1. Nje e ńakisane̱ wa yen ebe, nged’a boso o kekino̱ langwea bato bape̱pe̱ mwe̱ndi ma Bibe̱l e?

MO̱ O dia o mo̱nge̱le̱ ponda o so̱ṅtane̱no̱ ná o máso̱ mbale̱ e? Belēdi ba Bibe̱l wokono̱ be ta wa ke̱nge̱nge̱ o miso̱ ka madiba! Wo̱nge̱le̱ ná bato be̱se̱ ba me̱nde̱ be̱ muńe̱nge̱ o jokwa mambo o dube̱no̱. O ta mbaki ná mwe̱ndi ma Bibe̱l mu me̱nde̱ bola ná ba be̱ne̱ longe̱ le bonam tatan, na dipita ońola kie̱le̱ ni maye̱ ńe betańsedi. (Mye. 119:105) Na wa o kumwa langwea mako̱m mo̱ngo̱ na belongi bo̱ngo̱ ba mbia na bokenju bwe̱se̱ mbale̱ o so̱ino̱. Nde nje so̱ e tombi e? O mańaka mo̱ngo̱ me̱se̱ jita ba si sengane̱ wa.

2-3. O mińa ma Yesu ne̱ni bato jita ba tano̱ be̱ne̱ mo̱me̱ne̱ na belēdi bao e?

² Di s’angame̱n be̱ mańaka ke̱ bato ba mabanga senga dikalo lasu. O mińa ma Yesu jita ba bangi sengane̱ mo̱ to̱ná a po̱ngino̱ betańsedi bena be ta be lee̱ ná Loba nde a lom mo̱. K’eyembilan, Yesu a pumbwe̱le̱ Lasaro; nik’e ta nde betańsedi bena to̱ bato bena ba ta ba te̱nge̱ne̱ mo̱ ba si wusano̱ to̱bo̱. Nde to̱ na nika, badiedi ba Bonayuda ba si puli te̱ nde jemba Yesu ka Mesia. Ba puli nde na mo̱me̱ne̱ bwa mo̱ Yesu na Lasaro!—Yohane 11:47, 48, 53; 12:9-11.

³ Yesu a ta a bia ná jita ba me̱nde̱ banga jemba ná mo̱ nde e Mesia. (Yohane 5:39-44) A kwalane̱ bokwedi ba Yohane mudubisedi ná: “Bonam na nu nu si maso̱nje̱ ońol’am.” (Mat. 11:2, 3, 6) Ońola nje bato jita ba bangino̱ sengane̱ Yesu e?

4. Nje di me̱nde̱no̱ jombwea o din jokwa e?

⁴ O din jokwa na di mabupe̱, di me̱nde̱ je̱ne̱ ońola nje bato jita o ebwe’a mbu yaboso ba si tano̱ ba dube̱ Yesu. Di  me̱nde̱ pe̱ je̱ne̱ ońola nje bato jita o nin we̱nge̱ ba mabangano̱ senga mwe̱ndi masu. Di buki me̱se̱ di me̱nde̱ pe̱ je̱ne̱ ońola nje jangame̱nno̱ be̱ne̱ye̱ Yesu dube̱ di bam ná di si so̱njo̱.

5. Ońola nje bato bō̱ ba tano̱ bo̱nge̱le̱ ná Yesu a si wusa be̱ Mesia e?

⁵ Epolo Yesu a kokisabe̱no̱ e boli ná bato jita ba so̱nje. Ye mbale̱, bembi ná Yesu a ta nde mulēd’a bwam, na ná a po̱ngi pe̱ betańsedi. Nde o miso̱ mabu, a ta nde mun’a eye̱me̱k’a kapinta. A kokedi pe̱ nde o Nasaret, mundi mwena bato jita ba si tano̱ be̱ne̱ mweńa. Na Natanael ńe̱se̱ ńena nu timbi be̱ mokwed’a Yesu pe̱ a se̱le̱ nde kwala ná: “Lambo la bwam pe̱ le ná di wa o Nasaret e?” (Yohane 1:46) Yen ebe, Natanael a si ta e̱ne̱ mundi ma Nasaret mweńa. To̱so̱ a ta nde o̱nge̱le̱ edinge̱ e maso̱be̱ o Mika 5:1, e bīse̱ ná Mesia a me̱nde̱ nde yabe̱ o Betlehem seto̱ o Nasaret.

