1. Kuun juman lo kama u b’an ladi? Mun na an bɛɛ mako be ladiliw la?

AN BƐƐ mako be ladiliw la tuma dɔw la. A be se ka kɛ ko an yɛrɛ lo be ladiliw ɲini mɔgɔ dɔ fɛ an be bonya la min kan. Wala, balima min b’a janto an na, ale be se k’an ladi ko an be nana “fili dɔ” kɛ ani ko an bena nimisa o la (Gal. 6:1). Wala n’an ye kojuguba dɔ kɛ, u be se k’an ladi. A mana kɛ min o min ye, an ka ɲi ka sɔn ladili ma. O b’an nafa ani o yɛrɛ be se k’an niin kisi.—Talenw 6:23.

2. Ka kɛɲɛ ni Talenw 12:15 ye, mun na an ka ɲi ka sɔn ladili ma?

² Barokun ka vɛrise jɔnjɔn b’an jija an “ka mɛnni kɛ lɔnnikɛlaw ka kuma na.” (Talenw 22:17). Mɔgɔ si tɛ yen min be koo bɛɛ lɔn. An be koo lɔn cogo o cogo, dɔ ka lɔnniya ka bon n’an ta ye (Talenw 12:15 kalan). O la, n’an be sɔn ladili ma, o b’a yira ko an majiginin lo ani ko an b’an seko daan lɔn. O b’a yira fana ko an b’a lɔn ko an mako be dɛmɛ na walisa k’an ka laɲinitaw dafa. Jehova y’a kɛ masacɛ hakilitigi Solomani y’a sɛbɛ ko: “Koo be ɲa ladilikɛbaga caaman sababu la.”—Talenw 15:22.

3. An be se ka ladiliw sɔrɔ cogo di?

³ Mɔgɔ dɔ be se ka ladili di an ma. Diinan mɔgɔkɔrɔ wala balima kolɔnbaga dɔ be se k’an ladili koo dɔ la an ka ɲi ka yɛlɛmanin don min na. Ni dɔ y’a yira ko a b’an kanu fɔɔ a basigira Bibulu kan k’an ladi, an ka ɲi k’o tigi waleɲuman lɔn. An k’o kɛ, an kɛtɔ k’a lamɛn ani k’a ka ladili sira tagama. An be se ka ladiliw sɔrɔ fana cogo wɛrɛ juman na? An be se ka fɛɛn dɔ kalan Bibulu wala an ka gafe dɔ kɔnɔ ani o b’an lasun ka miiri. An be sira jugu min tara, an be miiri k’a filɛ an be se k’o yɛlɛma cogo min na.—Eburuw 4:12.

4. Ka kɛɲɛ ni Waajulikɛla 7:9 ye, an man ɲi ka mun lo kɛ ni dɔ y’an ladi?

 ⁴ Tiɲɛn fɔ ka di, a be se ka gwɛlɛya an ma kojugu ka sɔn mɔgɔ ka ladili ma. O yɛrɛ be se k’an dusu gwan. Mun na do? Tiɲɛn lo ko an b’a lɔn ko an ye mɔgɔ dafabaliw ye. Nka a be se ka gwɛlɛya a ma ka sɔn ladili ma, ni ladili dibaga y’an ka fiɲɛ dɔ lo bɔ kɛnɛ kan (Waajulikɛla 7:9 kalan). An ka teli k’a ɲini ka joo di an yɛrɛ ma. An be se k’a miiri ko an ladibaga tɛ ni ŋaniya ɲuman ye wala an be dimi ladili dicogo kosɔn. An yɛrɛ be se ka ladili dibaga jalaki an kɛtɔ k’a miiri ko: “Jɔn yɛrɛ lo ye ladili ɲini a fɛ? Tɔgɔ ɲinila nin, ale ka filiw yɛrɛ man jugu ni ne taw ye wa?” N’o tigi ka ladili ma bɛn an ma, an tɛ sɔn a ma wala an be ladili ɲini mɔgɔ wɛrɛ fɛ min bena an diyanyekow fɔ an ye.

