1-2. (a) Njika dikalo matumba ma me̱nde̱no̱ te̱ son a ponda e? (b) Njika myuedi mi mapule̱ malabe̱ e?

DUTEA te̱ ná matumba me nde wa o te̱ dikalo labu ná “musango na mbo̱le̱” lena jeno̱ o jenge̱le̱ etum a ponda. Me ná ma lombitane̱ ná musango mwā o wase ńe̱se̱. Matumba ma me̱nde̱ pula ná jo̱nge̱le̱ ná me ka ni dongame̱n o bo̱le̱ mitakisan ma wase me̱se̱. Nde ma si be̱n ngińa to̱ po̱ o jembe̱ nje e me̱nde̱ po̱! Ońola nje e? Ońolana bupisane̱ eding’a Bibe̱l, “ni ponda nde dibumbe di mapo̱ye̱no̱ babo̱ epańpań, . . . nde ba si me̱nde̱ we̱le̱ ńa mīla.”​—1 Tes. 5:3.

² Myuedi ma mweńa mena mi mapule̱ malabe̱ me nde ná: Nje e me̱nde̱ bolane̱ o pond’a “ndenge̱ ninde̱ne̱” e? Nje Yehova a me̱nde̱no̱ jengane̱ biso̱ ná di bole o ni ponda e? Ne̱ni pe̱ jeno̱ ná di boṅsane̱ biso̱me̱ne̱ tatan o tika be̱ jemea o pond’a ndenge̱ ninde̱ne̱ e?​—Mat. 24:21.

3. Bupisane̱ Bebīsedi 17:5, 15-18, ne̱ni Loba a me̱nde̱no̱ bumbise̱ “Babilon ninde̱ne̱” e?

³ Langa Bebīsedi 17:5, 15-18. “Babilon ninde̱ne̱” e me̱nde̱ bumbisabe̱! Ka nje te̱ di se̱le̱no̱ kwalea, matumba ma si me̱nde̱ be̱ne̱ ngińa to̱ po̱ o nje e me̱nde̱ po̱ o ni ponda. Ońola nje e? Ońolana “Loba a [me̱nde̱] we̱le̱ babo̱ jo̱nge̱le̱ o milema o bola mwano mao.” Mu mwano mwe nde nje e? Mwe nde bumbisabe̱ la bebokedi ba ebasi e  kwedi, mwemba na bebasi be makwale̱ ná be nde ba Kristo. * Loba a me̱nde̱ we̱le̱ mwano mao o milema ma “di dom la to̱ngo̱” la “ni ńama ni mole̱ ka muswa.” Di dom la to̱ngo̱ le nde eyemban a manea ma politik me̱se̱ ma masue̱le̱ “ni ńama”​—Matumba Malati (ONU). (Bbī. 17:3, 11-13; 18:8) O ni ponda ma manea ma politik ma me̱nde̱no̱ yo̱mbea ebasi e kwedi, nika nde e me̱nde̱ be̱ eyemban e malee̱ ná ndenge̱ ninde̱ne̱ e mábotea. Nik’e me̱nde̱ nde be̱ lambo l’epańpań na la maladi di me̱nde̱ sengise̱ bato be̱se̱ sese o wase.

4. (a) Njika njo̱m matumba meno̱ ná ma bola o kwala ná ma be̱n bwam o ko̱ye̱ bebasi be kwedi e? (b) Nje bembon babu ba kwaṅ be me̱nde̱no̱ bola e?

