MO̱ O be̱n lambo weno̱ ná o to̱ndo̱ bola o mwemba nde lena o titino̱ o we̱le̱ bola tatan e? Yen ebe ye nde eto̱ti moto nupe̱pe̱ eno̱ o bwane̱ muńe̱nge̱. To̱so̱ ebolo ewo̱ to̱ eto̱ti yena o se̱le̱no̱ be̱ne̱ kwaṅ. Nde o tatan, mimbu, si be̱ne̱ la ja la bwam, si be̱ne̱ la mo̱ni ndongo, to̱ m’bē̱ ma mbia ba meka wa ná o si bola ka nje te̱ o tano̱ o bola kwaṅ. To̱ na mawengisan o bebokedi ma boli ná o bo̱lo̱ne̱ eto̱ti o bwane̱no̱ muńe̱nge̱ pond’a bwaba. E be̱ ońola to̱ njika njo̱m, we ná wo̱nge̱le̱ ná o titi o bola nje ye̱se̱ o wusano̱ to̱ndo̱ bola o ebol’a Loba. O ninka bete̱medi, moto e ná a so̱ṅtane̱ ná ponda iwo̱ o bwe ndutu. To̱ e be̱ nde nika, nje ye ná yongwane̱ wa ná o si bo̱bo̱ mulema, o si be̱ njongi, to̱ ne̱nge̱ pimbimbi o mulema ponda ye̱se̱ e? Ne̱ni weno̱ ná o kombe̱ muńe̱nge̱ mo̱ngo̱ e?

Eyembilan a Yohane Mudubisedi ye ná yokwe̱le̱ biso̱ ne̱ni kombe̱ muńe̱nge̱. Yohane a ta a be̱ne̱ beto̱ti bende̱ne̱, nde a si ta enge̱- le̱ ná longe̱ lao o ebol’a Yehova di tukwe ka nje te̱ di tukono̱. Yen ebe a si bolane̱ to̱ jo̱nge̱le̱ ná ponda a me̱nde̱no̱ tombise̱ o beboa e me̱nde̱ buka ni a tombise̱no̱ o dikalo. To̱ na nika Yohane a bengi te̱ nde be̱ muńe̱nge̱, a kombe̱ pe̱ y’ebe̱yedi mine̱ mińa me̱se̱ ma longe̱ lao. Nje yongwane̱ mo̱ e? Ne̱ni pe̱ jeno̱ ná di kombe̱ muńe̱nge̱ masu to̱ e be̱ nde ná di titi o bola nje di wusano̱ to̱ndo̱ bola e?

O mbu má 29 P.A. nde Yohane a botedino̱ ebolo Yehova a tano̱ a bake̱ mo̱ e ta nde ná a boṅsane̱ bato o kasa Mesia. A ta nde a kwala ná: “Bińo̱ ate̱le̱, ebanja janea la mo̱ń jā be̱be̱!” (Mat. 3:2; Lukas 1:12-17) Jita bate̱le̱. Mamuti ma ta mawa etum o senga mwe̱ndi mao, jita pe̱ ba ta bate̱le̱, ba dubisabe̱. Yohane ome̱le̱ pe̱ na bokenju badiedi b’ebasi bena ba ta ba langa babo̱me̱ne̱ ka bate̱m ná sim ońola beko̱kisedi be ta benge̱le̱ babo̱ yete̱na ba s’ate̱le̱. (Mat. 3:5-12) Yohane a boli lambo le mweńa buka me̱se̱ o ebol’ao ya dikalo ponda a dubise̱no̱ Yesu la su la mbu 29 P.A. Botea o ni ponda, Yohane a langwedi bape̱pe̱ ná ba bupe̱ Yesu, Mesia ńa dikaki.​—Yohane 1:32-37.

Ońola mu mpo̱m m’ebol’a Yohane, Yesu a kwali ná: “Oteten a be̱se̱ ba yabe̱ na bito to̱ mō̱ a si busi nu buki Yohane mudubisedi.”  (Mat. 11:11) Ye̱ke̱i te̱ Yohane a bwane̱ minam a kusino̱ muńe̱nge̱. Kapo̱ ka Yohane, jita o nin we̱nge̱ ba kusi minam ma betańsedi o ebol’a Loba. Jombweye te̱ eyembilan a munasango Terry. Bā na munj’ao Sandra ba tombise̱ buka 50 ma mbu o ebol’a pond’a mususu. Terry mo̱ ná: “Na ta na be̱ne̱ jita la beto̱ti ba betańsedi. Na boledi ka paonia, ka muboled’a Bete̱l, ka paonia ńa tobotobo, ka muboled’ebondo, muboled’a bebondo, tatan pe̱te̱ ka paonia ńa tobotobo.” Nika ńe muńe̱nge̱ o kusa beto̱- ti o ebol’a Yehova, nde ka nje te̱ eyembilan a Yohane e me̱nde̱no̱ jokwe̱le̱ biso̱, kombe̱ la muńe̱nge̱ di mabaise̱ miwe̱n ke̱ bete̱medi basu be tuko.