5. An bena mun lo lajɛ barokun nin na?

⁵ Bibulu kɔnɔ, mɔgɔ dɔw kofɔra minw ma sɔn ladili ma ani dɔw fana kofɔra minw sɔnna ladili ma. Barokun nin na, an bena o mɔgɔ dɔw ka koo lajɛ. An bena a filɛ fana fɛɛn min be se k’an dɛmɛ ka sɔn ladili ma ani ka nafa sɔrɔ a la.

6. Tuma min na u ye Orobowamu ladi, a ye koow ta cogo min na, an be kalan juman lo sɔrɔ o la?

⁶ An ka Orobowamu ka koo lajɛ. Tuma min na a kɛra masacɛ ye, a ka jamanadenw nana koo dɔ ɲini a fɛ. U y’a ɲini a fɛ ko a facɛ Solomani tun ye sɛgɛn min la u kan, a k’o nɔgɔya olu ma. Orobowamu ye hakilitigiyako kɛ. A ye Israɛl cɛkɔrɔbaw ɲininga walisa k’a lɔn ale ka ɲi ka min fɔ a ka jamanadenw ye. Cɛkɔrɔbaw y’a ladi ko jama ye min ɲini a fɛ, n’a y’o kɛ u bena sɔn ka baara kɛ a ye tuma bɛɛ (1 Mas. 12:3-7). A be komi cɛkɔrɔbaw ka ladili ma diya Orobowamu ye. O lo kama, a y’a filankuruw ɲininga. O cɛɛw sii hakɛ tun ye saan 40 ɲɔgɔn ye. O la, u tun be ni lɔnniya dɔ ye (2 Til. Kib. 12:13). Nka nin sen fɛ, u ye ladili jugu di Orobowamu ma. U y’a ladi ko a ka dɔ fara jama ka sɛgɛn kan (1 Mas. 12:8-11). Ladili fila tun dira Orobowamu ma. A tun be se ka Jehova deli walisa a k’a yira a la a ka ɲi ka tugu ladili min kɔ. Nka a m’o kɛ. A y’a latigɛ ka tugu a filankuruw ka ladili kɔ sabu o lo tun diyara a ye. O ye bɔnɛba lase Orobowamu ni Israɛldenw ma. U be ladili min di an ma, tuma caaman na n’a sɔrɔ an t’a fɛ k’o lo mɛn. Nka, n’o ladili basiginin lo Ala ka Kuma lo kan, an ka ɲi ka sɔn o ma.

7. An be kalan juman lo sɔrɔ Masacɛ Oziyasi ka koo la?

⁷Masacɛ Oziyasi banna ladili la. A donna Alabatoso kɔnɔ wusulan jɛniyɔrɔ la ko ale be wusulan jɛni k’a sɔrɔ sarakalasebagaw dɔrɔn lo be se ka don yen. Jehova ka sarakalasebagaw y’a fɔ a ye ko: “Ka wusulan jɛni Masaba ye, o te i ka baara ye, Oziyasi. O ye Arɔn kɔmɔgɔw, sarakalasebagaw ta ye, minw bilara Masaba ye o baara kama.” Oziyasi y’o koo ta cogo di do? N’a tun y’a yɛrɛ majigi ka sɔn o ladili ma ani ka sin ka bɔ Alabatosoba kɔnɔ, n’a sɔrɔ Jehova tun bena yafa a ma. Nka Oziyasi m’o kɛ, “a dimina.” Mun na a banna o ladili la do? A tun b’a jati ko komi ale ye masacɛ ye, min k’a diya a tun be se k’o kɛ. Nka, o ma diya Jehova ye. Oziyasi ka kuncɛbaya kosɔn, Jehova ye kuna bana bila a la. A “tor’a ka farisogobana na fɔɔ ka taga se a salon ma.” (2 Til. Kib. 26:16-21). Oziyasi ka koo b’a yira ko mɔgɔ o mɔgɔ banna  ladiliw la minw basiginin lo Bibulu kan, Jehova bena ban o tigi la.

