1, 2. a) N’an be Nuhun, Daniyɛli ani Zɔbu ka koow lajɛ, mun na o be se k’an jija? b) Koow tun be cogo di tuma min na Ezekiyɛli 14:14 sɛbɛra?

YALA u b’i kɛlɛla wa? Wala gwɛlɛya dɔw b’i kan, i n’a fɔ wariko ani kɛnɛyako wa? A ka gwɛlɛ i ma ka to ninsɔndiya la Jehova ka baara la wa? N’o lo, i be se ka jagwɛlɛya sɔrɔ Nuhun, Daniyɛli ani Zɔbu ka koow la. O cɛɛw tun ye dafabaliw ye ani gwɛlɛya minw b’an kan bi, o ɲɔgɔn ye olu fana sɔrɔ. Tuma dɔw la yɛrɛ, u niin tun be farati la. Nka, u tora ka kantigiya kɛ Jehova ye ani a y’u jati ɲɛyirali ɲumanw ye kanminɛli ani limaniya koo la.—Ezekiyɛli 14:12-14 kalan.

² Barokun nin basiginin be bibulusen min kan, Ezekiyɛli y’o sɛbɛ k’a to Babilonɛ, saan 612 K.T.Ɲ. * (Ezek. 1:1; 8:1). Wagati dɔɔni o kɔ, Zeruzalɛmu halakira saan 607 K.T.Ɲ. Mɔgɔ damanin lo kisira sabu olu dɔrɔn lo tun ye kantigiw ye ani u  tun be mɛnni kɛ Jehova fɛ i n’a fɔ Nuhun, Daniyɛli ani Zɔbu (Ezek. 9:1-5). Zeremi, Baruki, Ebɛdimelɛki ani Erekabu bɔnsɔnw tun b’o mɔgɔw cɛma.

3. An bena mun lo lajɛ barokun nin na?

³ Bi fana, Jehova be mɔgɔ minw jati mɔgɔ tilenninw ye i n’a fɔ Nuhun, Daniyɛli ani Zɔbu, kisili tagamasiɲɛ bena bila olu lo kan. O b’a yira k’olu lo bena kisi duniɲa laban wagati la (Yir. 7:9, 14). Ayiwa, an k’a lajɛ fɛɛn min kama Jehova y’o cɛɛw jati ɲɛyirali ɲumanw ye tilenninya koo la. U kelen kelen bɛɛ ka maana lajɛtɔ, an bena a ye 1) u ye gwɛlɛya minw sɔrɔ ani 2) cogo min na an be se k’u ka limaniya n’u ka kanminɛli ladegi.

4, 5. Nuhun ye gwɛlɛya jumanw lo sɔrɔ? Mun lo b’an kabakoya Nuhun koo la?

⁴ Nuhun ye gwɛlɛya minw sɔrɔ. Kabi Nuhun mamacɛ Enɔki ka wagati la, mɔgɔw tun ka jugu. U yɛrɛ tun be “kumajugu” fɔ Jehova koo la (Zude 14, 15). Fariyakow tun be juguyara ka taga. Nuhun yɛrɛ ka wagati la, “koo farimanw tun be kɛ diɲɛ yɔrɔ bɛɛ la.” Mɛlɛkɛ juguw nana dugukolo kan ani ka adamadenw cogoya ta. U ye musow furu ani ka dencɛ farimanw sɔrɔ (Zɛnɛzi 6:2-4, 11, 12). Nka, Nuhun tun be dan na a ka wagati mɔgɔw la. “Nuhun koo diyara Masaba [Jehova] ye. . . . a jalakibali tun lo a ka waati mɔgɔw cɛma. A tun be siran Ala ɲa.”—Zɛnɛzi 6:8, 9.

⁵ O kumaw be mun lo yira an na Nuhun koo la? A fɔlɔ, miiri k’a filɛ Nuhun ye Jehova bato duniɲa juguman kɔnɔ fɔɔ wagati joli, sanni sanjiba ka na. A m’o kɛ saan 70 wala 80 dɔrɔn kɔnɔ, nka fɔɔ saan 600 ni kɔ! (Zɛnɛzi 7:11). A filanan, an k’a to an hakili la ko kafo tun tɛ yen walisa k’a dɛmɛ ani k’a jija i n’a fɔ bi. A yɛrɛ be komi a balimaw tun t’a dɛmɛ Alako ta fan fɛ. *

