Obiana na malane̱ myango oboso, na mase̱le̱ langwea bińo̱ ne̱ni na botedino̱ ebol’a pond’a mususu.

Na yabe̱ nde o mbu 1942, o eyond’a mpesa ewo̱ ya karaib o Kurakao. Sango am a ta nde mun’a Suriname, alo nde o y’eyondi o bola ebolo. Mimbu miba ombusa nika nde na yabe̱no, sango am a ta nde mō̱ ńa Mboṅ a Yehova yaboso yena i dubisabe̱ o Kurakao. a A ta okwa Bibe̱l na biso̱ bana bao batanu woki te̱, to̱ná di tano̱ di takise̱ mo̱. Na po̱ino̱ 14 mbu, sango am a timbane̱ biso̱ o Suriname ná a bongwe ńango ao nu ta nu mákokwe̱ mimbu.

O Suriname, na lati mundenge na beso̱mbe bō̱ o mwemba bena ba ta ba bolea Yehova na ko̱di ńe̱se̱. Ba ta ba petane̱ mba son o mimbu, ba ta pe̱ nde paonia ya pond’a mususu. Myoso mabu mi ta mi lo̱mbo̱ ke̱ ba makwalea ońola mambo ma bwam ba kusino̱ o dikalo. Ombusa ndongame̱n, biso̱ na mako̱m mam di ta di kwalea ońola belēdi ba Bibe̱l bō̱—ke̱ di jai o eboko, di nina pe̱ ngengeti o mo̱ń. Ma mako̱m mongwane̱ mba o bia nje na tano̱ na pula bola o longe̱; na ta nde na pula bola ebolo ońola Yehova. Na dubisabe̱ so̱ ke̱ na be̱n 16 mbu. Ombusa nika ke̱ ne bodun ba 18 mbu, na botedi ebol’a paonia ya pond’a mususu.

No̱ko belēdi jita ke̱ ne paonia, bongwane̱ pe̱ mba o ni ponda ńe̱se̱ na tombise̱no̱ o ebol’a pond’a mususu. K’eyembilan, belēdi baboso nokono be nde ná ye mweńa o longa bane̱. Na botedino̱ ebol’a paonia, ńamuloloma mō̱ nu ta nu belabe̱ ná Willem van Seijl a no̱ngi mba owas’a eyap’ao. Okwe̱le̱ mba jita ne̱ni londise̱ m’bē̱ o mwemba. b Na si ta na bia ná natena di dikala nde na tano̱ na be̱ne̱ ńo̱ng’a belongedi.  Mbu mu bupe̱ na te̱se̱be̱ paonia ńa tobotobo, na botea pe̱ jongwane̱ bepepa besadi ba bonasango na bonańango bena ba ta ba ja o eyid’a Suriname, na bena be ta be po̱to̱ na mine̱ myemba. Ne muńenge̱ jita ná na kusane̱ bonasango belongedi be ta be pula mba. Kapo̱ ka babo̱, mba pe̱ na botedi o longa bape̱pe̱.

Belēdi be londe̱ beba nokono̱ be nde mweńa ma be̱ne̱ longe̱ di wam na bia pe̱ te̱se̱ mambo. O bebotedi ba mo̱di te̱, na mwenj’am ńa dikalo ńena nu ta paonia ńa tobotobo ka mba, di ta be̱ di te̱se̱ nje e mapule̱ biso̱ ońola woki i mabupe̱. Denge̱ mō̱ ńasu a ta ala o mundi munde̱ne̱ o janda mo̱. Di ta jangame̱n bolane̱ son a jongwane̱ ba tano̱ ba bola biso̱ mo̱di te̱ o mbad’a bwam, na bolane̱ pe̱ nje jandino̱ nate̱na o su la mo̱di. E si ta bu o so̱ moto ńena nu mongwane̱ biso̱ ke̱ di be̱n ńonga lambo o eyidi. Na mo̱nge̱le̱ ná jokwa botea o pond’am n’eso̱mbe̱ o be̱ne̱ longe̱ di wam na bia pe̱ te̱se̱ mambo bongwane̱ mba o longe̱ lam le̱se̱ o soke̱ mbame̱ne̱ o ebol’a Yehova.

