1. Ne̱ni bato jita ba madie̱le̱no̱ babo̱me̱ne̱ jombwea dibie̱ di maso̱be̱ o Bibe̱l e? (Minia 1:20, 21)

 O MINDI jita, bate̱ dikalo ba yo̱ki te̱me̱ o ngea na muńe̱nge̱ mwe̱se̱ o bola batombe̱ ngea kalati ońola bolanga. Mo̱ o máno̱ngo̱ dongo o ni mbad’a te̱ la dikalo e? Yete̱na e, yen ebe nika ńo̱nge̱le̱ nde wa byala ba kalat’a Minia be makwale̱ ná dibie̱ di mate̱ye̱ bato misea o ngea ná ba senge malea mao. (Langa Minia 1:20, 21.) “Dibie̱ la mbale̱,” dibie̱ la Yehova di maso̱be̱ o Bibe̱l na o kalat’asu. Ye mweńa jita na bato ba be̱ne̱ di dibie̱ ná ba boteye dangwa o ngea ni malane̱ o longe̱. Je muńe̱nge̱ jita ke̱ moto a kasi kalat’asu. Nde seto̱ be̱se̱ nde ba makase̱ mo̱. Bō̱ ba si mapula bia nje Bibe̱l e makwalano̱. Bane̱ ba mayo̱ye̱ nde biso̱. Ba mo̱nge̱le̱ na Bibe̱l e mátomba ponda. Bape̱pe̱ pe̱ ba masa belēdi ba Bibe̱l jombwea bedangwedi, ba makwala ná ba bena ba mabupe̱ mo̱ ba titi muyao ba mo̱nge̱le̱ pe̱ ná ba te̱m na sim buka bape̱pe̱. Nde, na ndolo ńe̱se̱ Yehova e o benga bola ná bato be̱se̱ ba we̱le̱ so̱ dibie̱ la mbale̱. O njika mbadi e?

2. Owe̱ni jeno̱ ná di so̱ dibie̱ la mbale̱ we̱nge̱ e, nde nje bato jita ba mapo̱so̱no̱ o bola e?

² Mbadi po̱ Yehova a mabolano̱ ná bato ba senge dibie̱ la mbale̱ ńe nde tongwea n’Eyal’ao, Bibe̱l. Bato be̱se̱ bena ba langa Bibe̱l. Nje pe̱ so̱ kwala ońola kalat’asu e? Na jongwane̱ la Yehova, i maso̱be̱ o buka 1000 leme̱. Ba bena ba malange̱ mo̱, nde ba we̱le̱ pe̱ nje i mokwe̱le̱no̱ o ebolo ba matombwane̱. Nde bato jita ba mabanga sengane̱ Yehova, ba mapo̱so̱ nde o sengane̱ babo̱me̱ne̱ to̱ bato bape̱pe̱ ke̱ ba be̱n bedomsedi o no̱ngo̱. Be pe̱ ná ba yaṅa biso̱ ońolana di po̱si o bola nje Bibe̱l e malangweano̱  biso̱. O din jokwa di me̱nde̱ je̱ne̱ ońola nje bato ba mabolano̱ nika. Nde di se̱le̱ jombwea nje jeno̱ ná di bola ná di tombwane̱ dibie̱ di mawe̱ na Yehova.

3. Be̱ la dibie̱ na mbale̱ nika ńe nde nje e?

³ Be̱ la dibie̱ nika ńe nde bolane̱ nje di bino̱ o no̱ngo̱ bedomsedi ba bwam. Nde dibie̱ la mbale̱ di buki nika. Bibe̱l mo̱ ná: “Bo̱ngo̱ ba Yehova nde bwe bebotedi ba dibie̱, jemba la Ńabosangi pe̱ so̱ṅtane̱ la mbale̱.” (Minia. 9:10) Di be̱n so̱ te̱ bedomsedi ba mweńa o no̱ngo̱, jangame̱n wasa bia nje Yehova a mo̱nge̱le̱no̱ jombwea nika. Je ná di bola nika tongwea jokwa lasu la Bibe̱l na la kalat’asu i se̱medi o Bibe̱l. Di boli te̱ nika, di mabe̱ dibie̱ na mbale̱.—Min. 2:5-7.