⁴ Di si bi njika njo̱m yena matumba ma me̱nde̱no̱ bola o kwala ná ma be̱n bwam o ko̱ye̱ Babilon ninde̱ne̱. Me ná ma kwala ná bebasi ba wase be nde ekeṅan ońola musango, na ná be maso̱lise̱ mo̱me̱ne̱ o politik ponda ye̱se̱. Me pe̱ to̱ ná ma kwala ná be bebasi be máko̱te̱le̱ eyek’a m’bwaṅ na mabe̱ne̱ jita. (Bbī. 18:3, 7) E te̱nge̱n o bolane̱ jo̱nge̱le̱ ná ponda matumba ma me̱nde̱no̱ ko̱ye̱ bebasi be kwedi seto̱ bembon babu be̱se̱ o mususu nde be me̱nde̱ ńamsabe̱. Nde, bebokedi ba bebasi nde matumba ma me̱nde̱no̱ bumbise̱ ná bambam. Ponda be bebokedi be si me̱nde̱no̱ pe̱ be̱, bembon babu ba kwaṅ be me̱nde̱ je̱ne̱ ná badiedi babu ba wo̱ndi nde babo̱, be me̱nde̱ so̱ keka panda na be bebasi.

5. Nje Yehova a kakane̱no̱ o bola jombwea ndenge̱ ninde̱ne̱ e, na ońola nje e?

⁵ Bibe̱l e si malangwea biso̱ ponda ininga bumbisabe̱ la Babilon ninde̱ne̱ di me̱nde̱no̱ no̱ngo̱, nde di bi ná bumbisabe̱ lao di si me̱nde̱ no̱ngo̱ pond’a bwaba. (Bbī. 18:10, 21) Yehova a kakane̱ ná a me̱nde̱ “wutise̱ mi mińa” ma ndenge̱ ninde̱ne̱ ná “bapo̱so̱be̱” bao n’ebas’a mbale̱ bonge. (Marko 13:19, 20) Nde nje Yehova a mengane̱no̱ biso̱ ná di bole o ni pambo a ponda ńe oteten a bebotedi ba ndenge̱ ninde̱ne̱ na bila ba Armagedon e?

6. Ońola nje pandise̱ la biso̱me̱ne̱ n’ebasi e kwedi buka te̱ di si dongame̱nno̱ e?

⁶ Ka ne̱ni te̱ di se̱le̱no̱ kwalea o jokwa di se̱le̱ na din, Yehova a mapula ná baboledi bao ba pande na Babilon ninde̱ne̱. Nde pandise̱ la biso̱me̱ne̱ n’ebasi e kwedi buka te̱ di si dongame̱n, jangame̱n no̱ngo̱ bedomsedi o sue̱le̱ ebas’a mbale̱​—jowe̱ la bosangi la Yehova. Jombweye te̱ mbadi iba jeno̱ ná di bola nika.

7. (a) Ne̱ni jeno̱ ná di tingame̱ na bete̱sedi be te̱m ná sim ba Yehova jombwea bedangwedi e? (b) Ne̱ni Bonahebe̱r 10:24, 25 e mabonde̱no̱ mweńa ma ko̱to̱me̱, tobotobo tatan e?

⁷ Ńaboso, jangame̱n tingame̱ na bete̱sedi be te̱m ná sim ba Yehova jombwea bedangwedi. Di si makasa bedangwedi ba mbamba to̱ bō̱, to̱ bete̱sedi ba nin wase tom. K’eyembilan, di si makasa pat’a musonje to̱ po̱, nikame̱ne̱ pe̱ na diba la mome na mome to̱ muto na muto, na yi ńai a beboledi bepe̱pe̱. (Mat. 19:4, 5; Rom. 1:26, 27) Ni londe̱ iba, jangame̱n benga jowe̱ Yehova mwemba na bonasango asu. Di mabola nika e be̱ to̱ we̱ni, o Ndabo asu ńa Janea, to̱ yete̱na e mapula, o milongi ma bonasango, to̱ o diwuta. E be̱ to̱ nje e po̱, di si me̱nde̱ jese̱le̱ ko̱lo̱ngo̱ne̱ di be̱nno̱ o ko̱to̱me̱ na bane̱ ońola jowe̱. Mbale̱ ńe nde ná jangame̱n ko̱to̱me̱ “sepo̱n kana [di] me̱ne̱no̱ ná buńa bo masisea be̱be̱.”​—Langa Bonahebe̱r 10:24, 25.

