1-2. (a) O njika mbadi Satan a mawo̱ndo̱no̱ bato e? (b) Nje di me̱nde̱no̱ jombwea o din jokwa e?

SATAN, “sango a lobango,” a wo̱ndi bato botea o pond’a Adam na Eva. (Yohane 8: 44) Mpoṅ mao mō̱ mi bambe̱ belēdi be si te̱nge̱n jombwea kwedi name̱ne̱ pe̱ na longe̱ ombusa kwedi. Be belēdi nde be eyot’a jita la beboledi be lań na dubadubane̱. Nika e mabola ná bonasango na bonańango asu bō̱ ‘bane ewe̱nji ońola dube̱’ ke̱ moto a wedi o mbia mabu to̱ o wuma ba majano̱.​—Yuda 3.

² Yete̱na o be̱n ninka makekisan, nje ye ná yongwane̱ wa o tika be̱ jemea kana o bino̱ nje Bibe̱l e mokwe̱le̱no̱ jombwea kwedi e? (Efe. 6:11) Ne̱ni weno̱ ná o lo̱ko̱ na jembe̱ pe̱ munasango beno̱ o ńakisane̱ ná a no̱nge dongo o beboledi Loba a si do̱lisane̱no̱ e? Din jokwa di me̱nde̱ kwalea ne̱ni Yehova a mongwane̱no̱ biso̱. Di se̱le̱ jombwea nje Bibe̱l e makwalano̱ jombwea kwedi.

3. Nje mpoṅ maboso mu wanno̱ e?

³ Loba a si ta a pula ná bato ba wo̱. Nde ná Adam na Eva ba be̱ longe̱ o bwindea, ba ta bangame̱n sengane̱ Yehova, ńena nu boli babo̱ byanedi be wam ná: “Bwele ba dibie̱ la bwam na la bobe o si da mo̱: ebanja buńa o madano̱ mo̱ o mawo̱.” (Bbot. 2:16, 17) Denge̱ Satan a mawana ńolo. A kwalisane̱ Eva tongwea na ńama-bwaba ná: “Lo si mawo̱ tomtom.” Nje ye ndutu ye nde ná Eva a dube̱ nde mu mpoṅ, na mo̱ a da epuma. Ombusa ponda, mom’ao pe̱ a da mo̱. (Bbot. 3:4, 6) Nika nde bobe na kwedi ba botedino̱.​—Rom. 5:12.

4-5. Ne̱ni Satan a mabengano̱ wo̱ndo̱ bato e?

 ⁴ Adam na Eva ba wedi, ka nje te̱ Loba a tano̱ a kwala. Nde Satan alane̱ mpoṅ mao jombwea kwedi oboso. Ombusa ponda a wana mpoṅ mipe̱pe̱. Mpoṅ mō̱ mwe nde ná ńolo nde e mawo̱, mudī mu si mawo̱ mu mabenga be̱ longe̱ o wuma ipe̱pe̱. Ńai na ńai a mo̱nge̱le̱ mena ma tingame̱ o mu mpoṅ mō̱ me̱ne̱ ma wo̱ndi bato jita nate̱na nin we̱nge̱.​—1 Tim. 4:1.

⁵ Ońola nje ninka jita la bato ba wo̱ndo̱be̱no̱ e? Satan a bi sese kwedi e mawanano̱, na nika nde a matombwane̱no̱ o wo̱ndo̱ bato. Kana di wekabe̱no̱ ná di be̱ longe̱ o bwindea, di si mapula wo̱. (Mul. 3:11) Kwedi ńe nde biso̱ musingedi.​—1 Kor. 15:26.

6-7. (a) Mo̱ Satan a tongwe̱le̱ o wuta mbale̱ jombwea bawedi e? Bola beteledi. (b) Ne̱ni Bibe̱l e mongwane̱no̱ biso̱ ná di si bwa bawedi bo̱ngo̱ e?

