1. U ye bɛnbaw ka alasira suma ni kulu ye cogo di?

U BE farafinw ka lannako kɔrɔw suma ni kulu dɔ ye. O kulu sanfɛ, Ala be yen: ale lo ye kɔrɔtalenba ye hakilimaya fanga ta fan fɛ. Kulu faanw na, ala denninw, wala danfɛn yebaliw lo be yen: u ye Ala ka baarakɛlaw ye. Olu jukɔrɔ, bɛnbaw be yen: u hakili be u somɔgɔw la dugukolo kan, ani u b’u janto kosɔbɛ u koo la. Kulu senkɔrɔ, hakilimaya fangatigiw be yen, minw ka dɔgɔ: jinamoriya, yeli, ani subagaya.

2. Farafinw ka miiriya juman b’a yira ko lannako kɔrɔw nɔɔ be diinan kan?

² O lannako kɔrɔw ye nɔɔba to diinan wɛrɛw kan farafinna. Farafinw ka ntalen dɔ b’o lo yira: “Limaniya (kerecɛnya wala silamɛya ta) t’an bali k’an bɛnbaw ka alaw bato.”

3. Minw be ɲɛnamaya la duniɲa yebali kɔnɔ, an be se ka tiɲɛn lɔn olu koo la yɔrɔ juman na?

³ Farafinw ka lannako kɔrɔw tiɲɛntigiya sera daan juman na? Minw be ɲɛnamaya la duniɲa yebali kɔnɔ, Bibulu be tiɲɛn fɔ an ye olu koo la.

4. Farafinna, diinan kunbabaw bɛnna mun lo kan?

⁴ Diinanw jɛkulu kunbaba saba minw be yen farafinna, u bɛɛ sɔnna ko Ala be yen, ani ko ale lo ye kɔrɔtalenba ye. Bibulu b’a lakali i ko: “Bato fɛnw bɛɛ kunna Ala . . . , matigiw bɛɛ ka Matigi . . . , Alaba, Sebaayabatigi, siranfɛnba.” (Dutɛrɔnɔmɛ 10:17). Silamɛw fana be la Ala kɔrɔtalenba la. Pɔrɔfɛsɛri (professeur) Geoffrey Parrinder ye nin fɔ bɛnbaw ka alasira koo la farafinna: “Farafin caamanba lara Ala kɔrɔtalenba la, [o min ye] batofɛnw ni hadamadenw faa [ye], duniɲa danbaga.”

5. Ala be weele tɔgɔ juman dɔw fɛ?

⁵ O miiriya yɛrɛkɛnen bɛɛ n’a ta, mɔgɔ caamanba ka hakilinata ma gwɛ kosɔbɛ Ala koo la. N’i b’a fɛ ka mɔgɔ dɔ lɔn, i ka kan k’a daminɛ k’a tɔgɔ lo lɔn fɔlɔ. Diinanw tɛ koo kelen fɔ Ala tɔgɔ koo la. Egilizidenw ni silamɛw fɛ, a tɔgɔ ko Ala: bonyali tɔgɔ, min kɔrɔ ko “sebagayatigi.” Minw b’u bɛnbaw ka sira kan, olu be Kɔrɔtalenba weele tɔgɔ wɛrɛ la, min tɛ kelen ye kaan bɛɛ la. A ka gafe Concepts de Dieu en Afrique (angl.) kɔnɔ, John S. Mbiti ye Ala tɔgɔw n’a bonyali tɔgɔ 500 ni kɔ sɔrɔ ka sɛbɛ farafinw fɛ. Ɲɛyirali fɛ, yorubaw (Nizeriya) be Ala weele Olodumare u ka kaan na. Kikuyuw (Keniya) b’a weele Ngai. Ani, Zulu kaan na (Afiriki worodugu fan fɛ), u b’a weele Unkulunkulu.

6, 7. Ala tɔgɔ be di, ani an b’o tɔgɔ lɔn cogo di?