Belēdi be londe̱ belalo nokono̱ be nde ná ye mweńa jita o jokwe̱le̱ bato o eyem’abu. O bokoka bam noko o to̱po̱ Jaman, Inglisi, Papiamento na Sranantongo (ba mabe̱le̱no̱ pe̱ ná Sranan), eyem’a bwambo yena e mato̱po̱be̱ jita o Suriname. Nde ne̱n o eyidi ná, bato ba ta ba pomane̱ kasa myango ma bwam ke̱ di kwalisane̱ babo̱ o eyeme̱ ba yabane̱no̱. E ta ba mba ndutu o to̱po̱ leme̱ lō̱, ka Saramakan, yena e be̱n ton a bwambo i mondeye̱ na i masibe̱. Nde na po̱ngi miwe̱n o jokwa mo̱, ne pe̱ muńenge̱ ná na boli nika. Mi mimbu me̱se̱ na weli, jokwe̱le̱ bato jita mbale̱ ońolana na ta na to̱po̱ eyem’abu ya bwambo.

Ye pe̱ so̱ mbale̱ ná na bo iso̱n ponda iwo̱. K’eyembilan, buńa bō̱ na ta na pula baise̱ muto mō̱ nu ta ńokwa Bibe̱l na ńena nu ta nu to̱po̱ eyem’a Saramakan ne̱ni a jaino̱, ońolana dibum di ta mo̱ sese. Nde na baise̱ nde mo̱ nga e deme̱. A si bwane̱ mi myuedi muńe̱nge̱. Nde to̱ na mawuse̱ ka ma, na ta te̱ nde na po̱ngo̱ miwe̱n o to̱po̱ eyem’a bwambo ya bato ba mōnda mam ma dikalo.

O 1970, na te̱se̱be̱ muboled’ebondo. O mu mbu na pe̱pe̱le̱ jita la bepepa ba eyidi o lee̱ babo̱ sinima ńa bebokedi ni be̱n tema na Fre̱nsi ná “Une visite au siège mondial des témoins de Jéhovah.” Ná di tunge o be bepolo, mwemba na bonasango, di ta nde di bo̱lane̱ bo̱lo̱ ba bwaba na bo titi ebapa. Di ta jalane̱ grup, ewa di we̱le̱no̱ be̱le̱sin, lanta di mano̱nge̱ kalasin na belongisan o lee̱ sinima. Ombusa biso̱ tunge̱, di ta di dangwane̱ be belongisan o eyidi ye̱se̱ natena o wuma di tano̱ jangame̱n lee̱ sinima. Nde nje na diano̱ na mo̱nge̱le̱ ye nde ne̱ni bato o be bepolo be po̱ti ba tano̱ ba to̱ndo̱ jombwa yi sinima. Na ta muńe̱nge̱ jita o jokwe̱le̱ bane̱ o bia Yehova na dongo la bebokedi bao le o wase. Minam ma mudī na kusino̱ o ebol’a Yehova mi buki nate̱n’o yidi nje ye̱se̱ n’ese̱le̱no̱.

To̱ná na we̱lino̱ londise̱ m’bē̱ mam na bo̱bise̱ la ńolo ke ne mulamba, na ta te̱ nde na be̱ne̱  ńong’a ba. Na botedi so̱ kane̱ ná na so̱ muto ńena nu me̱nde̱ we̱lisane̱ na muńe̱nge̱ mwe̱se̱ mitakisan mena ebol’a pond’a mususu o eyidi e be̱nno̱. Lambo ka mbu mō̱ ombusa nika, na botedi o yengea Ethel, paonia ńa tobotobo ni ta ni be̱ne̱ edī ya bolea na jemea la wonja. Ke̱ a dia eso̱mbe̱, Ethel a ta a to̱ndo̱ myango ma ńamuloloma Paulo jita, a ta pe̱ a pula be̱ mususu o ebol’a dikalo ka nje Paulo a bolino̱. Di bane̱ o Ńete̱ki 1971, di botea pe̱ ebol’a ebondo.

