ye̱ mo̱ eyek’a mo̱ni. Ne̱ni o me̱nde̱no̱ senga e? Ye̱ke̱i te̱, nika e me̱nde̱ nde be̱ wa edube ende̱ne̱ o bia ná a lakisane̱ wa. Nde we ná o baise̱ na wame̱ne̱ ne̱ni o me̱nde̱no̱ kombe̱ ninka eyek’a mo̱ni. Yehova, diko̱m lasu la batabata, a boli bayedi lambo bangame̱nno̱ jombwea lena le tiki buka mo̱ni. A bake̱ babo̱ m’bē̱ ma jombwea ja la bwam na bonam ba bana babu.

2. Njika myuedi di me̱nde̱no̱ jombwea e?

² Nja ńangame̱n domse̱ nga babaedi ba maya bana na njika ponda ba mabolano̱ nika e? Nje pe̱ bayedi bangame̱nno̱ bola o jongwane̱ bana babu o be̱ bonam o longe̱ e? Jombweye bete̱sedi bō̱ b’Eyal’a Loba bena be ná bongwane̱ babaedi be kriste̱n ná ba no̱nge bedomsedi be dibie̱.

3. (a) Nja ńangame̱n domse̱ nga babaedi ba maya bana e? (b) Njika bete̱sedi ba Bibe̱l mako̱m ma babaedi na mbia ba s’angame̱nno̱ dimbea e?

³ O bekombo bō̱, ba mengane̱ babaedi ba peńa ná ba pomane̱ be̱ne̱ bana. Mbia mabu, mako̱m to̱ beko̱lo̱ngo̱n be ná ba ńakisane̱ babo̱ ná ba pomane̱ bola nika. Jethro, munasango mō̱ o Asia mo̱ ná, “O mwemba, bō̱ bena ba  be̱n bana ba mańakisane̱ babaedi bena ba si be̱n bana ná ba boteye yadi.” Jeffrey, munasango nupe̱pe̱ o Asia mo̱ ná, “Bō̱ ba malangwea babaedi ba si be̱n bana ná ba si me̱nde̱ be̱ne̱ to̱ moto o jombwea babo̱ o bodun babu.” Nde, babaedi mo̱me̱ne̱ nde bangame̱n domse̱ nga ba mabe̱ne̱ bana to̱ ke̱m. Babo̱ nde bangame̱n domse̱; m’bē̱ mabu mu. (Gal. 6:5.) Ye mbale̱ ná mako̱m na mbia be nde pula ná babaedi ba peńa ba be̱ bonam. Nde bato be̱se̱ bangame̱n so̱ṅtane̱ ná bedomsedi ba be̱ne̱ bana to̱ ke̱m be mombwea nde babaedi.​—1 Tes. 4:11.

4-5. Njika mato̱ti maba bewande̱ bangame̱nno̱ kwalea e, njika ponda pe̱ bangame̱nno̱ kwalea mo̱ e? Bola beteledi.

⁴ Babaedi bena ba mapule̱ be̱ne̱ bana bangame̱n kwalea myuedi miba ma mweńa: Maboso, njika ponda ba mapulano̱ be̱ne̱ bana e? Mi londe̱ miba, bana baninga ba mapulano̱ be̱ne̱ e? Njika ponda babaedi bangame̱nno̱ kwalea nika e? Ońola nje pe̱ ma mato̱ti maba meno̱ mweńa jita e?

⁵ O ngedi jita, e do̱li ná bewande̱ be kwaleye to̱ti la bana obiana be mabane̱. Ońola nje e? Ońolana ye mweńa jita ná babo̱ babane̱ ba be̱ jo̱nge̱le̱ diwo̱ o di to̱ti. E me̱nde̱ pe̱ pula ná bombweye nga bā be̱be̱ ońola mu m’bē̱ to̱ ke̱m. Ombusa diba labu, babaedi bō̱ ba domse̱ o jenge̱le̱ mbu mō̱ o bosadi bwe̱se̱ to̱ miba obiana ba mabe̱ne̱ bana, ońolana be̱ la bayedi di mabaise̱ ponda na ngudi jita. Ba me̱ne̱ ná bola la nika di mabola babo̱ ponda o sikime̱ye̱ longe̱ labu la diba na sisane̱le̱ pe̱ be̱be̱.​—Efe. 5:33.

