1. Nje Eyal’a Loba e mabolano̱ biso̱ e?

JE NDE ná di lembe̱ to̱ njika mitakisan ońolana mulēdi to̱ mō̱ nu buki Yehova a titi. (Hiob 36:22) Eyal’ao e mabola biso̱ lambo te̱ di mapule̱ ná di be̱ “na ke̱nge̱nge̱” na ka ni “dongame̱n ońol’ebol’a bwam te̱.” (2 Tim. 3:17) Di die̱le̱ te̱ longe̱ lasu kaponda belēdi ba Bibe̱l, di matimba dibie̱ buka ba bena ba masue̱le̱ “dibie̱ la nin wase.”​—1 Kor. 3:19; Mye. 119:97-100.

2. Nje di me̱nde̱no̱ jombwea o din jokwa e?

² Ka nje te̱ di me̱nde̱no̱ je̱ne̱, o ponda ye̱se̱ dibie̱ la nin wase di mumwe̱le̱ nde bepuledi b’eyobo. Ye so̱ ná e be̱ biso̱ ndutu ná di si dutea to̱ bola ka ba ba be̱n dongo na nin wase. O ni njo̱m nde Bibe̱l e makwalano̱ ná: “Langame̱ye̱ ná moto a si damea bińo̱ m’boa ońola belēdi ba dibie̱ na mawo̱ndo̱n m’ewolo kaponda bete̱sedi ba bato.” (Kol. 2:8) O din jokwa, di mala jombwea myango ma ne̱ni mawo̱ndo̱n m’ewolo maba, to̱ mpoṅ, ma timbino̱ dubabe̱ na bato jita. Ońola mpoṅ te̱ di me̱nde̱ je̱ne̱ ońola nje dibie̱ la nin wase leno̱ elemā na ne̱ni pe̱ dibie̱ l’Eyal’a Loba di petane̱no̱ nate̱n’o ’yidi to̱ njika lambo wase ńeno̱ ná e sebea biso̱.

3-4. Njika betukwedi ba mo̱nge̱le̱ jombwea ka ńe ko̱nji be̱ne̱ne̱ o Amerika o bebotedi ba mimbu má 1900 e?

³ O bebotedi ba mimbu má 1900 o Amerika, jo̱nge̱le̱ la bato di tuko jita jombwea bete̱sedi ba lata la mome na muto. O bebotedi bato jita ba ta jo̱nge̱le̱ diwo̱ ná lata la mome na muto le nde buka te̱ ońola ba bena be o diba, di si ta pe̱ to̱ lambo langame̱n kwalabe̱ o ntelele. Nde ni  mbad’a je̱ne̱ la mambo e bo̱i, na mo̱nge̱le̱ ma mpenga ma lańa.

⁴ Lambo ka 30 ma mbu ombusa nika nde ponda ni belabe̱ ná​—mimbu ma njou​—e botedino̱ o Amerika. Bedangwedi na mo̱nge̱le̱ ma bato jombwea lata la mome na muto ba tuko jita ombusa bila ba wase ńe̱se̱ baboso. Ńamuwaso mō̱ mo̱ ná: “Sinima, maloko, myenge, kalati, na mibia ma ńunga, man me̱se̱ ma botedi lee̱ di lata o dime̱ne̱ lasam.” Mbad’a sa la ngando i mumwe̱le̱ ńo̱ng’a lata, na mbad’a bebo̱tedi ye ka ni titi ko̱nji nde i ta o ni ponda. Mulemlem ka nje te̱ Bibe̱l e bīse̱no̱ ońola mińa misukan ná, bato ba me̱nde̱ be̱ o dime̱ne̱ lasam “ba to̱ndi muńe̱nge̱ ma ńolo.”​—2 Tim. 3:4.

5. Nje e po̱yedi bete̱sedi ba ka ńe ko̱nji o nin wase botea mimbu má 1960 e?

⁵ O mimbu má 1960, mambo ka mome na muto ba maje̱ mwemba esibe̱ latise̱ diba, bome to̱ bito baba ba malate̱, na bwa la diba na bo̱bise̱ la ńolo ba timbi lańa wuma ye̱se̱. Mbad’a longe̱le̱ ńolo jita i bati lee̱ ná bwē lata la mome na muto. O min mimbu mi tombi, nje nika ńe̱se̱ e wanno̱ e? Ńadibie̱ mō̱ a tili ná: “Mbeu a ńolo ye jita ke̱ bato ba si mabupe̱ pe̱ bete̱sedi ba ka ńe ko̱nji. O be̱n ka, mbia owe̱ni bayedi ba si majano̱ mwemba, to̱ owe̱ni mō̱ ńabu a cakino̱ mbia, diboa la mo̱nge̱le̱, to̱ be̱ la mukom a bedinge̱dinge̱ ba mbamba.” Maboa ma mawe̱ na lata la mome na muto, ka SIDA, me nde lambo diwo̱ di malee̱ ná dibie̱ la nin wase le elemā.​—2 Pet. 2:19.

