• “Na ta nde na senga biana mom’am a wite̱ nde musonje ngedi na ngedi.”

• “Na ta na bwa iso̱n, ne̱ne̱ pe̱ biana mom’am a si to̱ndi pe̱ mba, na ná na titi mweńa.”

• “Na si wusa langwea to̱ moto nika. Na ta nde na taka o mulema.”

• “Na ta no̱nge̱le̱ ná Yehova a si mombwea mba.”

Ben byala be malee̱ nate̱na o njika dikala muto a matakano̱ ke̱ mom’ao a mombwa bedinge̱dinge̱ ba mbamba. Yete̱na mome a boli pe̱ nde nika o diwuta, myo̱di to̱ mimbu jita, muto e ná o̱nge̱le̱ ná a titi pe̱ ná a lakisane̱ mo̱. Muto mō̱ a kwali ná: “E ta nde biana na si bi nja mom’am eno̱ na mbale̱. Na ta pe̱ na baise̱ mbame̱ne̱ nga a si wutan mba mambo mape̱pe̱.”

Mun mulopo mu boṅsane̱be̱ nde ońola muto nu be̱n mome nu mombwe̱ bedinge̱dinge̱ ba mbamba. a Mu me̱nde̱ lee̱ bete̱sedi ba Bibe̱l bena be ná be lo̱ko̱ mo̱, be bola pe̱ mo̱ mbaki ná Yehova a to̱ndi mo̱, a mapula pe̱ o jongwane̱ mo̱; be bete̱sedi be me̱nde̱ pe̱ jongwane̱ mo̱ o be̱ne̱ musango ma teten na o tingame̱ na Yehova. b

To̱ná o titino̱ ná wombwea nje ye̱se̱ mom’ango̱ a mabolano̱, mambo mō̱ me weno̱ ná o bola ná o bate be̱ne̱ musango ma teten, k’eyembilan:

O s’o̱nge̱le̱ ná wa nde o be̱n njo̱m. Muto e ná o̱nge̱le̱ ná mom’ao a mombwa te̱ bedinge̱dinge̱ ba mbamba ke̱ mo̱ nde a be̱n njo̱m. Alice c mo̱ ná a ta nde e̱ne̱ biana a si ta a be̱ne̱ nje ye̱se̱ muto angame̱nno̱ be̱ne̱. A ta a baise̱ mo̱me̱ne̱ ná: ‘Nje mo̱ mom’am a to̱ndino̱ jombwa bito bape̱pe̱ o mulopo ma jombwa mba e?’ Bito bō̱ ba mo̱nge̱le̱ ná mbadi ba mano̱ngeano̱ mambo e mabola ná bete̱medi be bate be̱ bobe. Danielle mo̱ ná: “Ne̱n nde mbame̱ne̱ ka mut’a bobe ńe o ńamse̱ diba lasu na malinga mam ma jita.”

Yete̱na nika nde wa pe̱ o masengano̱, bia ná o miso̱ ma Yehova o titi mboṅ a bebolo ba mom’ango̱. Yakobo 1:14 e makwala ná: “Moto na moto a makekisabe̱ nde, ke̱ a dutabe̱ na lo̱ndo̱be̱ na bepuledi bao mo̱me̱ne̱.” (Rom. 14:12; Fil. 2:12) Yehova  a si manuma wa njo̱m, a mabwane̱ nde jemea lo̱ngo̱ muńe̱nge̱.—2 Mya. 16:9.

Ye pe̱ mweńa ná o so̱ṅtane̱ ná mome a mombwa te̱ bedinge̱dinge̱ ba mbamba, nik’e si mapula kwala ná munj’ao a si be̱n nje ye̱se̱ muto angame̱nno̱ be̱ne̱. Bato bena ba mombweye̱ di to̱ti ba makwala ná jombwa la bedinge̱dinge̱ ba mbamba di mawanea mome bepuledi bena muto to̱ mō̱ a titino̱ ná a londise̱.

O si taka buka dime̱ne̱. Catherine mo̱ ná a si ta a we̱le̱ jo̱nge̱le̱ lambo dipe̱pe̱ buka te̱ ede̱mo a mom’ao ya jombwa la bedinge̱dinge̱ ba mbamba. Frances a kwali ná: “Ponda te̱ na si bino̱ owe̱ni mom’am eno̱, nā botea nde taka oteten. Mulema mu paname̱ nde mba ponda ye̱se̱.” Bito bape̱pe̱ ba kwali ná ba ta ba bwa iso̱n jita ponda ba tano̱ na bonasango bena ba ta ba bia bo̱bo̱ la mom’abu. Bape̱pe̱ pe̱ ba kwali ná be eso̱diso̱di jita ońolana ba mo̱nge̱le̱ ná to̱ moto a si maso̱ṅtane̱ bete̱medi babu.

E te̱nge̱n ná o be̱ne̱ yi ńai a besengedi. Nde o tiki te̱ be̱ne̱ mo̱, nik’e me̱nde̱ nde bata takise̱ wa. Bola nde me̱se̱ o jouse̱ mulatako mo̱ngo̱ na Yehova. Nik’e me̱nde̱ jongwane̱ wa o lembe̱.—Mye. 62:3; Efe. 6:10.

