MUN na n’ facɛ tun diminin lo ten? To n’ k’o ɲɛfɔ aw ye. N’ wolola saan 1929, zuwekalo tile 29 ani n’ lamɔna Bulakan dugu dennin dɔ kɔnɔ, Filipine jamana na. Mɔgɔw tun be ɲɛnamaya kɛ cogo nɔgɔman na sabu wariko tun ka gwɛlɛ. N’ tun ye denmisɛn ye, tuma min na marifakɛlɛ daminɛna. Zapɔnkaw ka sɔrɔdasiw ye Filipine jamana minɛ. Nka, marifakɛlɛ ma se an fɛ sabu an ka dugudennin yɔrɔ tun ka jan dɔɔni. Arajo, telewisɔn ani zurunali tun tɛ yen. An tun be kɛlɛ kibaro mɛn mɔgɔw daa la le.

N’ bangebagaw ye deen seegi lo sɔrɔ. Ne tun ye filanan ye. N’ saan 8, n’ mamacɛ ye n’ minɛ n’ bangebagaw fɛ. Hali n’an tun ye katolikiw ye, n’ mamacɛ tun be sɔn diinan tɔɔw ma ani a teriw tun be diinan gafe minw di a ma, a tun b’u mara. N’ hakili b’a la ko a ye Bibulu ni sɛbɛ dɔw yira n’ na tagalogkan * na minw tun be ngalon diinan ka kalanw bɔ kɛnɛ kan. A tun ka di n’ ye ka Bibulu kalan sanko Evanziliw yɛrɛ. O lo y’a to n’ tun b’a fɛ ka Yezu ladegi.—Zan 10:27.

Zapɔnkaw ye Filipine dugu bila saan 1945. Wagati dɔɔni o kɔ, n’ bangebagaw ko n’ ka yɛlɛma u fɛ. N’ mamacɛ ye n’ jija ko n’ ka taga ani n’ tagara.

Dɔɔni o kɔ, saan 1945 desanburukalo la, Jehova Seere dɔw bɔra Angat dugu la ka na waajuli kɛ an ka dugudennin na. U dɔ nana an ka soo ani a y’a ɲɛfɔ an ye Bibulu be min fɔ duniɲa “laban tuma” koo la (2 Tim. 3:1-5). A tun kɔrɔnin lo ani a y’an weele bibulukalan na dugudennin dɔ la an gɛrɛfɛ. N’ bangebagaw ma taga, nka ne tagara. Mɔgɔ 20 ɲɔgɔn lo tun be yen ani dɔw ye ɲiningaliw kɛ Bibulu koo la.

U tun be min fɔra, n’ ma bɛrɛ faamu o la. O kama, n’ y’a latigɛ ka taga. O wagati yɛrɛ la, u y’a daminɛ ka Masaya dɔnkili la. O dɔnkili diyara n’ ye, fɔɔ n’ tora yen. Dɔnkili ni delili bannin kɔ, u  y’a fɔ an ye ko an bɛɛ be se ka na lajɛn na Angat dugu la dimansi wɛrɛ.

An caaman ye kilomɛtɛrɛ 8 ɲɔgɔn kɛ tagama na ka taga o lajɛn na, Cruz ka denbaya ka soo. Mɔgɔ 50 lo tun be yen. N’ kabakoyara k’a ye ko hali denmisɛnw tun be lakalitaw kɛra Bibulu ka kalanw kan minw faamu man nɔgɔ. Lajɛn damanin kɔ, balimacɛ Damian Santos ko n’ ka si a ka soo. An ye suu fanba kɛ baro la Bibulu koo la. A tun kɔrɔla ani piyɔniye tun lo. A yɛrɛ delila ka kɛ mɛri ye.

O wagati la, minw tun be Bibulu ka kalan jɔnjɔnw faamu, u caaman tun be batɛmu ta joona joona. Lajɛn damanin kɔ, balimacɛw ye ne ni dɔw ɲininga ko: “I b’a fɛ ka batɛmu ta wa?” N’ y’u jaabi ko: “Ɔnhɔn.” N’ tun b’a fɛ ka “baara kɛ Matigi Krisita ye.” (Kɔlɔs. 3:24, ABM). Saan 1946, feburu tile 15, u tagara n’an ye kɔda dɔ la an gɛrɛfɛ ani ne ni mɔgɔ dɔ ye batɛmu ta.