8. Ne̱ni dikalo lasu di me̱nde̱no̱ tukwa o kie̱le̱ ni maye̱ e?

⁸ O pond’a ndenge̱ ninde̱ne̱, dikalo di me̱nde̱no̱ te̱ di me̱nde̱ tukwa. O tatan, je nde te̱ dikalo la myango ma bwam ma Janea, na we̱ pe̱ o timbise̱ bato bokwedi. Nde o ni ponda, di me̱nde̱ nde te̱ dikalo le ngińa ka mbu’a madale. (Bbī. 16:21) Di me̱nde̱ nde te̱ dikalo la bumbisabe̱ la was’a Satan lena di si po̱ti pe̱. Na ponda, di me̱nde̱ bia ná te̱ite̱i nje mwe̱ndi masu mu me̱nde̱no̱ kwala, na ne̱ni pe̱ di me̱nde̱no̱ bīse̱ mo̱. Mo̱ di me̱nde̱ nde bolane̱ milemlem ma mbad’a te̱ dikalo jeno̱ o bolane̱ buka ebwe’a mbu we̱nge̱ e? Nga di me̱nde̱ nde bolane̱ mbadi ipe̱pe̱ e? Di si bi, di menge̱le̱ nde ni ponda. E be̱ to̱ nē̱, nik’e me̱nde̱ be̱ biso̱ edube o langwa mwe̱ndi ma bekaisedi ma Yehova na bokenju!​—Hes. 2:3-5.

9. Ne̱ni matumba ma me̱nde̱no̱ kasa dikalo lasu e, nde njika mbaki di be̱nno̱ e?

⁹ Ye̱ke̱i te̱ dikalo lasu di me̱nde̱ tute̱le̱ matumba o keka jeka biso̱ ná di si te̱ pe̱ dikalo ná bambam. Ka nje te̱ di lakisanno̱ Yehova tatan ná a masue̱le̱ biso̱ o ebol’asu ya dikalo, nika pe̱ nde e me̱nde̱no̱ pula ná di lakisane̱ mo̱ ke̱ ni ponda e mapo̱. Di be̱ mbaki ná Loba lasu a me̱nde̱ londe̱ biso̱ na ngiń’ao o bola jemea lao.​—Mik. 3:8.

10. Bupisane̱ Lukas 21:25-28, ne̱ni jita la bato di me̱nde̱no̱ senga ońola mambo ma me̱nde̱ bolane̱ o pond’a ndenge̱ ninde̱ne̱ e?

¹⁰ Langa Lukas 21:25-28. O pond’a ndenge̱ ninde̱ne̱, bato ba me̱nde̱ bwa ndutu jita o je̱ne̱ ná nje ye̱se̱ ba tano̱ be̱ne̱ o wase ka mambo mena ma bam e nibotea ko̱. Ba me̱nde̱ bwa “ndutu,” na bwa pe̱ bo̱ngo̱ ná be ná ba bo̱lo̱ne̱ longe̱ labu o ni pond’a mwititi ni buki ye̱se̱ ńa longe̱ la mbel’a moto o wase. (Sef. 1:14, 15) O ni ponda, longe̱ di me̱nde̱ bata be̱ ndutu, na ońola baboledi ba Yehova pe̱. Nika di si mano̱ngo̱no̱ dongo to̱ diwo̱ na wase, je ná di kusa mitakisan mō̱. Je ná di si be̱ne̱ mambo ma longe̱ mō̱.

11. (a) Ońola nje matumba ma me̱nde̱no̱ jombwea Mboṅ a Yehova tobotobo e? (b) Ońola nje di s’angame̱nno̱ bwa ndenge̱ ninde̱ne̱ bo̱ngo̱ e?