Ethel a si kokedi o mbia ma m’bwaṅ, a pomane̱ so̱ ko̱lo̱ngo̱ne̱ ebol’a ebondo o eyidi. K’eyembilan ponda di tano̱ jala pe̱pe̱le̱ myemba, di si ta jalane̱ mambo jita. Di ta nde joa mbo̱t’asu o tongo na jo̱ke̱le̱ pe̱ oten. Di ta pe̱ nde di da nje ye̱se̱ bonasango ba tano̱ ba bola biso̱—ngule̱, sue ba mabele̱no̱ ná piranhas, to̱ nje ba tano̱ ba bwa o njango to̱ sombwa o munja. Po̱nda di si tano̱ di be̱ne̱ pan, di ta nde di da o byadi ba mye̱le̱. Ponda pe̱ di si tano̱ di be̱ne̱ miaso to̱ to, di ta nde di da na mā. Biso̱ na Ethel je̱n ná po̱ngo̱ la mi miwe̱n mwemba di bati jouse̱ mulatako masu ka musinga ma mbutan ilalo. (Mul. 4:12) Ni ponda ńe̱se̱ ńe biso̱ tiki jita!

Ke̱ je o wa pe̱pe̱le̱ bonasango bō̱ ba eyidi nde di kusino̱ nje na langono̱ o byingedi. Bo̱lo̱ bo tombino̱ o mwanga, bo so̱li o madiba na mo̱ bo busa pe̱te̱. Musima ná di ta di bo̱to̱ loki di masunge̱, na ná di si kwedi o madiba. Nde bo̱lo̱ basu bo ta bo londa na madiba. Di sumo da lena di ta o pan yasu nde di bolane̱ mo̱ o wosa madiba.

Kana di bo̱lo̱ne̱ da lasu, di botedi musombo, nde jalane̱ pe̱ lo̱ndo̱ lasu oboso. Nde di si bo to̱ lambo. Di kane̱ so̱ Yehova, di baise̱ mo̱ ná a bole biso̱ da ońola bo buńa. Di bo̱le̱no̱ kane̱, munasango mō̱ ango jo̱bi o madiba, na mo̱ a bwa ekokot’a sue e ta e dongame̱n biso̱ batanu ońola da lasu la y’ebiamu.

Ombusa biso̱ na Ethel tombise̱ mbu mitanu o ebol’ebondo, di kusi bonam bō̱ di si tano̱ jenge̱le̱—munj’am a ta de̱me̱. Na ta muńe̱nge̱ o senga nika, to̱ná na si tano̱ na bia ne̱ni nik’e wusano̱ tukwa longe̱ lasu. Biso̱ na Ethel di ta di pula ja o ebol’a pond’a mususu etum te̱ epolo e bolabe̱no̱ biso̱. O mbu 1976, mun’asu ńa mome Ethniël a yabe̱. Denge̱ Giovanni, mun’asu ńa mome nu londe baba pe̱ a mayabe̱ mbu miba n’epasi ombusa nika.

Kana ńo̱ngi e tano̱ o Suriname o ni ponda, Mukanjo m’Ebolo mu boli mba epolo o walane̱ ebol’am ya muboled’ebondo oboso na kokise̱ pe̱ bana basu o mulemlem ma ponda. Ke̱ bana basu ba dia ba salo, na ta nde na pe̱pe̱le̱ ebondo e si be̱n myemba jita. Na ta so̱ na bolea woki iba oteten a mo̱di ka muboled’ebondo, yine̱ iba pe̱ ka paonia o mwemba na lomabe̱no̱. Ethel na bana basu ba ta be̱ ba die̱le̱ mba ke̱ ne o pe̱pe̱le̱ myemba mi si po̱ti na mboa. Nde na ta nde nala mbame̱ne o pe̱pe̱le̱ myemba mi ta o eyidi.

