1. Ciden Pol ye ladili juman lo di a kerecɛnɲɔgɔnw ma a ka bataki kɔnɔ? (Jaa lajɛ, barokun daminɛ na.)

SAAN 60 ni 61 fan fɛ (K. T. L.), ka ciden Pol to kaso la Ɔrɔmu dugu la, a ye bataki dɔ sɛbɛ Kɔlɔsi kerecɛnw ma. A y’a fɔ u ye ko a kɔrɔtanin lo u ka Ala “sago lɔn kosɔbɛ.” (Kɔlɔs. 1:9). A y’a fɔ fana ko: “Ne bɛ o fɔ walisa mɔgɔ si kana aw lafili ni kuma nugulenw ye. A’ ye aw yɛrɛw kɔlɔsi, walisa mɔgɔ si kana aw minɛ ni mɔgɔw ka hakilitigiya kalan ni lafilili kuma fu ye, ka kɛɲɛ ni mɔgɔw ka laadaw ni nin diɲɛ kow ye, olu tɛ kɛɲɛ ni Krisita ta ye.” (Kɔlɔs. 2:4, 8, ABM). O kɔ, Pol y’a ɲɛfɔ fɛɛn min kama duniɲa ka miiriyaw man ɲi ani fɛɛn min kama u ka di mɔgɔ caaman ye. Ɲɛyirali fɛ, u be se k’a to mɔgɔ b’a miiri ko a ye hakilitigi ye ani ko a ka fisa ni tɔɔw ye. Pol ka lɛtɛrɛ kuun tun ye ka balimaw dɛmɛ u k’u yɛrɛ tanga duniɲa ka miiriyaw n’a ka kɛwale juguw ma.—Kɔlɔs. 2:16, 17, 23.

2. Mun na an bena duniɲa ka miiriya dɔw lajɛ?

² Mɔgɔ minw be ni duniɲa ka miiriya ye, olu be Jehova ka sariyaw mafiɲɛya. N’an m’an yɛrɛ kɔrɔsi, o miiriyaw be se k’an  ka limaniya nagasi dɔɔni dɔɔni. Bi, duniɲa ka miiriyaw be yɔrɔ bɛɛ: telewisɔn na, ɛntɛrɛnɛti kan, baarakɛyɔrɔ la ani lakɔliso la. An be se k’an yɛrɛ tanga o miiriya juguw ma cogo di? Barokun nin na, an bena duniɲa ka miiriya duuru lajɛ ani k’a filɛ an be se k’an yɛrɛ tanga u ma cogo min na.

3. Miiriya juman lo ka di mɔgɔ caaman ye? Mun na do?

³ “N’ be se ka kɛ mɔgɔ ɲuman ye hali ni n’ lanin tɛ Ala la.” Mɔgɔ caaman be n’o miiriya ɲɔgɔn ye jamana caaman kɔnɔ. Mɔgɔ minw b’o miiri, n’a sɔrɔ u yɛrɛ ma miiri koɲuman k’a filɛ ni Ala be yen. Nka, a ka di u ye k’a miiri k’u be se k’u diyanyeko kɛ (Zaburuw 10:4 kalan). Mɔgɔ wɛrɛw fɛ, hakilitigiyako lo k’a fɔ ko: “Hali ni n’ lanin tɛ Ala la, n’ be se ka kɛ ni delinanko ɲuman ye.”

4. Mɔgɔ min b’a miiri ko Danbaga tɛ yen, an be se ka mun lo fɔ k’o tigi dɛmɛ?

⁴ Yala a bɛnnin lo an k’a miiri ko Danbaga tɛ yen wa? Ni dɔw be sɛgɛsɛgɛri kɛ lɔnnikow la walisa k’o ɲiningali jaabili sɔrɔ, u tɛ foyi faamu. Nka, o jaabili ka nɔgɔ. Yala boon be lɔ a yɛrɛ ma wa? Ayi! Mɔgɔ lo b’a lɔ. Ninmanfɛnw labɛnna cogo kabakoman na ka tɛmɛ boonw kan. Farikolokisɛw bɛɛ la dɔgɔmannin be se ka caya u yɛrɛ ma ka farikolokisɛ wɛrɛw di. Nka, boon tɛ se k’o kɛ. Farikolokisɛw be se ka kunnafoniw mara, k’u di farikolokisɛ kuraw ma walisa olu fana ka se ka caya. Jɔn lo ye farikolokisɛw dan k’o see di u ma? Bibulu b’a fɔ ko: “Ayiwa, boon bɛɛ n’a lɔbaga lo, nga fɛɛn bɛɛ lajɛnnin danbaga ye Ala le ye.”—Eburuw 3:4.

