1, 2. Tony ka koo b’a yira cogo di ko mɔgɔ be se ka yɛlɛmaniw kɛ a ka ɲɛnamaya kɔnɔ?

TONY ye kanbele dɔ ye min facɛ sara. A tun be lise la, nka lakɔli tun man di a ye. O kama, a tun b’a fɛ k’a dabila. Wikɛniw na, a tun be taga filimuw lo filɛ wala a tun be n’a teriw ye. Mɔgɔ fariman tun tɛ ani a tun tɛ dɔrɔgi min. Kuun tun t’a ka ɲɛnamaya la le dɔrɔn. Ka fara o kan, a tun ma la a la ko Ala be yen. Loon dɔ, a ye Jehova Seere fila kunbɛn. A tun be min miiri Ala koo la, a y’o ɲɛfɔ u ye. U ye kitabunin fila nunu d’a ma: Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie ani La vie a-t-elle été créée?

² Tuma min na Jehova Seerew kɔsegira ka na bɔ Tony ye, a ka miiriyaw tun yɛlɛmana pewu! A tun y’o kitabuninw kalan siɲɛ caaman fɔɔ u kurukurura. A y’a fɔ u ye ko: “Ala be yen, siga t’a la.” A sɔnna ka bibulukalan kɛ ani dɔɔni dɔɔni, a ka koow filɛcogo yɛlɛmana. Ale min tun tɛ bɛrɛ lɔn lakɔli la, a y’a daminɛ ka baara kɛ koɲuman. Lakɔli kuntigi yɛrɛ kabakoyara a koo la. A y’a fɔ Tony ye ko: “I ye yɛlɛmanibaw don i ka kɛwalew la ani i ka lakɔli baara fisayara yɛrɛ le! Jehova Seerew sababu lo wa?” Tony ko o lo ani a tun be min kalanna Bibulu kɔnɔ, a y’o ɲɛfɔ a ye. Tony ye ɲɛtaga kɛ lakɔli  la k’a ka diplomu sɔrɔ. Bi, a ye kudayi piyɔniye ye ani kɔrɔsigi ciden lo. Sisan, a ninsɔn ka di ka Faa kanulen dɔ sɔrɔ, o min ye Jehova ye.—Zab. 68:6.

3. Jehova be ladili juman lo di kanbelew ni sunguruw ma?

³ Kanbelew ni sunguruw, Tony ka koo b’a yira ko Jehova b’a janto aw la kosɔbɛ. A b’a fɛ aw ka ninsɔndiya ani ka wasa aw ka ɲɛnamaya kɔnɔ. O kama, a b’aw ladi ko: “I hakili to i Danbaga la i kanbelenya waati la.” (Waaj. 12:1). Bi, o kɔni man nɔgɔ tuma dɔw la. Nka, o be se ka kɛ. Ala ka dɛmɛ sababu la, koow be se ka ɲɛ aw bolo sisan yɛrɛ ani aw sii tɔɔ bɛɛ la. Walisa k’o faamu ka ɲɛ, an k’a filɛ fɛɛn min ye Israɛldenw dɛmɛ ka see sɔrɔ u juguw kan ani ka don layidu jamana kɔnɔ. An k’a filɛ fana fɛɛn min ye Dawuda dɛmɛ ka see sɔrɔ Goliyati kan.

4, 5. Israɛldenw ye see sɔrɔ Kanankaw kan ani Dawuda ye see sɔrɔ Goliyati kan cogo min na, o b’an kalan mun lo la? (Jaa lajɛ, barokun daminɛ na.)

⁴ Tuma min na Israɛldenw surunyana layidu jamana na, Jehova ye cikan juman lo di u ma? Yala a ko u ka u yɛrɛ degi kɛlɛ la wa? Ayi! (Deter. 28:1, 2). A y’a fɔ k’u ka mɛnni kɛ ale fɛ ani k’u jigi la ale kan (Zozuwe 1:7-9). Adamadenw fɛ, o ladili bɛnnin tɛ fewu! Nka, ladili ɲuman tun lo sabu Jehova ye Israɛldenw dɛmɛ u ye see sɔrɔ Kanankaw kan siɲɛ caaman (Zozuwe 24:11-13). Tiɲɛn na, n’an limaniyanin tɛ, a ka gwɛlɛ ka mɛnni kɛ Ala fɛ. Nka limaniya barika la, an ka koow be ɲɛ an bolo tuma bɛɛ. O kuma kɛra tiɲɛn ye galen, ani o kelen lo bi.