 ⁶ Ala yɛrɛ be mun lo fɔ a tɔgɔ koo la? Tuma min Ala ye cii di Musa ma a ka Yahutuw ɲɛminɛ ka bɔ Misira, Musa y’a ɲininga ko: “Ni ne taara Israɛl bɔnsɔn yɔrɔ k’a fɔ u ye, ko u bɛnbaw ka Ala ye ne ci u ma, ni u ye ne ɲininka a tɔgɔ la, ne na mun fɔ u ye?”—Ekisode 3:13.

⁷ Ala y’a jaabi ko: “I k’a fɔ Israɛl bɔnsɔn ye tan, ko Jehova u bɛnbaw ka Alla . . . ye i ci u ma. O ye ne tɔgɔ ye fo abadan, u bɔnsɔn mowolow bɛɛ na u hakili to ne la tɛn.” (Ekisode 3:15, ABU, 1961). Ala tɔgɔ “Jehova” be sɔrɔ Bibulu kɔnɔ siɲɛ 7 000 ni kɔ, hali ni Bibulu bayɛlɛmabaga dɔw y’a falen ni bonyali tɔgɔw ye i n’a fɔ “Ala” wala “Matigi.”

8. Jehova bɔlen be mun lo fɛ, ani an ka kan ka mun lo kɛ n’an b’a fɛ k’a diyanye sɔrɔ?

⁸ Jehova bɔlen be mun fɛ tiɲɛn na? A ye mɔgɔ hakililaman ye, sebagayabɛɛtigi ni nɔɔrɔlaman lo. A ye kɔrɔtalenba ye, a tɛ suma ni foyi ye, a bɔɲɔgɔn tɛ yen (Dutɛrɔnɔmɛ 6:4; Esayi 44:6). Jehova y’a fɔ Musa ye ko: “Ne Jehova i ka Alla, keleya be ne la.” O kɔrɔ ko n’an b’a fɛ ka Jehova ka diyanye sɔrɔ, an ka kan k’ale kelenpe lo bato. A t’a fɛ an ka fɛɛn wɛrɛ wala mɔgɔ wɛrɛ si bato.—Ekisode 20:3-5, ABU, 1961.

9. Mun na an be se k’a fɔ ko Yesu ni Jehova tɛ kelen ye?

⁹ Bi, hakilinataw ferekelen be Yesu koo la. Egiliziden caaman b’a miiri ko Yesu ye Sabaya “senuman” kɔnɔfɛn dɔ ye. Nka Bibulu tɛ kalan kɛ ko Ala ye mɔgɔ saba kɛnen mɔgɔ kelen ye. A fana tɛ kalan kɛ ko Yesu ye Jehova bɔɲɔgɔn ye. Yesu yɛrɛ y’a fɔ ko: “Ne Fa ka bon ni ne ye.”—Yuhana 14:28.

10. Sanni a ka na dugukolo kan, Yesu tun be min?

¹⁰ Bibulu ka kalan b’a yira ko sanni Yesu ka kɛ hadamaden ye dugukolo kan, a tun be ɲɛnamaya la sankolo la i ko danfɛn hakililaman barikaman dɔ. Cogo min na Jehova ye Adama ni Awa dan dugukolo kan, a fana ye mɔgɔ hakililamanw dan sankolo la. Jehova ye mɔgɔ hakililaman fɔlɔ min dan, o kɛra Yesu ye.—Yuhana 17:5; Kolosekaw 1:15.

