Furuɲɔgɔnw ka ɲi ka desizɔnw ta walisa u dusukun kana u kɛlɛ. U ka ɲi ka kɔn ka sɛgɛsɛgɛri kɛ koɲuman k’a filɛ manannin be baara kɛ cogo min na. O kɔ, u be se ka koow kɛ ka kɛɲɛ ni Bibulu ka sariyakolow ye.

Jehova tun y’a fɔ Adama ni Awa ye ko: “Aw ka deenw wolo ka caya.” Kɔfɛ, a y’o kuma kelen lo fɔ Nuhun n’a ka denbaya ye (Zɛnɛzi 1:28; 9:1). Bibulu t’a fɔ ko kerecɛnw ka ɲi ka tugu o cikan kɔ. Nka, furuɲɔgɔnw bɛɛ lo ka ɲi k’a filɛ u bena fɛɛrɛ min kɛ walisa k’a latigɛ u bena dan deen da min ma ani u bena deen sɔrɔ tuma min na. U ka ɲi k’u janto mun lo la?

Kerecɛnw ka ɲi ka basigi Bibulu kan walisa k’a lɔn bange kɔrɔsili fɛɛrɛ min be bɛn ni Bibulu ka sariyakolow ye. Bibulu b’a fɔ ko Ala be niin jati fɛɛnba ye. O kama, kɔnɔtiɲɛ bɛnnin tɛ ni Bibulu ka sariyakolow ye. Kerecɛn man ɲi ka kɔnɔ tiɲɛ ani k’a fɔ ko a be bangeli lo kɔrɔsira (Ɛkiz. 20:13; 21:22, 23; Zab. 139:16; Zer. 1:5). An be se ka mun lo fɔ manannin koo la?

Saan 1979, mɛkalo tile 15 ka Kɔrɔsili Sangaso (ɲɛɛ 30, 31) tun kumana o koo la. O wagati la, mananninw fanba tun be kɛ ni mana ye ani u tun b’a don muso wolonugu kɔnɔ walisa a kana kɔnɔ ta. O barokun kɔnɔ, a tun fɔra ko lɔnnikɛlaw tun t’a lɔn ka ɲɛ manannin be baara kɛ cogo min na. Lɔnnikɛla caaman tun y’a fɔ ko manannin tun be cɛɛ denkisɛ (lawakisɛ) bali ka muso ka faan kunbɛn. O la, u tɛ jɛn ka kɛ mɔgɔnanfinfan ye ani niin kura tɛ daminɛ.

Nka, koow y’a yira ko cɛɛ ka kisɛ ni muso ka faan be se ka ɲɔgɔn kunbɛn tuma dɔw la ani u be jɛn ka kɛ mɔgɔnanfinfan  ye. O mɔgɔnanfinfan kura be bonya faan tɛmɛsira la wala a be taga wolonugu kɔnɔ. N’a sera wolonugu kɔnɔ, manannin be mɔgɔnanfinfan bali ka sigi wolonugu juu la. O b’a to kɔnɔ be bɔn. O be kɛ i n’a fɔ a tigi ye kɔnɔ tiɲɛ le. A fɔra o barokun kɔnɔ ko: “Kerecɛn kantigi minw b’u yɛrɛ ɲininga n’u be se ka baara kɛ ni manannin ye walisa u kana kɔnɔ ta, olu ka ɲi k’o kunnafoniw sɛgɛsɛgɛ koɲuman. U ka ɲi k’a filɛ n’a bɛnnin be ni Bibulu ka sariyaw ye sabu Ala be niin jati fɛɛnba ye.”—Zab. 36:10.

O barokun bɔra saan 1979. Kabi o tuma, ɲɛtaga caaman kɛra lɔnnikow ni bange kɔrɔsili koo la.

Manannin sifa fila bɔra. Ziranɛgɛ be kelen kan ani a be sɔrɔ Etazini jamana na kabi saan 1988. Tɔɔ kelen bɔra saan 2001. N’u y’ale don muso wolonugu la, fura dɔ (ɔrmɔni) be to ka bɔ dɔɔni dɔɔni ka don muso fari la. An be mun lo faamu o manannin sifa fila ka baarakɛcogo la?