⁶ To̱ na miwe̱n ma Satan, mbale̱ jombwea kwedi e si wutame̱. Mbale̱ ńe nde ná buka o mińa mi tombi, bato jita nin we̱nge̱ ba bi nje Bibe̱l e mokwe̱le̱no̱ jombwea bete̱medi ba bawedi na dipita la bepumbwedi ońol’abu, ba mabīse̱ pe̱ mo̱ bape̱pe̱. (Mul. 9:5, 10; Bebolo 24:15) Yin mbale̱ i malo̱ko̱ biso̱, i mongwane̱ pe̱ biso̱ ná di si bwa bo̱ngo̱ to̱ be̱ne̱ penda jombwea nje e matombe̱ ke̱ moto a wedi. K’eyembilan, biso̱ baboledi ba Yehova di si mabwa kwedi bo̱ngo̱, to̱ bwa bo̱ngo̱ ná lambo la bobe le ná di po̱ye̱ bandolo basu ba wedi. Di bi ná ba titi pe̱ longe̱ ba titi pe̱ to̱ ná ba takise̱ to̱ moto. Ye nde biana ba po̱ti o iyo̱ ná tum. (Yohane 11:11-14) Di bi pe̱ ná bawedi ba si bi nga ponda e matomba to̱ ke̱m. Ońola nika, o bepumbwedi, to̱ ba bena ba wedi bebwea ba mimbu we̱nge̱, ba me̱nde̱ nde je̱ne̱ ni ponda ńe̱se̱ ni tombi, ka pond’a bepo̱limedi ba miso̱.

⁷ O si me̱ne̱ so̱ ná mbale̱ jombwea bete̱medi ba bawedi ńe ná bwē, e wam, e te̱nge̱n pe̱ e? E se̱ diwengisan na mpoṅ ma Satan mi mapambilane̱ e! O sumo te̱ ná mi madenge̱le̱ bato, mi mpoṅ mi malonde̱ pe̱ dina la Muweked’asu mbindo. O bwam ba jongwane̱ biso̱ ná di bate so̱ṅtane̱ bwambwam bobe mpoṅ ma Satan mi wanno̱, di mala jombwea min myuedi: Ne̱ni mpoṅ ma Satan mi londe̱no̱ dina la Yehova mbindo e? Ne̱ni mi bolino̱ ná bato ba s’e̱ne̱ mweńa ma dube̱ jabea la diko̱ti la Kristo e? Ne̱ni mi batino̱ wanea mbel’a moto ndutu na take e?

8. Bupisane̱ Yeremia 19:5, ne̱ni mpoṅ ma Satan jombwea bawedi mi malonde̱no̱ dina la Yehova mbindo e?

⁸ Mpoṅ ma Satan jombwea bawedi mi malonde̱ dina la Yehova mbindo. Mi mpoṅ mi bambe̱ belēdi be kwedi ná bawedi ba mataka o he̱l. Ninka belēdi be malonde̱ dina la Loba mbindo! Ne̱ni e? Be mabola ná bato ba dube̱ ná Loba la ndolo e njo kapo̱ ka Diabolo. (1 Yohane 4:8) Ne̱ni o masengano̱ jombwea mi mpoṅ ma Satan e? Di buki me̱se̱, ne̱ni Yehova mo̱ a masengano̱ e? Mbale̱ ńe nde ná a singe̱ pat’a njo ye̱se̱.​—Langa Yeremia 19:5.

9. Ne̱ni mpoṅ ma Satan mi mabolano̱ ná jabea la diko̱ti la Kristo di kwalabe̱ o Yohane 3:16 na 15:13 di s’e̱ne̱ne̱ mweńa e?

⁹ Mpoṅ ma Satan jombwea bawedi mi mabola ná bato ba s’e̱ne̱ mweńa ma dube̱ jabea la diko̱ti la Kristo. (Mat. 20:28) Mpoṅ ma Satan mupe̱pe̱ mwe nde ná bato ba be̱n mudī mu si mawo̱. Nika e be̱ te̱ mbale̱, ke̱ bato be̱se̱ ba mabe̱ longe̱ o bwindea. E si wusa pe̱ so̱ be̱ njo̱m ná Kristo a bole longe̱ lao ka diko̱ti ońol’asu ná di be̱ne̱ longe̱ la bwindea. O si dimbea ná jabea la diko̱ti la Kristo nde le ndolo ni peti Loba a lee̱le̱no̱ bato. (Langa Yohane 3:16; 15:13.) Dutea te̱ ne̱ni Yehova na Mun’ao ba masengano̱ jombwea belēdi be mabole̱ ná di jabea la tiki di s’e̱ne̱ne̱ mweńa!