6. Ne̱ni mbadi wase e me̱ne̱no̱ lata la mome na muto e masue̱le̱no̱ mwano ma Satan e?

⁶ Mbadi wase e me̱ne̱no̱ lata la mome na muto e masue̱le̱ nde mwano ma Satan. A to̱ndi je̱ne̱ bato ba makwe̱me̱ jabea la Loba la lata la mome na muto, na ye̱use̱ pe̱ jabea la diba. (Efe. 2:2) Musonje mu si mawe̱le̱ jabea la mpesa la Yehova la yadi mbindo buka te̱, nde mwe pe̱ ná mweka ba bena ba mawite̱ mo̱ o sangwa longe̱ la bwindea.​—1 Kor. 6:9, 10.

7-8. Ońola nje jo̱nge̱le̱ la Bibe̱l jombwea lata la mome na muto di petane̱no̱ jita la nin wase e?

⁷ Bato bena ba mabupe̱ dibie̱ la nin wase ba maye̱use̱ bete̱sedi ba Bibe̱l jombwea ka ńe ko̱nji, o pula kwala ná be si te̱nge̱n. Yi ńai a bato ye ná i baise̱ ná, ‘Ońola nje Loba a wekino̱ biso̱ na ńo̱ng’a  lata, nde a langwea biso̱ ná di si londise̱ mo̱ e?’ Mi myuedi mi se̱medi nde o jo̱nge̱le̱ la mpenga ná bato ba be̱n bwam o londise̱ to̱ njika ńo̱ngi ba be̱nno̱. Nde jo̱nge̱le̱ la Bibe̱l le diwengisan. Di malonde̱ biso̱ n’edube tongwea na jokwe̱le̱ biso̱ ná je ná di po̱so̱ be̱ne̱ ngińa omo̱ń a bepuledi be si te̱nge̱n. (Kol. 3:5) O mbat’a nika, Yehova a boli biso̱ jabea la diba, bete̱sedi be mongwane̱ o londise̱ ńo̱ng’a lata o mbad’edube. (1 Kor. 7:8, 9) Oteten a be bete̱sedi, mome na muto bena ba latise̱ be ná ba bwane̱ di lata muńe̱nge̱ esibe̱ jombwe̱ to̱ bwa betune̱ ba musonje bo̱ngo̱.

⁸ Diwengisan na dibie̱ la nin wase, Bibe̱l e mokwe̱le̱ je̱ne̱ la mambo di te̱nge̱n la lata la mome na muto. E makwala ná di lata di mabwesane̱ muńe̱nge̱. (Min. 5:18, 19) Mo̱ ná: “Mō̱ ńańu te̱ a bie ne̱ni a maleano̱ yao ewa o ka ni sangi n’edube, seto̱ o bepuledi ba bobe ka basibi bena ba si bi Loba.”​—1 Tes. 4:4, 5.

9. (a) Njika jongwane̱ tumba la Yehova di kusino̱ o bebotedi ba mimbu má 1900 ná di bupe̱ dibie̱ lasam l’Eyal’a Loba e? (b) Njika malea ma dibie̱ me o 1 Yohane 2:15, 16 e? (c) Bupisane̱ Roma 1:24-27, njika beboledi be titi ko̱nji di s’angame̱nno̱ jembilane̱ e?

⁹ O bebotedi ba mimbu má 1900, tumba la Yehova di si ta di lemsabe̱ na mawo̱ndo̱n m’ewolo ma bato bena ba ta ba ‘ko̱ etiṅtiṅ [to̱, ba bo̱lo̱ne̱ ka ńe ko̱nji ná bambam].’ (Efe. 4:19) Tumba la Yehova di po̱ngi miwe̱n ná di tingame̱ na bete̱sedi ba Yehova. Njongo a Betatedi ńa 15 má Emiase̱le̱ 1926 e ta e kwala ná “mome to̱ muto angame̱n be̱ ko̱nji na bosangi o byala na o bebolo, sepo̱n na moto nu be̱n elong’a yadi ye diwengisan na yao.” To̱ na nje bato ba tano̱ ba bola, tumba la Yehova di bupe̱ bete̱sedi ba dibie̱ lasam l’Eyal’a Loba. (Langa 1 Yohane 2:15, 16.) E se̱ masoma di matimbise̱le̱no̱ Yehova ońol’Eyal’ao e! Je pe̱ masoma ná tongwea na bebokedi bao, a mabola biso̱ da la mudī o ponda ni te̱nge̱n o jongwane̱ biso̱ ná di si bupe̱ dibie̱ la nin wase jombwea nje ye ko̱nji. *​—Langa Roma 1:24-27.