6. Nje e wusa jongwane̱ bato bato o mińa ma Yesu o so̱ṅtane̱ ná mo̱ nde e Mesia e?

⁶ Nje Betiledi be makwalano̱ e? Muto̱ped’a mudī Yesaya a ta a bīse̱ ná basingedi ba Yesu ba si me̱nde̱ jombwea ná pe̱ńe̱pe̱ńe̱ beteledi ba “ńo̱ṅo̱n a [Mesia].” (Yes. 53:8) Nde beteledi jita jombwea nika be ta be bīsabe̱ oboso ba ponda. Ba bato ba no̱ngo̱ te̱ ponda o jombwea be beteledi be̱se̱, ba wusa so̱ṅtane̱ ná Yesu a yabe̱ nde o Betlehem, e pe̱ nde mbot’a kiṅe̱ David. (Lukas 2:4-7) Epolo we̱ni Yesu a yabe̱no̱ ye so̱ mulatako na edinge̱ e maso̱be̱ o Mika 5:1. Nde nje so̱ e ta e takise̱ babo̱ e? Bato ba pomane̱ busise̱ mbako. Ba si ta ba be̱ne̱ beteledi be̱se̱. Nik’e so̱njise̱ so̱ babo̱.

7. Ońola nje bato jita we̱nge̱ ba si makasano̱ baboledi ba Yehova e?

⁷ Mo̱ nika pe̱ nde yeno̱ we̱nge̱ e? E. Dongo dinde̱ne̱ la Mboṅ a Yehova di titi bato ba m’bwaṅ to̱ bato bande̱ne̱; jita ba me̱ne̱ nde babo̱ ka “beye̱me̱ki ba bato be s’oko.” (Bebolo 4:13) Bō̱ ba mo̱nge̱le̱ ná baboledi ba Loba ba si dongame̱n o jokwe̱le̱ Bibe̱l ońolana ba s’alo o besukulu bende̱ne̱ ba bebasi. Bape̱pe̱ ba makwala ná ebas’a Mboṅ a Yehova ye nde “ebas’a Amerika,” nde mbale̱ ńe nde ná dongo dinde̱ne̱ la Mboṅ a Yehova di si maja o Amerika. Ba kwalane̱ pe̱ bō̱ ná Mboṅ a Yehova i si dube̱ Yesu. Ye mimbu jita we̱nge̱ bato ba makwalano̱ ná Mboṅ a Yehova ye nde bato ba bobe, bato ba mabule̱le̱ mbia, na bato ba mayue̱ Eyal’a Loba. Kana bato bena ba malangweano̱ ma mambo ba si bino̱ mbale̱ jombwea Mboṅ a Yehova, jita labu di maso̱njo̱.