10. Ne̱ni mpoṅ ma Satan jombwea kwedi mi mabateano̱ nde bato ndutu na take e?

¹⁰ Mpoṅ ma Satan mi mabatea nde mbel’a moto ndutu na take. Be ná ba kwalane̱ bayedi ba bo̱lo̱ne̱ mun’abu ná Loba nde a no̱ngi mo̱, yen ebe ná a be̱ ange̱l o mo̱ń. Mo̱ mu mpoṅ ma Satan mu malo̱ko̱ nde ses’abu nga mu mabata nde mo̱ e? Belēdi ba mpoṅ ba he̱l bongwane̱ o sue̱le̱ mitusan, na dise̱ bate̱nge̱ne̱ belēdi b’ebasi o ebongo. Bupisane̱ kalati ni mato̱peye̱ ońola bekaisedi b’ebas’a katolik o Pańa (Inquisition Espagnole), yen ebe bato bō̱ bena ba ta o mulopo ma be beboledi ba njo ba ta nde bo̱nge̱le̱ ná be nde o bola ná bate̱nge̱ne̱ ebasi “ba keke ne̱ni we’a he̱l i si madime̱ i me̱nde̱no̱ be̱” ná bate̱le̱ oboso ná ba mawo̱, ná ba sungabe̱ na he̱l. O bekombo bō̱, bato be eto̱m o jowe̱ bambambe̱ babu ba wedi, o bola babo̱ edube to̱ o wasa ná ba kusane̱ babo̱ bonam. Bape̱pe̱ ba mapula nde o lo̱ko̱ bambambe̱ babu ná ba sambe pat’a beko̱kisedi iwo̱. Nje ye ndutu ye nde ná belēdi be se̱medi o mpoṅ ma Satan be si mawana lo̱ko̱mea la mbale̱. O diwengisan, be mawana nde mutaka ma tete to̱ mo̱me̱ne̱ bo̱ngo̱.

11. Ne̱ni belongi basu ba mbia to̱ mako̱m ba mapuleye̱ biso̱ bwam ba makekano̱ ńakisane̱ biso̱ ná di te̱nge̱ne̱ Eyal’a Loba e?

¹¹ Ndolo di be̱nedino̱ Loba na Eyal’ao e mabola biso̱ ngińa o sengane̱ Yehova to̱ o ponda ńena belongi ba mbia to̱ mako̱m ba mapuleye̱ biso̱ bwam ba makekano̱ ńakisane̱ biso̱ ná di no̱nge dongo o beboledi ba bawedi Bibe̱l e si do̱lisanno̱. O pula bwese̱ biso̱ iso̱n, be ná ba kwala ná di si to̱ndi moto nu wedi, di si mabola pe̱ to̱ mo̱ edube. Be pe̱ to̱ ná ba kwala ná bedangwedi basu be ná be bola ná moto nu wedi a sengise̱ ba be longe̱ sese o nin mbadi to̱ nine̱. Ne̱ni jeno̱ ná di sue̱le̱ mbal’a Bibe̱l e? Ombwea ne̱ni weno̱ ná o we̱le̱ bete̱sedi ba Bibe̱l be mabupe̱ o ebolo.

12. Njika bedubedi na beboledi jombwea bawedi Bibe̱l e si do̱lisanno̱ e?

¹² No̱ngo̱ bedomsedi o “tindame̱” na bedubedi na beboledi Bibe̱l e si do̱lisanno̱. (2 Kor. 6:17) Kalati po̱ e makwala ná, o  ekombo ewo̱ ya Karaib, jita ba dube̱ ná moto a wedi te̱ “mudī” mao mu si mawo̱ nde mu maja owa o ko̱kise̱ ba bena ba takise̱ mo̱ ke̱ e longe̱. Mu “mudī” mwe pe̱ ná mu “wana mpungu o mundi.” O bepolo bō̱ ba Afrika, bato ba ko̱lo̱ngo̱ne̱ kudumane̱ me̱ne̱ me o ndabo a nuwedi na bume̱ pe̱ maduta mao o edima. Ońola nje e? Bō̱ ba makwala ná bawedi ba s’angame̱n je̱ne̱ babo̱me̱ne̱! Biso̱ baboledi ba Yehova, di si madube̱ myango to̱ mō̱, to̱ no̱ngo̱ dongo o beboledi be masue̱le̱ mpoṅ ma Satan!​—1 Kor. 10:21, 22.

13. O titi te̱ mbaki na beboledi bō̱ nje wangame̱nno̱ bola bupisane̱ Yakobo 1:5 e?

¹³ Yete̱na o titi mbaki na bede̱mo na beboledi bō̱, kane̱ Yehova o baise̱ mo̱ dibie̱. (Langa Yakobo 1:5.) Denge̱ o mapo̱ngo̱ muwaso o kalat’asu. Yete̱na nika ńe mweńa, e̱ne̱ batudu ba mwemba mo̱ngo̱. Ba si me̱nde̱ kwalane̱ wa nje wangame̱nno̱ bola, nde be ná bongwane̱ wa o so̱ bete̱sedi ba Bibe̱l ka ben bena jeno̱ o kwalea o din jokwa. O boli te̱ ma mambo, ke̱ we nde o ‘jangwe̱le̱ dibie̱’ lo̱ngo̱, lena di me̱nde̱ jongwane̱ wa o “jemba bwam na bobe.”​—Bon. 5:14.