 ¹¹ Ponda po̱ e me̱nde̱ po̱ ńena bembon ba bebasi be ńamsabe̱ be me̱nde̱no̱ linga jita ońolana Mboṅ a Yehova ye o walane̱ jowe̱ labu oboso. Di keke dutea njik’eto̱ise̱ nika e me̱nde̱no̱ wana, nate̱na o belongisan ba mibia ka internet. Matumba na mwaned’abu Satan, ba me̱nde̱ singe̱ biso̱ ońolana ebas’asu buka te̱ nde e si ńamsabe̱. Kana ba si we̱lino̱ londise̱ mwano mabu ma bo̱le̱ bebasi be̱se̱ o wase, biso̱ so̱ nde ba me̱nde̱no̱ jombwea tobotobo. Niponda nde matumba ma me̱nde̱no̱ timba Gog ńa Magog. * Ma me̱nde̱ lata ná ma ko̱ye̱ tumba la Yehova na ngiń’abu ńe̱se̱. (Hes. 38:2, 14-16) Je ná di botea no̱ngo̱ mutaka ma ne̱ni mambo ma me̱nde̱no̱ be̱ o pond’a ndenge̱ ninde̱ne̱, tobotobo ońolana di si be̱n beteledi bō̱. Nde di s’angame̱n bwa ndenge̱ ninde̱ne̱ bo̱ngo̱. Yehova a me̱nde̱ bola biso̱ bediedi o sunga malonge̱ masu. (Mye. 34:20) Di me̱nde̱ we̱le̱ ‘te̱se̱ ńolo na sim, [di] mama milopo [masu]’ ebanja di bi ná “jongise̱ [lasu] le be̱be̱.” *

12. Ne̱ni “mūt’a jemea na jangwa” eno̱ o boṅsane̱ biso̱ ońola nje e me̱nde̱ po̱ o kie̱le̱ ni maye̱ e?

¹² Etum a ponda yen “mūt’a jemea na jangwa” eno̱ o boṅsane̱ biso̱ o tika be̱ jemea o pond’a ndenge̱ ninde̱ne̱. (Mat. 24:45) E o bola nika o mbadi jita, jombweye eyembilan ewo̱: Midango masu ma mako̱to̱ne̱ mande̱ne̱ má 2016-2018. Bekwali ba ma mako̱to̱ne̱ bongwane̱ biso̱ o jouse̱ bede̱mo bena be mapule̱ biso̱ nika buńa ba Yehova bo nisiseano̱. Jombweye te̱ be bede̱mo.

13. Ne̱ni jeno̱ ná jouse̱ jemea lasu o mbasanedi ma Yehova e, ońola nje pe̱ bola nika tatan e?

¹³ Jemea: Tem’a jako̱to̱ne̱ dinde̱ne̱ la 2016 e ta nde ná “Di be̱ Yehova jemea!” Bekwali ba di jako̱to̱ne̱ bokwe̱le̱ biso̱ ná di be̱n te̱ mulatako ma bo̱ibo̱i na Yehova, di me̱nde̱ be̱ mo̱ jemea. Bongwane̱ pe̱ biso̱ o so̱ṅtane̱ ná je ná di be̱ batabata na Yehova tongwea na muka mu mawe̱ o mulema na jokwa la iwiye̱ l’Eyal’ao. Bola la nika di mabola biso̱ ngińa o buka to̱ mo̱me̱ne̱ mitakisan mi buki me̱se̱ bonde̱ne̱. Nika su la ebe̱yed’a mambo ya Satan di nisiseano̱, di be̱ mbaki ná di me̱nde̱ be̱ne̱ mitakisan minde̱ne̱ mi me̱nde̱ we̱le̱ jemea lasu o mbasanedi ma Loba na Janea lao o kekise̱. Bato ba me̱nde̱ benga yo̱ye̱ biso̱. (2 Pet. 3:3, 4) Nika ńe̱se̱ e me̱nde̱ nde be̱ tobotobo ońolana di si masue̱le̱ dongo to̱ diwo̱ la was’a Satan. Jangame̱n so̱ jouse̱ jemea lasu tatan, ná di tike be̱ jemea o pond’a ndenge̱ ninde̱ne̱.

14. (a) Njika diwengisan di me̱nde̱ be̱ jombwea bonasango ba madie̱le̱ ebolo o wase e? (b) Ońola nje e me̱nde̱no̱ pula ná di be̱ jemea o ni ponda e?