8. Zɔbu ye mun lo kɛ tuma min na u y’a ladi?

⁸ An kumana mɔgɔ dɔw koo la minw ka koo ye lasɔmini ye an fɛ. Bibulu be mɔgɔ dɔw kofɔ fana minw ye ɲɛyirali ɲumanw ye. Jehova ye u duga sabu u sɔnna ladili ma. An ka Zɔbu ka koo lajɛ. Tiɲɛn lo ko a tun be siran Ala ɲɛ, nka a tun dafanin tɛ. Tuma min na kɔrɔbɔli gwanna a kun, a ye kuma dɔw fɔ minw tun bɛnnin tɛ. O kama, Jehova ni Eliyu ye ladili barikamanw di a ma. Zɔbu y’o koo ta cogo di? A y’a yɛrɛ majigi ka sɔn o ladiliw ma ani a y’a fɔ ko: “Ne ye n daa don koo la ne ma min faamu . . . N be lɔ n ka fili la ka nimisa ka sigi buguri ni bugurigwɛ kan dusukasi bolo.” Jehova ye Zɔbu duga a ka majigilenya kosɔn.—Zɔbu 42:3-6, 12-17.

9. Musa ye koow ta cogo di tuma min na u y’a ladi? Mun na a ye ɲɛyirali ɲuman ye an fɛ?

⁹Musa ye jurumuba kɛ ani o kɔ a sɔnna kololi ma. A ye ɲɛyirali ɲuman ye an fɛ o koo la. Wagati dɔ la, Musa dimina ani a ma bonya la Jehova kan. O kama, Jehova ko a tɛna don Layidu jamana kɔnɔ (Nɔnb. 20:1-13). Tuma min na Musa ye Jehova deli ko a k’a to ale be don o jamana kɔnɔ, Jehova y’a fɔ a ye ko ‘a k’o koo dabila, ko a kana o kuma fɔ ale tulo kɔrɔ tugu.’ (Deter. 3:23-27). Musa ma dimi Jehova kɔrɔ. Nka, a sɔnna a ka desizɔn ma ani Jehova y’a to a tora ka Israɛldenw ɲɛminɛ (Deter. 4:1). Zɔbu ni Musa sɔnna ladili ma minkɛ, u kɛra ɲɛyirali ɲumanw ye an fɛ. Zɔbu y’a ka miiriya yɛlɛma, a m’a ɲini ka joo di a yɛrɛ ma. Musa bɔnɛna nɛɛma dɔ la min koo tun ka gwɛlɛ a ma. O bɛɛ n’a ta, a sɔnna Jehova ka ladili ma ani a tora kantigiya la.

10. a) Nafa minw b’a la ka sɔn ladili ma, Talenw 4:10-13 b’o yira cogo di? b) Tuma min na u ye dɔw ladi, u ye koow ta cogo di?

¹⁰ N’an be mɔgɔ kantigiw i n’a fɔ Zɔbu ni Musa ka ɲɛyirali ladegi, o b’an nafa (Talenw 4:10-13 kalan). An balima caaman be u ladegi u kɛtɔ ka sɔn ladili ma. Balimacɛ Emmanuel be Kɔngo jamana na. An k’a filɛ a ye min fɔ ladili dɔ koo la, a ye min sɔrɔ. A ko: “N’ ka kafo balima kolɔnbagaw y’a kɔrɔsi ko n’ tun bena bɔnɛ lase n’ yɛrɛ ma Alako ta fan fɛ ani u ye n’ dɛmɛ. N’ y’u ka ladili sira tagama ani o ye n’ tanga gwɛlɛya caaman ma.” * Balimamuso piyɔniye dɔ be Kanada ani a tɔgɔ ko Megan. A y’a fɔ ladiliw koo la ko: “Min ka di n’ tulo la, n’ tun t’o lo mɛn tuma bɛɛ. Nka, n’ tun be min mɛn, n’ mako tun be o lo la.” Balimacɛ Marko be Krowasi jamana na, ale ko: “N’ bɔnɛna nɛɛma baara dɔ la, nka ni n’ miirila, n’ b’a faamu ko n’ ye ladili min sɔrɔ, o ye n’ dɛmɛ ka jɛnɲɔgɔnya ɲuman kɛ ni Jehova ye kokura.”

