Ala o mambo mena me

Ala o ebambu a mongo

Mo̱ o ta o bia nika e?

Mo̱ o ta o bia nika e?

Ndabo a ndongame̱n o ebwe’a mbu yaboso: Din duta lena di po̱ngo̱be̱ na dia le nde bowan ba ne̱ni ndabo a ndongame̱n e tano̱ o ebwe’a mbu yaboso. Di so̱be̱ nde o Gamla, o lambo ka 10 la km la pongo a jedu ńa Munja ma Galilea. Di malee̱ nde ne̱ni ndabo a ndongame̱n o mińa ma kwaṅ e tano̱ ńe̱ne̱ne̱

Ne̱ni mandabo ma ndongame̱n ma botedino̱ e?

EYAL’A “ndabo a ndongame̱n” e wu nde o e- yal’a Grikia e mapule̱ kwale̱ “jako̱to̱ne̱” to̱ “ko̱to̱me̱ mwemba.” Di dina di te̱nge̱n ońola- na mandabo ma ndongame̱n ma ta nde bepolo ba jako̱to̱ne̱ bena Bajū ba tano̱ ba bolane̱ botea etum a ponda ońola belēdi na jowe̱. Betiledi ba Bonahebe̱r be si mato̱pea ná bwē ońola mandabo ma ndongame̱n, nde e me̱ne̱ne̱ ná bwē o Betiledi ba Grikia ná yi ńai a bepolo ba jowe̱ be ta be mábokabe̱ oboso ba ebwe’a mbu yaboso P.A.

Bokwe̱ Bibe̱l bande̱ne̱ ba dube̱ ná mandabo ma ndongame̱n ma bokisabe̱ nde ponda Bajū ba tano̱ o mukoma o Babilon. Kalati Encyclopaedia Judaica mo̱ ná: “Ba bena ba ta o mukoma ba si ta ba be̱ne̱ Tempe̱l, o mwe̱n ekombo, kana ba tano̱ ba be̱ne̱ ńo̱ng’a belo̱ko̱medi o ndut’abu, ba ta be̱ ba ko̱to̱me̱ ponda te̱, pondapo̱ o mińa ma wumse̱, o langa Betiledi.” Ba te̱se̱be̱no̱ wonja o mukoma, Bajū ba bengi ko̱to̱me̱ o kane̱ na o langa Betiledi, na babo̱ ba bokise̱ mandabo ma ndongame̱n wuma te̱ ba tano̱.

O ebwe’a mbu yaboso P.A. mandabo ma ndongame̱n nde ma ta ma matimbe̱ bepolo ba mom ba jowe̱ la Bajū na ba longe̱ la ba bena ba ta ba camane̱ o Mediteranea ńe̱se̱ na o y’epas’a Jedu ye̱se̱ na o Israel. Ńadibie̱ Lee Levine ńa Universite ńa Bonahebe̱r o Yerusalem a kwali ná: “[Mandabo ma ndo- ngame̱n] ma ta nde bepolo ba jokwa, ba mada ma sangi, ba bekaisedi, ba kombe̱ la mo̱ni, na ba ndongame̱n a politik na ipe̱pe̱.” A bati pe̱ ná: “Nde eboled’a jowe̱ nde e ta lambo la mom lena di ta di bolabe̱ oten.” E titi so̱ mańaka ná Yesu a ta ukea o ndonga- me̱n ponda te̱ oten. (Marko 1:21; 6:2; Lukas 4:16) A lee̱, ome̱le̱, embe̱ pe̱ ba bena ba ta oten. Ombusa bokisabe̱ la mwemba ma kriste̱n, ńamuloloma Paulo pe̱ a te̱ dikalo o mandabo ma ndongame̱n. Bato bena ba ta ba to̱ndo̱ mambo ma mudī ba ta be̱ ba po̱ o ndabo a ndongame̱n, Paulo a ta a ko̱lo̱- ngo̱ne̱ ná, ponda te̱ a mingeano̱ o mundi, a mase̱le̱ nde wala te̱ dikalo o ndabo a ndongame̱n.​—Bebolo 17:1, 2; 18:4.