1. Ne̱ni mot’a Samaria Yesu a bo̱lise̱no̱ a lee̱le̱no̱ ná a memba nje ba boledino̱ mo̱ e?

DI DOM la bato di ta o bete̱medi ba ndutu. Ba ta ba boa mulo̱ngo̱, ba si ta ba be̱ne̱ dipita la bo̱lisabe̱. Nde buńa bō̱ ba ta be̱ne̱ Yesu, Mulēdi Nunde̱ne̱, etum wone̱. Ba ta ba senga ná Yesu a mabo̱lise̱ ńai na ńai a maboa ye̱se̱, ba ta so̱ mbaki ná e ná a bo̱lise̱ babo̱. Na babo̱ base̱ madoi, ba kwala ná: “A Yesu, Sango, bwea biso̱ ndedi!” Di dom la bato di ta di bo̱lisabe̱. Esibe̱ penda, babo̱ be̱se̱ bembi muyao Yesu a lee̱le̱no̱ babo̱. Nde mō̱ ńabu a s’embi buka te̱ nje ba boledino̱ mo̱​—a timbise̱le̱ Yesu masoma. * Nu mot’a Samaria nu bo̱lisabe̱, e̱n ná yangame̱n ná a sese Loba na “doi jasam.”​—Lukas 17:12-19.

2-3. (a) Ońola nje jeno̱ ná di dimbea timbise̱le̱ masoma e? (b) Nje di me̱nde̱no̱ jombwea o din jokwa e?

² Kapo̱ ka nu mot’a Samaria, di timbise̱le̱ ba bena be muyao masoma. Nde ngedi iwo̱, je ná di dimbea timbise̱le̱ masoma na byala to̱ na bebolo.

³ O din jokwa, di me̱nde̱ jombwea ońola nje yeno̱ mweńa ná di timbise̱le̱ masoma tongwea na nje di makwalano̱ na nje di mabolano̱ pe̱. Di me̱nde̱ jombwea byembilan bō̱ ba Bibe̱l ba bato ba lee̱le̱ masoma na bena ba si lee̱le̱ mo̱. Denge̱ di makwalea o njika mbadi iwo̱ ya tobotobo jeno̱ ná di timbise̱le̱ masoma, to̱ sesa.

4-5. Ońola nje jangame̱nno̱ timbise̱le̱ masoma e?

⁴ Yehova a boli biso̱ eyembilan a bia jemba bwam ba boledino̱ mo̱. Mbadi po̱ a mabolano̱ nika ńe nde ná a manamse̱ ba ba do̱lisane̱ mo̱. (2 Sam. 22:21; Mye. 13:6; Mat. 10:40, 41) Betiledi pe̱ be mome̱le̱ biso̱ ná di “be̱ . . . bato ba membilane̱ Loba, ka bana ba to̱ndo̱be̱.” (Efe. 5:1) Ońola nika, njo̱m a mom jangame̱nno̱ timbise̱le̱ masoma ńe nde ná di mapula bupe̱ eyembilan a Yehova.

⁵ Jombweye ońola njika njo̱m nipe̱pe̱ jangame̱nno̱ timbise̱le̱ bane̱ masoma. Masoma me nde ka da la bwam​—di ńe̱nge̱ńe̱ tobotobo ke̱ jabane̱ mo̱ na bane̱. Je muńe̱nge̱ ke̱ di bi ná bane̱ ba memba nje di mabolano̱. Biso̱ pe̱ di mabwese̱ bane̱ muńe̱nge̱ ke̱ di timbise̱le̱ babo̱ masoma. Moto nu makusane̱ biso̱ masoma a bi ná di memba miwe̱n mena a po̱ngino̱ o jongwane̱ biso̱ to̱ o bola biso̱ lambo di be̱nno̱ ńo̱ngi. Nika e mabola ná mulatako masu na nu moto mu bate be̱ ngińa.