6. Nje babaedi bō̱ ba domse̱no̱ nika jeno̱ o pond’a bobe e?

⁶ Kriste̱n ipe̱pe̱ i po̱si nde o jembilane̱ bana ba Noa ba bome balalo na bito babu. Ba babaedi balalo ba si yai bana dibokime̱ne̱. (Bbot. 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Pet. 2:5) Yesu a kobisane̱ pond’asu na “mińa ma Noa,” penda to̱ po̱ pe̱ e titi ná je nde o “pond’a bobe.” (Mat. 24:37; 2 Tim. 3:1) Ońola nika nde babaedi bō̱ ba domse̱no̱ ná ba si mapula be̱ne̱ bana tatan ná ba we̱le̱ bola babo̱me̱ne̱ mususu o ebol’a dikalo.

7. Ne̱ni bete̱sedi ba Bibe̱l be o Lukas 14:28, 29 na o Minia 21:5 be mongwane̱no̱ babaedi e?

⁷ Niponda ńena babaedi beno̱ o no̱ngo̱ bedomsedi nga ba mabe̱ne̱ bana, na baninga pe̱ ba mabe̱ne̱no̱, babaedi be  dibie̱ ba ‘madutea mususedi’ ma nika. (Langa Lukas 14:28, 29.) Bayedi bena ba kokise̱ bana ba mabamse̱ ná nika e mabaise̱ mo̱ni eyeka, nde e baise̱ pe̱ ponda na ngudi jita. Ye so̱ mweńa ná babaedi bombweye myuedi ka: ‘Mo̱ biso̱ babane̱ jangame̱n bola ebolo o jandea mbia masu mambo ma mapule̱ mo̱ e? Mo̱ je jo̱nge̱le̱ diwo̱ jombwea “mambo ma mapule̱” mbia masu e? Yete̱na biso̱ babane̱ jangame̱n bola ebolo, nja nu me̱nde̱ jombweye̱ bana e? Nja nu me̱nde̱ jokwe̱le̱ babo̱ nje bola na nje ba s’angame̱nno̱ bola e?’ Babaedi bena ba makwaleye̱ min myuedi o pī ba mawe̱le̱ o ebolo byala ba Minia 21:5.​—Langa.

8. Njika mitakisan bayedi bangame̱nno̱ buka e, nje pe̱ mome ńe ndolo a mabolano̱ e?

⁸ Muna a be̱n ńo̱ng’a kusane̱ sango na ńango ponda na ngudi. Babaedi ba be̱n so̱ te̱ bana bena ba si po̱to̱ne̱ o mimbu, e me̱nde̱ be̱ babo̱ ndutu o jombwea muna te̱ ka nje te̱ yangame̱nno̱. Bayedi bō̱ bena ba ta ba be̱ne̱ bana basadi jita bembi na mbale̱ ná ba ta bepame̱ eyeka. Ńango a bana e ná a wo̱lo̱ ponda ye̱se̱. E ná a wo̱lo̱ kańena a si be̱ne̱ pe̱ ngudi o jokwa, o kane̱ na te̱ pe̱ dikalo ponda ye̱se̱. Ewe̱nji epe̱pe̱ ye nde ná a we̱le̱ be̱ epe̱ńe̱ o ndongame̱n a mwemba na tombwane̱ pe̱ mo̱. O ka ye̱se̱, mome ńe ndolo, a me̱nde̱ bola nje eno̱ ná a we̱le̱ bola o jombwea bana o ndongame̱n na o mboa ná a sue̱le̱ munj’ao. K’eyembilan, e ná ongwane̱ mo̱ o bola bebolo ba mboa. A me̱nde̱ pe̱ we̱ na ngińa ná mbia mao mu be̱ne̱ jowe̱ la ndabo a mbia woki te̱. Angame̱n pe̱ busa o dikalo ponda ye̱se̱ na mbia mao.

