1. Tele̱ye̱ o njika bete̱medi Yesu a po̱ngino̱ betańsedi bao baboso.

 KEKA te̱ je̱ne̱ nje ye e bolane̱ walea la su la mbu 29 P.A., o bebotedi ba ebol’a dikalo ya Yesu. Yesu, ńango ao Maria na bokwedi bao bō̱ ba belabe̱ o ndema la diba o Kana, mundi mō̱ o pongo a Nasaret, wuma Yesu a yabe̱no̱. Maria e nde diko̱m la mu mbia, e me̱ne̱n pe̱ ná e o jongwane̱ o kasa bato bena ba belabe̱. Nde niponda ndema leno̱ o tomba, na mitakisan mō̱ me̱ne̱ne̱; min mi wusa bwese̱ mu mbia na ba babaedi ba peńa iso̱n inde̱ne̱—mao ma bo̱i. b Yen ebe muso̱ngi ma bato bena ba po̱i o ndema mwe bonde̱ne̱ buka nje ba tano̱ benge̱le̱. Na dibokime̱ne̱ Maria a langwea mun’ao ná: “Ba si be̱n pe̱ mao.” (Yohane 2:1-3) Nje Yesu a bolino̱ e? Lambo la betańsedi, a boli ná madiba ma timbe “mao ma bwam.”—Yohane 2:9, 10.

2-3. (a) Ne̱ni Yesu a bolane̱no̱ ngiń’ao ńa betańsedi e? (b) Nje jeno̱ ná di busane̱ ka tombwane̱ ke̱ jombwedi betańsedi Yesu a po̱ngino̱ e?

² Yesu a po̱ngi jita la betańsedi bepe̱pe̱ o pond’a ebol’ao ya dikalo. c A bolane̱ ngiń’ao ńa betańsedi o jongwane̱ lokoli la bato. K’eyembilan, buńa bō̱ a dese̱ o mbad’a betańsedi 5 000 la bato, buńa bope̱pe̱ pe̱ 4 000 la bato; di so̱nge̱le̱ te̱ bito na bana, muso̱ngi ma bato ba dedi mu ta mu buka 27 000 yen ebe. (Mat. 14:15-21; 15:32-38) Ponda a po̱ngino̱  be betańsedi bebane̱, Yesu a bo̱lise̱ pe̱ jita la baboedi. (Mat. 14:14; 15:30, 31) Keka te̱ je̱ne̱ ne̱ni mamuti ma tano̱ muńe̱nge̱ ponda a bo̱lise̱no̱ babo̱ a dese̱ pe̱ babo̱ o mbad’a betańsedi!

³ Betańsedi bena Yesu a po̱ngino̱ be ná bokwe̱le̱ biso̱ belēdi ba mweńa o nin we̱nge̱. O din jokwa, di me̱nde̱ je̱ne̱ belēdi bena be mouse̱ dube̱ jeno̱ ná di busane̱ o be betańsedi. Ombusa nika di me̱nde̱ pe̱ jombwea ne̱ni jeno̱ ná jembilane̱ sibise̱ la ńolo na ndedi Yesu a lee̱le̱no̱ niponda a tano̱ a po̱ngo̱ betańsedi.

4. Betańsedi ba Yesu be mokwe̱le̱ biso̱ belēdi be mouse̱ dube̱ jombwea nja e?

⁴ Betańsedi ba Yesu be mokwe̱le̱ biso̱ belēdi bena be mouse̱ dube̱, jombwea mo̱ na Sango ao. Nik’e te̱nge̱n pe̱ ońolana Yehova nde a ta a bola mo̱ ngińa o po̱ngo̱ be betańsedi. O Bebolo 10:38, di malanga ná: ‘Loba o̱kise̱ Yesu ńa Nasaret na mudī musangi na ngińa, ńena nu ta nu dangwa wuma na wuma o bola bwam na bo̱lise̱ be̱se̱ bena ba ta owas’a janea la Satan; ebanja Loba a ta na mo̱.’ O si dimbea pe̱ to̱ ná o me̱se̱ Yesu a bolino̱ a kwalino̱ pe̱, name̱ne̱ pe̱ na o betańsedi a po̱ngino̱, embilane̱ mo̱nge̱le̱ na besengedi ba Sango ao o mbadi ńe ná ke̱nge̱nge̱. (Yohane 14:9) Jombweye belēdi belalo jeno̱ ná di busane̱ o betańsedi ba Yesu.