4. Ońola nje Yehova mo̱me̱ne̱ mō̱ nde e ná a bola biso̱ dibie̱ la mbale̱ e?

⁴ Yehova mo̱me̱ne̱ mō̱ nde e ná a bola biso̱ dibie̱ la mbale̱. (Rom. 16:27) Ońola nje jeno̱ ná di kwala ná dibie̱ la mbale̱ di mawa nde na Yehova buka te̱ e? Ka laboso, mo̱ nde e Muwekedi, a bi pe̱ nje ye̱se̱ a wekino̱ bwambwam. (Mye. 104:24) Di londe̱ maba, mambo me̱se̱ Yehova a mabolano̱ ma malee̱le̱ dibie̱ lao. (Rom. 11:33) Di londe̱ malalo, malea ma Yehova me muse̱ṅ ponda ye̱se̱ ońola ba bena ba mawe̱le̱ mo̱ o ebolo. (Minia. 2:10-12) Di mapula te̱ be̱ dibie̱ na mbale̱, jangame̱n kasa be bete̱sedi belalo, jese̱le̱ pe̱ ná be die̱le̱ bedomsedi di mano̱ngo̱no̱ na bedangwedi basu.

5. Nje e matombe̱ ke̱ bato ba bangi jemba na dibie̱ la mbale̱ di mawa nde na Yehova buka te̱ e?

⁵ Bato jita di madongame̱nno̱ o dikalo ba memba ná nje ye̱se̱ e dinge̱le̱ babo̱ ye mpesa, nde ba si mapula jemea ná muwekedi e. Bane̱ pe̱ ba makwala ná ba dube̱ Loba, nde ba mo̱nge̱le̱ ná bete̱sedi ba Bibe̱l be mátomba ponda ba madie̱le̱ so̱ nde longe̱ labu ka nje te̱ ba mo̱nge̱le̱no̱. Nje nika e wanno̱ e? Mo̱ wase e bati be̱ bwam nika bato ba mabolano̱ nde mambo kaponda dibie̱ labu, o mulopo ma bupe̱ dibie̱ la Loba e? Mo̱ be bonam na mbale̱ e, ba so̱i dipita la mbaki la kie̱le̱ ni maye̱ e? Nje di me̱ne̱no̱ e mabamse̱ nde nin mbale̱: “Dibie̱, so̱ṅtane̱, to̱ malea ba titi ná ba te̱nge̱ne̱ Yehova.” (Minia. 21:30) Jangame̱n so̱ benga baise̱ Yehova ná a bole biso̱ dibie̱ la mbale̱! Nje ye ndutu ye nde ná bato jita ba si mabola nika. Ońola nje e?

6. Bupisane̱ Minia 1:22-25, ba nja ba mabange̱ o lambe̱ye̱ dibie̱ la mbale̱ toi e?

⁶ Bato jita ba mabanga lambe̱ toi ke̱ dibie̱ la mbale̱ di “mate̱ misea o ngea.” Bibe̱l e malee̱ ná “basiso̱ṅtan,” “bamake̱ko,” na “belemā” ba mabanga dibie̱ la mbale̱. (Langa Minia 1:22-25.) Jombweye te̱ nje e matute̱le̱ ba bato o banga dibie̱ la Loba, na nje jeno̱ ná di bola ná di si be̱ ka babo̱.