Ziranɛgɛ: I ko an kɔnna k’a fɔ cogo min na, a be komi o manannin be lawakisɛ bali ka don wolonugu kɔnɔ walisa a kana muso ka faan kunbɛn. Ka fara o kan, ziranɛgɛ be manannin min kan, o ka jugu lawakisɛ ma. A be baara kɛ i n’a fɔ lawakisɛ faganan. * A fɔra fana k’o manannin be yɛlɛmani dɔw don wolonugu kɔnɔ.

Ɔrmɔni (hormone): Ɔrmɔni be sɔrɔ manannin sifa dɔw kan. O ɔrmɔni ɲɔgɔn lo be pililiw kɔnɔ ani u be muso bali ka kɔnɔ ta. O manannin be fura dɔw (ɔrmɔniw) jɛsɛn muso wolonugu kɔnɔ. U be muso dɔw bali ka faan kɛ. O la, ni faan tɛ yen, lawakisɛ ni muso ka faan tɛ se ka ɲɔgɔn kunbɛn ka kɛ mɔgɔnanfin ye. O manannin ka ɔrmɔniw be yɛlɛmani don muso wolonugu kɔnɔ. * Ka fara o kan, a be muso ka jinɔgɔnɔgɔ gwiliya. O be lawakisɛw bali ka taga wolonugu kɔnɔ. O mananninw be baara kɛ i n’a fɔ manannin kɔrɔw.

I ko an y’a fɔ cogo min na ka tɛmɛ, manannin sifa fila nunu be yɛlɛmani don muso wolonugu kɔnɔ. Nka, ni faan tɔtɔra ani lawakisɛ ni muso ka faan ye ɲɔgɔn kunbɛn ka kɛ mɔgɔnanfinfan ye do? Mɔgɔnafinfan be se ka don muso wolonugu kɔnɔ nka, a tɛna se ka sigi wolonugu juu la. O b’a to kɔnɔ be bɔn ka sɔrɔ a ma se yɔrɔ si. Nka, o koo man teli ka kɛ. Minw be pililiw ta, o ɲɔgɔn fana be se k’u sɔrɔ.

O kama, mɔgɔ si tɛ se k’a fɔ ka gwɛ ko ziranɛgɛ wala ɔrɔmɔni be manannin minw kan, u tɛna a to abada lawakisɛ ni muso ka faan ka ɲɔgɔn kunbɛn ka kɛ mɔgɔnanfinfan ye. Nka, lɔnnikɛla dɔw y’a fɔ ko o mananninw be baara kɛ i ko a ɲɛfɔra dakun tɛmɛninw na cogo min na. O la, muso minw b’o fɛɛrɛ kɛ, u man teli ka kɔnɔ ta.

Kerecɛn furuɲɔgɔn minw b’a fɛ ka tɛmɛ mananninw fɛ walisa u kana deen sɔrɔ, olu ka ɲi ka kuma n’u ka dɔgɔtɔrɔ ye. Ale be se k’a fɔ u ye manannin minw b’u ka dugu la. U ka ɲi k’a filɛ fana nafa wala farati minw b’u la. Furuɲɔgɔnw man kan k’a ɲini mɔgɔ dɔ fɛ a k’a fɔ u ye u ka ɲi ka min kɛ. U man kan k’a to fana mɔgɔ si, hali u ka dɔgɔtɔrɔ yɛrɛ k’o latigɛ u ye (Ɔrɔm. 14:12; Gal. 6:4, 5). Olu yɛrɛ lo ka kan k’o latigɛ. U ka ɲi k’a ɲini k’u koo diya Ala ye ani ka kɛ ni dusukun ɲuman ye Ala ɲɛɛ kɔrɔ.—1 Timote 1:18, 19; 2 Timote 1:3 lajɛ.