6. Njika miwan mō̱ me oteten a byala ba masoma na bepuma ba gol e?

⁶ Byala basu ba masoma be mweńa. Bibe̱l mo̱ ná: “Eyala e to̱po̱be̱ o ponda ni te̱nge̱n ye nde k’epum’a gol o mo̱njo̱ ma silba.” (Min. 25:11) Dutea te̱ njika mpesa epuma e po̱ngo̱be̱ na gol nde e we̱le̱be̱ o mo̱njo̱ ma silba yeno̱! Dutea pe̱ njika mweńa e me̱nde̱no̱ be̱! Ne̱ni o me̱nde̱no̱ senga o mulema ke̱ o kusi ninka jabea e? Nika pe̱ nde byala ba masoma o malangweano̱ bape̱pe̱ beno̱ mweńa. Dutea pe̱ ná: Epuma e po̱ngo̱be̱ na gol ye ná e ja pond’a bwaba. Nikame̱ne̱ pe̱ nde nu nu makusane̱ wa byala ba masoma eno̱ ná o̱nge̱le̱ mo̱ na we̱le̱ pe̱ mo̱ mweńa o longe̱ lao le̱se̱.

7. Ne̱ni David, bupisane̱ Myenge 26:6-8, na bane̱ batiledi ba myenge ba timbise̱le̱no̱ masoma e?

⁷ Jita la baboledi ba Loba ba pond’a kwaṅ ba timbise̱le̱ masoma. Mō̱ ńabu a ta nde David. (Langa Myenge 26:6-8.) A ta a we̱le̱ jowe̱ la bosangi mweńa jita a lee̱le̱ pe̱ nika o bebolo. A boli jita la mambo ma ndo̱n ma m’bwaṅ mao ońola longa la tempe̱l. Mbot’a Asaf e timbise̱le̱ masoma tongwea na byala ba myenge, to̱ myenge m’esese e tilino̱. O mwenge mō̱ ba timbise̱le̱ Loba masoma ba pase̱le̱ pe̱ ne̱ni ba mubeano̱ ‘betańsedi bao.’ (Mye. 75:2) Na mbale̱, David, na mbot’a Asaf ba ta ba pula lee̱le̱ Yehova nate̱na o njika dime̱ne̱ ba masomano̱ mo̱ ońola minam me̱se̱ ba kusane̱no̱ mo̱. We ná o dutea o njika mbadi weno̱ ná wembilane̱ ban balo̱ngedi e?

8-9. Ne̱ni ńamuloloma Paulo a lee̱le̱no̱ ná bonasango na bonańango be mo̱ mweńa e, ne̱ni pe̱ nika ńongwane̱no̱ e?

⁸ Ńamuloloma Paulo a ta a we̱le̱ bonasango na bonańango mweńa, a lee̱le̱ pe̱ nika o mbadi a tano̱ a to̱pea ońol’abu. A timbise̱le̱ Loba masoma ponda ye̱se̱ ońol’abu o mika mao. A lee̱le̱ pe̱ ná a we̱le̱ babo̱ mweńa ke̱ a matilea babo̱. O 15 la myemba maboso ma Roma 16, Paulo a tubi mina ma 27 ma bonasango na bonańango. A kiki pe̱ tobotobo ná Akwila na Priskila “ba boli mulopo mabu” ońola longe̱ lao, a kwala pe̱ ná Febe “ongwan bato jita” na mo̱me̱ne̱ Paulo pe̱. A sesi ban bonasango na bonańango ba ndolo na ba ngiń’ebolo.​—Rom. 16:1-15.

⁹ Paulo a ta a bia ná bonasango na bonańango ao ba si ta ke̱nge̱nge̱, nde o su la leta a tiledino̱ bato ba Roma, a po̱si nde o kwalea ońola bede̱mo babu ba bwam. Dutea te̱ ne̱ni ba bonasango na bonańango ba kusino̱ jembame̱ o senga byala ba Paulo be malangabe̱ na doi la mo̱ń oteten a mwemba! Nika ńongwane̱ ná mulatako mabu na Paulo mu bate be̱ ngińa. Mo̱ o yo̱ki timbise̱le̱ masoma ońola mambo ma bwam bonasango ba mwemba mo̱ngo̱ ba makwalano̱ to̱ bola e?