O langi te̱ myango ma Bibe̱l mi makwaleye̱ ońola bito bena ba ta ba bwa ndutu jita nde bena ba kusi lo̱ko̱mea ombusa babo̱ kane̱ Yehova, o dutea pe̱ ońol’ao, nika ńe ná ńongwane̱ wa. Yehova a si tuko bete̱medi babu ponda ye̱se̱, nde a boli babo̱ musango ma teten. K’eyembilan, bete̱medi ba Hana be ta be bola ná a be̱ne̱ “mulema ma ndutu.” Nde ombusa mo̱ “tingame̱ kane̱ oboso ba Yehova,” mulema mao mu ta musango, to̱ná a si tano̱ a bia nje e me̱nde̱ tombe̱ ombusa ponda.—1 Sam. 1:10, 12, 18; 2 Kor. 1:3, 4.

Wasa jongwane̱ la batudu. Be ná ba be̱ “k’ekeṅan ońola ngo̱, na ka diwutamea ońola buńa ba bobe.” (Yes. 32:2) Be pe̱ ná ba loma wa omboa munańango mō̱ weno̱ ná o tele̱ye̱ mulema mo̱ngo̱, a lo̱ko̱ pe̱ wa.—Min. 17:17.

Mo̱ we ná o we̱le̱ jongwane̱ mom’ango̱ o jese̱le̱ ede̱mo a jombwa la bedinge̱dinge̱ ba mbamba e? Yen ebe. Bibe̱l e malee̱ ná je te̱ wasa o buka mitakisan to̱ janane̱ musingedi ńe ngińa, “baba ba do̱li buka mō̱ na mune.” (Mul. 4:9-12) Milangi mō̱ mi lee̱ ná babaedi ba mabola te̱ ebolo mwemba, o jita la ngedi mome a matongwe̱le̱ o jese̱le̱ ede̱mo a  jombwa la bedinge̱dinge̱ ba mbamba, munj’ao pe̱ a lakisane̱ pe̱te̱ mo̱.

Nde ná mambo ma dangwe, e me̱nde̱ pula ná mom’ango̱ a be̱ne̱ ńo̱ngi na mbale̱ o jese̱le̱ ede̱mo ao ya jombwa la bedinge̱dinge̱ ba mbamba. Mo̱, a so̱so̱me̱ye̱ Yehova ná a lakise̱ mo̱, a wasi pe̱ jongwane̱ la batudu e? (2 Kor. 4:7; Yak. 5:14, 15) Mo̱, a weki myano ná a si ko̱ pe̱ o di lambi e? K’eyembilan, mo̱ a te̱se̱ myoyo o nje e mombweye̱ bolane̱ lao la belongisan ka tafe̱l na telefon, a mabola pe̱ me̱se̱ ná a si be̱ o bete̱medi be mabole̱ mo̱ ńo̱ng’a jombwa bedinge̱dinge̱ ba mbamba e? (Min. 27:12) Mo̱, e be̱be̱ o jemea jongwane̱ lo̱ngo̱ na langwea pe̱ wa mbale̱ ńe̱se̱ e? Yete̱na e, ke̱ we so̱ ná o we̱le̱ jongwane̱ mo̱.

Ne̱ni e? Jombweye eyembilan a Felicia nu babe̱ na Ethan ńena nu botedi jombwe̱ bedinge̱dinge̱ ba mbamba ke̱ a dia muna. Felicia a boli ná e be̱ mom’ao lambo di bo̱bi o tele̱ye̱ mo̱ mulema mao ponda te̱ a tano̱ a be̱ne̱ ńo̱ng’a jombwa bedinge̱dinge̱ ba mbamba. Ethan a kwali ná: “Na malangwea munj’am mambo me̱se̱. Na ndolo ńe̱se̱, a mongwane̱ mba o samba makekisan, a mabaise̱ pe̱ mba ponda ye̱se̱ ne̱ni mambo meno̱ wala. A mongwane̱ pe̱ mba o te̱se̱ myoyo o bolane̱ lam la inte̱rne̱t.” O ka ye̱se̱, ńo̱ng’a Ethan ńa jombwa bedinge̱dinge̱ ba mbamba e mabwese̱ Felicia ndutu. Nde a kwali ná: “Jońa na malinga na lee̱le̱ ná na mabwa ndutu, ba si mongwane̱ mom’am o jese̱le̱ y’ede̱mo a bobe. Ombusa biso̱ kwalea ońola mitakisan a be̱nno̱, a le̱le̱m o po̱ngo̱ miwe̱n ná na si bwa pe̱ ndutu.”

Babaedi ba makwala te̱ o ni mbadi, nika ńe ná ńongwane̱ mome o jese̱le̱ edemo ao ya jombwa la bedinge̱dinge̱ ba mbamba, ńongwane̱ pe̱ munj’ao o lakisane̱ pe̱te̱ mo̱. Mome a le̱le̱m te̱ o langwea munj’ao bepuledi bao, owe̱ni a malano̱ na nje a mabolano̱, nun e ná a lakisane̱ mo̱ ebanja a bi ná a si mawutane̱ mo̱ to̱ lambo.