⁵ Goliyati janya tun be ɲini ka se mɛtɛrɛ 3 ma ani kɛlɛkɛla ŋana tun lo. Kɛlɛkɛminan caaman tun b’a fɛ fana (1 Sam. 17:4-7). Nka, Dawuda tun be ni bɛrɛbonnan n’a ka limaniya dɔrɔn lo ye. Minw limaniyanin tɛ Jehova la, n’a sɔrɔ olu fɛ, Dawuda ye nalomanya lo kɛ k’a ɲini ka Goliyati kɛlɛ! Nka tiɲɛn na, Goliyati lo tun ye nalomanya kɛ.—1 Sam. 17:48-51.

6. An bena mun lo lajɛ barokun nin na?

⁶ Barokun tɛmɛnin na, an kumana fɛɛn 4 koo la minw be se k’a to koow be ɲɛ an bolo ani an be ninsɔndiya sɔbɛ sɔrɔ. O ye ko an ka ɲi k’an mako wasa Alako ta fan fɛ, ka kɛ ni teri sɔbɛw ye minw be Ala kanu ani ka kɛ ni laɲinita ɲumanw ye. An y’a ye fana ko Ala y’an hɔɔrɔnya sɔbɛ la minkɛ, an ka ɲi k’o jati fɛɛn nafamanba ye. Barokun nin na, an bena a ye cogo wɛrɛ minw na o koow be se k’an nafa. O la, an ka sariyakolo dɔw lajɛ minw be sɔrɔ Zaburu 16nan kɔnɔ.

7. a) Alamɔgɔ ye mɔgɔ sugu juman lo ye? b) Dawuda “ninyɔrɔ” tun ye mun lo ye? O ye nɔɔ juman lo to a kan?

⁷ Minw limaniyanin lo ani u be koow jati i ko Ala b’u jati cogo min na, olu lo ye Alamɔgɔw ye. U b’a to Ala k’u ɲɛminɛ ani u b’u cɛsiri ka mɛnni kɛ a fɛ (1 Kor. 2:12, 13). Dawuda y’o ɲɔgɔnna mɔgɔ lo ye. A ye dɔnkili la ko: “Matigi Ala le ye ne ninyɔrɔ ye, ani ne ta sɔrɔta.” (Zab. 16:5, Biblu Ala ta Kuma). Dawuda tun be jɛnɲɔgɔnya ɲuman kɛ ni Ala ye ani a tun b’a yɛrɛ kalifa ale lo ma. O lo tun y’a “ninyɔrɔ” ye (Zab. 16:1). O kama a y’a fɔ ko: “Ne nisɔn diyanin lo kosɔbɛ, n hakili siginin lo fana.” Tiɲɛn na, jɛnɲɔgɔnya ɲuman min tun be Dawuda ni Jehova cɛ, foyi tun t’a ninsɔn diya ka se o ma.—Zaburuw 16:9, 11 kalan.

8. Walisa ka ninsɔndiya sɔbɛ sɔrɔ, i ka ɲi ka mun ni mun lo kɛ?

⁸ Wari ni ɲɛnagwɛkow lo ye dɔw  ɲɛnako fɔlɔ ye. Olu tɛ se ka ninsɔndiya fewu i ko Dawuda (1 Tim. 6:9, 10). Balimacɛ dɔ be Kanada, a ko: “An be fɛɛn minw sɔrɔ, an tɛ ninsɔndiya sɔbɛ sɔrɔ o lo la. Nka, an be min di fɛɛn ɲuman bɛɛ Dibaga Jehova ma, o lo b’a to an be ninsɔndiya sɔbɛ sɔrɔ.” (Zaki 1:17). Tiɲɛn na, n’i limaniyanin lo Jehova la ani n’i b’a sago kɛ, o lo bena a to i be kuun ni ninsɔndiya sɔbɛ sɔrɔ i ka ɲɛnamaya la. O la, i be se k’i ka limaniya barika bonya cogo di? Wagati ta k’i magwɛrɛ Jehova la. I be se k’o kɛ, i kɛtɔ ka Bibulu kalan, ka danfɛnw lajɛ ani ka miiri Ala ka jogow koo la i n’a fɔ a ka kanuya i ta fan fɛ. —Ɔrɔm. 1:20; 5:8.