10. Nje mbadi Yesu a masesano̱ bokwedi bao e mokwe̱le̱no̱ biso̱ e?

¹⁰ O mye̱ndi mao mō̱ a lomedino̱ myemba ma Asia Nisadi, Yesu a sesi bokwedi bao ońola bebolo ba bolino̱. K’eyembilan, a botedi nde mwe̱ndi a lomedino̱ mwemba ma Tiatira na ben byala ná: “Na bi bebolo bo̱ngo̱ na ndol’ango̱ na dube̱ lo̱ngo̱ na bolea lo̱ngo̱ na we̱lisane̱ lo̱ngo̱, na ná bebolo bo̱ngo̱ besukan be jita buka baboso.” (Bbī. 2:19) Yesu a si to̱pedi buka te̱ ońola bońaki b’ebol’abu, nde a sesi pe̱ babo̱ ońola bede̱mo be tute̱le̱ babo̱ o bebolo babu ba bwam. To̱ná e tano̱ e pula ná Yesu ome̱le̱ bō̱ o Tiatira, a botedi nde mwe̱ndi mao na byala be membe̱, a bo̱le̱ pe̱ mo̱ nikame̱ne̱. (Bbī. 2:25-28) Dutea te̱ ońola doi Yesu a be̱nno̱ ka mulopo ma myemba me̱se̱. A si be̱n ná a timbise̱le̱ biso̱ masoma ońol’ebolo di maboleano̱ mo̱. Nde to̱ na nika, a masesa biso̱. E se̱ eyembilan a bwam a bolino̱ batudu e!

11. Bupisane̱ Bonahebe̱r 12:16, njik’ebe̱yedi Esau a tano̱ a be̱ne̱ jombwea mambo ma mudī e?

¹¹ Nje ye ndutu ye nde ná bato bō̱ Bibe̱l e mato̱peano̱ ba si timbise̱le̱ masoma. K’eyembilan, to̱ná Esau a kokedino̱ na bayedi ba ta ba to̱ndo̱ Yehova na bena ba ta pe̱ ba bola mo̱ edube, a si ta a be̱ne̱ edube ońola mambo ma mudī. (Langa Bonahebe̱r 12:16.) Ne̱ni ebe̱yed’ao  ya ka ni si bi masoma ye̱ne̱nno̱ e? Esau a ta makwasi o jandisane̱ Yakob, munańango ńa mūtu, mutud’ao ońola mo̱njo̱ ma mato̱bo̱. (Bbot. 25:30-34) Ombusa ponda Esau ombwe̱ jita bedomsedi a no̱ngino̱. Nde a si lee̱le̱ masoma ońola nje a tano̱ a be̱ne̱, a si ta so̱ a be̱ne̱ njo̱m a mito̱kisan to̱ po̱ ponda a bo̱lo̱ne̱no̱ bonam ba mutudu.

12-13. Ne̱ni Bonaisrael ba lee̱le̱no̱ ka ni si bi masoma e, nje pe̱ nika e wanno̱ e?

¹² Bonaisrael ba ta ba be̱ne̱ njo̱m jita o lee̱le̱ masoma. Ba te̱se̱be̱ wonja na mukoma ombusa Dom la Mitakisan Yehova a lomedino̱ Egipto. Denge̱ Loba a masunga babo̱ o dibumbe ponda a lo̱ise̱no̱ mulo̱ṅ ma Egipto mwe̱se̱ o Munja-mu-mole̱. Bonaisrael ba ta masoma kańena ba lo̱ngea Yehova mwenge m’esese ma bebukedi. Nde ba tiki so̱ lee̱le̱ masoma e?

¹³ Ponda Bonaisrael ba kusino̱ mitakisan mipe̱pe̱ ba pomane̱ dimbea mambo ma bwam me̱se̱ Yehova a boledino̱ babo̱. Nika nde ba lee̱le̱no̱ k’abu ni si bi masoma. (Mye. 106:7) Ne̱ni e? “Dimuti la bana ba Israel le̱se̱ di to̱po̱ne̱ Mose na Aron mińuńungu.”​—o mbale̱ Yehova nde ba tano̱ ba to̱po̱ne̱ mińuńungu. (Bbu. 16:2, 8) A ta a bwa ndutu ońola ka ni si bi masoma ńa tumba lao. Na mo̱ a bīse̱ ná ni ńo̱ṅo̱n a Bonaisrael ńe̱se̱ e mawo̱ o eyaṅ, o sumo te̱ Yosua na Kaleb. (Mis. 14:22-24; 26:65) Jombweye te̱ ne̱ni jeno̱ ná di banga bupe̱ ben byembilan ba bobe nde jembilane̱ nde ba bwam.