7. Ońola nje bō̱ ba mapo̱so̱no̱ o benga be̱ “basiso̱ṅtan”e?

⁷ “Basiso̱ṅtan” nika ńe nde bato ba madube̱ nje ye̱se̱ ba masengano̱ na bena ba mawo̱ndo̱no̱ na bo̱bise̱ la ńolo. (Minia. 14:15) Di yo̱ki dongame̱n i ńai a bato o dikalo. Dutea, k’eyembilan, lodun la bato bena badiedi b’ebasi to̱ ba politik beno̱ wo̱ndo̱. Bō̱ ba yo̱ki bwa ndutu jita ke̱ ba so̱ṅtane̱ ná ba wo̱ndo̱be̱ na badiedi babu. Nde ba bena Minia 1:22 e  makwaleano̱ ba mapo̱so̱ ja o be bete̱medi ońolana be mabwese̱ babo̱ muńe̱nge̱. (Yer. 5:31) Ba to̱ndi nde bola mambo ka mpuli mabu ba si mapula pe̱ to̱ o bia nje Bibe̱l e makwalano̱ to̱ bupe̱ mambenda mao. Bato jita ba me̱ne̱ nde mambo ka muto mō̱ nu maje̱ o Kebe̱k, o Kanada, nu tingam jita n’ebas’ao nu kwalane̱ mboṅ a Yehova po̱ ná, “yete̱na pat’asu a wo̱ndi biso̱, ke̱ mo̱ nde a be̱n njo̱m, seto̱ biso̱!” Ye̱ke̱i te̱ di si mapula be̱ ka ba bena ba mese̱le̱ ná ba wo̱ndo̱be̱!—Minia. 1:32; 27:12.

8. Nje ye ná yongwane̱ biso̱ o be̱ dibie̱ e?

⁸ Bibe̱l e mome̱le̱ biso̱ ná di si benga be̱ basiso̱ṅtan, nde ná di be̱ bato “ba koki o so̱ṅtane̱ lasu.” (1 Kor. 14:20) Di mabe̱ne̱ dibie̱ ke̱ di we̱le̱ bete̱sedi ba Bibe̱l o ebolo o longe̱ lasu. Son na son, di me̱ne̱ ne̱ni be bete̱sedi be mongwane̱no̱ biso̱ o samba mitakisan na no̱ngo̱ pe̱ bedomsedi ba bwam. Jangame̱n jombwea bedomsedi di no̱ngino̱ nate̱na wan. Yete̱na ye we̱nge̱ ponda to̱ ininga jeno̱ o jokwa Bibe̱l na jukea pe̱ o ndongame̱n, je ná di baise̱ biso̱me̱ne̱ ońola nje di si bedino̱ bake̱ biso̱me̱ne̱ na Yehova na dubisabe̱ pe̱. Ye pe̱ te̱ ná di mádubisabe̱, je ná di baise̱ biso̱me̱ne̱ ná, mo̱ je o ńaka o mbad’asu ńa te̱ dikalo na ńa lee̱ e? Mo̱ bedomsedi basu be malee̱ ná bete̱sedi ba Bibe̱l nde be madie̱le̱ biso̱ e? Mo̱ di malee̱le̱ bede̱mo ba kriste̱n o mulatako masu na bane̱ e? Je̱n te̱ lambo jangame̱nno̱ po̱ngulane̱, di bupe̱ mbenda Yehova, ni ‘mawaneye̱ basibe̱n dibie̱ so̱ṅtane̱.’—Mye. 19:8.