9. I ko Dawuda, i be se k’a to Ala ka Kuma k’i kolo cogo di?

⁹ Tuma dɔw la, Jehova b’an kolo i ko Faa kanulen. A b’o kɛ k’a yira an na ko a b’an kanu. Dawuda tun b’o kololi jati fɛɛn nafamanba ye. A ko: “Ne be barika la Masaba ye kosɔbɛ, ale min ye ne ladibaga ye. Hali sufɛ, ne be la ka miiri.” (Zab. 16:7). Tiɲɛn na, Ala be koow jati cogo min na, Dawuda tun be miiri o la ani a tun be koow kɛ ka kɛɲɛ n’o ye. N’i b’o ɲɔgɔn kɛ, ele fana bena Ala kanu kosɔbɛ ani a bena diya i ye ka mɛnni kɛ a fɛ. I bena kɛ kerecɛn kɔgɔnin ye fana. Balimamuso dɔ tɔgɔ ko Christin. A ko: “N’ be min kalan ni n’ be sɛgɛsɛgɛri kɛ ani ka miiri o kan, a be i n’a fɔ Jehova y’o sɛbɛ ne lo kama tigitigi!”

10. Ka kɛɲɛ ni Ezayi 26:3 ye, n’i ye Alamɔgɔ ye, o b’i nafa cogo di?

¹⁰ N’i ye Alamɔgɔ ye, i bena duniɲa n’a ka siniɲasigi jati i ko Jehova b’u jati cogo min na. Ale lo b’i dɛmɛ k’o koobaw faamu. Mun na do? Sabu a b’a fɛ i k’a lɔn fɛɛn min kɔrɔtanin lo, i ka desizɔn ɲumanw ta ani i kana siran sinikow ɲɛ! (Ezayi 26:3 kalan). Joshua ye balimacɛ dɔ ye min be Etazini. Ale ko n’i b’i masiri Jehova la, i bena a lɔn fɛɛn min kɔrɔtanin lo ani min kɔrɔtanin tɛ.

11. Dawuda tun b’a teriw sugandi cogo di?

¹¹ Dawuda ko: “Ala ta mɔgɔ saninman minw bɛ jamana kɔnɔ, ani jamana ɲamɔgɔw, olugu le ko ka di ne ye.” (Zab. 16:3, Biblu Ala ta Kuma). Dawuda tun b’a lɔn a be se ka teri ɲumanw sɔrɔ cogo min na. Minw be Jehova kanu, olu lo tun ‘koo ka di a ye’ ani a tun b’olu lo kɛ a teriw ye. A ko a teriw ye ‘mɔgɔ senumanw’ ye sabu u b’u jija ka Jehova ka sariya senumanw labato. Zaburu sɛbɛbaga wɛrɛ ni Dawuda tun be koow jati cogo kelen na. Ale ko: “E ɲasiranbagaw ani minw b’i ka fɔtaw bato, olu le ye ne taamaɲɔgɔnw ye.” (Zab. 119:63). An y’a ye barokun tɛmɛnin na ko minw be Jehova kanu ani u be mɛnni kɛ a fɛ, ele fana be se ka teri ɲuman caaman sɔrɔ olu cɛma. Minw t’i filankuruw ye, olu fana be se ka kɛ i teriw ye.

12. Zonatan ni Dawuda ka teriya tun basiginin lo mun lo kan?

¹² Dawuda tun t’a filankuruw dɔrɔn lo kɛ a teriw ye. ‘Jamana ɲamɔgɔ’ juman lo tun y’a teri gwɛlɛ ye? Zonatan lo. Teriya ɲuman minw lakalila Bibulu kɔnɔ, u la dɔ ye Dawuda ni Zonatan ka teriya ye. Zonatan tun ka kɔrɔ ni Dawuda ye. Saan 30 ɲɔgɔn lo tun b’u ni ɲɔgɔn cɛ. U ka teriya tun basiginin lo limaniya, ɲɔgɔn bonya ani jagwɛlɛya lo kan. U kelen kelen bɛɛ tun y’u jaa gwɛlɛya ka Ala juguw kɛlɛ.—1 Sam. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. I be se ka teri caaman sɔrɔ cogo di? Ɲɛyirali dɔ fɔ.

¹³ I ko Dawuda ni Zonatan, minw be Jehova kanu ani u limaniyanin lo a la, a ka di an ye k’olu kanu. Kiera be baara  kɛra Jehova ye kabi saan caaman. A ko: “N’ ye teriw sɔrɔ duniɲa faan bɛɛ la minw bɔyɔrɔ n’u ka kokɛcogow tɛ kelen ye.” N’i ye Kiera ladegi, i yɛrɛ bena a ye cogo min na Bibulu ni hakili senu b’an kaan bɛn k’an kɛ denbaya kelen ye.