9-10. Nje bayedi bangame̱nno̱ bola o jongwane̱ bana babu e?

⁹ Njika mambo mō̱ mena bayedi beno̱ ná ba bola o jongwane̱ bana babu o jokwa to̱ndo̱ Yehova e? Ne̱ni beno̱ ná ba tata bana babu na mbeu a ńolo ya nin was’a bobe e? Jombweye matanga mō̱ mena bayedi beno̱ ná ba po̱ngo̱.

¹⁰ Kane̱ ná o kuse jongwane̱ la Yehova. Maka eyembilan a Manoa na munj’ao bena ba timbi bayedi ba Simson. Ponda Manoa a so̱ino̱ ná mo̱ na munj’ao ba mala be̱ne̱ muna, a baise̱ Yehova ná a lee̱ babo̱ ne̱ni kokise̱ mun’abu.

11. Ne̱ni bayedi beno̱ ná bembilane̱ eyembilan a Manoa ye o Bakaisedi 13:8 e?

¹¹ Nihad na Alma bena be o Bosnia na Hersegovina, boko n’eyembilan a Manoa. Bā ná: “Ka Manoa, di baise̱ Yehova ná a lee̱ biso̱ ne̱ni be̱ bayedi ba bwam.  Yehova Loba alabe̱ pe̱ mika masu o mbadi jita​—tongwea na Bibe̱l, kalati i se̱medi o Bibe̱l, ndongame̱n a mwemba na mako̱to̱ne̱.”​—Langa Bakaisedi 13:8.

12. Njika eyembilan Yose̱f na Maria ba die̱le̱no̱ bana babu e?

¹² Be̱ eyembilan a bwam. Nje o makwalano̱ ye mweńa; nde nje o mabolano̱ e be̱n ngińa jita omo̱ń a bana bo̱ngo̱. Je ná di be̱ mbaki ná Yose̱f na Maria ba ta nde byembilan ba bwam ońola bana babu be̱se̱, na ońola Yesu pe̱. Yose̱f a ta be̱ a bola ebolo na ngińa o sombwea mbia mao. O mbat’a nika, a tute̱le̱ pe̱ mbia mao o to̱ndo̱ mambo ma mudī. (Ndim. 4:9, 10) To̱ná Mbenda e si tano̱ e ńakisane̱ Yose̱f o walane̱ mbia mao o Yerusalem “mbu te̱” o bolise̱ Pasa, a boli nika. (Lukas 2:41, 42) Yen ebe basango ba mbia bō̱ ba pond’ao ba ta nde be̱ne̱ ná walane̱ la mbia mwe̱se̱ o lo̱ndo̱ le ndutu, di mano̱ngo̱ pe̱ ponda na mo̱ni jita. Nde Yose̱f a ta a to̱ndo̱ mambo ma mudī, okwe̱le̱ pe̱ bana bao o bola mulemlem. Maria pe̱ a ta a bia Betiledi bwam. Ye̱ke̱i te̱ a lee̱ bana bao o to̱ndo̱ Eyal’a Loba tongwea na byala bao na bebolo bao.

13. Ne̱ni bayedi bō̱ ba bupe̱no̱ eyembilan a Yose̱f na Maria e?

¹³ Nihad na Alma di se̱le̱no̱ kwalea, ba wasi o bupe̱ eyembilan a Yose̱f na Maria. Ne̱ni nika ńongwane̱no̱ babo̱ o lee̱ mun’abu ńa mome o to̱ndo̱ na bolea Loba e? Bā ná, “Tongwea na mbad’asu ńa die̱le̱ longe̱, di keki lee̱ mun’asu ńa mome ná ye muse̱ṅ o die̱le̱ longe̱ bupisane̱ bete̱sedi ba Yehova.” Nihad a bati ná, “Be̱ pat’a moto o mapulano̱ ná mun’ango̱ a be̱.”