9. Ne̱ni “bamake̱ko” ba malee̱no̱ ná ba bangi dibie̱ di mawe̱ na Yehova e?

⁹ Bato bape̱pe̱ ba mabange̱ dibie̱ la Yehova be nde “bamake̱ko.” Ponda iwo̱, di yo̱ki dongame̱n i ńai a bato o dikalo. Ba to̱ndi ba mayo̱ye̱ bane̱. (Mye. 123:4) Bibe̱l e bīse̱ ná o mińa misukan, bamake̱ko ba me̱nde̱ be̱ jita. (2 Pet. 3:3, 4) Kapo̱ ka bayo ba nute̱m na sim Lot, bato bō̱ o nin we̱nge̱ ba si malambe̱ye̱ mome̱le̱ ma Yehova toi. (Bbot. 19:14) Jita ba mayo̱ye̱ ba bena ba mabupe̱ bete̱sedi ba Bibe̱l. Bamake̱ko ba mabola nde mambo kaponda “bepuledi babu ba bobe.” (Yuda 7, 17, 18) Nje Bibe̱l e makwalano̱ ońola bamake̱ko ye nde mulemlem na nje e makwalano̱ ońola ba bena ba to̱bi dube̱ la mbale̱ na ońola ba ba bangi Yehova!

10. Bupisane̱ Myenge 1:1, nje jeno̱ ná di bola ná di s’embilane̱ bato ba make̱ko e?

¹⁰ Nje jeno̱ ná di bola ná di s’embilane̱ bamake̱ko e? Mbadi po̱ ńe nde ná di s’angame̱n lata na ba bena ba be̱n edī a to̱kisane̱. (Langa Myenge 1:1.) Nika ńe nde ná di s’angame̱n senga to̱ langa nje ye̱se̱ e mawe̱ na ba bena ba to̱bi dube̱ la mbale̱. Di si no̱ngi te̱ jangame̱ye̱, je ná di botea to̱kisane̱ mambo me̱se̱, di si dube̱ pe̱ Yehova na bediedi di makusane̱no̱ bebokedi bao. Nje bola ná di si timba bato ba make̱ko e, je ná di baise̱ biso̱me̱ne̱ min myuedi: ‘Mo̱ na ko̱lo̱ngo̱ne̱ o to̱kisane̱ ke̱ di kusi bediedi to̱ beteledi ba peńa e? Mo̱ na le̱le̱m o sa ba bena ba madie̱le̱ e?’ Di pomane̱ te̱ je̱se̱le̱ i ńai a bedangwedi di me̱nde̱ bwese̱ Yehova muńe̱nge̱.—Minia. 3:34, 35.

11. Neni “belemā” ba me̱ne̱no̱ bete̱sedi ba Yehova jombwea bedangwedi e?

¹¹ O sukan o be̱n pe̱ “belemā,” babo̱ pe̱ ba mabanga dibie̱ di mawe̱ o mo̱ń. Be nde belemā ońolana ba si mapula bupe̱ mambenda ma Yehova jombwea bedangwedi.  Ba mabola nde mambo bupisane̱ nje e te̱nge̱n o miso̱ mabu. (Minia. 12:15) Belemā ba si memba ná Yehova, tongo a dibie̱ e. (Mye. 53:2) Di dongame̱n te̱ babo̱ o dikalo, ba masa biso̱ na ngińa ńe̱se̱ ońolana di mabupe̱ bete̱sedi ba Bibe̱l. Nde ba si be̱n lambo la mweńa o bola biso̱. Bibe̱l mo̱ ná: “Dibie̱ di buki ńelemā jasame̱; a si mawuta mudumbu o múna ma mundi.” (Minia. 24:7) Mot’elemā a si be̱n malea ma bwam to̱ mō̱ eno̱ ná a bola biso̱. Ońola nika so̱ nde Yehova a mome̱le̱no̱ biso̱ ná ‘jasumwe̱ na mot’elemā!’—Min. 14:7.

12. Nje e me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ ná di s’embilane̱ belemā e?

¹² Diwengisan na ba bena ba singe̱ malea ma Loba, biso̱ di mokwa to̱ndo̱ mbend’a Loba na bete̱sedi bao jombwea bedangwedi. Je ná jouse̱ ndol’asu ońola be bete̱sedi ke̱ di kobisane̱ nje e mapo̱ye̱ ba bena be sengane̱ na ba bena ba titi sengane̱. Maka mitakisan mena ba bena ba mabange̱ malea ma Yehova me dibie̱ ba be̱nno̱. Ombwa pe̱ ne̱ni longe̱ lo̱ngo̱ di mabatano̱ nde be̱ bonam ońolana o masengane̱no̱ Loba—Mye. 32:8, 10.