An y’a faamu ko komi an batizera ka kɛ kerecɛnw ye, an ka ɲi ka waajuli kɛ tuma o tuma i ko Yezu. Nka, o ma diya n’ facɛ ye ani a y’a fɔ ko: “I ka dɔgɔ kojugu ka waajuli kɛ. A ma kɛ komi u y’i fari tunu kɔji kɔnɔ, o lo kama i kɛra waajulikɛla ye.” N’ y’a ɲɛfɔ a ye ko Ala sago ye ko an k’a ka Masaya kibaro diiman fɔ (Mat. 24:14). N’ y’a fɔ fana ko: “N’ ye n’ daa di Ala ma koo min na, n’ ka ɲi k’o dafa.” O tuma lo la n’ facɛ ye kangari la n’ ye i ko n’ y’a fɔ cogo min na daminɛ na. Tiɲɛn na, a tun b’a fɛ ka n’ bali ka waajuli kɛ. O lo kama, n’ ye fɛɛn bɛɛ to yen walisa ka n’ ka laɲinitaw dafa Alako ta fan fɛ.

Balimacɛ Cruz ko n’ ka to n’ale n’a ka denbaya ye Angat dugu la. U ye ne ni u denmuso laban Nora jija ko an ka kɛ piyɔniyew ye. Saan 1947, novanburu tile fɔlɔ, an fila bɛɛ kɛra piyɔniyew ye. Ne tora Angat dugu la ka waajuli kɛ ani Nora tagara piyɔniye baara kɛ dugu wɛrɛ la.

N’ ka piyɔniye baara saan sabanan na, balimacɛ Earl Stewart bɔra Betɛli la ka na kalan dɔ di Angat dugu ka jamayɔrɔ dɔ la. Mɔgɔ 500 ni kɔ nana o kalan lamɛn. A y’o kalan kɛ angilikan na. O kɔ, n’ ye kalan miiriya jɔnjɔnw bayɛlɛma tagalogkan na. N’ tun ye saan wolonfila dɔrɔn lo kɛ lakɔli la. Nka, an ka kalanfaw tun be to ka kuma n’an ye angilikan na. Ka fara o kan, komi Jehova Seerew ka gafe damanin dɔrɔn lo tun be sɔrɔ tagalogkan na, n’ tun be to k’u caaman kalan angilikan lo la. O lo y’a to n’ tun be angilikan mɛn ani n’ tun be se ka kalanw bayɛlɛma.

O loon yɛrɛ la, balimacɛ Stewart y’a fɔ Angat kafodenw ye k’u b’a fɛ balimacɛ kelen wala fila ka na baara kɛ Betɛli la. U tun ka ɲi ka kɛ piyɔniyew ye. Betɛli mako tun be dɛmɛ na sabu misɔndenw tun ka ɲi ka taga lajɛnba dɔ la min tun ka ɲi ka kɛ Niyɔriki, Etazini. O kɛra saan 1950 ani a kuun tun ko: “Dɔ be farala Ala sagokɛlaw kan.” Betɛli ye minw weele, n’ tun b’u cɛma. N’ tun delila yɔrɔ minw na, n’ y’o to yen tugun walisa ka taga Betɛli la.

N’ sera Betɛli la saan 1950, zuwɛn tile 19 ani n’ ye baara daminɛ. Betɛli boon tun ka bon, a tun kɔrɔla ani yirisun belebelebaw tun be yen k’a lamini. A tun be parsɛli min kan, o tun be ɛkitari kelen bɔ. Cɛgwana 12 ɲɔgɔn lo tun be baara kɛra yen. Sɔgɔma joona, n’ tun be baara kɛ gwabugu la. 9h faan fɛ, n’ tun be taga faniw pase. N’ tun b’o lo kɛ fana wulafɛ. Misɔndenw kɔseginin kɔ ka bɔ lajɛnba la, n’ bele tora Betɛli la. N’ tun be zurunaliw abɔnemanw koo ɲɛnabɔ ani minw tun ka ɲi ka ci, n’ tun b’u don fɛɛn dɔ kɔnɔ. N’ tun be baara kɛ mɔgɔ kunbɛnyɔrɔ la fana. U tun mana baara o baara kalifa n’ ma, n’ tun b’o kɛ.

Saan 1952, u ye ne ni balima wɔɔrɔ weele ka bɔ Filipine ka taga Gilead lakɔli 20nan kɛ. O diyara n’ ye kosɔbɛ. An ye fɛɛn minw ye Etazini, u tun ye fɛɛn kuraw ye an fɛ ani an tun ma deli u la. Tiɲɛn na, n’ tun be min lɔn n’ ka dugu dennin kɔnɔ, olu ni Etazini ka koow tun tɛ kelen ye fewu!