¹⁴ O pond’a ndenge̱ ninde̱ne̱, diwengisan di me̱nde̱ be̱ jombwea bonasango ba madie̱le̱ ebolo o wase. O ponda po̱, bo̱kisabe̱ be̱se̱ bena ba dia o wase ba me̱nde̱ ko̱to̱me̱ o mo̱ń ná ba no̱nge dongo o bila ba Armagedon. (Mat. 24:31; Bbī. 2:26, 27) Nika e mapula nde kwala ná Dibe̱le̱ di Madie̱le̱ di si me̱nde̱ pe̱ be̱ na biso̱ o wase. Nde o̱da e me̱nde̱ tika be̱ oteten a dimuti dinde̱ne̱. Bonasango ba dongame̱n oteten a mido̱ngi mipe̱pe̱ nde ba  me̱nde̱ die̱le̱ ebolo. E me̱nde̱ so̱ pula ná di lee̱le̱ jemea lasu tongwea na sue̱le̱ ba bonasango, na bupe̱ pe̱ bediedi bena ba makusane̱no̱ Loba. Di me̱nde̱ nde jonga yete̱na di bupe̱ bediedi babu!

15. Ne̱ni jeno̱ ná jouse̱ be̱ lasu la titimbe̱ e, ońola nje pe̱ yeno̱ mweńa ná di bole nika tatan e?

¹⁵ Titimbe̱: Tem’a jako̱to̱ne̱ dinde̱ne̱ la 2017 e ta nde ná “Lo si wo̱lo̱!” Bekwali be̱se̱ ba di jako̱to̱ne̱ bongwane̱ biso̱ o jouse̱ k’asu ńa lembe̱ mitakisan. Joko ná be̱ lasu la titimbe̱ di titi buka te̱ ke̱ je o bete̱medi ba bwam. Je ná jouse̱ be̱ lasu la titimbe̱ yete̱na di se̱medi na Yehova. (Rom. 12:12) Di si dimbea to̱ buńa ná Yesu a kakane̱ ná: “Nu nu matingame̱ nate̱na o su a me̱nde̱ jongisabe̱.” (Mat. 24:13) Din kakane̱ di mapula kwala ná jangame̱n tika be̱ jemea e be̱ to̱ njika mitakisan di malembe̱no̱. Di we̱lisane̱ te̱ to̱ njika mitakisan tatan, di me̱nde̱ be̱ ngińa oboso ná ndenge̱ ninde̱ne̱ e mabotea.

16. Ne̱ni jeno̱ ná di be̱ne̱ ngiń’a mulema e, ne̱ni pe̱ jeno̱ ná jouse̱ ngiń’asu ńa mulema tatan e?

¹⁶ Ngiń’a mulema: Tem’a jako̱to̱ne̱ dinde̱ne̱ la 2018 e ta nde ná “Be̱ne̱ ngiń’a mulema!” Bekwali ba di jako̱to̱ne̱ bongwane̱ biso̱ o so̱ṅtane̱ ná ngiń’a mulema e si mawa na ngud’asu ńa biso̱me̱ne̱. Kapo̱ ka titimbe̱, je nde ná di be̱ne̱ ngiń’a mulema ńa mbale̱ yete̱na di se̱medi na Yehova. Ne̱ni jeno̱ ná jokwa o bata se̱me̱ye̱ na Yehova e? Ke̱ di langi Eyal’ao buńa te̱, di dutea pe̱ ne̱ni Yehova a sungino̱ tumba lao o mińa mi tombi. (Mye. 68:21; 2 Pet. 2:9) Niponda ńena matumba ma me̱nde̱no̱ ko̱ye̱ biso̱ o pond’a ndenge̱ ninde̱ne̱, e me̱nde̱ pula ná di be̱ne̱ ngiń’a mulema, di lakisane̱ pe̱ Yehova buka nje di lakisanno̱ mo̱ tatan. (Mye. 112:7, 8; Bon. 13:6) Di lakisane̱ te̱ Yehova tatan, di me̱nde̱ be̱ne̱ ngiń’a mulema ni mapule̱ biso̱ o lembe̱ bila ba Gog. *