8. Bupisane̱ Bebolo 17:11, nje bato bangame̱nno̱ bola o bia ba nja be baboledi ba Yehova we̱nge̱ e?

⁸ Nje moto eno̱ ná a bola ná a si so̱njo̱ e? Bato bangame̱n wasa bia nje ye mbale̱. Nika nde Lukas, mutiled’a Bibe̱l mō̱ a bolino̱. A po̱ngi miwe̱n minde̱ne̱ o ‘no̱kise̱ me̱se̱ na tē̱tē̱ botea o bebotedi.’ Ńo̱ng’ao e ta nde ná ba bena ba me̱nde̱ lange̱ betiledi bao ba “bake̱ mbal’a belēdi” ońola mambo ba sengino̱ jombwea Yesu. (Lukas 1:1-4) Bato ba Berea ńa kwaṅ pe̱ ba boli nde ka Lukas. Ponda ba sengino̱ myango ma bwam jombwea Yesu, ba wase̱le̱ Betiledi ba Bonahebe̱r ná ba be̱ mbaki ná nje ba sengino̱ ye mbale̱. (Langa Bebolo 17:11.) Bato pe̱ bangame̱n wasa bia nje ye mbale̱. Bangame̱n kobisane̱ nje baboledi ba Loba ba kwalane̱no̱ babo̱ na nje Betiledi be makwalano̱.  Bangame̱n pe̱ bia mambo mena baboledi ba Yehova ba bolino̱ o nin we̱nge̱. Ba po̱ngi te̱ muwaso, ba si me̱nde̱ jese̱le̱ ná mambo mena ba mo̱nge̱le̱no̱ to̱so̱ ba sengino̱ ma kwese̱ babo̱ ndima.

9. Nje e tombi ponda Yesu a bangino̱ o lee̱ eyemban e mawe̱ o mo̱ń e?

⁹ O mińa ma Yesu, belēdi bao be si ta be dongame̱n bō̱. Ba ta ba pula buka nika. Bō̱ ba ta ba pula ná Yesu a lee̱le̱ babo̱ “eyemban e mawe̱ o mo̱ń” o lee̱ ná e nde Mesia. (Mat. 16:1) Yen ebe ba baise̱ nde mo̱ nika ońolana ba si so̱ṅtane̱ nje ba langino̱ o kalat’a Daniel 7:13, 14. Nde ponda ńena Yehova a tano̱ a te̱se̱ ońola belondisedi ba y’edinge̱ e si ta e mápo̱. Belēdi ba Yesu be ta be dongame̱n o bola babo̱ mbaki ná mo̱ nde e Mesia. Nde ponda a bangino̱ bola babo̱ eyemban ba tano̱ ba pula, ba so̱nji nde.—Mat. 16:4.

10. Ne̱ni Yesu a londise̱no̱ nje Yesaya a bīse̱no̱ jombwea Mesia e?

¹⁰ Nje Betiledi be makwalano̱ e? Muto̱ped’a mudī Yesaya a tili jombwea Mesia ná: “A si me̱nde̱ te̱ misea to̱ jase̱ doi, mumban mao mu si me̱nde̱ sengabe̱ o mangea.” (Yes. 42:1, 2) Yesu a boli nde ebol’ao ya dikalo na sibise̱ la ńolo na pī esibe̱ mumban. A si longi tempe̱l i mubisane̱, a si bo̱ti mbot’a tobotobo yena bato ba bebasi ba mabo̱to̱no̱, a si wasi pe̱ to̱ ná bato ba bele̱ mo̱ na beto̱ti bende̱ne̱. O mitakisan mao, Yesu a pangi bola betańsedi o do̱lisane̱ kiṅe̱ Herode to̱ná a wusano̱ bo̱lo̱ne̱ longe̱ lao. (Lukas 23:8-11) Ye mbale̱ ná Yesu a boli betańsedi bō̱, nde dikalo nde di ta mo̱ lambo la mweńa buka me̱se̱. A kwalane̱ bokwedi bao ná: “Ońola nika nde na po̱ino̱.”—Marko 1:38.