5. Nje e ta e tute̱le̱ Yesu o po̱ngo̱ betańsedi e? (Mateo 20:30-34)

⁵ Baboso, Yesu na Sango ao ba to̱ndi biso̱ jita. Ke̱ e o wase, Yesu a lee̱le̱ ndol’ao ninde̱ne̱ ońola bato na ninka ná a bolane̱ ngiń’ao ńa betańsedi o jongwane̱ ba bena ba ta ba taka. Buńa bō̱, bato ba ndima baba ba so̱so̱me̱ye̱ mo̱ ná ongwane̱ babo̱. (Langa Mateo 20:30-34.) Maka ná Yesu a ta a “bwea babo̱ ndedi,” ombusa nika a bo̱lise̱ babo̱. Eyal’a Grikia e tukwabe̱ owan ná “bwea ndedi” e malee̱ ná Yesu a bo ndutu ninde̱ne̱ ponda e̱nno̱ take ńa ba bato. Ni ndedi me̱ne̱ ńena ni ta ni lee̱ ndolo Yesu a tano̱ a be̱ne̱ ońola bato nde e tute̱le̱ mo̱ o dese̱ ba bena ba ta ba bwa njai, na o bo̱lise̱ moto ńena nu ta nu boa mulo̱ngo̱. (Mat. 15:32; Marko 1:41) Je ná di be̱ mbaki ná Yehova, Loba la “nded’a mulema,” na Mun’ao ba to̱ndi biso̱ jita na ná ba mabwa ndutu ke̱ di mataka. (Lukas 1:78; 1 Pet. 5:7) Be o jenge̱le̱ n’ebabad’a ńo̱ngi ponda ba me̱nde̱no̱ bo̱le̱ mitakisan me̱se̱ bato ba benama ba be̱nno̱.

6. Njika ngińa Loba a bolino̱ Yesu e?

⁶ Be londe̱ beba, Loba a boli Yesu ngińa o bo̱le̱ mitakisan me̱se̱ ma mbel’a moto. Betańsedi ba Yesu be lee̱ ná a be̱n ngińa ni dongame̱n o bo̱le̱ mitakisan mena biso̱ bato ba benama di titino̱ ná di bo̱le̱. K’eyembilan, a be̱n ngińa o te̱se̱ biso̱ wonja na nje e wan mitakisan ma mbel’a moto, nika ńe nde bobe di sangono̱ bwena bo madangwane̱ maboa na kwedi. (Mat. 9:1-6; Rom. 5:12, 18, 19) Betańsedi bao be lee̱ ná e ná a bo̱lise̱ “ńai a diboa te̱” na ná e pe̱ ná a pumbwe̱le̱ bawedi. (Mat. 4:23; Yohane 11:43, 44) O sumo te̱ nika, a be̱n pe̱ ngińa o lo̱ko̱ midi minde̱ne̱ na o buka midī ma bobe. (Marko 4:37-39; Lukas 8:2) E se̱ lo̱ko̱mea o bia ná Yehova a boli Mun’ao ni ngińa ńe̱se̱ e!

7-8. (a) Njika mbaki betańsedi ba Yesu be mabolano̱ biso̱ e? (b) Njika betańsedi bena be me̱nde̱ be̱ o was’a peńa ni maye̱, wa weno̱ o jenge̱le̱ na ńo̱ngi ninde̱ne̱ e?

⁷ Be londe̱ belalo, je ná di be̱ mbaki ná minam Loba a kakanno̱ o wana tongwea na Janea lao mi me̱nde̱ po̱ na mbale̱. Betańsedi Yesu a po̱ngino̱ o wase be malee̱ biso̱  nje a me̱nde̱no̱ bola o dime̱ne̱ dinde̱ne̱, ka Kiṅ’a Janea la Loba o mo̱ń. Jombweye ne̱ni longe̱ lasu di me̱nde̱no̱ be̱ son a ponda owas’a janea la Kristo. Di me̱nde̱ be̱ne̱ ja la bwam la ke̱nge̱nge̱, ebanja a me̱nde̱ bo̱le̱ maboa me̱se̱ na mambo ma mabole̱ ná bato ba benama ba take. (Yes. 33:24; 35:5, 6; Bbī. 21:3, 4) To̱ buńa di si me̱nde̱ pe̱ bwa njai to̱ taka o njo̱m a mbeu a ńolo. (Yes. 25:6; Marko 4:41) Di me̱nde̱ be̱ne̱ muńe̱nge̱ munde̱ne̱ ma kasa bandolo basu bena ba nanga o “so̱ngo̱.” (Yohane 5:28, 29) Njika betańsedi bena be me̱nde̱ be̱ o was’a peńa ni maye̱, wa weno̱ o jenge̱le̱ na ńo̱ngi ninde̱ne̱ e?