14. Ońola nje bayedi bangame̱nno̱ bia ba nja be mako̱m ma bana babu e?

¹⁴ Ongwane̱ bana bo̱ngo̱ o po̱so̱ mako̱m ma bwam. Bayedi babane̱ bangame̱n bia ba nja be mako̱m ma bana babu na nje pe̱ ba mabolano̱. Nika e mapula kwala ná bayedi bangame̱n pe̱ bia ba nja bana babu ba makwalisane̱no̱ o milongwa ma internet na o telefon abu. Ma mako̱m me ná ma be̱ne̱ ngińa omo̱ń a dutea labu na beboledi babu.​—1 Kor. 15:33.

15. Nje bayedi beno̱ ná bokwa n’eyembilan a Jessie e?

¹⁵ Nje bayedi beno̱ ná ba bola yete̱na ba si bi bolane̱ o̱rdinate̱r to̱ telefon e? Jessie, sango a bana mō̱ o Filipino mo̱ ná: “Di si bi bolane̱ telefon to̱ tafe̱l ndongo. Nde nika e s’eki biso̱ ná di si lee̱ bana basu ne̱ni samba mbeu a ńolo yeno̱ ná i wana.” Jessie a si bangane̱ bana bao ná ba bolane̱ be belongisan ońolana mo̱ a si bi bolane̱ mo̱. Mo̱ ná: “Na matute̱le̱ bana bam ná ba bolane̱ mo̱ o jokwa eyem’a peńa, o boṅsane̱ ndongame̱n na langa Bibe̱l buńa te̱.” Yete̱na bińo̱ le nde bayedi, mo̱ lo málanga na kwalea na bana bańu ońola nje ye o dongo la “Bekoke̱le̱” o jw.org^® jombwea mbad’a bwam ńa bolane̱ be belongisan ke̱ ba matila mye̱ndi to̱ we̱le̱ maduta o internet e? Mo̱ wombo na babo̱ sinima Nja nu maneye̱​—Wa nga belongisan bo̱ngo̱ e? na Bolane̱ milongwa ma bekwali o Internet na dibie̱ e? * Ye ná yongwane̱ jita o lee̱ bana bo̱ngo̱ ne̱ni bolane̱ belongisan na dibie̱.​—Min. 13:20.

16. Nje jita la bayedi ba bolino̱ e, njika bepuma pe̱ nika e yaino̱ e?

¹⁶ Bayedi jita ba mawe̱ ná bana babu ba tombise̱ ponda na baboledi ba Loba bena be byembilan ba bwam. K’eyembilan, N’Déni na Bomine, bayedi bō̱ ba  Kot Divoar, ba ta ba ko̱lo̱ngo̱ne̱ jese̱ muboled’ebondo ombo’abu. N’Déni mo̱ ná: “Nika ńongwane̱ mun’asu ńa mome jita. A botedi ebol’a paonia, tatan ā nde mongwaned’a muboled’ebondo.” Mo̱ we ná o bola ná bana bo̱ngo̱ ba be̱ne̱ yin ńai a mindenge e?

17-18. Njika ponda bayedi bangame̱nno̱ botea longa bana babu e?

¹⁷ Botea longa bana ke̱ ba dia ba salo. Ye jita la muse̱ṅ ná bayedi ba pomane̱ botea longa bana babu. (Min. 22:6) Ombwea Timoteo ńena nu timbi be̱ mundenge ma lo̱ndo̱ ma ńamuloloma Paulo ponda a kokino̱. Ńango a Timoteo, Eunike na ńango ńa mbambe̱ Lois ba longi mo̱ botea “mūtu.”​—2 Tim. 1:5; 3:15.