13. Mo̱ Yehova a mańakisane̱ biso̱ o bupe̱ malea mao ma dibie̱ e?

¹³ Yehova a mabola bato be̱se̱ malea mao ma dibie̱, nde a si mańakisane̱ to̱ moto o kasa mo̱. O diwengisan, a malangwea biso̱ nje e mapo̱ye̱ ba bena ba si mabupe̱ malea mao. (Minia. 1:29-32) Ba bena ba mabange̱ o sengane̱ Yehova ba me̱nde̱ “da epuma y’ebol’abu.” Na ponda, mbadi ba madie̱le̱no̱ longe̱ labu e me̱nde̱ nde wanea babo̱ ndutu na mitakisan, o sukan pe̱ beńamsedi ba Yehova. Nde o mune̱ mudi, ba bena ba mabupe̱ malea ma Yehova me dibie̱ ba we̱le̱ pe̱ mo̱ o ebolo ba me̱nde̱ je̱ne̱ belondisedi ba din kakane̱ ná: “Nu nu masengane̱ mba a mabe̱ne̱ boja ba bwam, a mabe̱ musango, a si bwe ndutu bo̱ngo̱.—Min. 1:33.

14-15. Nje kalat’a Minia 4:23 e mokwe̱le̱no̱ biso̱ e?

¹⁴ Di we̱le̱ te̱ o ebolo malea ma dibie̱ ma Loba, di matombwane̱ ponda ye̱se̱. Yehova a boli ná malea mao ma dibie̱ ma we̱le̱ so̱be̱ na bo̱bise̱ la ńolo. K’eyembilan, o kalat’a Minia, a mabola biso̱ malea mena ma mongwane̱ biso̱ o be̱ne̱ longe̱ la bwam ke̱ di we̱le̱ mo̱ o ebolo. Jombweye nde buka te̱ byembilan bene̱i.

¹⁵ Tata mulema mo̱ngo̱. Bibe̱l e makwala ná: “Tata mulema mo̱ngo̱ buka mambo me̱se̱, ebanja oten nde longe̱ di mabusano̱.” (Minia. 4:23) Dutea te̱ nje e mapule̱ ná di tate mulema masu ma mbale̱. Jangame̱n da bwam, di tuna ńolo, di samba pe̱ beboledi ba bobe.  Nika pe̱ nde di mabolano̱ ońola mulema masu o mbad’a mudī. Di malanga Eyal’a Loba buńa te̱. Di maboṅsane̱ ndongame̱n a mwemba, jukea oten, nde di bola pe̱ malabe̱. Di mate̱ dikalo ponda ye̱se̱. Di masamba pe̱ bedangwedi na beboledi ba bobe be ná be ńamse̱ mo̱nge̱le̱ masu, k’eyembilan longe̱le̱ la ńolo di titi ko̱nji na mindenge ma bobe.

16. Ońola nje byala ba Minia 23:4, 5 beno̱ biso̱ mweńa jita we̱nge̱ e?

¹⁶ Bwane̱ nje o be̱nno̱ muńe̱nge̱. Bibe̱l e mabola man malea: “O si lembalembane̱ o ko̱ m’bwaṅ. . . . O maya te̱ le̱ke̱ miso̱, ke̱ mu mańo̱ngo̱, mu mapo̱ngea mo̱me̱ne̱ mapupulan, ka mbela ni male̱ o mo̱ń.” (Minia. 23:4, 5) M’bwaṅ na mabe̱ne̱ ba titi bwindea. Nde to̱ na nika, ńo̱ng’a bato ba tue ńe nde na ba be̱ m’bwaṅ, ba m’bwaṅ pe̱ ba mapula nde bata be̱ m’bwaṅ. Nika e matute̱le̱ babo̱ o bola mambo mena ma mańamse̱ dina labu, mulatako mabu na bane̱, to̱ mo̱me̱ne̱ ja labu la bwam. (Min. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10) O diwengisan, dibie̱ di mongwane̱ biso̱ o be̱ skwe̱ o nje e mombweye̱ mo̱ni. Di je̱ne̱ la mambo di mongwane̱ biso̱ ná di si be̱ mukubo, nde ná di bwane̱ nje di be̱nno̱ muńe̱nge̱.—Mul. 7:12.