Mo̱, o mo̱nge̱le̱ ná wa pe̱ we ná wongwane̱ mom’ango̱ nika e? Yete̱na e, bińo̱ le ná lo langa mun mulopo m’ekwali, lo kwalea pe̱ ońol’ao. E mapula ná janda la mom’ango̱ di be̱ nde ná ese̱le̱ jombwa la bedinge̱dinge̱ ba mbamba, a bole pe̱ wa njo̱m ná o lakisane̱ mo̱. O mulopo ma lingane̱ wa ná we o pula ná lo kwaleye ońola mi mitakisan, angame̱n po̱ngo̱ miwe̱n ná a so̱ṅtane̱ besengedi bo̱ngo̱. Wa pe̱ wangame̱n sue̱le̱ mo̱ o miwe̱n a mapo̱ngo̱no̱ o jese̱le̱ y’ede̱mo, o bola pe̱ mo̱ epolo ná a lee̱ wa ná we pe̱te̱ ná o lakisane̱ mo̱. E me̱nde̱ pula ná bińo̱ babane̱ lo wase o bia nje e matute̱le̱ bato o jombwa bedinge̱dinge̱ ba mbamba, na ne̱ni moto eno̱ ná ese̱le̱ y’ede̱mo. d

O mabwa te̱ bo̱ngo̱ ná lo si me̱nde̱ we̱le̱ kwala na pī, baise̱ mutudu mō̱ ńena bińo̱ babane̱ leno̱  ná lo kwalisane̱ na bo̱bise̱ la ńolo, ná a be̱ na bińo̱ niponda leno̱ kwala. Bia ná to̱ ombusa mome jese̱le̱ ede̱mo a jombwa la bedinge̱dinge̱ ba mbamba, ye ná e pula pond’a bwaba ná munj’ao a lakisane̱ pe̱te̱ mo̱. O si wo̱lo̱. Wasa o je̱ne̱ nga mambo me o tukwa son na son o mbad’a bwam oteten a bińo̱ babane̱. Be̱ne̱ dipita ná na ponda, le te̱ we̱lisane̱, mulatako mańu mu me̱nde̱ pe̱te̱ be̱ ngińa.—Mul. 7:8; 1 Kor. 13:4.

E po̱i te̱ ná mom’ango̱ ombwe pe̱te̱ bedinge̱dinge̱ ba mbamba, mo̱ nik’e mapula nde kwala ná a s’ate̱le̱ na ná a si me̱nde̱ we̱le̱ jese̱le̱ y’ede̱mo to̱ buńa e? Ke̱m. Yete̱na ye mimbu jita a tano̱ a mábe̱ne̱ y’ede̱mo, ye ná e pula ná anane̱ mo̱ longe̱ lao le̱se̱. Ye ná e po̱ ná ombwe pe̱te̱ bedinge̱dinge̱ ba mbamba to̱ ombusa mo̱ ja mimbu jita esibe̱ bola nika. Ná nik’e si po̱ye̱ pe̱ mo̱, e me̱nde̱ pula ná a benge bupe̱ myano a tano̱ a te̱se̱ kwaṅ ná a si ko̱ pe̱ o di lambi, a weke pe̱ mipe̱pe̱ me ngińa,. (Min. 28:14; Mat. 5:29; 1 Kor. 10:12) E me̱nde̱ pula ná a timbise̱le̱ “mo̱nge̱le̱” mao peńa, okwe pe̱ o “singe̱ bobe,” nika ńe nde k’eyembilan bedinge̱dinge̱ ba mbamba na bene̱ beboledi ba mbindo ka ńo̱ṅńe̱ la elong’a yadi. (Efe. 4:23; Mye. 97:10; Rom. 12:9) Mo̱ a le̱le̱m o po̱ngo̱ mi miwe̱n e? Yete̱na e, ke̱ a me̱nde̱ so̱ we̱le̱ jese̱le̱ y’ede̱mo ná bambam. e

Nde nje bola yete̱na mom’ango̱ a si mapula jese̱le̱ y’ede̱mo e? E me̱nde̱ po̱ ná o bwe ndutu, o linge, we̱ne̱ pe̱ biana a sambwe̱le̱ nde wa. Bambe̱le̱ Yehova mutaka mo̱ngo̱, ná a bole wa musango ma teten. (1 Pet. 5:7) Benga sisea be̱be̱ na Yehova tongwea na jokwa, muka na dutea. Niponda weno̱ bola nika, be̱ mbaki ná mo̱ pe̱ e o bata sisea be̱be̱ na wa. Ka nje te̱ epas’a Yesaya 57:15 e makwalano̱, a maja omboa ba bena ba be̱n “mudī mu ńo̱sedi na mu sibi,” o jongwane̱ babo̱ o be̱ pe̱te̱ muńe̱nge̱. Bola me̱se̱ ná o benge bolea Yehova na jemea. Wasa jongwane̱ la batudu. Kombe̱ pe̱ dipita ná buńa bō̱, mom’ango̱ e ná a tukwa.—Rom. 2:4; 2 Pet. 3:9.