⁸ Ponda Yesu a tano̱ a po̱ngo̱ betańsedi, a lee̱le̱ sibise̱ la ńolo dinde̱ne̱ na ndedi, bena be nde bede̱mo jangame̱nno̱ jembilane̱. Di mala jombwea byembilan beba, yaboso ye nde nje e tombi o ndema la diba o Kana.

9. Nje Yesu a bolino̱ o ndema la diba e? (Yohane 2:6-10)

⁹ Langa Yohane 2:6-10. Mo̱ Yesu a ta eto̱m o bola lambo ponda mao ma bo̱ino̱ o di ndema la diba e? Ke̱m. Edinge̱ to̱ ewo̱ e si ta e bīse̱ ná Mesia a me̱nde̱ busise̱ mao o mbad’a betańsedi. Nde keka te̱ dutea ne̱ni weno̱ ná o senga yete̱na belam be bo̱i o ndema lo̱ngo̱ la diba. Ye̱ke̱i te̱ Yesu a bwedi mu mbia ndedi, tobotobo babaedi, a si ta pe̱ to̱ a pula ná ba bwe iso̱n. Ońola nika nde a po̱ngino̱ betańsedi bena di kwaledino̱ o bebotedi ba jokwa. A boli ná lambo ka 390 ba lit’a madiba be timbe mao  ma bwam. Yen ebe a boli nde ninka jita la mao ná ombusa ponda ba we̱le̱ bolane̱ nje e me̱nde̱ pete̱, to̱ ná bandise̱ mo̱ ná mu mo̱ni mongwane̱ ba babaedi. E se̱ jongwane̱ dinde̱ne̱ nika e tano̱ ońola ban babaedi ba peńa e!

10. Njika mambo ma mweńa mō̱ ma tilabe̱ o mi myango mi maso̱be̱ o kalat’a Yohane bepasi 2 e? (Ombwa pe̱ duta.)

¹⁰ Jombweye mambo ma mweńa mō̱ mena ma tilabe̱ o mi myango mi maso̱be̱ o kalat’a Yohane bepasi 2. Mo̱ o maki ná seto̱ Yesu nde a we̱le̱ madiba o bewa e? O mulopo ma bola ná be̱ne̱ nde mo̱, a langwedi nde baboledi ná babo̱ nde ba londe̱ madiba o bewa. (Myemba 6, 7) Ombusa mo̱ bola ná madiba ma timbe mao, seto̱ pe̱ to̱ mo̱me̱ne̱ Yesu nde alane̱ mube̱ne̱ mboṅ a ndema la diba dibonde la mao. O diwengisan, a langwedi nde baboledi ná ba bole nika. (Myemba 8) Yesu a si no̱ngi pe̱ to̱ dibonde la mao, a le̱ke̱ mo̱ omo̱ń oboso ba bato na mo̱ a sese̱ ná: ‘Bińo̱ kekise̱ te̱ man mao neno̱ wa po̱ngo̱!’

11. Njika belēdi jeno̱ ná di busane̱ o betańsedi ba Yesu e?

¹¹ Njika belēdi jeno̱ ná di busane̱ o betańsedi Yesu a po̱ngino̱ o tukwa madiba ná ma timbe mao e? Mi myango mi mokwe̱le̱ biso̱ sibise̱ la ńolo. Yesu a si sese̱ ońola be betańsedi; mbale̱ ńe nde ná to̱ buńa a si sese̱ ońola nje ye̱se̱ a tano̱ a bola. O diwengisan, na sibise̱ la ńolo a boli nde ná ponda ye̱se̱ Sango nde a kuse edube n’esese. (Yohane 5:19, 30; 8:28) Di be̱n te̱ sibise̱ la ńolo ka Yesu, di si me̱nde̱ sese̱ ońola mambo di mabolano̱. E be̱ to̱ nje jeno̱ ná di bola o ebol’a Yehova, di si sese̱ ońola biso̱me̱ne̱, di sese̱ nde ońola Loba la betańsedi di be̱nno̱ edube o bolea. (Yer. 9:23, 24) Di bole ná a kuse esese yangame̱n mo̱. Njika lambo la bwam di wusano̱ we̱le̱ bola esibe̱ na jongwane̱ la Yehova e?—1 Kor. 1:26-31.

