N’ FACƐ tɔgɔ ko Artur. Alako tun ka di a ye kosɔbɛ. O kama, a tun b’a fɛ ka kɛ pastɛri ye Metodisiw ka legilizi kɔnɔ. Nka, tuma min na a ye Bibulu Kalandenw ka zurunaliw kalan, a ka laɲinita yɛlɛmana ani a y’a daminɛ ka jɛn n’u ye. A batizera a saan 17, saan 1914 la. Duniɲa ka kɛlɛba fɔlɔ la, u y’a weele sɔrɔdasiya la. Nka, a banna ka taga kɛlɛ kɛ. O kama, a ye saan tan kɛ Ɔntario dugu kasobon na (Kingston Penitentiary), Kanada jamana na. N’ facɛ bɔnin kɔ kaso la, a ye piyɔniye baara daminɛ.

Saan 1926 la, n’ facɛ ye Hazɛl Wilkinsɔn furu. Ale bamuso ye tiɲɛn lɔn saan 1908 la. Ne wolola saan 1931, awirilikalo tile 24. N’ facɛ ni n’ bamuso ye deen naani sɔrɔ. Ne lo ye deen filanan ye. An ɲɛnako fɔlɔ tun ye ka Jehova bato. N’ facɛ tun be bonya la Bibulu kan kosɔbɛ. O y’a to Ala ka Kuma koo diyara an ye an ka ɲɛnamaya kuru bɛɛ la. An tun be to ka waajuli kɛ ɲɔgɔn fɛ soo ni soow la.—Kɛw. 20:20.

Duniɲa ka kɛlɛba filanan daminɛna saan 1939 la. Saan 1940, bali tun sigira Jehova Seerew ka baara kan Kanada jamana na. Gofɛrɛnɛman ka lakɔlisow la, u tun be faso kanuyakow kɛ, i n’a fɔ ka darapo fo ani ka faso fasa la. O wagatiw la, u tun be ne ni n’ kɔrɔmuso Doroti gwɛn ka bɔ klasi kɔnɔ. Loon dɔ, an ka mɛtirimuso y’a ɲini ka n’ lamaloya. A ko ne ye siranbagatɔ ye. O koo barila n’ na! An bɔnin kɔ, n’ ka klasiden caaman jɛnna n’ kan ka n’ bugɔ fɔɔ ka n’ ben duguma. Nka o koo y’a to n’ tun cɛsirinin lo ka Bibulusen nin  sira tagama: “Anw te se ka ban Ala sago la ka adamadenw ta kɛ.”—Kɛw. 5:29.

Saan 1942 zuwekalo la, n’ tun be ni saan 11 ye ani n’ batizera minanba dɔ kɔnɔ, foro dɔ la. N’ tun be to ka kɛ vakansi piyɔniye ye (bi, o be weele ko piyɔniye kɔrɔsigi). O tun be ne ninsɔndiya. Saan dɔ la, ne ni balima saba tagara yiritigɛlaw waaju Ɔntario dugu saheli fan fɛ.

Saan 1949, mɛkalo tile fɔlɔ la, n’ kɛra kudayi piyɔniye ye. O wagati la, u tun be boonw lɔra Betɛli la ani u ye n’ weele ka na u dɛmɛ. Desanburu tile fɔlɔ la, n’ kɛra Betɛliden ye Kanada. N’ tun be baara kɛ sɛbɛ dilanyɔrɔ la ani n’ ye baarakɛcogo degi ni ɛnprimɛri ye. Lɔgɔkun caaman kɔnɔ, ne ni balima dɔw ye baara kɛ sufɛ walisa ka sɛbɛnin dɔ dilan. Kɔrɔbɔli min tun be Jehova Seerew kan Kanada, o sɛbɛnin tun ɲɛsinna o lo ma.