10-11. Njika jome̱le̱ Bibe̱l e bolino̱ jombwea mińa misukan e?

¹⁰ Bibe̱l e mome̱le̱ ná o mińa misukan, bato ba me̱nde̱ nde timba “bato̱nde̱ babo̱ mo̱me̱ne̱.” (2 Tim. 3:1, 2) Nika e titi biso̱ mańaka ke̱ di me̱ne̱ ná wase e malańse̱ din jo̱nge̱le̱ la to̱ndo̱ moto mo̱me̱ne̱. Kalati po̱ mo̱ ná o pond’a mimbu má 1970, “kalati i mokwe̱le̱ ne̱ni tongwe̱le̱ o longe̱ i busi jita.” Kalati iwo̱ ya yi ńai “i kwali ná moto a s’angame̱n tukwa to̱ lambo jombwea mo̱me̱ne̱ to̱ jo̱nge̱le̱ ná ebe̱yed’ao ye bobe.” Kalati po̱ ńa yi ńai mo̱ ná: “To̱ndo̱ wame̱ne̱ ebanja wa nde we moto nu do̱li na ńe muńe̱nge̱ nu si bedi je̱ne̱ne̱ o nin wase.” E bati pe̱ ná “moto mo̱me̱ne̱ nde angame̱n po̱se̱ ne̱ni die̱le̱ longe̱ lao, na bola pe̱ to̱ nje e te̱nge̱n na yangame̱n o miso̱ mao.”

¹¹ Mo̱ o ta o másenga nika kwaṅ e? Lambo ka di nde Satan a tute̱le̱no̱ Eva o bola. A kwali ná Eva e ná a ‘be̱ ka Loba mo̱me̱ne̱, a bia nje ye bwam na bobe.’ (Bbot. 3:5) O nin we̱nge̱, bato jita ba malanga babo̱me̱ne̱ bonde̱ne̱ kańena o miso̱ mabu, to̱ moto​—to̱ mo̱me̱ne̱ Loba​—a titi ná a langwea babo̱ nje ye bwam na bobe. K’eyembilan, y’ebe̱yedi e me̱ne̱ne̱ tobotobo o mbadi bato ba me̱ne̱no̱ diba.

12. Njika jo̱nge̱le̱ jombwea diba wase e masue̱le̱no̱ e?

 ¹² Bibe̱l e mome̱le̱ mome na muto be o diba ná ba bolane̱le̱ edube, ba bole pe̱ kakane̱ labu la diba edube. E mome̱le̱ pe̱ babo̱ ná ba be̱ mō̱ na nune̱ jemea. Bibe̱l mo̱ ná: “Moto a me̱nde̱ dia sango na ńango, a tingame̱ na munj’ao; nde ba me̱nde̱ nde be̱ eyobo ewo̱.” (Bbot. 2:24) O diwengisan, ba bena bese̱le̱ ná dibie̱ la nin wase di be̱ne̱ ngińa omo̱ń abu ba masue̱le̱ jo̱nge̱le̱ le diwengisan, ná mubaedi te̱ nde angame̱n jombweye̱ ńo̱ng’ao. Kalati po̱ ni makwaleye̱ ońola kwed’a diba mo̱ ná: “O bekombo bō̱, bato be te̱ o latise̱ ba mabolane̱le̱ kakane̱ oboso ba bato ná ba matingame̱ natē̱ kwedi ńaba babo̱. Bato jita ba mátukwa byala ba din kakane̱ ná, ba matingame̱ nde etum te̱ ba to̱ndo̱ne̱no̱.” Kana bato ba si me̱ne̱no̱ diba ka lambo le po̱ko̱po̱ko̱, nika e mawana jabane̱ oteten a mbia; e ke̱ pe̱ bō̱ bebango ba mulema bende̱ne̱. Na mbale̱, jo̱nge̱le̱ la nin wase jombwea diba le nde elemā.

