I b’a lɔn wa?
Kalansow daminɛna cogo di?
GƐRƐKIKAN kumaden min bayɛlɛmana ko “kalanso,” o kɔrɔ ko “kafo” wala “ka ɲɔgɔn lajɛn.” O tɔgɔ bɛnnin lo sabu kabi wagatijan, Yahutuw be ɲɔgɔn lajɛn kalansow lo kɔnɔ batoli ni kalan kama. Eburukan sɛbɛninw tɛ kuma ka gwɛ o kalansow koo la. Nka, Gɛrɛkikan sɛbɛninw kɔnɔ, a yirala ka gwɛ ko saan kɛmɛkulu fɔlɔ la, kalansow tun be yen ka ban.
Lɔnnikɛlaw fanba ko Yahutuw y’a daminɛ ka ɲɔgɔn lajɛn kalansow kɔnɔ u ka jɔnya wagati la Babilɔni. A fɔra lɔnniya gafe dɔ kɔnɔ ko: “Tuma min na Yahutuw tun be jɔnya la jamana wɛrɛ la, Alabatoso tun tɛ yen. U mako tun be dususalo la minkɛ, u tun be ɲɔgɔn lajɛn tuma dɔw la walisa ka Ala ka Kuma kalan. N’a sɔrɔ u tun b’o kɛ lafiɲɛlonw lo la.” (Encyclopaedia Judaica.) Yahutuw bɔnin kɔ jɔnya la, a be komi u bele tora ka ɲɔgɔn lajɛn walisa ka delili kɛ ani ka Ala ka Kuma kalan. U tun mana taga sigi yɔrɔ o yɔrɔ, a be komi u tun be kalansow lɔ yen fana.
Saan kɛmɛkulu fɔlɔ wagati la, Yahutuw ka diinankow ni koo wɛrɛw tun be kɛ kalansow lo kɔnɔ. O Yahutuw tun jɛnsɛnnin lo Mediterane kɔgɔji faan bɛɛ la ani Azi ni Israɛl mara yɔrɔw bɛɛ la. Eburuw ka inivɛrisite min be sɔrɔ Zeruzalɛmu, Lee Levine ye Profesɛri ye o yɔrɔ la. Ale ko: “[Kalanso] tun ye kalan, dumuni senumanw, kitikow, politikikow ani Yahutuw ka jɛnkuluw ka lajɛnw kɛyɔrɔ ye. Jɛnkuluw ka wari fana tun be mara yen.” A y’a fɔ fana ko: “Nka min tun kɔrɔtanin lo kosɔbɛ, o tun ye diinankow lo ye.” O kama, a tɛ bari an na k’a ye ko Yezu tun ka teli ka taga kalansow kɔnɔ (Mariki 1:21; 6:2; Luka 4:16). O yɔrɔ la, a tun be mɔgɔw kalan ani k’u jija. Kerecɛn kafo siginin kɔ sen kan, ciden Pol fana ye waajuli kɛ kalansow kɔnɔ siɲɛ caaman. Mɔgɔ minw tun b’u mako don Alakow la, olu tun be to ka taga kalansow kɔnɔ. O lo kama, ciden Pol tun mana don dugu dɔ la, a tun ka teli ka taga waajuli kɛ kalansow lo kɔnɔ fɔlɔ.—Kɛw. 17:1, 2; 18:4.