K’A TA saan 500 ka taga se saan 1500 fan fɛ, mɔgɔw tun ka teli ka kɛ diinan kelen lo la u ka jamana kɔnɔ. A saan damanin ye nin ye, saan kɛmɛkulu 19nan laban na, diinanbaba damanin dɔrɔn lo tun be Erɔpu mara la: Katolikiw ni Protɛstanw tun be tileben fan fɛ, Ɔritodɔsiw ni Silamɛw tun be kɔrɔn fan fɛ ani Yahutu diinan fana tun be yen. Siga t’a la, diinanw ka ca kosɔbɛ bi Erɔpu ani duniɲa kuru bɛɛ la. Jamanaden dɔw, lonanw wala kalifadenw nana ni diinan dɔw ye mɔgɔw fanba tɛ minw lɔn.

O kama bi, Silamɛw, Budisiw ani Ɛndu caaman be sɔrɔ jamanaw na i n’a fɔ Ɔsitarali, Garande Beretaɲi, Faransi, Alemaɲi ani Etazini. Jehova Seerew fana be yen. Kerecɛnw lo ani u kisɛyanin lo u ka Alako la jamana 239 kɔnɔ. Jamana 14 kɔnɔ yɛrɛ, u hakɛ ka ca ni mɔgɔ 150 000 ye.—Koorilen  lajɛ ɲɛɛ 15nan kan.

Diinanw cayali be se k’a to kalanfaw be gwɛlɛya dɔw sɔrɔ. Misali la, o be se k’a to an b’an yɛrɛ ɲininga koo kɔrɔtanin dɔw la ka ɲɛsin forobafɛtiw ma: Yala u ka ɲi ka lakɔlidenw bɛɛ waajibiya u ka fɛtiw bɛɛ kɛ u ka diinan mana kɛ min o min ye wa? N’a sɔrɔ basi tɛ lakɔlidenw fanba fɛ k’o fɛtiw kɛ. Nka, diinan minw mɔgɔw man ca, yala mɔgɔ man ɲi k’a janto olu ka miiriyaw la wa? Koo wɛrɛ be yen, mɔgɔ ka ɲi k’a janto min na fana: Jamana dɔw ka sariya b’a fɔ ko diinankow ni jamana ka koow man ɲi ka ɲagami ɲɔgɔn na ani ko u man ɲi ka denmisɛnw  kalan diinankow la lakɔlisow la. Nka, n’u be lakɔlidenw waajibiya u ka forobafɛtiw kɛ, yala dɔw tɛna a miiri ko o bɛnnin tɛ wa?

A be komi diinanko bɛrɛ wala diinanko si tɛ kɛ fɛti dɔw la. O fɛtiw ɲɔgɔn be se ka na ni faamuyabaliya ye. O fɛtiw dɔ ye wololon sanyɛlɛma fɛti ye, o min be kɛ lakɔliso caaman kɔnɔ. Hali ni Jehova Seerew tɛ mɔgɔw bali k’o fɛti kɛ, n’a sɔrɔ i b’a kala ma k’olu tɛ sɔn k’a kɛ. Nka, n’a sɔrɔ i t’a lɔn fɛɛn min kama olu n’u deenw tɛ sɔn k’o fɛti kɛ.

Le livre des religions (Diinanw ka gafe) ye gafe dɔ ye min be mɔgɔ caaman fɛ Faransi. A fɔra o gafe kɔnɔ ko wololon sanyɛlɛma fɛti ye landako lo ye ani k’o ni “diinankow tɛ ɲɔgɔn sira fɛ.” Tiɲɛn lo ko mɔgɔw b’a jati ko wololon sanyɛlɛma fɛti ni diinankow tɛ ɲɔgɔn ka sira la ani ko basi t’a la k’o fɛti kɛ. Nka, o fɛti jujɔn bɔra kafiriyakow lo la.

Lɔnniya gafe dɔ y’a fɔ ko: “Galen Ezipiti, Gɛrɛsi, Ɔrɔmu ani Pɛrɛsi jamanaw na, mɔgɔw tun b’u ka alaw, u ka masacɛw ani u ka kuntigiw ka wololon sanyɛlɛma fɛti kɛ.” (Encyclopedie Americaine, édition de 1991). Ralph ni Adelin Linton y’a ɲɛfɔ kuun min kama u tun b’o kɛ. U y’a sɛbɛ u ka gafe kɔnɔ ko: “Mezopotami ani Ezipiti jamanaw lo la mɔgɔw y’a daminɛ ka kokɛcogo kuraw degi. O jamanaw lo la fana mɔgɔw y’a daminɛ k’u hakili to u wololon na ani k’a fɛti kɛ. Galen, mɔgɔw tun b’u ka wololon sɛbɛ k’a bila. O koo tun kɔrɔtanin lo u fɛ sabu o tun b’u dɛmɛ k’u ka ɔrɔsikɔpu tagamasiɲɛ lɔn.” (Les traditions des anniversaires). Wololon sanyɛlɛma fɛti ani jinamoriyako  minw ɲɛsinna lolow koo ma, u fila bɛɛ be taga ɲɔgɔn fɛ. O kama, minw b’a fɛ ka Bibulu ka fɔta labato, olu tɛ sɔn k’o fɛti kɛ.—Ezayi 47:13-15.

A tɛ bari an na k’a ye ko lɔnniya gafe dɔ b’a fɔ ko: “Kerecɛn fɔlɔw tun tɛ [Krista] wololon sanyɛlɛma fɛti kɛ sabu u tun b’a jati ko ka mɔgɔ wololon sanyɛlɛma fɛti kɛ, o ye kafiriyako lo ye.”—The World Book Encyclopedia, gafe 3nan, ɲɛɛ 416nan.