13. Ońola njika njo̱m po̱ Yehova a singe̱no̱ bato be kumba e?

¹³ Bibe̱l mo̱ ná: “Mot’a kumba e Yehova ńakaka.” (Min. 16:5) Ońola nje Yehova a singe̱no̱ bato be kumba e? Njo̱m po̱ ńe nde ná bato be kumba ba masa na sue̱le̱ pe̱ jo̱nge̱le̱ la nin wase la to̱ndo̱ moto mo̱me̱ne̱ mulemlem ka Satan. Dutea te̱, Satan a ta a dube̱ ná Yesu​—ńena Loba a bolane̱no̱ o weka mambo me̱se̱​—a me̱nde̱ nungame̱ wase o jowe̱ mo̱! (Mat. 4:8, 9; Kol. 1:15, 16) Ba bena ba malange̱ babo̱me̱ne̱ mweńa buka dime̱ne̱ ba mabamse̱ nde ná dibie̱ la nin wase le nde elemā kobisan na la Loba.

14. Ne̱ni Roma 12:3 e mongwane̱no̱ biso̱ o be̱ne̱ je̱ne̱ la biso̱me̱ne̱ le skwe̱ e?

¹⁴ Bibe̱l e mongwane̱ biso̱ o be̱ne̱ je̱ne̱ la biso̱me̱ne̱ le skwe̱. E memba ninka ná e te̱nge̱n ná moto a to̱nde mo̱me̱ne̱. Yesu mo̱ ná: “To̱ndo̱ munaso̱ngo̱ ka wame̱ne̱,” nika ńe nde ná di to̱nde biso̱me̱ne̱ o  dime̱ne̱ langame̱n. (Mat. 19:19) Bibe̱l e si mokwe̱le̱ ná di lange biso̱me̱ne̱ bonde̱ne̱ buka bane̱. E makwala nde ná: “Lo si bola to̱ lambo ońola diwanje̱ na pula l’edub’ewolo, nde ońola sibise̱ la ńolo mō̱ te̱ a lange nune̱ nupe̱pe̱ bonde̱ne̱ buka mo̱me̱ne̱.”​—Fil. 2:3; langa Roma 12:3.

15. Ońola nje malea ma Bibe̱l jombwea je̱ne̱ la moto mo̱me̱ne̱ bonde̱ne̱ meno̱ bwam e?

¹⁵ O nin we̱nge̱, bato jita wase e malangano̱ ka badibie̱ ba makwala ná man malea ma Bibe̱l me elemā. Ba makwala ná langa la bane̱ bonde̱ne̱ buka wame̱ne̱ di maye̱use̱ wa, di bola ná bane̱ ba ńo̱se wa. Nde njika bepuma ba bobe yen ebe̱yedi was’a Satan e masue̱le̱no̱ e yaino̱ e? Nje we̱nno̱ e? Mo̱ bato̱nde̱ babo̱ mo̱me̱ne̱ be bonam e? Mbia mabu me bonam e? Ba be̱n mako̱m ma mbale̱ e? Ba be̱n mulatako ma bo̱ibo̱i na Loba e? Bupisane̱ nje we̱nno̱, nje e mawane̱ tombwane̱​—bupe̱ la dibie̱ la nin wase nga dibie̱ l’Eyal’a Loba e?

16-17. Ońola njika lambo jeno̱ ná di timbise̱le̱ masoma e, na ońola nje e?

¹⁶ Bato bena ba mabupe̱ malea ma ba bena wase e malangano̱ ka bamabie̱ be nde bowan na mwale̱ lo̱ndo̱ nu mabaise̱ nune̱ mwale̱ lo̱ndo̱ nu pimbedi kapo̱ ka mo̱​—njika ngea angame̱nno̱ no̱ngea. Yesu a kwali jombwea “badibie̱” ba ni pond’ao ná: “Be nde bato ba ndima ba madangwane̱ bandima. Nde yete̱na mot’a ndima a madangwane̱ ńandima, ke̱ babo̱ babane̱ ba mako̱ o ekukudu.” (Mat. 15:14) Na mbale̱, dibie̱ la nin wase le nde elemā kobisan na la Loba.

¹⁷ O ponda ye̱se̱, malea ma dibie̱ ma Bibe̱l me “muse̱ṅ ońola belēdi, ońola bola la misan, ońola jome̱le̱ na o jokwe̱le̱ moto longe̱ la te̱me̱ la sim.” (2 Tim. 3:16) Di matimbise̱le̱ Yehova jita la masoma ná, tongwea na bebokedi bao, a tati biso̱ na dibie̱ la nin wase! (Efe. 4:14) Da la mudī a mabolano̱ biso̱ di mabola biso̱ ngudi ni mapule̱ ná di tingame̱ n’Eyal’ao. E se̱ edube yeno̱ o diabe̱le̱ na dibie̱ l’Eyal’a Loba jeno̱ ná di lakisane̱ e!