6. Nuhun y’a yira cogo di ko a jaa ka gwɛlɛ kosɔbɛ?

⁶ Nuhun tun t’a miiri ko a tun ka ɲi ka kɛ mɔgɔ ɲuman ye dɔrɔn. A y’a jija ka “tilenninyako fɔ,” o kɔrɔ, a y’a fɔ jama ɲɛna ko ale limaniyanin lo Jehova la (2 Piyɛri 2:5). Ciden Pol y’a sɛbɛ ko Nuhun “ka dannaya de y’a to a ye diɲɛ jalaki.” (Eburuw 11:7, ABM ). Siga t’a la, mɔgɔw ye Nuhun lɔgɔbɔ ani u y’a ɲini k’a bali a ka baara la. N’a sɔrɔ u yɛrɛ y’a ɲini ka koo jugu kɛ a la. Nka, a ma “siran adamaden ɲa.” (Talenw 29:25). Nuhun ye jagwɛlɛya sɔrɔ. Jehova b’o jagwɛlɛya ɲɔgɔn lo di a sagokɛla kantigiw ma.

7. Tuma min na Nuhun tun be kurunba lɔra, a ye gwɛlɛya juman lo sɔrɔ?

⁷ Nuhun ye kantigiya kɛ Jehova ye saan 500 ni kɔ kɔnɔ. O kɔ, Jehova y’a fɔ a ye ko a ka kurunba dɔ lɔ walisa ka mɔgɔw, bɛgɛnw ni kongosogo dɔw kisi (Zɛnɛzi 5:32; 6:14). N’a sɔrɔ a tun ma nɔgɔ Nuhun fɛ k’o kurunba lɔ. A tun b’a lɔn ko mɔgɔw bena a lɔgɔbɔ ani k’a kɛlɛ o kosɔn! O bɛɛ n’a ta, a limaniyara ani a ye mɛnni kɛ Jehova fɛ. “Ala ye min fɔ Nuhun ye, a y’o bɛɛ kɛ.”—Zɛnɛzi 6:22.

8. Nuhun y’a jigi la Jehova kan cogo di walisa a k’ale ka denbaya mako wasa?

⁸ Gwɛlɛya wɛrɛ min tun be Nuhun kan, o ye ko a tun ka ɲi k’a ka denbaya mako wasa. Sanin sanjiba ka na, mɔgɔw tun be baara gwɛlɛw kɛ ka sɔrɔ k’u daradumuni sɔrɔ. Nuhun fana tun b’o lo kɛ (Zɛnɛzi 5:28, 29). O bɛɛ n’a ta, Alako lo tun y’a ɲɛnako fɔlɔ ye, bololafɛnw tɛ. Nuhun ye kurunba lɔ saan 40 wala 50 kɔnɔ.  Hali o wagati la, a m’a ka Alako bila ka suma. Sanjiba tɛmɛnin kɔ, a bele tora ka Alakow kɛ ni kisɛya ye saan 350 kɔnɔ tugun (Zɛnɛzi 9:28). Ɲɛyirali ɲuman lo limaniya ni kanminɛli koo la!

9, 10. a) An be se ka Nuhun ka limaniya n’a ka kanminɛli ladegi cogo di? b) N’i b’i jija ka Ala ka sariyaw labato, i be se ka la mun lo la?

⁹ An be se ka Nuhun ka limaniya n’a ka kanminɛli ladegi cogo di? An be se k’o kɛ n’an be Jehova ka tilenninyakow lafasa ani k’a ka Masaya kɛ an ɲɛnako fɔlɔ ye. An t’an seen don fana Sutana ka duniɲa ka koow la (Mat. 6:33; Zan 15:19). O kama, an koo man di duniɲamɔgɔw ye. Yɔrɔ dɔw la, mɔgɔw be kumajuguw fɔ an koo la sabu an jijanin lo ka Ala ka sariyaw labato furuko ni cɛnimusoko la (Malasi 3:17, 18 kalan). I ko Nuhun, an be siran Jehova lo ɲɛ sabu ale dɔrɔn lo be se ka ɲɛnamaya banbali di an ma.—Luka 12:4, 5.

¹⁰ I yɛrɛ ɲininga ko: “Yala ne be to ka Ala sago kɛ, hali ni mɔgɔw be n’ lɔgɔbɔ wala ka n’ kɔrɔfɔ wa? Ni gwɛlɛya be n’ kan, yala n’ lanin b’a la ko Jehova be se ka n’ ka denbaya mako wasa wa?” N’i be Nuhun ka limaniya n’a ka kanminɛli ladegi, i be se ka la a la ko Jehova bena i mako wasa.—Filip. 4:6, 7.