11. Cogo juman na Yesu wolola hadamaden cogo la?

¹¹ A saan 2 000 ɲɔgɔn ye nin ye, Jehova ye o danfɛn hakililaman niin ta sankolo la ka don npɔgɔtigi dɔ wolonugu la. O npɔgɔtigi tɔgɔ tun ko Mariyama. Mɛlɛkɛ Gabriɛl y’a fɔ Mariyama ye ko: “I na kɔnɔ ta ka denkɛ bange, i na o tɔgɔ da Yesu. A na kɛ masakɛ ye . . . A ka masaya tɛna ban.”—Luka 1:31, 33. *

12. Yesu nakun dɔ ye juman ye dugukolo kan?

¹² Yesu bangera o cogo de la. A kɛra baliku ye ani a ye mɔgɔw kalan Ala ka sagoya n’a ŋaniya koo la. A y’a fɔ romɛka kuntigi dɔ ye ko: “Ne bange kun ani ne na kun diɲɛ la, o ye tiɲɛ kɛli seereya de ye.” (Yuhana 18:37). An kɛtɔ ka Yesu ka kalan lajɛ, an be se ka tiɲɛn lɔn Ala sagoya n’a ŋaniya koo la. An be se ka Ala diyanye sɔrɔcogo lɔn.

13. Yesu nana dugukolo kan kuun filanan juman kama?

¹³ Yesu nana duniɲa kɔnɔ kuun filanan wɛrɛ kama: K’a ka hadamaden ɲɛnamaya di kunmabɔ sara la hadamadenya kama (Matiyu 20:28). A y’o kɛ walisa k’an hɔɔrɔnya ka bɔ jurumu na, an ye min cɛn  ta an bɛnba Adama fɛ. A laban, o bena kɛ sababu ye an ka ɲɛnamaya banbali kɛ. Ciden Yuhana y’a sɛbɛ ko: “Ala ye diɲɛ kanu haali, fo a ye a Denkɛ kelenpe di, walisa mɔgɔ o mɔgɔ dara a Denkɛ la, o kana halaki, nka o ka ɲɛnamaya banbali sɔrɔ.”—Yuhana 3:16.

14. (a) Yesu salen kɔ hadamaden cogo la, mun lo kɛra a la? (b) Yesu lɔyɔrɔ ye juman ye sankolo la sisan?

¹⁴ Yesu sara hadamaden cogo la. O kɔ, a lakununa ka taga sankolo la. O yɔrɔ la, a y’a ka ɲɛnamaya sɔrɔ kokura i ko danfɛn hakililaman barikaman (Kɛwalew 2:32, 33). Kɔfɛ, Jehova ye “Sebaaya ni nɔɔrɔ ni masaya [di] a ma. Hadamaden bɛɛ ni siyaw bɛɛ ni bɔnsɔnw bɛɛ ani kumakan bɛɛ fɔbaaw dira a ma ka baara kɛ a ye.” (Daniɛl 7:13, 14). Yesu kɛra Masa fangaman ye. A ye Jehova ka sankolola gofɛrɛnɛman Masa ye. Sanni dɔɔni cɛ a bena a ka sebagaya yira dugukolo bɛɛ kan.

15. Mɛlɛkɛw danna tuma juman ani yɔrɔ juman?

¹⁵ Jehova ni Yesu dɔrɔn lo tɛ yen duniɲa yebali kɔnɔ. Jehova ye danfɛn hakililaman wɛrɛw dan, minw ye mɛlɛkɛw ye. Gabriɛl min kumana Mariyama fɛ, ale ye u la kelen dɔ ye. Mɛlɛkɛw ka ɲɛnamaya ma daminɛ dugukolo kan i ko hadamadenw. U danna sankolo la a tuma mɛɛnna sanni hadamadenw ka dan dugukolo kan (Job 38:4-7). Mɛlɛkɛ miliyɔn caaman be yen.—Daniɛl 7:10.

16. Mun na hadamadenw man kan ka mɛlɛkɛw bato?

¹⁶ Mɛlɛkɛ kantigimanw t’a fɛ an k’u bato. Siɲɛ fila, ciden Yuhana y’a ɲini ka mɛlɛkɛw bato, nka u y’a lagosi. U y’a fɔ a ye ko: “Ayi! Kana o kɛ, . . . I ka kan ka Ala lo bato.”—Jirali 19:10; 22:8, 9, LAYIDUKURA, ABBF, 1996.