O kama, Jehova Seerew y’a latigɛ k’u tɛ wololon sanyɛlɛma fɛti kɛ. Ni deen wolola, o ye ninsɔndiyako yɛrɛ lo ye! Siga t’a la, bangebagaw ninsɔn ka di k’u deenw bonyatɔ ye saan o saan. A ka di kosɔbɛ Jehova Seerew ye fana k’a yira u somɔgɔw n’u teriw la ko u koo ka di u ye. U be kadow di u ma ani u be wagati diiman kɛ n’u ye wagati wɛrɛw la. U t’o kɛ wololon sanyɛlɛma fɛtiw la sabu u b’o fɛti jujɔn lɔn.—Luka 15:22-25; Kɛw. 20:35.

Mɔgɔw be Nowɛli fɛti kɛ duniɲa kuru bɛɛ kɔnɔ, hali jamana caaman na minw na kerecɛnw man ca. Komi kerecɛnw fanba sɔnnin be o fɛti ma, a be se ka bari mɔgɔw la k’a ye ko Jehova Seerew t’a kɛ. Mun na u t’o fɛti kɛ do?

Lɔnniya gafe caaman b’a yira ka gwɛ ko mɔgɔw ye Yezu wololon bila desanburukalo tile 25nan kan walisa a ka bɛn ni Ɔrɔmukaw ka kafiri fɛti dɔ ye. A kɔrɔsi lɔnniya gafe dɔw be min fɔ o koo la:

“Mɔgɔ tɛ Krista wololon lɔn. A wolola kalo ani loon min na, Evanziliw t’o yira.”—New Catholic Encyclopedia, gafe 3nan, ɲɛɛ 656nan.

“Landako fanba minw be kɛ Nowɛli la Erɔpu, wala a fɔra ko minw tun be kɛ galen, kerecɛn sɔbɛw tun tɛ u niin don o landakow la. Nka, legilizi sɔnna u ma wala a y’a ɲɛɛ tugu o koow kan. . . . Nowɛli fɛti ka landakow fanba bɔra Ɔrɔmukaw ka fɛti kɔrɔ dɔ lo la min be weele ko Saturnales.”—Encyclopædia of Religion and Ethics, gafe 3nan, ɲɛɛ 608-609nan. James Hastings lo y’a sɛbɛ Edinburg dugu la saan 1910.

“Kabi saan 400 wagati la, legiliziw bɛɛ be Nowɛli fɛti kɛ desanburukalo tile 25. O wagati la, o loon tun be bɛn kafiri fɛti dɔ lo ma u tun be min kɛ walisa ka tile bato. . . . Mɔgɔ caaman tun b’o fɛti kɛ minkɛ, Legilizi sɔnna a ma . . . a kɛtɔ ka kɔrɔ wɛrɛ di a ma.”—Encyclopædia Universalis, saan 1968, gafe 19nan, ɲɛɛ 1375nan.

Mɔgɔ dɔw ye mun lo kɛ tuma min na u ye tiɲɛn lɔn Nowɛli fɛti koo la? Lɔnniya gafe dɔ b’a fɔ ko: “Saan 1644 Angletɛri, diinanden minw be weele ko Puritains, olu y’a to depitew ye sariya dɔ vote. O sariya kɔnɔ, a tun fɔra ko a daganin tɛ mɔgɔw ka ɲɛnagwɛkow kɛ wala ka diinankow kɛ [Nowɛli] la sabu  kafiri fɛti lo ye. Charles 2nan y’o fɛti sigi sen kan kokura. Nka, Ekɔsikaw bele tun be ni Puritains ka miiriya ye o fɛti koo la.” (Encyclopédie britannique). Kerecɛn fɔlɔw tun tɛ Nowɛli fɛti kɛ. O cogo kelen na bi, Jehova Seerew fana tɛ Nowɛli fɛti kɛ ani u t’u seen don o fɛti ka koo si la.

Nka, Bibulu b’an jija ko an ka mɔgɔw sɔn, wala ko an k’an somɔgɔw ani an teriw weele ka na dumuni na wagati wɛrɛw la. A be bangebagaw jija u k’u deenw degi u ka to k’u kɔnɔ gwɛ ka mɔgɔw sɔn sanni k’a ɲini ka kado di mɔgɔw ma loon latigɛnin dɔw la dɔrɔn (Matiyo 6:2, 3). Jehova Seerew b’u deenw kalan u ka kɛ mɔgɔ sabarininw ye ani u ka mɔgɔw bonya. O kɔrɔ ko u deenw be sɔn a ma ko ni tɔɔw b’a fɛ ka Nowɛli fɛti kɛ, u joo lo. Faan wɛrɛ fɛ, a ka di u ye ni tɔɔw be sɔn a ma k’olu joo lo fana ka ban ka Nowɛli fɛti kɛ.

Jamana dɔw ka lakɔlisow la, u be fɛti dɔw kɛ minw ɲɛsinna diinankow ma wala u faan dɔw ye diinankow ye. O fɛti dɔw ye: fête des Rois (Faransi), le carnaval (Alemaɲi), Halloween (Etazini), les fêtes de juin (Berezil) ani setsubun (Zapɔn). A bena diya Jehova Seerew wala u deenw ye k’i ka ɲiningaliw jaabi o fɛtiw wala fɛti wɛrɛw koo la minw koo ma fɔ yan.