5. Mɔgɔ minw b’a miiri ko an be se k’a lɔn min ka ɲi hali n’an lanin tɛ Ala la, an be se ka mun lo fɔ olu koo la?

⁵ Dɔw b’a miiri ko an be se k’a lɔn min ka ɲi hali n’an lanin tɛ Ala la. An be se ka mun lo fɔ olu koo la? Tiɲɛn lo ko Bibulu yɛrɛ b’a fɔ ko dannabaliw be ni sariya ɲuman dɔw ye (Ɔrɔm. 2:14, 15). Ɲɛyirali fɛ, u be se k’u bangebagaw bonya ani k’u kanu. Nka, n’u tɛ Jehova ka sariyaw labato, u be se ka desizɔn juguw ta (Ezayi 33:22). Duniɲa ka koow cogoya be juguyara le ka taga. Mɔgɔ caaman fɛ, o b’a yira ko an mako be Ala la walisa ka duniɲa ka gwɛlɛyaw ɲɛnabɔ (Zeremi 10:23 kalan). O kama, an kana a miiri abada ko an be se k’a lɔn min ka ɲi n’an lanin tɛ Ala la ani n’an t’a ka sariyaw labato.—Zab. 146:3.

6. Mɔgɔ caaman be mun lo miiri diinanw koo la?

⁶ “I be se ka hɛɛrɛ sɔrɔ hali n’i tɛ diinan dɔ la.” Duniɲa kɔnɔ, mɔgɔ caaman be n’o miiriya ye sabu u b’a jati ko diinan sanga benna ani ko nafa foyi t’a la. Diinankow man di dɔw ye. Diinan ɲɛmɔgɔ caaman b’a fɔ ko Ala bena mɔgɔjuguw halaki jahanama tasuma kɔnɔ. U fana be mɔgɔw waajibiya ka wari di ani u be dɛmɛ don politikikow la. O kama, mɔgɔ caaman b’a fɔ ko u be se ka hɛɛrɛ sɔrɔ hali n’u tɛ diinan dɔ la. O tɛ bari an na! N’a sɔrɔ, o mɔgɔw b’a fɔ ko: “Ala koo ka di n’ ye. Nka, n’ t’a fɛ ka don diinan dɔ la.”

7. Mun na an be se k’a fɔ ko tiɲɛn batoli b’a to mɔgɔ be hɛɛrɛ sɔrɔ?

⁷ An be se ka hɛɛrɛ sɔrɔ tiɲɛn na n’an tɛ diinan dɔ kɔnɔ wa? Mɔgɔ kɔni be se ka hɛɛrɛ sɔrɔ n’a tɛ ngalon diinan na. Nka, a tɛ se ka hɛɛrɛ sɔbɛ sɔrɔ n’a tɛ Jehova teri ye, ale min ye “hɛɛrɛtigi Ala ye.” (1 Tim. 1:11, NW). Ala be koo o koo kɛ, a b’o kɛ an nafa lo kosɔn. A sagokɛlaw be hɛɛrɛ la sabu u b’a ɲini ka tɔɔw dɛmɛ (Kɛw. 20:35). A filɛ tiɲɛn batoli be mɔgɔw dɛmɛ cogo min na ka hɛɛrɛ sɔrɔ u ka denbaya  kɔnɔ. A b’an kalan an k’an furuɲɔgɔn bonya ani ka furu jati fɛɛn senuman ye. A b’an dɛmɛ an k’an yɛrɛ tanga ɲamɔgɔya ma ani an k’an ka denbayamɔgɔw kanu. A b’an dɛmɛ fana an k’an deenw lamɔ walisa u ka bonya la tɔɔw kan. Tiɲɛn batoli sababu fɛ, Jehova sagokɛla minw be duniɲa kuru bɛɛ kɔnɔ, u be baara kɛ ɲɔgɔn fɛ hɛɛrɛ la ani u be ɲɔgɔn kanu.—Ezayi 65:13, 14 kalan.