11. Daniyɛli n’a tagamaɲɔgɔn saba ye gwɛlɛyaba jumanw lo sɔrɔ Babilonɛ? (Jaa lajɛ, barokun daminɛ na.)

¹¹ Daniyɛli ye gwɛlɛya minw sɔrɔ. Daniyɛli ye jɔnya kɛ Babilonɛ dugu la. Josɔnlaw, lagwɛrikɛlaw n’a ɲɔgɔnnaw lo tun ka ca o dugu la. Babilonɛkaw tun be Yahutuw mafiɲɛya ani u tun be Yahutuw n’u ka Ala Jehova lɔgɔbɔ (Zab. 137:1, 3). Miiri k’a filɛ o koo tun be Daniyɛli ni Yahutu kantigiw dusu tiɲɛ cogo min na! U tun be fɔrɔmasɔn dira Daniyɛli n’a tagamaɲɔgɔn Ananiya, Mikayɛli ani Azariya ma walisa u ka baara kɛ Babilonɛ masacɛ ye. O kama, mɔgɔ caaman tun be to k’olu lo filɛ. U tun ka ɲi ka masacɛ ka dumuni lo kɛ. Dumuni minw tun daganin tɛ Jehova ɲɛɛ kɔrɔ, u tun b’olu dɔw lo di u ma. Nka, Daniyɛli tun t’a fɛ k’a yɛrɛ “nɔgɔ n’o fɛɛn nunu ye.”—Dan. 1:5-8, 14-17.

12. a) Jogo ɲuman jumanw lo tun be Daniyɛli la? b) Jehova tun be Daniyɛli jati cogo di?

¹² Farati wɛrɛ tun be Daniyɛli seen kɔrɔ. Komi setigiya kabakoman tun b’a fɛ, masacɛ ye lɔyɔrɔba di a ma (Dan. 1:19, 20). Daniyɛli tun be se ka kuncɛbaya kɛ ani k’a miiri ko ale ɲɔgɔn tɛ yen. Nka sanni a k’o kɛ, a tora k’a yɛrɛ majigi ani k’a seko daan lɔn. A tun mana koo o koo kɛ, a tun b’a fɔ k’o setigiya bɔra Jehova lo yɔrɔ (Dan. 2:30). Daniyɛli bele tun ye kanbele ye tuma min na Jehova y’a fɔ ko a ye ɲɛyirali ɲuman ye tilenninya koo la i n’a fɔ Nuhun ni Zɔbu. Yala Jehova filila k’a jigi la Daniyɛli kan wa? Ayi! Daniyɛli ye kantigiya kɛ ani ka mɛnni kɛ Jehova fɛ a sii bɛɛ la. Daniyɛli tun be ni saan 95 ni kɔ ye tuma min na Ala ka mɛlɛkɛ y’a fɔ a ye ni dusudiya ye ko: “I koo diyara Ala ye Daniyɛli.”—Dan. 10:11.

13. Kuun juman kama Jehova ye Daniyɛli dɛmɛ a ye lɔyɔrɔba sɔrɔ?

¹³ Jehova ka dɛmɛ sababu la, Daniyɛli ye lɔyɔrɔba sɔrɔ Babilonɛ ani o kɔ, Medi ni Pɛrɛsiw ka masaya la (Dan. 1:21; 6:1, 2). Jehova lo y’a to Daniyɛli y’o lɔyɔrɔba sɔrɔ walisa a ka se k’a ka siyamɔgɔw dɛmɛ. A y’o ɲɔgɔn lo kɛ ni Yusufu ye Ezipiti ani Ɛsitɛri ni Maridose ye Pɛrɛsi jamana na * (Dan. 2:48). Miiri k’a filɛ Ezekiyɛli ni Yahutuw dusu saalola  cogo min na k’a ye ko Jehova tɛmɛna Daniyɛli fɛ k’u dɛmɛ!

14, 15. a) An ka koo bɔnin be Daniyɛli taw ma cogo di? b) Bangebagaw be se ka kalan juman lo sɔrɔ Daniyɛli wolobagaw fɛ?