Ɲɛyirali fɛ, an tun ka ɲi ka baarakɛcogo degi ni mansin ani baarakɛminan dɔw ye sabu an tun t’u lɔn. Tiɲɛn na, wagati cogoya tun tɛ kelen ye n’an ka jamana ta ye! Loon dɔ sɔgɔma, n’ kununa k’a ye ko fɛɛn gwɛman dɔ tun be kɛnɛma yɔrɔ bɛɛ. N’  siɲɛ fɔlɔ tun lo ka nɛzi ye. O kɔ, n’ y’a ye ko a tun sumanin lo kosɔbɛ!

Nka, n’ ye fɔrɔmasɔn ɲuman min sɔrɔ Gilead lakɔli la, ni n’ miirila la o la, n’ b’a ye ko kuun tun b’a la n’ k’a ɲini ka deli fɛɛn dɔw la. Kalanfaw tun be tɛmɛ fɛɛrɛ ɲumanw fɛ k’an kalan. U y’an degi kalan ani sɛgɛsɛgɛri kɛcogo nafaman na. Gilead lakɔli ye n’ dɛmɛ ka n’ ka jɛnɲɔgɔnya sabati ni Jehova ye.

Diplomu sɔrɔnin kɔ, u ko n’ ka kɛ dan na piyɔniye ye wagati dɔ la Bronx, Niyɔriki dugu la. Saan 1953, zuwekalo la, n’ sera ka taga lajɛnba nin na: “Duniɲa kura ka mɔgɔw.” N’ tun be yɔrɔ min na, o lajɛnba kɛra yen le. O kɔ, u ye n’ cii ka taga Filipine.

Betɛli y’a fɔ n’ ye ko: “Sisan, i bena kɛ kafokulu kɔrɔsibaga ye.” O kɛra sababu wɛrɛ ye n’ tugura Krista sennɔ kɔ. Dugubaw ni dugudennin minw yɔrɔ ka jan, ale tun be taga yen walisa ka Jehova sagokɛlaw dɛmɛ (1 Piyɛri 2:21). N’ ka kafokulu tun be Luzɔn mara cɛmancɛ la, Filipine ka guunw bɛɛ la belebeleba kan. Porowɛnsi nunu tun be n’ ka kafokulu kɔnɔ: Bulakan, Nuweva Esija, Tarlak ani Zambalɛs. N’ tun ka ɲi ka tɛmɛ Madre Sierra kuluyɔrɔw la walisa ka taga dugu dɔw la. Kar ni tɛrɛn tun tɛ taga yen. O kama, mobili bolibaga minw tun be yiriw cɛ, n’ tun b’u deli u ka n’ ta. Tuma dɔw la u tun be sɔn ani n’ tun be yɛlɛ ka sigi yirikuruw kan. Nka voyazi tun man nɔgɔ o cogo la.

Kafow fanba tun ye kafo kuraw lo ye ani kafodenw tun man ca ten. A tun ka di balimaw ye n’ k’u dɛmɛ ka lajɛnw ni waajuli baara labɛn koɲuman.

Kɔfɛ, u ye n’ ci ka taga kafokulu wɛrɛ la, Bikol mara bɛɛ la. Jɛnkulu denninw lo tun ka ca o kafokulu kɔnɔ ani u yɔrɔ tun ma surun kafow la. O jɛnkuluw la, dan na piyɔniyew lo tun be waajuli kɛ yɔrɔ minw na mɔgɔ si tun ma waajuli kɛ fɔlɔ. N’ delila ka jigi luu dɔ kɔnɔ ani ɲɛgɛn kelen lo tun be yen. U tun ye dingɛ dɔ lo sogi k’a kɛ kabinɛ ye ani ka yirikuru fila bila a kan. N’ yɛlɛla o yiriw kan ani u benna ni n’ ye kabinɛ kɔnɔ. N’ ye wagati caaman ta ka ko ani ka n’ yɛrɛ labɛn daraka kama.

Ka n’ to o kafokulu la, n’ y’a daminɛ ka miiri Nora koo la. Ale tun ye piyɔniye baara daminɛ Bulakan dugu la. Sisan, a tun ye dan na Piyɔniye ye Dumagɛti dugu la ani n’ tagara bɔ a ye. O kɔ, an ye lɛtɛrɛw sɛbɛ ɲɔgɔn ma wagati dɔ la ani an furula saan 1956. Lɔgɔkun min tugura an ka furu kɔ an tagara bɔ kafo dɔ ye Rapu Rapu guun kan. O yɔrɔ la, an tun ka ɲi ka yɛlɛ kuluw kan ani ka tagamajan kɛ. Nka, hali ni balimaw yɔrɔ tun ka  jan, ninsɔndiya tun lo ne ni n’ muso fɛ k’u dɛmɛ ɲɔgɔn fɛ!