17. Mun lo b’a yira ko mɛlɛkɛw be se ka Ala ka baarakɛlaw tanga? Ani, mun na o b’an hakili sigi?

¹⁷ Mɛlɛkɛw t’u yɛrɛw yira tugun Ala ka mɔgɔw la dugukolo kan i n’a fɔ u tun y’a kɛ tuma min na u ye Yesu ka cidenw labɔ kaso la (Kɛwalew 5:18, 19). O bɛɛ n’a ta, n’an ye Jehova bato ka kɛɲɛ n’a ka Kuma, Bibulu ye, an be se ka la a la ko Ala ka mɛlɛkɛ barikaman yebali kɛlɛbolow bena an tanga koo ma. Bibulu b’a fɔ ko: “Matigi ka mɛlɛkɛ bɛ daga ka a ɲɛsiranbaaw lamini, ka u kisi tɔɔrɔ ma.” (Zaburuw 34:8; 91:11). Mun na o ka kan k’an dusu saalo ? Sabu an jugu faratiman dɔw be yen duniɲa yebali kɔnɔ, minw b’a ɲini k’an halaki!

18. (a) Mun na mɛlɛkɛ kelen murutila Ala ma? (b) Tɔgɔ jumanw lara o mɛlɛkɛ murutilen kan?

¹⁸ Ala ka mɛlɛkɛw bɛɛ ma kantigiya kɛ  a ye. U dɔw murutila a ma. U y’u yɛrɛw kɛ Ala ka juguw ye, ani hadamadenw ka juguw ye. O koo sɔrɔla ka kɛ cogo di? Ala ye mɛlɛkɛ minw bɛɛ dan, u bɛɛ tun tilennen be, ani u tun ka ɲi. Nka o dencɛ hakililaman dafalenw cɛ, kelen dɔ tun b’a fɛ hadamadenw k’ale bato. A y’o ŋaniya jugu dafa. O danfɛn hakililaman tɔgɔ lara Sitanɛ, min kɔrɔ ko “[Ala] kɛlɛɲɔgɔn.” A fana weelela Naafigi, min kɔrɔ ko “ngalontigɛla”, sabu a ye ngalon la Jehova kan.

19. Mun na ani cogo juman na Sitanɛ ye Job tɔɔrɔ?

¹⁹ Sitanɛ be mɔgɔw ɲɔndi u ka fara ale kan ka muruti Ala bolo. A filɛ, a ye min kɛ Ala ka baarakɛla kantigiman Job la. Job tun ye nafoloba tigi ye. Saga 7 000, ni ɲɔgɔmɛ 3 000, ni misi 1 000 ani falimuso 500 tun b’a fɛ. Deen tan ani baarakɛla caaman fana tun b’a fɛ. Fɔlɔ, Sitanɛ ye Job ka bɛgɛnw n’a ka baarakɛlaw faga. O kɔ, a ye “fɔɲɔba” dɔ lana ka boon dɔ laben, ani ka Job deenw bɛɛ faga o cogo la. A laban, Sitanɛ ye “joli juguw bila Job fari yɔrɔw bɛɛ la ka bɔ a sentɛgɛ la ka se a kuncɛ ma” walisa k’a tɔɔrɔ.—Job 1:3-19; 2:7.

20. (a) Job ye sara juman sɔrɔ a ka kantigiya kosɔn? (b) Hali ni Job tora kantigiya la Ala ye, Sitanɛ ye mun kɛ mɔgɔ caaman wɛrɛw la?

²⁰ O kɔrɔbɔli gwɛlɛman bɛɛ n’a ta, Job tora kantigiya la Ala ye. O kosɔn Jehova y’a kɛnɛya, ani a ye “a ka fɛn fɔlɔw bɛɛ sigi yɔrɔma fila-fila di a ma.” (Job 42:10). Sitanɛ dɛsɛra ka Job ka kantigiya tiɲɛ, nka a sera ka mɔgɔ wɛrɛ caaman bɔ Ala kɔ. Bibulu b’a fɔ ko: “diɲɛ bɛɛ bɛ Sitanɛ fanga kɔrɔ.”—1 Yuhana 5:19.