11. An be ladiliw ta cogo min na, balimacɛ Karl Klein ye mun lo fɔ o koo la?

¹¹ Mɔgɔ wɛrɛ min sɔnna ladili ma ani a ye nafa sɔrɔ o la, o ye balimacɛ Karl Klein ye. A nana kɛ Koow Ɲɛnabɔla Jɛnkulu mɔgɔ dɔ ye kɔfɛ. Tuma min na a tun b’a ka ɲɛnamaya lakalila, a y’a fɔ ko loon dɔ, a teri sɔbɛ Joseph Rutherford ye ladili barikaman dɔ di a ma. Balimacɛ Karl Klein ko a daminɛ na, o ladili y’ale dusu gwan. A ko: “Siɲɛ wɛrɛ min na balimacɛ Rutherford ye n’ ye, a ye n’ fo  ni dusudiya ye ko: ‘Koow be di Karl!’ Nka komi n’ bele tun diminin be Rutherford kɔrɔ, n’ y’a jaabi n’ kaan jukɔrɔ. A y’a fɔ n’ ye ko: ‘Karl i yɛrɛ kɔrɔsi! Sutana b’i kɔ!’ N’ tun m’a lɔn n’ bena min fɔ. N’ y’a jaabi ko: ‘Eeh balimacɛ Rutherford basi foyi tɛ yen.’ Nka Rutherford tun b’a lɔn min be n’ na. O kama a y’a fɔ n’ ye ko: ‘Ayiwa, i yɛrɛ kɔrɔsi sa! Sutana b’i kɔ! A b’i dɛndɛna!’ A tun ye min fɔ, o tun ye tiɲɛn yɛrɛ lo ye! N’an diminin lo balima dɔ kɔrɔ sabu a ye koo dɔ fɔ an ye ani joo b’a fɛ k’o fɔ . . . an be sababu dira Sutana ma a k’an minɛ a ka jaan dɔ kɔnɔ.” * (Efɛz. 4:25-27). Balimacɛ Klein sɔnna balimacɛ Rutherford ka ladili ma ani teriya sɔbɛ min tun be u cɛ, o ma nagasi.

12. Majigilenya be se k’an dɛmɛ cogo di an ka sɔn ladili ma? (Zaburuw 141:5).

¹² Mun lo be se k’an dɛmɛ an ka sɔn ladili ma? An ka ɲi k’an yɛrɛ majigi ka sɔn a ma ko an ye mɔgɔ dafabaliw ye tiɲɛn na ani ko tuma dɔw la an be koow kɛ hakilintanya la. I ko an y’a fɔ ka tɛmɛ cogo min na, Zɔbu tun be ni miiriya tilenbaliw ye. Nka kɔfɛ, a y’a miiricogo yɛlɛma, ani Jehova y’a duga o kosɔn. Mun na do? Sabu Zɔbu tun majiginin lo. A y’o majigilenya yira a kɛtɔ ka sɔn Eliyu ka ladili ma, hali k’a sɔrɔ a tun ka kɔrɔ ni Eliyu ye kosɔbɛ (Zɔbu 32:6, 7). Majigilenya bena an fana dɛmɛ ka ladili sira tagama hali n’an b’a miiri ko o ladili bɛnnin tɛ, wala ni mɔgɔ min y’o ladili di an ma, an ka kɔrɔ n’o tigi ye. Diinan mɔgɔkɔrɔ dɔ be Kanada jamana na, ani a y’a fɔ ko: “An t’an yɛrɛ ye i ko tɔɔw b’an ye cogo min na. O la, an be se ka ɲɛtaga kɛ cogo di ni mɔgɔ si t’an ladi?” An cɛma, jɔn lo mako t’a la ka ɲɛtaga kɛ walisa ka kɛ ni hakili senu deen ye ani k’a ka waajuli ni mɔgɔw kalancogo fisaya?—Zaburuw 141:5 kalan.

13. An be ladili minw sɔrɔ an ka ɲi k’u jati cogo di?

¹³A jati ko ladiliw b’a yira ko Jehova b’i kanu. Jehova b’an ɲɛɛ lo fɛ (Talenw 4:20-22). O kama, n’a tɛmɛna a ka Kuma, an ka gafe dɔ wala kerecɛn kolɔnbaga dɔ fɛ k’an ladi, o b’a yira ko a b’an kanu. Eburuw 12:9, 10 b’a fɔ ko “Ala b’an ladi an ka ɲa kosɔn.”