17. Ońola nje di s’angame̱nno̱ bwa Armagedon bo̱ngo̱ e? (Ombwa duta la dipapa laboso.)

¹⁷ Ka nje te̱ di se̱le̱no̱ kwalea o jokwa di se̱le̱ na din, jita lasu nin we̱nge̱ le nde o tombise̱ longe̱ labu le̱se̱ o pond’a mińa misukan. Nde di be̱n pe̱ dipita la jonga o  pond’a ndenge̱ ninde̱ne̱. Bila ba Armagedon nde be me̱nde̱ we̱le̱ su o yen ebe̱yed’a mambo. Nde di si be̱n ná di bwe bo̱ngo̱ to̱ bō̱. Ońola nje e? Ońolana be bila be nde ba Loba. (Min. 1:33; Hes. 38:18-20; Sak. 14:3) Ponda Yehova a me̱nde̱no̱ bola byanedi, Yesu Kristo a me̱nde̱ die̱le̱ milo̱ṅ ma bila ma Loba o bwemba. A me̱nde̱ be̱ mwemba na bo̱kisabe̱ ba po̱i o bepumbwedi na lodun la lodun la ange̱l. Babo̱ be̱se̱ nde ba me̱nde̱ janane̱ Satan, midī mao ma bobe, na milo̱ṅ ma ngińa ma wase.​—Dan. 12:1; Bbī. 6:2; 17:14.

18. (a) Njika mbaki Yehova a bolino̱ biso̱ e? (b) Ne̱ni Bebīsedi 7:9, 13-17 be mabolano̱ biso̱ mbaki ni bam jombwea kie̱le̱ ni maye̱ e?

¹⁸ Yehova a boli biso̱ mbaki ná: “Eye̱i a bwemba to̱ ewo̱ e malulabe̱ te̱nge̱ne̱ wa e si me̱nde̱ tongwe̱le̱ to̱ lambo.” (Yes. 54:17) “Dimuti dinde̱ne̱” la baboledi ba Yehova ba jemea di me̱nde̱ ‘wa o ndenge̱ ninde̱ne̱’! Di benga pe̱ jowe̱ mo̱. (Langa Bebīsedi 7:9, 13-17.) E se̱ mbaki ni bam jombwea kie̱le̱ ni maye̱ Bibe̱l e mabolano̱ biso̱ e! Di bi ná “Yehova a matata bajemea.” (Mye. 31:24) Be̱se̱ bena ba to̱ndi Yehova, ba masese̱ pe̱ mo̱, ba me̱nde̱ bwa muńe̱nge̱ o je̱ne̱ mo̱ a mabusise̱ edub’a dina lao la bosangi.​—Hes. 38:23.

19. Njika dipita la betańsedi di menge̱le̱ biso̱ o kie̱le̱ ni maye̱ e?

¹⁹ Dutea te̱ nje byala ba kalat’a 2 Timoteo 3:2-5 be wusano̱ kwala yete̱na be kwalea nde ońola bato bena be o was’a peńa ńena ni titi pe̱ owas’a ngiń’a Satan. (Ombwa edinge̱le̱ “Ne̱ni bato ba me̱nde̱no̱ be̱ o kie̱le̱ ni maye̱.”) Munasango George Gangas, * nu boledi k’elong’a Dibe̱le̱ di Madie̱le̱, a ta a teleye̱ nika ninka ná: “E se̱ wum’a betańsedi wase e me̱nde̱no̱ be̱ niponda bato be̱se̱ ba me̱nde̱no̱ be̱ bonasango na bonańango e! Son a ponda, o me̱nde̱ be̱ne̱ edube ende̱ne̱ ya be̱ longe̱ o ebe̱yed’a mambo ya peńa. O me̱nde̱ be̱ longe̱ etum te̱ Yehova eno̱ longe̱. Di mabe̱ longe̱ o bwindea.” E se̱ dipita la betańsedi nika ńeno̱ e!