21. (a) Sitanɛ y’a yira cogo juman na ko a b’a fɛ mɔgɔ k’ale bato? (b) Mun na Yesu banna ka Sitanɛ bato?

²¹ Sitanɛ b’a fɛ an k’ale bato. O koo yirala ka gwɛ tuma min na a ye Yesu kɔrɔbɔ, a saan 2 000 ɲɔgɔn ye nin ye. Bibulu b’a lakali ko: “Sitanɛ taara ni Yesu ye ko kura ka taa kulu jamanjan kan ka diɲɛ masayaw ni u bonya bɛɛ jira a la, k’a fɔ a ye ko: ‘Ni i b’i ɲɔngiri ne kɔrɔ ka ne bato, ne na ninw bɛɛ di i ma.’ ” Yesu banna. A ko: “Taa ka bɔ yan, Sitanɛ, katuguni a sɛbɛnnen bɛ ko : ‘I ka i Matigi Ala bato ka baara kɛ o kelenpe ye.’ ” (Matiyu 4:8-10). Yesu tun be Jehova ka sariya lɔn ka ɲɛ, ani a ma Sitanɛ ka fɛta kɛ.

22. Jinɛw ye mun kɛ hadamadenw na?

²² Mɛlɛkɛ wɛrɛw farala Sitanɛ kan ka muruti Ala ma. O mɛlɛkɛ juguw ye hadamadenw ka juguw ye. U ka fari, ani jarabi jugu b’u la. Galen, u ye mɔgɔ dɔw kɛ bobow ye, ani fiyentɔw ye (Matiyu 9:32, 33; 12:22). U ye bana bila dɔ wɛrɛw la, wala u y’u kuun ɲagami (Matiyu 17:15, 18; Marka 5:2-5). U ye denmisɛnw tɔɔrɔ yɛrɛ.—Luka 9:42.

23. (a) Mɛlɛkɛ juguw be mun lo ɲini hadamadenw fɛ? (b) Sitanɛ n’a ka jinɛw ye mɔgɔw nanbara k’u bila ka mun kɛ?

²³ I komi Sitanɛ, o mɛlɛkɛ juguw b’a fɛ mɔgɔ k’olu bato. Sanni u ka ban hadamadenw ka bato la, u kɛtɔ k’a yira o cogo la ko bato ye Jehova kelenpe ta ye, a nege b’u la, u b’a ɲini yɛrɛ, ani u be mɔgɔw jija k’a kɛ. Nanbara ni ngalonw ani siranya sababu fɛ, Sitanɛ ni jinɛw ye mɔgɔw lasun k’u bato. Tiɲɛn lo, mɔgɔ caaman t’a lɔn k’u be Sitanɛ n’a ka jinɛw bato. Mɔgɔ caamanba dusu bena tiɲɛ n’u y’a lɔn k’u ka diinan be Sitanɛ lo bonyana. K’a masɔrɔ Bibulu be lasɔmini kɛ ko: “Ala dɔnbaliw bɛ sɔnni min kɛ, u bɛ jinɛw de sɔn, u tɛ Ala sɔn.” —1 Kɔrɛntekaw 10:20.

24. Sitanɛ be tɛmɛ fɛɛrɛ minw fɛ ka mɔgɔw lafili, o dɔ ye juman ye?

²⁴ Sitanɛ n’a ka jinɛw be ngalon hakilinataw jɛnsɛn mɔgɔ salenw koo la. U be tɛmɛ o fɛɛrɛ dɔ fɛ ka mɔgɔw bila k’u bato. An k’a filɛ Bibulu be kalan min kɛ o koo la.