14. a) Mun lo be se k’i dɛmɛ ka laɲinita ɲumanw latigɛ i yɛrɛ ye? b) Kanbele dɔw ye mun lo fɔ u ka laɲinitaw koo la?

¹⁴ Zaburuw 16:8 kalan. Dawuda sii bɛɛ la, Ala sago kɛli lo tun y’a ɲɛnako fɔlɔ ye. Jehova be min ɲini i fɛ, i janto o la tuma bɛɛ n’i be laɲinitaw latigɛra. O la, i bena ninsɔndiya sɔbɛ sɔrɔ i ko Dawuda. Balimacɛ dɔ tɔgɔ ko Steven. A ko: “Ni n’ b’a ɲini ka laɲinita dɔ dafa ani ni n’ sera k’o kɛ, n’ ye ɲɛtaga minw kɛ ni n’ miirila o la, o be n’ ninsɔn diya.” Kanbele dɔ be bɔ Alemaɲi ani sisan a be waajuli kɛra jamana wɛrɛ la. A ko: “Ni n’ nana kɔrɔ ani ni n’ miirila n’ ka kokɛtaw la, n’ t’a fɛ k’a ye ko n’ ye n’ sago dɔrɔn lo kɛ.” Ele fana b’o ɲɔgɔn lo miiri wa? N’o lo, Ala ye lɔnniya ni setigiya minw d’i ma, baara kɛ n’u ye ka bonya la a kan ani ka tɔɔw dɛmɛ (Gal. 6:10). Laɲinitaw latigɛ Alako ta fan fɛ ani Jehova deli a k’i dɛmɛ i k’u dafa. A ka di a ye k’o deliliw ɲɔgɔn jaabi.—1 Zan 3:22; 5:14, 15.

15. I be se ka laɲinita jumanw lo latigɛ? (Koorilen nin lajɛ: “ Laɲinita ɲuman dɔw.”)

¹⁵ I be se ka laɲinita jumanw lo latigɛ? I be se k’a latigɛ ka lakalitaw kɛ lajɛnw na i yɛrɛ kumacogo la, ka kɛ piyɔniye ye wala ka taga Betɛli la. I be se k’a ɲini fana ka kaan wɛrɛ degi walisa ka taga dɛmɛ don yɔrɔ wɛrɛ la. Barak ye kanbele ye ani kudayi cidenya baarakɛla lo. A ko: “Ka kunu loon o loon ani k’a lɔn ko n’ be n’ seko bɛɛ kɛra Jehova ka baara la, foyi tɛ mɔgɔ ninsɔn diya ka se o ma.”

16. Dawuda tun be Jehova ka sariya tilenninw jati cogo di ani mun na?

¹⁶ An y’a ye barokun tɛmɛnin na ko Ala ka sariyaw n’a ka sariyakolow tilennin lo ani u b’an hɔɔrɔnya. U b’an dɛmɛ ka koo ɲuman kanu ani ka koo jugu kɔniya (Amɔsi 5:15). Dawuda tun b’a lɔn ko Jehova ka ɲumanya ka bon kosɔbɛ (Zab. 31:20). Ɲumanya ɲɛsinna  sɔɔn ni jogo ɲumanw lo ma. Jehova ka ɲi ani fɛɛn ɲuman minw bɛɛ b’an fɛ, ale lo y’o di an ma. Dawuda y’a jija ka Ala ladegi ani min ka di Jehova ye, a y’a jija k’o kanu. Jehova be koo minw kɔniya, a tun b’a jija k’u kɔniya fana. O koow dɔ ye boli batoli ye. Mɔgɔ min b’o kɛ, o tigi b’a yɛrɛ mafiɲɛya ani Jehova ka kan ni bonya min ye, a b’o di fɛɛn wɛrɛ ma.—Ezayi 2:8, 9; Yir. 4:11.

17, 18. a) Dawuda ye mun lo fɔ ka ɲɛsin ngalon diinanw nɔfɛkow ma? b) Mun lo b’a to dɔw be ‘dɔ fara u ka tɔɔrɔ kan’?