¹⁸ Bayedi bape̱pe̱ o Kot Divoar, Jean-Claude na Peace, ba we̱li kokise̱ bana babu mutoba be̱se̱ o to̱ndo̱ na bolea pe̱ Yehova. Nje yongwane̱ babo̱ o tongwe̱le̱ e? Ba bupe̱ nde eyembilan a Eunike na Lois. Bā ná, “Di yikiye̱ bana basu Eyal’a Loba botea mūtu, son a ponda ombusa babo̱ yabe̱.”​—Ndim. 6:6, 7.

19. Nje yikiye̱ la bana bo̱ngo̱ Eyal’a Loba di mapulano̱ kwala e?

¹⁹ Nje “yikiye̱” la bana bo̱ngo̱ Eyal’a Yehova di mapulano̱ kwala e? “Yikiye̱” nika ńe nde “lee̱ na timba o be belēdi ngedi jita.” Ná ba bole nika, bayedi bangame̱n tombise̱ ponda jita na bana babu. Ponda iwo̱ nika ńe ná e takise̱ babo̱ ná ba lee̱ bana lambo diwo̱ ngedi na ngedi. Nde, bayedi bangame̱n nde keka je̱ne̱ nika k’epolo ba be̱nno̱ o jongwane̱ bana babu ná ba so̱ṅtane̱ Eyal’a Loba na we̱le̱ pe̱ mo̱ o ebolo.

20. Teleye̱ ońola nje Myenge 127:4 mweno̱ ná mombwea kokise̱ la bana.

²⁰ Bia bana bo̱ngo̱ bwam. Mwenge 127 mu makobisane̱ bana na nke̱ti. (Langa Myenge 127:4.) Ka nje te̱ nke̱ti meno̱ ná mi po̱ngo̱be̱ na belongisan be diwengisan, mi be̱ne̱ pe̱ mite̱ me diwengisan, nika pe̱ nde muna te̱ eno̱ diwengisan na nupe̱pe̱. Bayedi bangame̱n so̱ bia ne̱ni longa mun’abu te̱. Bayedi bō̱ o Israel ńa we̱nge̱ bena ba tongwe̱le̱ o kokise̱ bana babu baba be o boleye̱ Yehova ba malangwa nje yongwane̱ babo̱, bā ná, “Di  ta nde jokwa na bana basu, moto te̱ yao epasi.” Ye mbale̱ ná sango a mbia te̱ nde angame̱n o domse̱ nga ni mbad’a bola ńe mweńa to̱ ńe ná e we̱le̱ bolane̱.

21. Njika jongwane̱ bayedi beno̱ ná bengane̱ Yehova e?

²¹ Ponda iwo̱, bayedi be ná be̱ne̱ ná ye ndutu jita o lee̱ bana babu, nde bana be nde jabea la Yehova. E pe̱ be̱be̱ o jongwane̱ ponda ye̱se̱. A le̱le̱me̱ o senga mika ma bayedi. A malabe̱ pe̱ mika mabu tongwea na Bibe̱l, kalat’asu, n’eyembilan a bwam na malea ma bayedi bape̱pe̱ bou o mwemba.

22. Njika mambo ma peti bwam bayedi beno̱ ná ba bola bana babu e?

²² Bato bō̱ ba makwala ná e mapula 20 ma mbu o kokise̱ muna, nde bayedi ba si membe̱ o be̱ bayedi to̱ buńa. Oteten a mambo ma bwam me̱se̱ beno̱ ná ba bola bana babu, o be̱n ndolo, ponda na belongedi be se̱medi o Bibe̱l. Muna te̱ a makasa be belongedi o mbadi ńe diwengisan. Nde, jita la ba bena ba kokisabe̱ na bayedi ba ta ba to̱ndo̱ Yehova, ba makwala nde ka Joanna Mae, munańango mō̱ o Asia ná: “Nombo te̱ belongedi na kusane̱no̱ bayedi bam, ne masoma jita ná bokwe̱le̱ mba na lee̱ pe̱ mba o to̱ndo̱ Yehova. Ba si boli mba longe̱ buka te̱, ba boli nde mba longe̱ di be̱n janda.” (Min. 23:24, 25) Lodun la bonasango na bonańango pe̱ le ná lo kwala mulemlem.