11. Njika mo̱nge̱le̱ ma si te̱nge̱n bō̱ ba be̱nno̱ we̱nge̱ e?

¹¹ Mo̱ nika pe̱ nde yeno̱ we̱nge̱ e? E. O nin we̱nge̱, mambo mena ma mubise̱ bato jita me nde mandabo ma bebasi mande̱ne̱ mena ma bo̱tisabe̱ tobotobo, badiedi ba bebasi na beto̱ti babu bende̱ne̱ name̱ne̱ pe̱ na ngando i titi mulatako na Betiledi.  Nde bato bena ba mukeye̱ o be bebasi ba si mokwa to̱ lambo jombwea Loba na mwano mao. Nde o diwengisan, ba bena ba mukeye̱ o ndongame̱n yasu ba mokwa nje Yehova a mengane̱no̱ mō̱ ńasu te̱, na ne̱ni jangame̱nno̱ die̱le̱ longe̱ lasu ná di be̱ mulatako na jemea lao. Mandabo masu ma Janea ma si bo̱tisabe̱ o mbadi ni mubisane̱, nde me bosangi na ne̱te̱. Ba bena be o mulopo ba si mabo̱to̱ mbo̱ti ye tobotobo i mawe̱le̱ babo̱ diwengisan na bane̱, ba si mabelabe̱ pe̱ to̱ na beto̱ti ba tobotobo. Belēdi basu na mambo di dube̱no̱ ba se̱medi nde o Eyal’a Loba. Nde to̱ na nika, jita we̱nge̱ ba maso̱njo̱ ońolana ba mo̱nge̱le̱ ná mbad’asu ńa jowe̱ e wam jita na ná belēdi basu be titi mulatako na nje ba mapulano̱ senga.

12. Ka nje te̱ Bonahebe̱r 11:1, 6 e matele̱ye̱no̱, omo̱ń a nje dube̱ lasu langame̱nno̱ longabe̱ e?

¹² Nje jeno̱ ná di bola ná di si so̱njo̱ e? Ńamuloloma Paulo a kwalane̱ kriste̱n ya Roma ná: “Dube̱ di mawa so̱ nde o nje moto a masengano̱, nje moto a masengano̱ pe̱ e mawa nde o eyal’a Kristo.” (Rom. 10:17) Di malonga so̱ nde dube̱ lasu ke̱ di mokwa Betiledi seto̱ ke̱ di mano̱ngo̱ dongo o ngando i titi mulatako na Betiledi, to̱ yi ngando i do̱lo̱ nde o je̱ne̱ nē̱. Jangame̱n nde longa dube̱ lasu o so̱ṅtane̱ di te̱nge̱n ońolana “esibe̱ dube̱ [Loba] a titi ná a do̱lisane̱ biso̱.” (Langa Bonahebe̱r 11:1, 6.) Di si be̱n ńo̱ngi o je̱ne̱ eyemban ya tobotobo e mawe̱ o mo̱ń ná di be̱ mbaki ná di so̱i mbale̱. Jokwa la Bibe̱l la njiba lena di mouse̱ dube̱ di dongame̱n o bola biso̱ mbaki ná di so̱i mbale̱, na bo̱le̱ to̱ njika penda ńe biso̱ oteten.

13. Ońola nje bato jita ba saino̱ Yesu e?

¹³ O mińa ma Yesu, bokwedi ba Yohane mudubisedi ba ta mańaka ońolana bokwedi ba Yesu ba si ta ba kandane̱ da. Yesu a tele̱ye̱ babo̱ ná bokwedi bao ba si be̱n njo̱m to̱ po̱ o kandane̱ da etum te̱ a  diano̱ na babo̱. (Mat. 9:14-17) To̱ na nika farisai na basingedi ba Yesu bape̱pe̱ ba sai mo̱ ońolana a si ta a bupe̱ beboledi babu. Ba lingi ponda Yesu a bo̱lise̱no̱ baboedi buńa ba wumse̱. (Marko 3:1-6; Yohane 9:16) Ba ta ba sese̱ ná ba mabola buńa ba wumse̱ edube nde ke̱ bo buńa me̱ne̱ ba ta ba bonga ńunga o tempe̱l. Boń na malinga ponda Yesu a saino̱ babo̱ ońola nika. (Mat. 21:12, 13, 15) Ba pe̱ bena Yesu a tano̱ a te̱ye̱ dikalo o ndabo a ndongame̱n o Nasaret ba lingi ponda Yesu a bolane̱no̱ byembilan be no̱ngo̱be̱ o myango ma Bonaisrael o lee̱ mukubo mabu na si be̱ne̱ labu la dube̱. (Lukas 4:16, 25-30) Jita ba so̱nji ońolana Yesu a si boli mambo ba tano̱ benge̱le̱.—Mat. 11:16-19.