14-15. (a) Ne̱ni babaedi beno̱ ná ba timbise̱le̱ mō̱ na nune̱ masoma e? (b) Ne̱ni bayedi beno̱ ná bokwe̱le̱ bana babu o timbise̱le̱ masoma e?

¹⁴ O ndabo a mbia. Mbia mwe̱se̱ mu matombwane̱ ke̱ elongi te̱ e lee̱le̱ masoma. Mome na muto ba mabata be̱ batabata ke̱ ba lee̱le̱ mō̱ na nune̱ masoma. E mabe̱ pe̱ babo̱ lambo di bo̱bi o lakisane̱ mō̱ na nune̱ mawuse̱. Mome nu matimbise̱le̱ munj’ao masoma a si memba buka te̱ mambo ma bwam a makwalano̱ na a mabolano̱, nde a ‘mate̱me̱ [pe̱] . . . a sesa mo̱.’ (Min. 31:10, 28) Muto ńe dibie̱ pe̱ a mabola ná mom’ao a bie ońola njika lambo la tobotobo a matimbise̱le̱no̱ mo̱ masoma.

¹⁵ A bayedi, ne̱ni lee̱ bana bańu ne̱ni timbise̱le̱ masoma e? Lo si dimbea ná bana bańu ba me̱nde̱ nde jembilane̱ nje lo makwalano̱ na bola pe̱. Mun’ango̱ a boledi te̱ wa lambo la bwam, timbise̱le̱ mo̱ masoma ná o bole mo̱ eyembilan a  bwam. Buka nika, lee̱ babo̱ o timbise̱le̱ masoma ke̱ moto a boledi babo̱ bwam. Ongwane̱ bana bańu o so̱ṅtane̱ ná lee̱le̱ la masoma le nde lambo di mawe̱ o mulema, byala ba masoma pe̱ be makenjisane̱. K’eyembilan, eso̱mb’a muto e belabe̱ ná Clary mo̱ ná: “Ke̱ e 32 ma mbu, ńango am a ta eto̱m o bongwa mba na bonańango am ba bome baba muso̱lo̱ki. Ponda na po̱ino̱ 32 ma mbu, na dutedi ne̱ni nika e tano̱ ńangame̱n be̱ mo̱ ndutu o mi mimbu. Na timbise̱le̱ mo̱ masoma ońola nje ye̱se̱ a bolino̱ o bongwa biso̱. Nik’e s’indi a langwedino̱ mba ná byala bam be mo̱ tiki jita o mulema, ná a yo̱ki dutea mo̱ ponda iwo̱, be kwangwe̱le̱ mo̱ mulema.”

16. Bola eyembilan ya ne̱ni masoma meno̱ ná membe̱ bape̱pe̱.

¹⁶ O mwemba. Di membe̱ bonasango na bonańango asu ke̱ di matimbise̱le̱ babo̱ masoma. K’eyembilan, Jorge, mutudu nu be̱n 28 ma mbu, a ta a ko̱ diboa la ngińa. A si we̱li jukea o ndongame̱n mo̱di mō̱. To̱ ombusa mo̱ botea jukea pe̱te̱ a si wusa te̱ nde tombise̱ ekwali. Jorge a memba ná: “Ne̱n nde ná na titi pe̱ mweńa ońolana na si ta ńai ni dongame̱n o bola lambo to̱ bambe̱ m’bē̱ o mwemba. Nde ombusa ndongame̱n po̱, munasango mō̱ a langwea mba ná. ‘Na matimbise̱le̱ wa masoma ońola eyembilan a bwam o bolino̱ mbia mam. O titi ná o bia ne̱ni di bwane̱no̱ bekwali o tombise̱no̱ muńe̱nge̱ min mimbu mi tombi. Bongwane̱ biso̱ o ńaka o mbad’a mudī.’ Nika e tapi mba mulema, miso̱di mi londa mba o miso̱. Byala bao be ta nde ná te̱ite̱i nje na tano̱ na be̱ne̱ ńo̱ngi o senga.”