8. Mun lo be mɔgɔ ninsɔndiya sɔbɛ la? Matiyo 5:3 b’an dɛmɛ cogo di k’o faamu?

⁸ Yala mɔgɔ be se ka hɛɛrɛ sɔbɛ sɔrɔ n’a tɛ Jehova sagokɛla ye wa? Mun lo b’a to mɔgɔ be hɛɛrɛ sɔrɔ? Dɔw fɛ, u ka baara, spɔr ani ɲɛnagwɛkow lo b’u ninsɔndiya. Dɔw be ninsɔndiya sɔrɔ n’u be u ka denbaya n’u teriw ladon. Tiɲɛn lo k’o koow be mɔgɔ ninsɔndiya. Nka, kuun b’an ka ɲɛnamaya la ka tɛmɛ o kan. An ni bɛgɛnw tɛ kelen ye. An be se k’a ɲini k’an Danbaga lɔn ani k’a bato ni kantigiya ye. An danna o lo kosɔn ani n’an b’o kɛ, o b’an ninsɔndiya sɔbɛ la (Matiyo 5:3 kalan). Ɲɛyirali fɛ, n’an be lajɛn n’an balimaw ye walisa ka Jehova bato, an be hɛɛrɛ sɔrɔ ani o b’an jija (Zab. 133:1). An be balimaya diyabɔ duniɲa kuru bɛɛ kɔnɔ, an ka ɲɛnamaya kɛcogo saniyanin lo ani an be ni jigiya sɔbɛ ye. O b’an ninsɔndiya sɔbɛ la!

9. a) Mɔgɔ caaman be mun lo miiri cɛnimusoko la? b) Mun na Ala ka Kuma b’a fɔ ko ni mɔgɔ ma furu, a daganin tɛ a ka cɛnimusoko kɛ?

⁹ “Mun na mɔgɔ man ɲi ka cɛnimusoko kɛ n’a ma furu?” Dɔw be se k’a fɔ ko: “Mɔgɔ ka ɲi ka ɲɛnamaya diyabɔ. Mun na aw b’a fɔ ko a bɛnnin tɛ mɔgɔ ka cɛnimusoko kɛ n’a ma furu?” Dɔw b’a fɔ ko kerecɛn ka ɲi ka sɔn kakalayakow ma. Mun na o miiriya bɛnnin tɛ? Sabu Ala be kakalayakow haramuya * (1 Tesalonikaw 4:3-8 kalan). Joo be Jehova fɛ ka sariyaw sigi ɲuman ni juguman koo la sabu ale lo y’an dan. O kama, a y’a fɔ ko cɛnimusoko daganin lo furu dɔrɔn lo kɔnɔ. Jehova be sariyaw di an ma sabu a b’an kanu. A b’a lɔn ko n’an y’o sariyaw labato, o bena an nafa. Denbayamɔgɔ minw be Ala ka sariyaw labato, olu be ɲɔgɔn kanu kosɔbɛ, u be bonya la ɲɔgɔn kan ani u lafiyanin lo. Nka, minw be tugu ka Ala ka sariyaw tiɲɛ, Ala bena olu halaki.—Eburuw 13:4.

10. Kerecɛn be se k’a yɛrɛ tanga kakalayakow ma cogo di?

¹⁰ Ala ka Kuma b’a yira an na an be se k’an yɛrɛ tanga kakalayakow ma cogo min na. An be fɛɛn minw filɛ, an k’an janto u la. Yezu y’a fɔ ko: “Mɔgɔ o mɔgɔ ye muso filɛ k’a ɲaa bɔ a fɛ, o tigi ye kakalaya kɛ a dusu la n’o muso ye ka ban. O la, n’i kinibolo ɲaa be kɛ sababu ye k’i don kojugu la, a wɔgɔbi k’a fili yɔrɔjan.” (Mat. 5:28, 29). O kama, kerecɛn man ɲi ka porno filɛ ani ka mizikiw lamɛn kakalayakow be fɔ minw na. Ciden Pol ye lɛtɛrɛ sɛbɛ a kerecɛnɲɔgɔnw ma ko: “A’ ye aw dugukolo kan jogow faga, o kɔrɔ, kakalaya.” (Kɔlɔs. 3:5, ABM). Ka fara o kan, an ka ɲi k’an ka miiriyaw ani an ka kumaw kɔrɔsi.—Efɛz. 5:3-5.

11. Mun lo be se k’a to an be baara ɲini min sara ka ca?

¹¹ “I be se ka hɛɛrɛ sɔrɔ ni baara b’i  fɛ min sara ka ca.” Mɔgɔ caaman b’an lasun ka baara ɲini min sara ka ca. Olu fɛ, o baara ɲɔgɔn be se k’a to an be tɔgɔba, setigiya ani wari caaman sɔrɔ. Komi mɔgɔ caaman ka laɲinita fɔlɔ ye k’o baara ɲɔgɔn sɔrɔ, ni kerecɛn m’a yɛrɛ kɔrɔsi, a be se ka kɛ n’o miiriya ɲɔgɔn ye.