14. O njika mbadi di s’angame̱nno̱ be̱ eso̱njisan e?

¹⁴ “Bola me̱se̱ ońol’edub’a Loba. Lo si be̱ . . . eso̱njisan.” (1 Kor. 10:31, 32) Niponda jeno̱ o domse̱ ná di mano̱ngo̱ dongo o bede̱mo to̱ o beboledi ba dimbambe̱, di duteye pe̱ ne̱ni be bedomsedi beno̱ ná be takise̱ doi la mulema la bane̱, sepo̱n bonasango. Di si be̱ to̱ moto eso̱njisan to̱ buńa! (Marko 9:42) Di si lingise̱ pe̱ to̱ ba ba titi Mboṅ a Yehova esibe̱ njo̱m. Ndolo e me̱nde̱ tute̱le̱ biso̱ ná di kwalisane̱ babo̱ n’edube, nika e masesa Yehova. Di si tangane̱ bato to̱ yo̱ye̱ beboledi babu ba dimbambe̱. O si dimbea ná, ndolo ńe ngińa! Di lee̱le̱ te̱ mo̱ o mbad’edube na ni mombweye̱ pe̱ besengedi ba bato, je ná na di bo̱bise̱ milema ma bate̱nge̱ne̱ biso̱.

15-16. (a) Ońola nje yeno̱ dibie̱ ná o langweye bane̱ nje o dube̱no̱ e? Bola eyembilan. (b) Ne̱ni byala ba Paulo o Roma 1:16 be mombweano̱ biso̱ e?

¹⁵ Bola ná ba bena ba dinge̱le̱ wa ba bie ná we nde Mboṅ a Yehova. (Yes. 43:10) Elong’ango̱ ya mbia e wedi te̱, mbia na bato be o wuma o majano̱ be ná ba lingane̱ wa jita yete̱na o si no̱ngi dongo o beboledi bō̱. E me̱nde̱ be̱ wa lambo di bo̱bi o lembe̱ be bete̱medi yete̱na o bīse̱ babo̱  dube̱ lo̱ngo̱ oboso ba ponda. Francisco nu maje̱ o Mosambik a tili ná: “Ponda biso̱ na munj’am Karolina jokono̱ mbale̱, di kwalane̱ mbia masu ná di si me̱nde̱ pe̱ jowe̱ bawedi to̱ buńa. Bedomsedi basu be we̱le̱be̱ o kekise̱ ponda munańango ńa muto a wedino̱. Ede̱mo a mundi mabu e mabaise̱ ná ba bole eboled’ebasi ewo̱ ni ponda beno̱ jo̱kise̱ mbimba. Denge̱ eyab’ao e mananga mińa milalo wuma ba komno̱ madiba ma mbimba. Ben bede̱mo be nde ná be lo̱ke mudī ma nuwedi. Mbia mao mu ta so̱ mu pite̱ ná mo̱ nde a me̱nde̱ nange̱ wuma ma madiba ma komabe̱no̱.”

¹⁶ Nje Francisco na munj’ao ba bolino̱ e? Francisco a mateleye̱ ná: “Kana di to̱ndino̱ Yehova, di mapulano̱ pe̱ bwese̱ mo̱ muńe̱nge̱, di bangi no̱ngo̱ dongo o be beboledi. Mbia ma Karolina mu lingi jita. Ba num biso̱ njo̱m ná di si mabola nu nu wedi edube, ba kwala pe̱ ná mbia mu si me̱nde̱ pe̱ jongwane̱ to̱ pe̱pe̱le̱ biso̱ tom. Kana di tano̱ di máse̱le̱ teleye̱ babo̱ dube̱ lasu, di si kwalane̱ pe̱ babo̱ to̱ lambo niponda ba lingino̱. Belongi ba mbia bō̱ be lingedi biso̱, be kwala ná di ta di máse̱le̱ teleye̱ babo̱ bete̱medi basu. Na ponda, malinga mabu ma sibi, di koma musango. Bō̱ babu ba po̱i na ombo’asu o baise̱ kalat’asu.” Di si bwa so̱ iso̱n to̱ buńa o tika be̱ jemea ke̱ di malingea mbale̱ jombwea bawedi.​—Langa Roma 1:16.