17. Bupisane̱ Kolose 3:15, ne̱ni jeno̱ ná di bola Yehova masoma ońola sanga lao la mulema e?

¹⁷ Ońola Loba lasu di sangi mulema. Yehova a boli biso̱ njoaso’a da la mudī. K’eyembilan, di makusa malea ma bwam tongwea na ndongame̱n, kalati ya mo̱di, na milomba masu. Mo̱ o ta o másenga ekwali buńa bō̱, to̱ langa mulopo m’ekwali mō̱, to̱ jombwa Elimb’a Bedinge̱dinge̱ nde o kwala ná, ‘Ye nde nje na tano̱ na be̱ne̱ ńo̱ngi’ e? Ne̱ni jeno̱ ná di timbise̱le̱ Yehova masoma e? (Langa Kolose 3:15.) Mbadi po̱ ńe nde ná di timbise̱le̱ mo̱ masoma ponda te̱ o mika masu ońola man mabea ma bwam.​—Yak. 1:17.

18. O njika mbadi jeno̱ ná di lee̱le̱ masoma ońola Ndabo asu ńa Janea e?

¹⁸ Di matimbise̱le̱ pe̱ Yehova masoma ke̱ di kombe̱ wum’asu ya jowe̱ bosangi na ne̱te̱. Di mano̱ngo̱ dongo ponda te̱ o  sangise̱ na bongwa pe̱ Mandabo masu ma Janea, ba pe̱ bena ba mabolane̱ belongisan ba musiki, ba jase̱ la doi, na sinima ba mano̱ngo̱ jangame̱ye̱ ná ba si ńamse̱ mo̱. Di kombe̱ te̱ Mandabo masu ma Janea bwam, ma me̱nde̱ bata ja pond’a bwaba ma si be̱ne̱ pe̱ to̱ ebol’a tobotobo ya po̱ngise̱. Na nika, di mabata be̱ne̱ ekoted’a mo̱ni o longa to̱ po̱ngise̱ Mandabo ma Janea mape̱pe̱ o wase ńe̱se̱.

19. Nje myango ma muboled’ebondo na munj’ao mi mokwe̱le̱no̱ wa e?

¹⁹ Ońola ba bena ba matuse̱ mańolo ońol’asu. Di lee̱le̱ te̱ masoma, byala basu be ná be tukwa mbadi moto a me̱ne̱no̱ mitakisan a be̱nno̱. Myango ma muboled’ebondo mō̱ na munj’ao min. Ombusa babo̱ tombise̱ buńa bwe̱se̱ o dikalo o pond’a sino, ba timbi ombo’abu na wo̱lo̱. Mulo̱lo̱ko̱ mu ta kańena, munj’ao a nanga nde na loki lao la sino. O bone̱ bao, a langwedi nde mom’ao ná a titi pe̱ ná alane̱ ebol’ebondo oboso. Bo buńa me̱ne̱, ombusa ponda, nde munj’ao a kusino̱ leta di weledi mo̱ o mukanjo m’ebolo. Leta di ta nde di sesa mo̱ ońol’ebol’ao ya dikalo na titimbe̱ a malee̱le̱no̱ o y’ebolo. Di leta di kika pe̱ ná ye mbale̱ ná e titi bu o jasumwe̱ o bolongi bō̱ wala o bone̱ woki te̱. Mom’ao mo̱ ná: “Be byala ba musesako be tapi mo̱ mulema kańena, a si bolane̱ pe̱ jo̱nge̱le̱ la jese̱le̱ ebol’ebondo to̱ buńa. O diwengisan, mo̱ nde embe̱ mba ngedi jita na pulino̱ jese̱le̱ y’ebolo.” Nu munasango na munj’ao ba jai o ebol’ebondo lambo ka 40 ma mbu.

20. Nje jangame̱nno̱ keka bola buńa te̱ e, na ońola nje e?

²⁰ Di we̱ ná di lee̱le̱ masoma buńa te̱ o byala na o bebolo basu. Byala di makwalano̱ to̱ bebolo di mabolano̱ na mulema mwe̱se̱ be ná bembe̱ bane̱ o lembe̱ mitakisan na ndut’a buńa te̱ o nin wase ni si bi masoma. Masoma masu pe̱ ma me̱nde̱ longa mulatako ma diko̱m jeno̱ ná di kombe̱ po̱ko̱po̱ko̱. Buka nika, di me̱nde̱ jembilane̱ Sango asu, Yehova, nu sangi mulema na nu membe̱ bwam ba boledino̱ mo̱.