14. Ońola nje Yesu a saino̱ beboledi ba bato ba benama bena be si ta mulatako na Betiledi e?

¹⁴ Nje Betiledi be makwalano̱ e? Yehova a kwali tongwea na muto̱ped’a mudī Yesaya ná: ‘Din tumba di masisea nde mba be̱be̱ na mudumbu, di dube̱ pe̱ nde mba na bepopo, nde milema mabu mi po̱to̱ mba etum, bo̱ngo̱ ba mabwano̱ mba pe̱ bwe nde myeka ba leabe̱no̱ na bato.’ (Yes. 29:13) Yesu a ta a be̱ne̱ bwam o sa beboledi ba bato ba benama bena be titi mulatako na Betiledi. Ba bena ba ta bo̱nge̱le̱ ná bete̱sedi na beboledi ba bato ba benama be mweńa buka Betiledi, ba bangi sengane̱ Yehova na nu ńena a lomno̱ ka Mesia.

15. Ońola nje bato jita o nin we̱nge̱ ba si to̱ndino̱ Mboṅ a Yehova e?

¹⁵ Mo̱ nika pe̱ nde yeno̱ we̱nge̱ e? E. Bato jita ba masa Mboṅ a Yehova ońolana ba si malata na babo̱ o ngando i titi mulatako na Betiledi, ka bolise̱ la buńa ba yabe̱, na ngand’a mbu. Bape̱pe̱ ba malinga ońolana Mboṅ a Yehova i si malata na babo̱ o mangando m’ekombo to̱ o beboledi ba kwedi bena be titi mulatako na Eyal’a Loba. Ba bena nika e malingise̱no̱ ba mo̱nge̱le̱ ná be nde bolea Loba o mbadi a do̱lisanno̱. Nde ba titi ná ba do̱lisane̱ Loba yete̱na ba to̱ndi nde beboledi ba nin wase o mulopo ma to̱ndo̱ belēdi be te̱nge̱n be maso̱be̱ o Bibe̱l.—Marko 7:7-9.

16. Bupisane̱ Myenge 119:97, 113, 163-165, nje jangame̱nno̱ bola e?

¹⁶ Nje jeno̱ ná di bola ná di si so̱njo̱ e? Jangame̱n to̱ndo̱ mambenda ma Yehova na bete̱sedi bao. (Langa Myenge 119:97, 113, 163-165.) Di to̱ndi te̱ Yehova, di me̱nde̱ banga beboledi be̱se̱ bena a si do̱lisanno̱. Di si me̱nde̱ jese̱le̱ ná to̱ lambo di be̱ biso̱ mweńa buka ndolo di be̱nedino̱ Yehova.

17. Njika mambo bato jita bo̱nge̱le̱no̱ ná Mesia a me̱nde̱ bola e?

¹⁷ O mińa ma Yesu, bato bō̱ ba ta ba pula ná mambo ma tukwe dibokime̱ne̱. Ba ta bo̱nge̱le̱ ná Mesia a me̱nde̱ te̱se̱ babo̱ wonja n’eko̱ko̱s’a bato ba Roma. Nde ponda ba kekino̱ te̱se̱ Yesu kiṅe̱, a bangi. (Yohane 6:14, 15) Prisi na bato bape̱pe̱ ba ta ba bwa bo̱ngo̱ ná ba me̱nde̱ bo̱lo̱ne̱ bedube babu yete̱na Yesu a sumwane̱ Roma byanedi. Be bekwali ba politik be so̱njise̱ jita la Bonayuda.