¹⁷ Bibulu sɛbɛwagati la, kakalayakow tun ka teli ka kɛ ngalon diinanw na (Oze 4:13, 14). O kosɔn, ngalon diinan tun ka di mɔgɔ caaman ye. Nka, u tun tɛ ninsɔndiya sɔbɛ sɔrɔ o la. Dawuda yɛrɛ y’a fɔ ko minw be ngalon alaw bato, “olu be dɔ farala u ka tɔɔrɔ kan.” (Zab. 16:4). O mɔgɔw yɛrɛ y’u ka deenw kɛ sarakaw ye ngalon alaw ye (Ezayi 57:5). O ma diya Jehova ye fewu! (Zer. 7:31). N’i tun b’o wagati la, a tun tɛna diya i ye ko i bangebagaw ye Jehova batobagaw ye wa? Siga t’a la, o tun bena diya i ye.

¹⁸ Bi fana, ngalon diinanw be sɔn kakalayakow ma hali cɛɲɔgɔnɲini ni musoɲɔgɔnɲini. O b’a to mɔgɔ caaman b’a miiri k’u hɔɔrɔnyanin lo. Nka, ‘u be dɔ lo farala u ka tɔɔrɔ kan.’ (1 Kor. 6:18, 19). N’a sɔrɔ i y’o kɔrɔsi. O kama, kanbelew ni sunguruw, aw ye mɛnni kɛ aw sankolola Faa fɛ. Aw ka la a la k’o bena aw nafa kosɔbɛ. Kakalayakow nɔfɛkow ka jugu yɛrɛ le! N’aw be miiri o la, aw bena a faamu ko ninsɔndiya kunkurunin min be kakalayakow la, kuun t’o la (Gal. 6:8). Joshua min kofɔra ka tɛmɛ, ale ko: “An be se ka baara kɛ n’an ka hɔɔrɔnya ye cogo min k’an diya. Nka n’an ye baara jugu kɛ n’a ye, o tɛna an ninsɔn diya fewu.”

19, 20. Kanbelew ni sunguru minw limaniyanin lo ani u be mɛnni kɛ Jehova fɛ, olu bena duga jumanw lo sɔrɔ?

¹⁹ Yezu y’a fɔ a ka kalandenw ye ko: “N’aw ye ne ka kuma bato, aw be kɛ n ka kalandenw ye tiɲɛ na. O la, aw bena tiɲɛ lɔn, o tiɲɛ le bena aw kɛ hɔrɔnw ye.” (Zan 8:31, 32). Ɲɛyirali fɛ, Jehova y’an hɔɔrɔnya ka bɔ ngalon diinan, kunfinya ani ngalon lannakow la. Nka o dɔrɔn tɛ. A laban, an bena “Ala denw ta hɔrɔnya nɔɔrɔ sɔrɔ.” (Ɔrɔm. 8:21, Bible senuma). An be se k’o hɔɔrɔnya diyabɔ kabi sisan, n’an be Krista ka kalanw labato. O la, an tɛna “tiɲɛ lɔn” dɔrɔn Ala koo la, nka, an bena a sira tagama fana.

²⁰ Kanbelew ni sunguruw, komi Ala y’aw hɔɔrɔnya, aw k’o jati fɛɛn nafamanba ye. Aw ye baara ɲuman kɛ n’o ye walisa ka desizɔn ɲumanw ta. O la, aw bena siniɲasigi ɲuman sɔrɔ. Kanbele dɔ ko: “Ni kanbele wala sunguru be baara ɲuman kɛ n’a ka hɔɔrɔnya ye, o bena a dɛmɛ kosɔbɛ tuma min na a ka ɲi ka desizɔnbaw ta i n’a fɔ ka baara ɲuman ɲini, k’a latigɛ n’a bena furu sisan wala n’a bena kɔnɔni kɛ.”

21. An be se ka to ‘ɲɛnamaya banbali’ sira kan cogo di?

²¹ Bi duniɲa kɔnɔ, hali mɔgɔw be min weele ko ɲɛnamaya ɲuman, o tɛ mɛɛnta ye. Mɔgɔ tɛ siniko lɔn (Zaki 4:13, 14). O kama, min ka fisa, o ye ka to “[ɲɛnamaya] banbali” sira kan (1 Tim. 6:19). Nka, Jehova t’an waajibiya k’o kɛ. An yɛrɛ lo ka ɲi k’o latigɛ. O la, an ka Jehova kɛ an “ninyɔrɔ” ye. An be se k’o kɛ cogo di do? A be ‘fɛnɲuman’ caaman minw di an ma, an k’u jati fɛɛn nafamanbaw ye (Zab. 103:5). An ka la a la fana ko Jehova be se k’a to an be ɲagali kosɔbɛ ani ka “nisɔndiya banbali” sɔrɔ.—Zab. 16:11.