12. N’an b’a ɲini ka baara sɔrɔ min sara ka ca, yala o lo bena a to an be ninsɔndiya sɔbɛ sɔrɔ wa?

¹² Baara min sara ka ca ani min b’a to an be tɔgɔba wala setigiya sɔrɔ, yala o lo bena a to an be ninsɔndiya sɔbɛ sɔrɔ wa? Ayi. Miiri k’a filɛ, Sutana tun be setigiya ni tɔgɔba fɛ. An be se k’a fɔ fana ko a y’o sɔrɔ. Nka, a dimininba lo, a ninsɔndiyanin tɛ (Mat. 4:8, 9; Yir. 12:12). Miiri k’a filɛ, an be hɛɛrɛ min sɔrɔ n’an be tɔɔw dɛmɛ ka Jehova lɔn ani k’u dɛmɛ k’a lɔn ko Ala ye jigiya di an ma siniɲasigi ɲuman koo la. Duniɲa kɔnɔ, baara si tɛ se ka hɛɛrɛ d’i ma ka se o ma. Ka fara o kan, walisa ka baara sɔrɔ min sara ka ca, mɔgɔw be suma ni ɲɔgɔn ye, u be fariya ɲɔgɔn ma ani u be ɲangoya kɛ ɲɔgɔn na. O laban ye jigitigɛ lo ye. Bibulu b’a fɔ ko u be “i n’a fɔ mɔgɔ min b’a fɛ ka fɔɲɔ mara.”—Waaj. 4:4.

13. a) An ka ɲi k’an ka baloɲini baara jati cogo di? b) Pol ye ninsɔndiya sɔbɛ sɔrɔ mun lo la?

¹³ Tiɲɛn lo ko an ka ɲi k’an mako wasa ani koo jugu tɛ ka baara ɲini min ka di an ye. Nka, an ka baloɲini baara man ɲi ka kɛ an ɲɛnako fɔlɔ ye. Yezu y’a fɔ ko: “Mɔgɔ si te se ka baara kɛ kuntigi fila ye, bari a bena kelen kɔniya ka kelen kanu, walima a bena nɔrɔ kelen na k’a mako bɔ kelen na. O cogo la fana, aw te se ka nafolo kanu, ka baara kɛ Ala ye.” (Mat. 6:24). N’an ɲɛnako fɔlɔ ye ka baara kɛ Jehova ye ani ka mɔgɔw kalan a ka Kuma koo la, an bena ninsɔndiyaba sɔrɔ. Ciden Pol tun b’o kalama. A kanbele tuma na, a ɲɛnako fɔlɔ tun ye ka lɔyɔrɔba sɔrɔ. Nka kɔfɛ, a ye ninsɔndiya sɔbɛ sɔrɔ tuma min na a tun be mɔgɔw kalanna Ala koo la. A y’a ye ko Ala ka Kuma y’u dɛmɛ k’u ka ɲɛnamaya kɛcogo yɛlɛma (1 Tesalonikaw 2:13, 19, 20 kalan). Baara si tɛ se ka mɔgɔ ninsɔndiya ka se o ma.

14. Mun na a ka di mɔgɔw ye k’a miiri ko adamadenw be se k’u ka gwɛlɛyaw ɲɛnabɔ u yɛrɛ ma?

¹⁴ “Adamadenw yɛrɛ be se k’u ka gwɛlɛyaw ɲɛnabɔ.” O miiriya ka di mɔgɔ caaman ye. Mun na do? Sabu n’o tun ye tiɲɛn ye, o kɔrɔ ko adamadenw mako t’a la Ala k’u ɲɛminɛ ani ko u be se k’u sago kɛ. Sɛgɛsɛgɛri dɔw y’a yira ko dɔ be bɔra marifakɛlɛw, fariyakow, banaw ani fantanya hakɛ kan. O kama, mɔgɔ caaman b’a miiri ko mɔgɔw be se k’u ka gwɛlɛyaw ɲɛnabɔ u yɛrɛ ma. Rapɔɔri dɔ y’a fɔ ko: “Fɛɛn min kama duniɲa ka koow be fisayara, o ye ko adamadenw y’a latigɛ ka duniɲa kɛ yɔrɔ ɲuman ye.” Yala o kɔrɔ ko gwɛlɛya minw b’an kan kabi wagatijan, an bena se k’u ɲɛnabɔ an yɛrɛ ma wa? Walisa k’o ɲiningali jaabi, an k’o gwɛlɛya dɔw lajɛ.