12. O njika mbadi nipe̱pe̱ jeno̱ ná jembilane̱ sibise̱ la ńolo la Yesu e? Bola eyembilan.

¹² Jombweye mbadi nipe̱pe̱ jeno̱ ná jembilane̱ sibise̱ la ńolo la Yesu. Di duteye te̱ ońola yen eyembilan: Mutudu mō̱ a tombise̱ ponda jita o jongwane̱ eso̱mb’a munasango ye muboledi o boṅsane̱ ekwal’ao ya ntelele yaboso. Na nik’e bola ná y’eso̱mb’a munasango e tombise̱ ekwal’a bwam, yena mwemba mu bwane̱no̱ muńe̱nge̱ jita. Ombusa ndongame̱n, na moto mō̱ a po̱ je̱ne̱ nu mutudu nde a langwea mo̱ ná: ‘E se̱ ekwal’a bwam munasango Seme̱kakale̱ a tombise̱no̱ e!’ Mo̱ nu mutudu angame̱n kwala ná: ‘Ye mbale̱, nde na tombise̱ ponda jita o jongwane̱ mo̱’ e? Nga angame̱n nde kwala ná: ‘E, ekwal’ao e ta bwam. Ne muńe̱nge̱ jita ońol’ao’ e? Di be̱n te̱ sibise̱ la ńolo, di si mawasa ná ba sese biso̱ ońola mambo ma bwam di mabolano̱ ońola bane̱. Je nde muńe̱nge̱ o bia ná Yehova a me̱ne̱, a to̱ndi pe̱ nje di mabolano̱. (Ombwa Mateo 6:2-4; Bon. 13:16) Na mbale̱, di mabwese̱ Yehova muńe̱nge̱ ke̱ jembilane̱ sibise̱ la ńolo la Yesu.—1 Pet. 5:6.

13. Nje Yesu eno̱ je̱ne̱ be̱be̱ na mundi ma Nain e, nje pe̱ a bolino̱ e? (Lukas 7:11-15)

¹³ Langa Lukas 7:11-15. Keka te̱ je̱ne̱ nje ye e tombe̱ lambo ka mbu mō̱ n’epasi ombusa Yesu botea ebol’ao ya dikalo. Yesu e o wala o Nain, mundi ma Galilea mō̱ mwena mwe be̱be̱ na Sunem, owe̱ni Elisa a tano̱ a pumbwe̱le̱ mun’a mome ńa muto mō̱. (2 Ki. 4:32-37) Eno̱ po̱ be̱be̱ na mùna ma mundi, na Yesu e̱ne̱ mulo̱ṅ ma kwedi mwe o busane̱ mbimba. Nik’e mabwesane̱ ndutu jita  ebanja mukusa ma muto mō̱ nde mu bo̱lo̱ne̱ mpo̱m mao ma muna. Nde nu muto a titi mo̱me̱ne̱, dimuti dinde̱ne̱ la baje̱ mundi le na mo̱. Na Yesu a te̱se̱ mulo̱ṅ nde a bola lambo la mańaka ońola nu muto ńena nu ńo̱sedi na ndutu, a pumbwe̱le̱ mun’ao! Ben bepumbwedi nde be baboso oteten a bepumbwedi belalo Yesu a po̱ngino̱, bena di malangano̱ o kalat’a myango ma bwam.

14. Njika mambo ma mweńa mō̱ ma tilabe̱ o mi myango mi maso̱be̱ o kalat’a Lukas bepasi 7 e? (Ombwa pe̱ duta.)

¹⁴ Jombweye mambo mō̱ ma mweńa mena ma tilabe̱ o mi myango mi maso̱be̱ o kalat’a Lukas bepasi 7. Mo̱ o maki ná Yesu ‘e̱n’ nu muto ńena nu ta nu wese̱, nde ombusa nika “a bwea mo̱ ndedi” e? (Myemba 13) Pondapo̱ Yesu e̱n mo̱ e o jeya mbembe ke̱ e o dangwa be̱be̱ na elimbi e bambe̱ mbimba ma mun’ao, na mo̱ a bwea mo̱ ndedi. Yesu a si bwedi nu ńango ndedi buka te̱; nde a lee̱le̱ pe̱ mo̱ ndedi. A kwalisane̱ mo̱, ye̱ke̱i te̱ na doi di malo̱ke̱ ná: “O s’eya.” Na mo̱ a no̱ngo̱ bedomsedi ba bola lambo o jongwane̱ mo̱. A pumbwe̱le̱ mun’ao na mo̱ “a bola mo̱ ńango.”—Myemba 14, 15.