N’ ye kafokulu kɔrɔsili baara kɛ saan naani ɲɔgɔn. O kɔ, u y’an weele Betɛli la. Kabi saan 1960, zanwiyekalo la, an bele be baara kɛra Betɛli la. Saan tɛmɛninw bɛɛ la, n’ ye fɛɛn caaman faamu balimaw fɛ minw be ni kunkanbaarabaw ye. Nora fana ye baara kɛ yɔrɔ caaman na Betɛli la.

Betɛli baara sababu fɛ, n’ ye nɛɛma sɔrɔ k’a ye ko ɲɛtaga be kɛra Filipine. N’ siɲɛ fɔlɔ ka na Betɛli la, n’ tun ye kanbele ye ani n’ tun furunin tɛ. Weleweledala 10000 ɲɔgɔn lo tun be Filipine. Sisan, weleweledala 200000 ni kɔ lo be yen ani mɔgɔ caamanba lo be baara kɛ Betɛli la. U be dɛmɛ don waajuli baara la, o min kɔrɔtanin lo kosɔbɛ.

Komi baara tun be cayara, Betɛli boon dɔgɔyara kojugu. O kama, Koow Ɲɛnabɔla Jɛnkulu y’a ɲini an fɛ ko an ka yɔrɔ dɔ ɲini walisa ka boon kuraw lɔ. Ɛnprimɛri kɔrɔsibaga ni ne tagara soo ni soo Betɛli gɛrɛfɛ walisa k’a lɔn ni dɔ b’a fɛ k’a ka yɔrɔ feere. Sinuwaw lo tun ka ca yen. Mɔgɔ si ma sɔn k’a ka yɔrɔ feere ani u dɔ y’a fɔ an ye ko: “Sinuwaw tɛ yɔrɔ feere dɛ, an b’a san le.”

Nka loon dɔ, dɔ nana a fɔ an ye ko ale b’a fɛ k’a ka yɔrɔ feere sabu a b’a fɛ ka taga sigi Etazini. O barila an na! Koow kɛra ka tugu tugu ɲɔgɔn kɔ ani o y’an kabakoya. An sigiɲɔgɔn wɛrɛ y’a latigɛ k’a ka yɔrɔ feere ani a y’a sigiɲɔgɔnw fana jija k’o ɲɔgɔn kɛ. Cɛɛ min tun y’a fɔ an ye ko “Sinuwaw tɛ yɔrɔ feere,” a laban, an y’ale yɛrɛ ka yɔrɔ san fana. Dɔɔni dɔrɔn, Betɛli yɔrɔ bonyana fɔɔ ka se a sigiyɔrɔma saba ma. N’ lanin b’a la k’o tun ye Jehova sago lo ye.

Saan 1950, betɛlidenw bɛɛ tun ka kɔrɔ ni ne ye. Nka bi, ne ni n’ muso lo ka kɔrɔ n’u bɛɛ ye. Ne tugura Krista kɔ ani n’ y’a to a ye n’ ɲɛminɛ. N’ tɛ nimisa o la hali dɔɔni! Tiɲɛn lo ko n’ bangebagaw ye n’ gwɛn ka bɔ u ka soo. Nka, Jehova ye denbayaba di n’ ma Alako ta fan fɛ. N’ lanin b’a la ko Jehova mana baara o baara kalifa an ma, an mako be min na, a b’o di an ma. Jehova ye koo ɲuman minw bɛɛ kɛ an ye, ne ni Nora b’a waleɲuman lɔn o kosɔn. An be bɛɛ jija u ka Jehova kɔrɔbɔ k’a filɛ.—Mal. 3:10.

Loon dɔ, Yezu y’a fɔ lanpominɛla Matiyo ye ko: “Tugu ne kɔ.” Matiyo tun be weele fana ko Levi. A ye mun lo kɛ do? “Levi y’a ka baara to yen ka wili ka tugu [Yezu] kɔ.” (Luka 5:27, 28). Ne fana ye sababu sɔrɔ ka tugu Yezu kɔ ani n’ be bɛɛ jija u k’o ɲɔgɔn kɛ walisa ka duga caaman sɔrɔ.