Biro min be waajuliko ɲɛnabɔ, kɔfɛ n’ tagara baara kɛ yen. A fɔra n’ ye ko n’ ka piyɔniye dɔw ɲininga u ka fɛtaw la. U tɛmɛna ka betɛli filɛ ani u tun be tagara Kebɛk. Kɔrɔbɔliba tun be balimaw kan yen. Mari Zazula tun y’o piyɔniyew dɔ ye. A tun bɔra Ɛdmɔntɔn, Albɛrta jamana na. A wolobagaw tun kisɛyanin lo ɔritodɔksi diinan na. Komi ale n’a kɔrɔcɛ Joe tun t’a fɛ ka Bibulukalan lalɔ, u gwɛnna ka bɔ soo kɔnɔ. Saan 1951, zuwɛnkalo la, ale n’a kɔrɔcɛ batizera. Kalo wɔɔrɔ o kɔ, u kɛra piyɔniyew ye. Baro kɛtɔ, n’ y’a kɔrɔsi ko Mari tun be Jehova kanu kosɔbɛ. N’ y’a fɔ n’ kɔnɔ ko: “Ni koo wɛrɛ tɛ, ne ka ɲi ka nin lo furu.” Kalo kɔnɔntɔn o kɔ, saan 1954, zanwiye tile 30, an furula. Lɔgɔkun kelen o kɔ, n’ ye fɔrɔmasɔn sɔrɔ walisa ka kɛ kafokulu kɔrɔsibaga ye. O kɔ, n’ y’o baara kɛ saan fila kɔnɔ, Ɔntario saheli fan fɛ.

Komi waajuli baara tun be tagara ɲɛ, u mako tun be misɔndenw na. Nɛnɛ tuma na, nɛzi tun be ben Kanada ani sosow tun be mɔgɔw tɔɔrɔ samiɲa na. An sera k’o muɲu. O kama, an y’a miiri ko an bena se ka gwɛlɛyaw muɲu an mana taga yɔrɔ o yɔrɔ. An ye Gilead lakɔli 27nan kɛ. Saan 1956 zuwekalo la, an y’o lakɔli seereya sɛbɛ sɔrɔ ani u y’an ci ka taga Berezil. Novanburukalo y’an sɔrɔ yen.

U y’an degi Pɔrtigɛkan na Berezil ka Betɛli la. An ye baro dadoncogo nɔgɔmanw degi o kaan na. O kɔ, an ye zurunaliw yiracogo surun dɔ degi an kunfɛ ani an ye waajuli baara daminɛ. A tun fɔra an ye ko ni mɔgɔ dɔ y’a mako don, an ka vɛrise dɔ kalan k’a yira ɲɛnamaya bena kɛ cogo min na Ala ka Masaya la. An loon fɔlɔ waajuli la, muso dɔ ye  lamɛnni kɛ koɲuman. O kama n’ ye Yirali 21:3, 4 kalan. O kɔ, n’ kirinna! N’ tun ma deli funteni ani yɔrɔ sumanin na. Funteni tun be ne tɔɔrɔ kosɔbɛ.

An ye misɔndenya baara kɛ Kanpɔs dugu la. Kafo 15 lo be yen sisan. An sera yen tuma min na, jɛnkulu dennin dɔ ani misɔnden boon kelen dɔrɔn lo tun be yen. Balimamuso naani lo tun be o boon kɔnɔ: Ɛsitɛri Tresi, Ramona Bawɛr, Luize Sowaz ani Lorɛni Bruks (a be weele sisan ko Wolɛn). O boon kɔnɔ, n’ ka baara tun ye ka faniw ko ani ka lɔgɔ ɲini gwakɛlaw ye. Ntɛnɛlon dɔ sufɛ, Kɔrɔsili Sangaso kalan bannin kɔ, kabako koo dɔ y’an sɔrɔ. An ye min kɛ tile kɔnɔ, ne ni n’ muso tun be baro kɛra o koo la ani ale tun lanin lo divan kan. A wulitɔ y’a kuun kɔrɔta ani saa dɔ bɔra kunbilanan jukɔrɔ. Kulekan cayara! A laban, n’ sera k’o saa faga.

An ye Pɔrtigɛkan degi saan kelen kɔnɔ. O kɔ, n’ kɛra kafokulu kɔrɔsibaga ye. Dugudenninw na, an tun be ɲɛnamaya kɛ cogo nɔgɔman na. Kuran tun tɛ yen, an tun be la dɛbɛw lo kan ani an tun b’an ka voyaziw kɛ soow wala soo wotorow kan. Wagati dɔ la, an tagara waajuli kanpaɲi dɔ kɛ dugu dɔw la kuluw kan. Kafo si tun tɛ waajuli kɛ yen. An ye tɛrɛn ta ka taga yen ani an ye sibon dɔ luwe. Betɛli ye zurunali 800 ci an ma. An tagara siɲɛ caaman lapɔsi la walisa ka zurunali kartɔnw ta.