Yohane Mudubisedi a bengi nde kombe̱ muńe̱nge̱ mao ońolana a ta a bia timbise̱le̱ Yehova masoma ońola beto̱ti a kusino̱. Jombweye eyembilan ewo̱. Ombusa dubise̱ la Yesu, muso̱ngi ma bokwedi ba Yohane mu botedi o ńanga nde ma bokwedi ba Yesu mu kumwa to̱ndo̱. Na bokwedi ba Yohane ba sisia mo̱ mbasan ba kwala ná: “Ombwa, a madubise̱, nde be̱se̱ ba mala ombo’ao.” (Yohane 3:26) Na Yohane alabe̱ babo̱ ná: “Nu nu be̱n ewande̱, mo̱ nde e mubaedi, nde diko̱m la mubaedi lena di mate̱me̱, di sengane̱ pe̱ mo̱, di mabwa muńe̱nge̱ bwambi ońola doi la mubaedi. Mun muńe̱nge̱ mam mu londi so̱ tatan.” (Yohane 3:29) Yohane a si te̱me̱ne̱ Yesu penda, to̱ jo̱nge̱le̱ ná eto̱t’a Yesu ende̱ne̱ e ye̱use̱ yao. O diwengisan, Yohane a tiki be̱ muńe̱nge̱ ońolana a ta a to̱ndo̱ epol’ao ya “diko̱m la mubaedi.”

Ebe̱yed’a Yohane yongwane̱ mo̱ o kombe̱ muńe̱nge̱ to̱ná londise̱ l’ebol’ao di si tano̱ bu. K’eyembilan, Yohane a ta nde mot’a nasir botea o yabe̱ lao, a si ta angame̱n ńo̱ mao to̱ beńo̱n ba ngińa. (Lukas 1:15) Yesu a to̱pedi ońola longe̱ di wam la Yohane ná: “Yohane a po̱i, a si de, a si ńo̱.” O mune̱ mudi, Yesu na bokwedi bao ba si ta owas’a ninka mwekan ma nasir, ba wusa so̱ die̱le̱ malonge̱ mabu ka bane̱ bato be̱se̱. (Mat. 11:18, 19) Nde to̱ná Yohane a si bolino̱ betańsedi to̱ bō̱, a ta a bia ná bokwedi ba Yesu name̱ne̱ pe̱ na bō̱ bena ba se̱le̱ be̱ bokwedi ba mo̱ Yohane, ba ta ba bolabe̱ ni ngińa. (Mat. 10:1; Yohane 10:41) O mulopo ma soke̱ jo̱nge̱le̱ lao o jombwea mawengisan me oteten a bokwedi bao na ba Yesu, Yohane a we̱le̱ nde mo̱me̱ne̱ mususu o ebolo Yehova a bolino̱ mo̱.

Biso̱ pe̱ di bwane̱ te̱ ebolo Yehova a bolino̱ biso̱ o bola tatan muńe̱nge̱, je ná di kombe̱ muńe̱nge̱ masu. Terry di se̱le̱no̱ kwalea, mo̱ ná: “Na ta na we̱le̱ mbame̱ne̱ mususu o ebolo te̱ na tano̱ na be̱ne̱.” Ponda te̱ a mombwano̱ longe̱ lao o ebol’a pond’a mususu, a makwala nde ná: “Na si mombwe̱ to̱ lambo, na mo̱nge̱le̱ nde muńe̱nge̱ na tano̱ na be̱ne̱.”

Je ná di bata be̱ muńe̱nge̱ o ebol’a Loba ke̱ di dutedi nje e mawe̱le̱ eto̱ti te̱ tobotobo o ebol’a Yehova. Ye nde edube di be̱nno̱ o be̱ “baboledi mwemba na Loba.” (1 Kor. 3:9) Elongisan a tiki e me̱nde̱ nde tika je̱ne̱ne̱ bwam yete̱na jombwedi mo̱ ponda ye̱se̱. Mulemlem nde biso̱ pe̱ di me̱nde̱no̱ kombe̱ muńe̱nge̱ masu yete̱na di bengi dutea edube di be̱nno̱ o bola ebolo mwemba na Yehova. Di si me̱nde̱ kobisane̱ miwe̱n masu na miwe̱n ma bane̱. Di si me̱nde̱ je̱ne̱ ná ebolo Yehova a bake̱no̱ biso̱ o bola e titi mweńa ndongo ka ye a bolino̱ bane̱.​—Gal. 6:4.