14. N’u y’an ladi an ka ɲi ka sinsin mun lo kan?

¹⁴Sanni i ka sinsin ladili dicogo kan, sinsin ladili yɛrɛ kan. Tuma dɔw la, an be se k’a miiri ko u ye ladili min di an ma, a dicogo ma ɲɛ. Tiɲɛn na, mɔgɔ o mɔgɔ be  ladili dira, a ka ɲi k’a seko bɛɛ kɛ k’o ladili di cogo dɔ la janko a b’a dira mɔgɔ min ma, o tigi ka sɔn a ma * (Gal. 6:1). Nka n’u ye an yɛrɛ lo ladi, hali n’an b’a miiri k’o ladili ma di cogo ɲuman na, an ka sinsin ladili yɛrɛ lo kan. An be se k’an yɛrɛ ɲininga ko: “Hali ni ladili dicogo ma diya n’ ye, min fɔra, yala tiɲɛn dɔɔni t’o la wa? Yala n’ be se ka n’ ɲɛɛ tugu ladili dibaga ka filiw kan ani ka nafa sɔrɔ o ladili la wa?” Ladili o ladili mana di an ma, n’an b’a ɲini ka nafa sɔrɔ o la, o ye hakilitigiya yɛrɛ lo ye.—Talenw 15:31.

15. Mun na an ka ɲi ka ladili ɲini?

¹⁵ Bibulu b’an jija ko an ka ladili ɲini. Talenw 13:10 b’a fɔ ko: “Mɔgɔ min be sɔn ladili ma, o ye lɔnnikɛla ye.” O kuma ye tiɲɛn ye yɛrɛ le! Minw be ladili ɲini sanni ka kɔnɔni kɛ dɔ ka ladili di u ma, olu ka teli ka ɲɛtaga kɛ kosɔbɛ Alako ta fan fɛ ka tɛmɛ minw t’o kɛ. O la, kɛ ladili ɲinibaga ye.

16. Koo jumanw lo la an be se ka ladiliw ɲini?

¹⁶ Koo jumanw lo la an be se ka ladiliw ɲini an balimaw fɛ? An ka koo damanin lajɛ. 1) Balimamuso dɔ b’a ɲini balimamuso kolɔnbaga dɔ fɛ a k’a bila sira bibulukalan dɔ la. O kɔ, a b’o balimamuso ɲininga a be se ka mɔgɔw kalancogo fisaya cogo min na. 2) Balima sunguru dɔ b’a fɛ ka faniw san. A ye fani minw sugandi, a be balimamuso kolɔnbaga dɔ ɲininga n’u bɛnnin lo. 3) Balimacɛ dɔ b’a ka forobakalan fɔlɔ labɛnna. A b’a ɲini kalankɛla kolɔnbaga dɔ fɛ a k’a lamɛn koɲuman ani o kɔ a k’a fɔ a ye a be se k’o kalan fisaya cogo min na. Hali balimacɛ min be forobakalanw kɛ kabi saan caaman, ale ka ɲi ka ladiliw ɲini kalankɛla kolɔnbagaw fɛ. O kɔ, a ka ɲi k’o ladiliw sira tagama.

17. An be se ka nafa sɔrɔ ladiliw la cogo di?

¹⁷ Lɔgɔkunw wala kalo nataw la, an kelen kelen bɛɛ bena ladiliw sɔrɔ. Dɔ be se k’o ladili di an ma wala an be se k’o sɔrɔ Bibulu wala an ka gafew kalantɔ. N’o kɛra, an ye koo minw lajɛ, o to i hakili la. I majiginin ka to. Sinsin ladili yɛrɛ kan, kana sinsin a dicogo kan. I ye ladili min sɔrɔ, o sira tagama. An si ma wolo ni lɔnniya ye. O kama, “i tulo malɔ ladilikan na, sɔn mɔgɔ ka fɔta ma.” Ala ka Kuma ko n’an b’o kɛ, an bena “kɛ lɔnnikɛla ye.”—Talenw 19:20.