17. Ne̱ni jeno̱ ná di be̱ne̱ “eyem’a badibie̱,” kalat’a Minia 12:18 e makwaleano̱ e?

¹⁷ Dutea obiana o mato̱po̱. Di si no̱ngi te̱ jangame̱ye̱, je ná di bwese̱ bane̱ ndutu na byala basu. Bibe̱l mo̱ ná: “Eto̱pe̱to̱pe̱ ye bowoli ka po̱, nde eyem’a badibie̱ e majesane̱ bwam.” (Minia. 12:18) Di makombe̱ mulatako ma bwam na bane̱, ke̱ di si malangwea bato bape̱pe̱ mawuse̱ mabu. (Minia. 20:19) Ná byala basu be lo̱ke bane̱ o mulopo ma sengise̱ babo̱ sese, jangame̱n londe̱ mulema masu na so̱ṅtane̱ l’Eyal’a Loba. (Lukas 6:45) Di dutedi te̱ o nje di malangano̱ o Bibe̱l, byala basu be mabe̱ nde ka “tongo a dibie̱” ni malo̱ke̱ bane̱.—Minia. 18:4.

18. Ne̱ni we̱le̱ la Minia 24:6 o ebolo di mongwane̱no̱ biso̱ o tongwe̱le̱ o dikalo e?

¹⁸ Bupe̱ bediedi. Ná di tombwane̱, Bibe̱l  e mabola biso̱ man malea: “Bila be manabe̱ nde na jangame̱ye̱, bebukedi pe̱ be mawa nde na babole̱ malea ba jita.” (Minia. 24:6) Ne̱ni we̱le̱ la ben bete̱sedi ba Bibe̱l o ebolo di mongwane̱no̱ biso̱ o be̱ bate̱ dikalo na balēdi ba bwam e? O mulopo ma te̱ dikalo ka nje te̱ di mapulano̱, di mawe̱ o bupe̱ bediedi di makusano̱. O ndongame̱n asu, di mabupe̱ bekwali na patan ba malonge̱ biso̱ ońola dikalo. O sumo te̱ nika, bebokedi ba Yehova be mabusise̱ belongisan ba bwam, ka kalati na sinima bena be mongwane̱ bato o so̱ṅtane̱ Bibe̱l. Mo̱ we o bolane̱ be belongisan o mbad’a bwam e?

19. Ne̱ni o me̱ne̱no̱ dibie̱ di mawe̱ na Yehova e? (Minia 3:13-18)

¹⁹ Langa Minia 3:13-18. E se̱ muńe̱nge̱ jeno̱ o kusa malea ma dibie̱ mena ma mawe̱ o Eyal’a Loba e! Mo̱ di si be̱ne̱ te̱ ma malea di wusa be̱ bonam e? O din jokwa, je̱n malea ma dibie̱ mō̱ mena ma maso̱be̱ o kalat’a Minia. Nde, Bibe̱l ńe̱se̱ e londi na malea ma dibie̱ mena ma mawe̱ na Yehova. Di benge so̱ we̱le̱ o ebolo malea me̱se̱ Yehova a mabolano̱ biso̱. Mbadi wase e me̱ne̱no̱ dibie̱ la Loba e titi biso̱ mweńa; je mbaki ná “nu nu bomedi dibie̱ e nde mot’a munam.”