Saan 1962 la, Berezil jamana yɔrɔ bɛɛ la, misɔndenw, balimacɛw ni balimamuso ye Masaya cidenyabaara lakɔli kɛ. Kalo wɔɔrɔ kɔnɔ, n’ tora ka taga n’ kelen walisa ka mɔgɔw kalan o lakɔli la dugu nunu na: Manaus, Belem, Fɔrtaleza, Recife, ani Salvadɔr. Manaus dugu la, n’ ye tile saba lajɛnba dɔ labɛn dɔnkilila boonba (opéra) dɔ kɔnɔ. Sanjiba dɔ y’an ka jii minta fanba nɔgɔ. Yɔrɔ saniyanin fana tun tɛ yen walisa ka dumuni kɛ (O wagati la, dumuni tun be di mɔgɔw ma lajɛnbaw la). N’ kumana sɔrɔdasiw fɛ. U ɲɛmɔgɔ dɔ ye labɛn ɲuman kɛ walisa ka jii d’an ma lajɛnba kuru bɛɛ la. A ye sɔrɔdasi dɔw ci fana ka na fanibugu belebeleba fila lɔ: gwabugu ni dumuni kɛyɔrɔ.

N’ taganin kɔ voyazi la, Mari ye seereya kɛ Pɔrtigɛw ka jagokɛyɔrɔ dɔ la. O yɔrɔ la, mɔgɔw b’u mako don wariko dɔrɔn lo la. A ma se ka baro kɛ ni mɔgɔ si ye Bibulu koo la. O kosɔn, a y’a fɔ betɛliden dɔw ye ko: “N’ t’a fɛ ka taga sigi Pɔrtigal fewu!” Wagati dɔɔni o kɔ, an ye lɛtɛrɛ sɔrɔ ko an ka taga Pɔrtigal. O y’an kabakoya! Hali ni Mari dusu tun tiɲɛna, an sɔnna ka taga yen. O wagati la, bali tun sigira an ka waajuli baara kan Pɔrtigal.

Saan 1964 utikalo la, an sera Lisbɔn, Pɔrtigal jamana na. Polisiw (PIDE) tun b’an balimaw  tɔɔrɔ yen kosɔbɛ. O kosɔn, balima si ma na an kunbɛn, an fana ma kaan bɔ u si ma. An ye sibon dɔ luwe. O kɔ, an y’an ka viza sɔrɔ tuma min na, an y’an yɛrɛla boon luwe. A laban, saan 1965 zanwiye la, an sera ka kaan bɔ Betɛli ma. Kalo duuru an senin kɔ, an sera ka taga lajɛn na. O kɛra ninsɔndiyaba ye an fɛ!

An y’a mɛn ko polisiw tun be don ka balimaw ka boonw fuye. U tun ye Masaya Boonw datugu. O kama, lajɛnw tun be kɛ balimaw ka soo kɔnɔ le. U ye balima caamanba minɛ ka taga n’u ye polisi la walisa k’u ɲininga. U yɛrɛ tun be balimaw tɔɔrɔ walisa u ka lajɛn ɲɛminɛbagaw tɔgɔ fɔ u ye. O kosɔn, balimaw y’a daminɛ ka ɲɔgɔn weele u tɔgɔ la sanni ka ɲɔgɔn weele u jamu na. Ɲɛyirali fɛ, u tun be ɲɔgɔn weele ko Zoze wala Polo. An fana y’o lo kɛ.

An ɲɛnako fɔlɔ tun ye k’an balimaw mako wasa Alako ta fan fɛ. Barokun minw labɛnna kalan kama Kɔrɔsili Sangaso kɔnɔ Mari tun b’olu ni gafe wɛrɛw sɛbɛ ni sɛbɛrikɛmansi ye papiye sifa dɔ kan. O kɔ, u tun b’o sɛbɛw kopi caaman kɛ ni dekalkɛr ye.

Saan 1966 zuwɛnkalo la, kititigɛba dɔ kɛra Lisbɔn dugu la. Feizu ka kafodenw tun ye mɔgɔ 49 ye. U bɛɛ weelela kititigɛso sabu u ye lajɛn dɔ kɛ balima dɔ ka soo, k’a sɔrɔ bali tun sigira lajɛnw kan. Walisa k’u labɛn u ka se k’u yɛrɛ lafasa, n’ ye n’ yɛrɛ kɛ i n’a fɔ u jalakibaga. An tun b’a lɔn ko an tɛna joo sɔrɔ. Nka, an y’a faamu ko a tun bena kɛ sababu ye ka seereyaba kɛ. Gamaliɛl tun ye kuma minw fɔ saan kɛmɛkulu fɔlɔ la, an ka avoka y’a jaa gwɛlɛya k’a ka kumaw kuncɛ n’o ye (Kɛw. 5:33-39). O koo bɔra zurunaliw kɔnɔ. Balima 49 nunu dɔw ye tile 45 kɛ kaso la ani dɔw yɛrɛ ye kalo 5 ni tilan kɛ. An ninsɔndiyanin lo k’a fɔ ko an ka avoka sɔnna ka bibulukalan kɛ ani sanni a ka sa, a tun be to ka na lajɛnw na.