17. Nje jeno̱ ná di bola ke̱ munasango asu a bo̱lo̱ne̱ ńandolo e?

¹⁷ Munasango a bo̱lo̱ne̱ te̱ ńandolo, jangame̱n bola me̱se̱ ná di be̱ mo̱ ‘diko̱m la mbale̱, di maso̱be̱ o ndutu ka munasango.’ (Min. 17:17) Ne̱ni jeno̱ ná di be̱ “diko̱m la mbale̱,” sepo̱n ke̱ munasango to̱ munańango nu bo̱lo̱ne̱ ńandolo e owas’a mińakisan ná a no̱nge dongo o beboledi Bibe̱l e si do̱lisanno̱ e? Jombweye bete̱sedi ba Bibe̱l beba be ná bongwane̱ biso̱ o lo̱ko̱ ba ba wese̱.

18. Ońola nje Yesu a komno̱ miso̱di e, nje pe̱ nika e mokwe̱le̱no̱ biso̱ e?

¹⁸ “Eya na ba ba meye̱.” (Rom. 12:15) Ye ná e si be̱ biso̱ bu o so̱ byala o kwalisane̱ moto ndutu e bukino̱. Ponda iwo̱  miso̱di di makomano̱ mi malo̱ko̱ buka byala. Niponda diko̱m la Yesu Lasaro di wedino̱, Maria, Marta, na bape̱pe̱ bei munańango abu ńandolo na diko̱m labu. Mińa mine̱i ombusa kwed’a Lasaro, Yesu a po̱ino̱, mo̱ pe̱ ‘a kom miso̱di,’ to̱ná a tano̱ a bia ná a mala pumbwe̱le̱ mo̱. (Yohane 11:17, 33-35) Miso̱di ma Yesu mi lee̱le̱ ne̱ni Yehova a tano̱ a senga ońola kwed’a Lasaro. Mi bamse̱ pe̱ ná Yesu a ta a to̱ndo̱ mu mbia, esibe̱ penda mi lo̱ki Maria na Marta. Mulemlem pe̱ nde yeno̱ ke̱ bonasango asu ba so̱ṅtane̱ ná di to̱ndi babo̱, di mombwea pe̱ besengedi babu, ba me̱ne̱ so̱ ná ba titi muso̱lo̱ki, ná ba dingabe̱le̱ na mako̱m ma mombweye̱ babo̱, ma masue̱le̱ pe̱ babo̱.

19. Ne̱ni bolane̱ Mulangwedi 3:7 o lo̱ko̱ nuwese̱ e?

¹⁹ “Ponda ońola ja la pī, na ponda ońola to̱po̱.” (Mul. 3:7) Mbadi nipe̱pe̱ ńa lo̱ko̱ munasango nu wese̱ ńe nde ná o lambe̱ye̱ mo̱ toi bwam. Ese̱le̱ ná a tele̱ye̱ wa mulema mao, o si linga pe̱ to̱ yete̱na a to̱pi “byala be si bake̱.” (Hiob 6:2, 3) Yen ebe e nde oteten a sunjumea dinde̱ne̱ ońola mińakisan ma mbia mao mu titi Mboṅ a Yehova. Kane̱ na mo̱. So̱so̱me̱ye̱ nu “nu masenge̱ muka” ná a bole mo̱ ngińa na mulema su sibi. (Mye. 65:3) Epolo ye̱ne̱ne̱ te̱, langa Bibe̱l na mo̱. To̱so̱ langa mulopo m’ekwali mō̱ ma kalat’asu mu mombweye̱ bete̱medi bao, k’eyembilan myango ma longe̱ mi membe̱.

20. Nje di malano̱ kwalea o jokwa di mabupe̱ e?

²⁰ Ye nde biso̱ edube ende̱ne̱ ná di bie mbale̱ jombwea bawedi name̱ne̱ pe̱ na kie̱le̱ ni maye̱ ńa bonam ni menge̱le̱ be̱se̱ be o so̱ngo̱ a jo̱nge̱le̱! (Yohane 5:28, 29) Ońola nika, di sue̱le̱ na ngińa ńe̱se̱ o byala na o bebolo mbal’a Bibe̱l, di bīse̱ pe̱ mo̱ bape̱pe̱ ponda te̱ epolo ye̱ne̱nno̱. Jokwa di mabupe̱ di me̱nde̱ lee̱ biso̱ mbadi nipe̱pe̱ Satan a makekano̱ jeka bato o bia mbale̱​—jowe̱ la midī ma bobe. Di me̱nde̱ je̱ne̱ ońola nje jangame̱nno̱ samba beboledi na longe̱le̱ la ńolo bena be mulatako na di lambi la Diabolo.