Na ta nangame̱n te̱se̱ mambo bwam ná na we̱le̱ londise̱ m’bē̱ mam me̱se̱. Na ta na bola me̱se̱ ná di be̱ne̱ jokwa la mbia wo̱ki te̱. Ponda na tano̱ na pe̱pe̱le̱ myemba o eyidi, Ethel a ta a tombise̱ jokwa la mbia na bana o mboa. Di we̱ na ngud’asu ńese̱ o bola mambo mwemba. Biso̱ na Ethel di ta pe̱ di longe̱le̱ ńolo na bana basu ponda ye̱se̱—di ta joka maloko, di ta pe̱ di pe̱pe̱le̱ bepolo ba mpesa bena be ta be̱be̱ na mboa. Ponda iwo̱ na ta na ja epe̱ńe̱ oteten a bulu o boṅsane̱ bebolo bam ba muboled’ebondo. Kana Ethel pe̱ a tano̱ ka mut’edemo a bwam Minia 31:15 e makwaleano̱, a ta a te̱me̱ mesanedi o bakise̱ ná di matombise̱ text a buńa, na da pe̱ mwemba obiana bana basu ba mala o esukulu. Ne muńe̱nge̱ jita ná na be̱n muto nu maboleye̱ na jemea la wonja na ńena ńongwane̱ mba o londise̱ m’bē̱ Yehova a bolino̱ mba.

Biso̱ na munj’am di po̱ngi miwe̱n o jongwane̱ bana basu o to̱ndo̱ Yehova na ebol’a dikalo. Di ta di pula ná ba po̱se ebol’a ponda mususu ka lambo ba mabolano̱ o longe̱ labu le̱se̱, se̱to̱ o bwese̱ biso̱ muńe̱nge̱, nde ońolana babo̱me̱ne̱ ba mapula. Di ta di langwea babo̱ ponda ye̱se̱ muńe̱nge̱ mwena ebol’a pond’a mususu e mawanano̱. Di si wutane̱ babo̱ mitakisan di kusino̱, nde di bonde̱ tobotobo ne̱ni Yehova  ongwane̱no̱ mbia masu a namse̱ pe̱ mo̱. Di boli ná bana basu ba be̱ mako̱m na bonasango na bonańango bena ba we̱le̱ Yehova o epol’a boso o longe̱ labu.

Yehova a boli biso̱ nje ye̱se̱ e ta e pula o bongwa mbia masu. Na we̱ na ngud’am ńe̱se̱ o sue̱le̱ mbia mam. Ponda na tombise̱no̱ ka paonia ńa tobotobo o eyidi e lee̱ mba ná ye mweńa o be̱ne̱ ekoted’a mo̱ni ońola mambo ma mapule̱ biso̱. Nde ponda iwo̱, to̱ na miwe̱n masu me̱se̱, di si ta te̱ nde di be̱ne̱ nje ye̱se̱ e ta e pula. O be bete̱medi, na ta mbaki ná Yehova a me̱nde̱ jongwane̱ biso̱. K’eyembilan, o su la 1980 nate̱na o bebotedi ba 1990, mpungu mu ta o Suriname. O mi mimbu, e si ta bu o be̱ne̱ da. Nde to̱ na nika, Yehova ombwedi biso̱.—Mat. 6:32.

Je̱n o longe̱ lasu le̱se̱ ne̱ni Yehova ombwedino̱ biso̱ na ne̱ni a bolino̱ pe̱ ná di be̱ bonam. Bana basu be nde biso̱ bonam bonde̱ne̱, je pe̱ muńe̱nge̱ jita ná jokwe̱le̱ babo̱ o bolea Yehova. Muńe̱nge̱ mupe̱pe̱ di be̱nno̱ mwe nde ná ba po̱si ebol’a pond’a mususu ka lambo ba mabolano̱ o longe̱ labu le̱se̱. Ethniël na Giovanni ba ta o besukulu ba bebokedi, be pe̱ bolea o Mukanjo m’ebolo ma Suriname mwemba na bito babu.

Biso̱ na Ethel di mákokwa mimbu, nde di dia di walame̱n o ebol’a Yehova, je nde paonia ya tobotobo. Di walame̱n kańena na si bedi kusa ponda o jokwa ńo̱i! Nde na si mombwe̱ to̱ lambo. Nombo te̱ ombusa, ne ná na kwala na mbaki ńe̱se̱ ná bedomsedi na no̱ngino̱ ke̱ ne eso̱mbe̱ o bolane̱ longe̱ lam le̱se̱ o ebol’a pond’a mususu nde be bedomsedi be buki be̱se̱ na wusano̱ no̱ngo̱.