¹⁴ An be se ka Daniyɛli ka limaniya n’a ka kanminɛli ladegi cogo di? An be duniɲa min kɔnɔ, a fanin lo ngalon diinanw ni kakalayakow lo la. Babilonɛba, o kɔrɔ duniɲa ka ngalon diinanw jɛnkulu ye nɔɔ to mɔgɔw kan. Bibulu b’a fɔ ko Babilonɛba kɛra jinɛw dogoyɔrɔ ye (Yir 18:2). Komi an ni mɔgɔ tɔɔw tɛ kelen ye, u be se k’an lɔgɔbɔ (Mariki 13:13). I ko Daniyɛli, an k’an magwɛrɛ an ka Ala Jehova la. N’an b’an yɛrɛ majigi k’an jigi la a kan ani ka mɛnni kɛ a fɛ, an fana koo bena diya a ye.—Aze 2:7.

¹⁵ Bangebagaw be se ka kalan sɔrɔ Daniyɛli wolobagaw fɛ. Cogo di do? Daniyɛli denmisɛn tuma na, juguya tun ka ca Zude mara la. O bɛɛ n’a ta, Daniyɛli tun be Ala kanu. O kɔrɔ ko, a wolobagaw y’a kalan ka ɲɛ Jehova koo la (Talenw 22:6). Daniyɛli tɔgɔ kɔrɔ ko: “Ne Kitibaga ye Ala ye.” O b’a yira ko a wolobagaw tun be Jehova kanu. Bangebagaw, aw kana aw fari faga, a’ ye muɲu aw deenw kɔrɔ k’u kalan (Eph 6:4). Aw ka Ala deli u ye ani aw k’o kɛ n’u ye fana. N’aw b’aw jija ka Bibulu ka tiɲɛn kalanw don aw deenw dusukun na, Jehova bena aw duga kosɔbɛ.—Ps 37:5.

16, 17. Zɔbu ye gwɛlɛyaba jumanw lo sɔrɔ?

¹⁶ Zɔbu ye gwɛlɛya minw sɔrɔ. Zɔbu ye gwɛlɛyabaw sɔrɔ. Sanni Zɔbu ka tɔɔrɔw ka daminɛ, “mɔgɔba tun lo ka tɛmɛ kɔrɔn fɛ mɔgɔw bɛɛ kan.” (Zɔbu 1:3). Nafoloba tun b’a fɛ, mɔgɔ caaman tun b’a lɔn ani u tun b’a bonya (Zɔbu 29:7-16). O bɛɛ n’a ta, a tun tɛ a yɛrɛ fisaya mɔgɔw ye wala k’a miiri ko a mako tɛ Ala la. Jehova yɛrɛ ye Zɔbu weele ko: “Ne ka baarakɛla.” O kɔ, Jehova ko: “Mɔgɔɲuman lo, a tilennin be. A be siran ne Ala ɲa, a te sɔn kojugu ma.”—Zɔbu 1:8.

¹⁷ Nka, Zɔbu ka koow barila ka yɛlɛma pewu! A bɔnɛna a bololafɛnw bɛɛ la ani a jigi tigɛra fɔɔ a tun b’a fɛ ka sa. Bi an b’a lɔn k’o tun ye Sutana naafigi lo nɔɔ ye. A ko Zɔbu be Ala batora nata lo kosɔn (Zɔbu 1:9, 10 kalan). Sutana ye Zɔbu tɔgɔ jugu fɔ ani ka Jehova fana jalaki.  Jehova m’a ɲɛɛ tugu o koo kan. A ye mun lo kɛ walisa k’a yira ko Sutana be ngalon lo tigɛra? A ye sababu di Zɔbu ma, a k’a yira ko ale ye kantigi ye ani ko a be Ala batora kanuya lo kosɔn.

18. a) Mun lo b’i kabakoya Zɔbu ka kantigiya koo la? b) Jehova ye Zɔbu minɛ cogo min na, o be mun lo yira Jehova koo la?