Saan 1966 desanburu la, n’ kɛra Betɛli kɔrɔsibaga ye. N’ ka wagati fanba la, n’ tun be kitikow lo ɲɛnabɔ. An y’an seko bɛɛ kɛ k’a yira ko sariya kɔnɔ, a daganin tɛ u ka bali sigi Jehova Seerew ka baara kan (Filip. 1:7). Saan 1974, desanburu tile 18, faamanw ye bali wuli an ka baara kan. Balimacɛ Natan Nɔr ani Frederik Franz bɔra an ka sigiyɔrɔsoba la ka na bɔ an ye Pɔrtigal walisa ka ninsɔndiya n’an ye. An ye lajɛnba dɔ kɛ Opɔrto ani Lisbɔn, mɔgɔ 46870 lo nana yen. O lajɛnba ɲɔgɔn tun ma deli ka kɛ!

Jehova ka dɛmɛ sababu la, kibaro diiman jɛnsɛnna guun caaman kan, i n’a fɔ Azores,  Kapu Vɛrde, Madeira, ani Sawo Tome Prɛnsipe. Pɔrtigɛkan lo be fɔ o yɔrɔw la. An mako tun be boon wɛrɛw la Betɛli la. O boonw lɔra ka ban saan 1988 la. O saan na, awirilikalo tile 23, balimacɛ Miltɔn Hɛnsɛl ye forobakalan dɔ kɛ walisa k’o boon kuraw di Jehova ma. Mɔgɔ 45522 ninsɔndiyanin lo y’o kalan lamɛn. An ninsɔndiyara fana k’a ye ko minw tun ye misɔndenya baara kɛ Pɔrtigal, o mɔgɔ 20 nana o kooba la.

An ye saan minw bɛɛ kɛ ni balima kantigiw ye, o y’an nafa kosɔbɛ. Balimacɛ Tewodɔr Jarakz tun ye zone kɔrɔsibaga ye ani n’ tun b’a dɛmɛ a ka baara la. Wagati dɔ la, an tagara tɔnbolo dɔ la ani n’ ye koo caaman faamu. Gwɛlɛyaba tun be balimaw kan yen. Tɔnbolo ka kɔmite mɔgɔw y’u seko bɛɛ kɛ walisa k’o koo ɲɛnabɔ. Nka, u ma se. Balimacɛ Jarakz y’a fɔ ko: “Sisan, aw k’a to hakili senu ka baara kɛ.” A saan caaman ye nin ye, ne ni n’ muso Mari tun tagara Brooklyn Betɛli la. Loon dɔ sufɛ, an ye wagati dɔ kɛ ni balimacɛ Franz ani balima wɛrɛw ye. Balimacɛ Franz tun ye saan caaman kɛ Jehova ka baara la. An ko a ka dɔ fɔ an ye o koo la walisa ka baro kuncɛ. A ko: “Ne b’a fɔ aw ye ko: ‘A ka kɛ cogo o cogo, aw ka to Jehova ka ɔriganisasiyɔn kɔnɔ. Yezu ko a ka kalandenw ka Masaya kibaro diiman fɔ. O jɛnkulu dɔrɔn lo b’o baara kɛra!’”

Ne ni n’ muso ye ninsɔndiyaba sɔrɔ sabu an y’o ladili sira tagama. N’ kɛra zone kɔrɔsibaga ye ani an tagara tɔnbolo caaman na. Koo diiman minw kɛra o sen fɛ, an tɛ se ka ɲinɛ u kɔ. O vizitiw ye sababu di an ma ka denmisɛnw ni mɔgɔkɔrɔbaw waleɲuman lɔn u ka kantigiya kosɔn ani k’u jija u ka taga ɲɛ u ka cidenya baara la.

Saan caaman tɛmɛna ani sisan an fila bɛɛ be ni saan 80 ni kɔ ye. Mari sɛgɛnnin lo bana caaman bolo (2 Kor. 12:9). Kɔrɔbɔliw y’a to an ka limaniya barika bonyana ani an jijanin lo ka to kantigiya la. An ye saan minw bɛɛ kɛ Jehova ka baara la, n’an be miiri u la, an b’a faamu ko Jehova ye nɛɛma kɛ an ye koo caaman na yɛrɛ le. *