18. Njika bedinge̱ ba Bibe̱l jombwea Mesia bato jita ba si tano̱ ba no̱ngo̱ ponda o jombwea e?

¹⁸ Nje Betiledi be makwalano̱ e? To̱ná bedinge̱ jita be tano̱ be bīse̱ ná Mesia a me̱nde̱ nde be̱ mubukedi, bepe̱pe̱ pe̱ be ta be lee̱le̱ ná a me̱nde̱ nde se̱le̱ wo̱ ońola myobe masu. (Yes. 53:9, 12) Nde ońola nje so̱ Bonayuda ba tano̱ ba be̱ne̱ mo̱nge̱le̱ ma mpenga jombwea Mesia e?  Bato jita o mińa ma Yesu ba si ta ba lambe̱ toi o senga bedinge̱ bena be si ta be kakane̱ ná bete̱medi babu be me̱nde̱ tukwa o ni ponda.—Yohane 6:26, 27.

19. Njika mo̱nge̱le̱ ma mpenga ma mabole̱ ná bato jita ba bange senga mwe̱ndi masu e?

¹⁹ Mo̱ nika pe̱ nde yeno̱ we̱nge̱ e? E. Bato jita we̱nge̱ ba si to̱ndi biso̱ ońolana di si mano̱ngo̱ dongo o mambo ma politik. Ba mapula ná di no̱nge dongo o mpo̱so̱ko. Nde di bi ná o miso̱ ma Yehova di po̱si te̱ mot’a benama ka mudied’asu, ke̱ je nde jumbe̱ mo̱ mbusa. (1 Sam. 8:4-7) Bape̱pe̱ ba mengane̱ biso̱ ná di longe besukulu to̱ mado̱kita to̱so̱ ná di bole mambo mape̱pe̱ ońola bwam ba bato ba benama. Ba mabanga so̱ sengane̱ biso̱ ońolana di we̱le̱ nde biso̱me̱ne̱ mususu o ebol’a dikalo, seto̱ o bo̱le̱ mitakisan ma mbel’a moto.

20. Ka nje te̱ byala ba Yesu be maso̱be̱ o Mateo 7:21-23 be mabonde̱no̱, nje ye biso̱ lambo la mweńa buka me̱se̱ e?

²⁰ Nje jeno̱ ná di bola ná di si so̱njo̱ e? (Langa Mateo 7:21-23.) Ebol’asu yaboso ye nde ye yena Yesu anedino̱ biso̱ ná di bole. (Mat. 28:19, 20) Di si me̱nde̱ jese̱le̱ to̱ buńa ná mambo ma politik to̱ mitakisan ma mbel’a moto mi bole ná di pawe̱ n’ebol’asu. Di to̱ndi bato, di mombwea pe̱ mitakisan mabu, nde di bi ná mbadi ni peti ńa jongwane̱ babo̱ ńe nde tongwea na jokwe̱le̱ babo̱ jombwea Janea la Loba, na jongwane̱ babo̱ ná ba be̱ne̱ mulatako ma bwam na Yehova.

21. Njika bedomsedi jangame̱nno̱ no̱ngo̱ e?

²¹ O din jokwa, jombwedi mambo mane̱i mena ma boli ná bato jita ba singe̱ Yesu o ebwe’a mbu yaboso, na mena ma mabole̱ ná bato jita we̱nge̱ ba singe̱ bokwedi ba Yesu. Nde ma mambo mane̱i buka te̱ nde me ná ma bola ná di so̱nje e? Ke̱m. O jokwa di mabupe̱, di me̱nde̱ jombwea mambo mane̱i mape̱pe̱ me ná ma so̱njise̱ biso̱. Di no̱nge so̱ bedomsedi be bam ná di si mese̱le̱ ná to̱ lambo di bole ná di so̱nje ońola Yesu, di benge pe̱ jouse̱ dube̱ lasu!