Yohane a ta a bia ná ebol’ao ya dikalo e si me̱nde̱ wala oboso pond’a bwaba, nde a si ta a bia njika su l’epańpań e me̱nde̱no̱ be̱ne̱. (Yohane 3:30) O mbu 30 P.A., lambo ka myo̱di mutoba ombusa mo̱ dubise̱ Yesu, kiṅe̱ Herode a ta a we̱le̱ Yohane o beboa. To̱ na nika, Yohane a boli nje ye̱se̱ a we̱lino̱ o benga te̱ dikalo. (Marko 6:17-20) Nje yongwane̱ mo̱ o kombe̱ muńe̱nge̱ to̱ na ma mawengisan e? A ta nde a we̱le̱ mo̱me̱ne̱ mususu o mambo ma mudī.

Niponda Yohane a tano̱ o beboa, ba ta ba langwea mo̱ ná ebol’a dikalo la Yesu ye o lańa. (Mat. 11:2; Lukas 7:18) A ta mbaki ná Yesu a ta nde Mesia, nde yen ebe a ta a baise̱ na mo̱me̱ne̱ ne̱ni Yesu a me̱nde̱no̱ londise̱ nje ye̱se̱ Betiledi be kwalino̱ ná Mesia angame̱n londise̱. Kana Yohane a tano̱ a bia ná Mesia a  me̱nde̱ janea, yen ebe a baise̱ na mo̱me̱ne̱ nga Yesu a niya botea janea lao, nga a me̱nde̱ pe̱ busise̱ mo̱ o beboa. A ta a pula bata bia nje Yesu a malano̱ bola, na mo̱ a loma bokwedi bao baba o baise̱ Yesu min myuedi ná: “We nde nu ńangame̱n po̱, nga di tate nde nupe̱pe̱ e?” (Lukas 7:19) Ponda ba wuno̱, ye̱ke̱i te̱ Yohane a lambe̱ye̱ babo̱ toi bwam ke̱ ba malangwa ne̱ni Yesu a bo̱lise̱no̱ maboa o mbad’a betańsedi, a kwalane̱ pe̱ babo̱ ná bale langwea Yohane ná: “Bandima ba ne̱ne̱, bam’boko ba nidangwa, bamulo̱ngo̱ ba nibo̱le̱, bando̱ki ba nisenga, bawedi ba nipumbwabe̱le̱, myango ma bwam pe̱ mi nilangwabe̱le̱ batuedi.”​—Lukas 7:20-22.

Esibe̱ penda, nje bokwedi ba Yohane ba langwedino̱ mo̱ yembe̱ mo̱. Nika e bamse̱ ná Yesu a ta a nilondise̱ bedinge̱ jombwea Mesia. To̱ná busa la Yesu ka Mesia, di si bolino̱ ná Yohane a buse o beboa, Yohane a ta a bia ná ebol’ao e si ta ewolo. To̱ na bete̱medi bao, a ta a be̱ne̱ njo̱m o be̱ bonam.

Mulemlem ka Yohane, di we̱le̱ te̱ biso̱me̱ne̱ mususu o mambo ma mudī, di me̱nde̱ we̱le̱ lembe̱ na muńe̱nge̱ na we̱lisane̱. (Kol. 1:9-11) Je ná di bola nika tongwea na langa Bibe̱l, na dutea pe̱ nje di langino̱, nik’e me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ o bia ná ebol’asu o Sango e titi ewolo. (1 Kor. 15:58) Sandra mo̱ ná: “Langa l’epas’a Bibe̱l ewo̱ buńa te̱ longwane̱ mba o sisea be̱be̱ na Yehova. Bo bolanga bo mongwane̱ mba o soke̱ miso̱ mam na mo̱, o mulopo ma jombwea mbame̱ne̱.” Je pe̱ ná di langa milangi m’ebol’a Janea o wase ńe̱se̱, nik’e mongwane̱ ná jombweye nde nje Yehova eno̱ o bola o mulopo ma soke̱ mo̱nge̱le̱ masu o jombwea bete̱medi basu. Sandra a bati pe̱ ná: “Ekwal’a mo̱di o JW Elimb’a Bedinge̱dinge e mongwane̱ biso̱ o be̱ batabata na bebokedi, na kombe̱ pe̱ muńe̱nge̱ o bola ebolo Yehova a bake̱no̱ biso̱.”

Yohane mudubisedi a boli ebol’ao o pambo a ponda ni wuto “na mudī na ngiń’Elia,” kapo̱ ka Elia, “a ta nde moto ka biso̱.” (Lukas 1:17; Yak. 5:17) Di bupe̱ te̱ eyembilan ao ya bia timbise̱le̱ Yehova masoma ońol’ebolo a bake̱no̱ biso̱ na we̱le̱ pe̱ biso̱me̱ne̱ mususu o bola mo̱, biso̱ pe̱ je ná di kombe̱ muńe̱nge̱ o ebol’asu ya Janea, to̱ nje e po̱.