¹⁸ Sutana ye Zɔbu kɔrɔbɔ siɲɛ caaman. A ye gwɛlɛyabaw lase Zɔbu ma walisa k’a dusu tiɲɛ ani k’a to a k’a miiri ko Ala nɔɔ lo (Zɔbu 1:13-21). Dususalobaga jugu saba dɔw nana kumajuguw fɔ Zɔbu ma. U ko Ala b’a tɔɔrɔla a ka koo jugu lo kosɔn (Zɔbu 2:11; 22:1, 5-10). O bɛɛ n’a ta, Zɔbu tora kantigiya la. Tiɲɛn lo ko Zɔbu ye kumajuguw fɔ tuma dɔw la. Nka, Jehova y’a faamu ko dusukasi lo ye Zɔbu bila o la (Zɔbu 6:1-3). Jehova y’a lɔn ko Zɔbu m’ale batoli dabila dusukasi bɛɛ n’a ta, hali k’a sɔrɔ Sutana b’a kɛlɛla ani a b’a la k’a tɔgɔ jugu fɔ. Zɔbu ka kɔrɔbɔli bannin kɔ, Jehova y’a bololafɛnw ɲɔgɔn fila fila di a ma ani k’a to Zɔbu ye ɲɛnamaya kɛ saan 140 kɔnɔ tugun (Zaki 5:11). O wagati bɛɛ la, Zɔbu tora ka Jehova bato n’a dusu bɛɛ ye. An b’o lɔn cogo di? Barokun nin basiginin be bibulusen min kan, Ezekiyɛli y’o sɛbɛ saan kɛmɛkulu caaman Zɔbu sanin kɔ.

19, 20. a) An be se ka Zɔbu ka limaniya n’a ka kanminɛli ladegi cogo di? b) I ko Jehova, an be se k’a yira cogo di ko an be makari tɔɔw la?

¹⁹ An be se ka Zɔbu ka limaniya n’a ka kanminɛli ladegi cogo di? An ka koow mana kɛ cogo o cogo, an k’a yira ko an be Jehova kanu ka tɛmɛ fɛɛn bɛɛ kan. An k’an jigi bɛɛ la a kan ani ka mɛnni kɛ a fɛ n’an dusu bɛɛ ye. Dalilu caaman b’an fɛ k’o kɛ ka tɛmɛ Zɔbu kan. An ka miiri nin na: Bi, an be koo caaman lɔn Sutana n’a ka nanbarakow la (2 Kor. 2:11). Zɔbu ka kitabu sababu fɛ, an b’a lɔn fɛɛn min kama Ala b’a to an be tɔɔrɔ. Daniyɛli ka kiraya kuma sababu fɛ, an b’a lɔn ko Ala ka Masaya ye gofɛrɛnɛman yɛrɛ yɛrɛ ye, Krista be min kun na (Dan. 7:13, 14). An b’a lɔn fana ko yanni dɔɔni o Masaya bena tɔɔrɔkow bɛɛ ban pewu!

²⁰ Koo minw ye Zɔbu sɔrɔ, o b’an dɛmɛ k’a faamu ko n’an balimaw be tɔɔrɔla an ka ɲi ka makari u la. U be se ka hakilintanya kumaw fɔ tuma dɔw la i ko Zɔbu (Waaj. 7:7). Nka, an man ɲi ka kɛ ni miiriya jugu ye u koo la. An ka ɲi k’u faamu ani ka makari u la. O cogo la, an b’an Faa Jehova ladegi ale min b’an kanu ani ka makari an na.—Zab. 103:8.

21. Kuma minw be sɔrɔ 1 Piyɛri 5:10 kɔnɔ, u b’an hakili jigi cogo di Nuhun, Daniyɛli ani Zɔbu ka koow la?

²¹ Tiɲɛn lo ko Nuhun, Daniyɛli ani Zɔbu ma ɲɛnamaya kɛ wagati kelen na ani u ka koow cogoya tun tɛ kelen ye. Nka, u bɛɛ sera k’u ka gwɛlɛyaw muɲu. U ka maana b’an hakili jigi ciden Piyɛri ka kuma nunu na: “Nga tɔɔrɔ dɔɔni tɛmɛnin kɔ, Nɛɛmatigi Ala . . . bena barika don aw la, ka fanga di aw ma, k’aw lɔ ka ɲa.”—1 Piyɛri 5:10.

22. An bena mun lo lajɛ barokun nata la?

²² Piyɛri ka bataki sababu fɛ, Jehova b’an hakili sigi ko a bena a sagokɛlaw jaa gwɛlɛya ani k’u sabati. O kumaw be dafara Ala sagokɛlaw koo la bi fana. An bɛɛ b’a fɛ Jehova ka barika don an na ani k’an sabati tiɲɛn batoli la. O kama, an b’a fɛ ka Nuhun, Daniyɛli ani Zɔbu ka limaniya n’u ka kanminɛli ladegi! Barokun nata la, an bena a ye ko Jehova lɔnniya sɔbɛ lo y’u dɛmɛ ka to kantigiya la. Tiɲɛn na, Jehova tun be min ɲini u fɛ, u tun b’o “bɛɛ faamu.” (Talenw 28:5). An fana be se k’o kɛ.