15. Mun na an be se k’a fɔ ko duniɲa ka gwɛlɛyaw be juguyara ka taga?

¹⁵ Marifakɛlɛw: Duniɲa ka kɛlɛba fɔlɔ ni filanan na, mɔgɔ miliyɔn 60 ni kɔ lo fagara. Kabi o wagati, adamadenw ma marifakɛlɛ dabila. Fɔɔ ka na se saan 2015 ma, mɔgɔ minw y’u ka soow bila marifakɛlɛ wala kɔrɔbɔli kosɔn, u cayara ka kɛ mɔgɔ miliyɔn 65 ye. Saan 2015 dɔrɔn kɔnɔ, mɔgɔ miliyɔn 12 ni mɔgɔ waa 400 lo y’u ka soow bila. Kojugukɛ: Tiɲɛn lo ko yɔrɔ dɔw la, dɔ bɔra koo jugu sifa dɔw hakɛ kan. Nka, koo jugu sifa wɛrɛw be juguyara ka taga: fariyakow denbaya kɔnɔ, benkannikow, nanbarakow ani dɔw be tɛmɛ ɛntɛrɛnɛti fɛ ka mɔgɔw sonya. Tiɲɛn na, adamadenw tɛ se ka koo jugu ban. Bana: Adamadenw sera ka bana dɔw furakɛ. Nka saan 2013 la, sɛgɛsɛgɛri dɔ y’a yira ko saan o saan mɔgɔ miliyɔn 9 lo be sa bana nunu bolo: dusukunbana, kansɛri, nɛnɛkiribana ani sukarobana. O mɔgɔw tɛ saan 60 yɛrɛ sɔrɔ. Fantanya: Diɲɛwaribonba (Banque mondiale) y’a yira ko Afiriki jamanaw dɔrɔn na, mɔgɔ minw ka fantanya ka jugu, dɔ farala olu hakɛ kan. U tun ye mɔgɔ miliyɔn 280 ye saan 1990 na. Nka saan 2012 la, u kɛra mɔgɔ miliyɔn 330 ye.

16. a) Mun na Ala ka Masaya dɔrɔn lo be se ka adamadenw ka gwɛlɛyaw ɲɛnabɔ? b) Ezayi ni Zaburu sɛbɛbaga dɔ y’a fɔ ko Ala ka Masaya bena mun lo kɛ?

¹⁶ Jɛnkulu minw be warikow ni politikikow ɲɛfɛ, olu b’u yɛrɛ nafa lo ɲini. U tɛ se ka marifakɛlɛ, koo jugu, bana ani fantanya ban. Ala ka Masaya dɔrɔn lo be se k’o kɛ. Jehova bena min kɛ adamadenw ye, miiri o la. Marifakɛlɛ: Fɛɛn minw be na ni marifakɛlɛ ye i n’a fɔ wasabaliya, nanbarako, faso kanuya, ngalon diinan ani Sutana yɛrɛ, Ala ka Masaya bena u bɛɛ ban pewu (Zab. 46:9, 10). Kojugukɛ: Ala ka Masaya be mɔgɔ miliyɔn caaman kalanna u ka ɲɔgɔn kanu ani ka la ɲɔgɔn na. Gofɛrɛnɛman si tɛ se k’o ɲɔgɔn kɛ (Ezayi 11:9). Bana: Jehova bena a sagokɛlaw duga walisa u ka kɛ ni kɛnɛya dafanin ye (Ezayi 35:5, 6). Fantanya: Jehova bena fantanya ban pewu. A bena a kɛ a sagokɛlaw be hɛɛrɛ sɔrɔ ani u bena jɛnɲɔgɔnya ɲuman kɛ n’ale ye. O ɲɛnamaya kɛcogo ka fisa ni nafolofɛnw bɛɛ ye.—Zab. 72:12, 13.

17. I be se k’i yɛrɛ tanga duniɲa ka miiriyaw ma cogo di?

¹⁷ N’i ye duniɲa ka miiriya dɔ mɛn ani a bɛnnin tɛ n’i ka lannakow ye, i bena mun lo kɛ do? Sɛgɛsɛgɛri kɛ walisa k’a lɔn Bibulu be min fɔ o koo la. Kuma o koo la ni balima kolɔnbaga dɔ ye. A filɛ fɛɛn min kama o miiriya ka di mɔgɔ caaman ye. Mun na o miiriya bɛnnin tɛ ani i be se k’i yɛrɛ tanga o ma cogo di? An be se k’an yɛrɛ tanga duniɲa ka miiriyaw ma n’an be ciden Pol ka ladili nin sira tagama. A ko: “Minw ma la Matigi la, aw ka taama ni hakilitigiya ye olu cɛma, . . . waasa aw ka se ka mɔgɔ bɛɛ jaabi ka ɲa.”—Kɔlɔs. 4:5, 6.