15. Njika belēdi jeno̱ ná di busane̱ o betańsedi ba Yesu e?

¹⁵ Njika belēdi di mabusane̱no̱ o betańsedi Yesu a po̱ngino̱ o pumbwe̱le̱ mun’a mukusa ma muto e? Mi myango mi mokwe̱le̱ biso̱ ná di lee̱le̱ ba bena ba wese̱ ndedi. Ye mbale̱ ná biso̱ di titi ná di pumbwe̱le̱ bawedi ka Yesu. Nde ka Yesu, je ná di lee̱le̱ ba bena ba wese̱ ndedi, ke̱ di no̱ngi ponda o jombwa bato bena ba dinge̱le̱ biso̱. Je ná di no̱ngo̱ bedomsedi ba lee̱le̱ babo̱ ndedi ke̱ di kwali di bola pe̱ nje ye o ngud’asu, o jongwane̱ babo̱ na o lo̱ko̱ babo̱. d (Min. 17:17; 2 Kor. 1:3, 4; 1 Pet. 3:8) To̱ ngus’a byala na mambo masadi be ná bembe̱ babo̱ jita.

16. Ka nje te̱ jeno̱ je̱ne̱ o duta, njika belēdi o mabusane̱no̱ o myango ma nu ńango ńena nu ta nu wa wese̱ mun’ao e?

¹⁶ Jombweye te̱ min myango. Ye we̱nge̱ mimbu to̱ mininga, ke̱ mwenge mwe o  lo̱ngo̱be̱ o ndongame̱n a mwemba po̱, munańango mō̱ e̱n muto mō̱ e o jeya mbembe. Mwenge mu ta mu kwalea ońola dipita la bepumbwedi, nu muto a ta pe̱ nde a wa wese̱ eso̱mb’ao ya mun’a muto. Kana nu munańango a tano̱ a bia nika, a sisedi nde nun be̱be̱ dibokime̱ne̱ na mo̱ a we̱le̱ mo̱ dia o dikata, nde a lo̱ngo̱ mwenge na mo̱ nate̱na o su. Nu ńango a kwali ombusa ponda ná: “Bonasango na bonańango ba ta ba dinge̱le̱ mba na ndolo kańena.” A ta muńe̱nge̱ jita ná ukedi o ndongame̱n bo buńa. Mo̱ ná: “O ndabo a Janea nde di makusano̱ jongwane̱ di mapule̱ biso̱.” Je ná di be̱ mbaki ná Yehova a me̱ne̱ a to̱ndi pe̱, to̱ e be̱ nde ngus’a mambo di mabolano̱ o lee̱le̱ ba ba wese̱ bena ba be̱n “mudī mu sibi” ndedi.—Mye. 34:19.

17. Nje je̱nno̱ o din jokwa e?

¹⁷ Jokwa la betańsedi ba Yesu be maso̱be̱ o kalat’a myango ma bwam le ná longwane̱ biso̱ o jouse̱ dube̱ lasu. Be betańsedi be mokwe̱le̱ biso̱ ná Yehova na Yesu ba to̱ndi biso̱ jita, ná Yesu a be̱n ngińa o bo̱le̱ mitakisan me̱se̱ bato ba benama ba be̱nno̱, na ná je ná di be̱ mbaki ná minam Loba a kakanno̱ o wana tongwea na Janea lao mi me̱nde̱ po̱ na mbale̱ son a ponda. Je te̱ jokwa mi myango, je ná di dutea ońola mbadi jeno̱ ná jembilane̱ bede̱mo ba Yesu. Mo̱ we ná o te̱se̱ o jombwea betańsedi ba Yesu bepe̱pe̱ o jokwa la wame̱ne̱ to̱ o jowe̱ la ndabo a mbia e? Wasa belēdi weno̱ ná o busane̱ oten, kwalea pe̱ ońol’ao na bape̱pe̱. Nika ńe ná e bola ná o be̱ne̱ bekwali ba bwam bena be membe̱.—Rom. 1:11, 12.

18. Nje di me̱nde̱no̱ kwalea o jokwa di mabupe̱ e?

¹⁸ La su la ebol’ao ya dikalo, Yesu a pumbwe̱le̱ moto nu londe̱ balalo ńena nu ta pe̱ nde nusukan ńa ba balale̱ a pumbwe̱le̱no̱. Nde be bepumbwedi be ta diwengisan na bene̱ ebanja a pumbwe̱le̱ nde diko̱m lao la batabata lena di ta di máwo̱ botea mińa mine̱i. Njika belēdi jeno̱ ná di busane̱ o myango ma be betańsedi mena mi maso̱be̱ o kalat’a myango ma bwam e? Ne̱ni pe̱ jeno̱ ná jouse̱ dube̱ di be̱nno̱ ná bepumbwedi be me̱nde̱ be̱ e? Jokwa di mabupe̱ di me̱nde̱ jalabe̱ mi myuedi.