1. Bibulu ka kiraya kumaw be mun lo fɔ an ye?

KOO minw bena Jehova sagokɛlaw sɔrɔ yanni dɔɔni, yala an be se k’o lɔn wa? Ɔnhɔn, an be se k’o lɔn. Koo kɔrɔtanin minw bena kɛ yanni dɔɔni ani u bena nɔɔ to an bɛɛ kan, Bibulu ka kiraya kumaw b’o fɔ an ye. Setigiyaba be gofɛrɛnɛman minw fɛ dugukolo kan, olu dɔw bena min kɛ, kiraya kuma dɔ b’an dɛmɛ k’o faamu. A be sɔrɔ Daniyɛli sapitiri 11nan kɔnɔ ani a be masacɛ fila dɔw ka koo lakali minw be ɲɔgɔn kɛlɛ. O masacɛw be weele ko worodugu yanfan fɛ masacɛ ani saheli yanfan fɛ masacɛ. O kiraya kuma fanba dafara ka ban. O kama, an be se ka la a la ko a tɔɔ fana bena dafa.

2. Ka kɛɲɛ ni Zɛnɛzi 3:15, Yirali 11:7 ani 12:17 ye, an ka ɲi ka mun lo to an hakili la n’an be Daniyɛli ka kiraya kuma sɛgɛsɛgɛra?

² Kiraya kuma min be sɔrɔ Daniyɛli sapitiri 11nan kɔnɔ, walisa k’o faamu, an ka ɲi ka koo dɔ to an hakili la. O ye k’o kiraya kuma ɲɛsinna kuntigiw ani gofɛrɛnɛmanw dɔrɔn lo ma minw ye nɔɔ to Ala sagokɛlaw kan. Duniɲa kɔnɔ, Ala sagokɛlaw man ca. Nka, mun na gofɛrɛnɛmanw be wuli u kama? U b’o kɛ sabu Sutana n’a ka duniɲa ka laɲinita fɔlɔ ye ka Ala sagokɛlaw halaki (Zɛnɛzi 3:15 ani Yirali 11:7; 12:17 kalan). Kiraya kuma min be sɔrɔ Daniyɛli ka kitabu kɔnɔ, o ni Bibulu ka kiraya kuma tɔɔw ka ɲi ka bɛn ɲɔgɔn ma fana. O la, an ka ɲi ka yɔrɔ wɛrɛw lajɛ Bibulu kɔnɔ walisa ka Daniyɛli ka kiraya kuma faamu koɲuman.

3. An bena mun lo lajɛ barokun nin n’a nɔfɛta la?

 ³ O la, an bena Daniyɛli 11:25-39 lajɛ barokun nin na. K’a ta saan 1870-1991 ma, worodugu yanfan fɛ masacɛ ani saheli yanfan fɛ masacɛ tun ye jɔn ni jɔn lo ye? An bena o jaabili lajɛ. An bena a ye fana fɛɛn min kama a bɛnnin lo an k’an ka faamuyali yɛlɛma o kiraya kuma yɔrɔ dɔw koo la. Barokun nata la, an bena Daniyɛli 11:40–12:1 lajɛ. O kiraya kuma be min yira an na k’a ta saan 1991 fɔɔ ka taga se Arimagedɔn kɛlɛ ma, an bena a ɲini k’o faamu ka ɲɛ. Barokun nin n’a nɔfɛta sɛgɛsɛgɛtɔ, a ka ɲi an ka tablo nin lajɛ: “Masacɛ minw be ɲɔgɔn kɛlɛla laban wagati la.” Masacɛ fila minw kofɔra Daniyɛli ka kiraya kuma kɔnɔ, an k’a filɛ fɔlɔ olu ye minw ye.

4. Koo saba jumanw lo bena an dɛmɛ k’a lɔn worodugu yanfan fɛ masacɛ ani saheli yanfan fɛ masacɛ ye minw ye?

⁴ A daminɛ na, masacɛ min tun be Israɛl saheli yanfan fɛ, ale lo tun ye “[saheli] ɲafan fɛ masacɛ” ye. Min tun be worodugu yanfan fɛ, ale lo tun ye “worodugu ɲafan fɛ masacɛ” ye. Mun na an b’o fɔ? Sabu mɛlɛkɛ y’a fɔ Daniyɛli ye ko: “Ayiwa, e ka siya [Ala ka mɔgɔw] ka koo bena kɛ cogo min na loon nataw la, ne nana yan waasa k’o yira i la e k’a faamu.” (Dan. 10:14). Fɔɔ ka taga se saan 33 Pantekɔte loon ma, Israɛl siya lo tun ye Ala ka mɔgɔw ye. Nka kabi o tuma, Jehova y’a yira ka gwɛ ko Krista ka kalanden kantigiw lo y’a ka mɔgɔw ye. O la, Daniyɛli sapitiri 11nan ka kiraya kuma fanba ma ɲɛsin Israɛl siya ma, nka a ɲɛsinna Yezu ka kalandenw lo ma (Kɛw. 2:1-4; Ɔrɔm. 9:6-8; Gal. 6:15, 16). Saanw tɛmɛtɔ, masacɛw wala gofɛrɛnɛman caaman kɛra worodugu yanfan fɛ masacɛ ani saheli yanfan fɛ masacɛ ye. Nka, o masacɛw bɛɛ ka koo dɔw tun bɔnnin be ɲɔgɔn ma. A fɔlɔ, Ala ka mɔgɔw tun ka ca yɔrɔ minw na, o masacɛw ye kuntigiya kɛ yen wala u y’u tɔɔrɔ. A filanan, u ye Ala ka mɔgɔw minɛ cogo min na, o y’a yira ko tiɲɛn Ala Jehova koo ka gwo u ye. A sabanan, o masacɛ fila be ɲɔgɔn kɛlɛ setigiya kosɔn.

5. K’a ta saan kɛmɛkulu filanan ka taga se saan 1870 ma, yala an tun be se ka worodugu yanfan fɛ masacɛ ani saheli yanfan fɛ masacɛ lɔn wa? A ɲɛfɔ.

⁵ Saan kɛmɛkulu filanan na, kerecɛn tɔgɔtigi caaman donna kerecɛn kafo kɔnɔ. U y’a daminɛ ka ngalon kalanw jɛnsɛn ani ka mɔgɔw bali u ka Bibulu ka tiɲɛn kalanw lɔn. Kabi o tuma fɔɔ ka taga se saan 1870 ma, Ala tun tɛ ni ɔriganisasiyɔn ye dugukolo kan. Kerecɛn tɔgɔtigiw cayara i ko binjugu, foro kɔnɔ. O kama, a tun ka gwɛlɛ kosɔbɛ ka kerecɛn sɔbɛw lɔn (Mat. 13:36-43). A kɔrɔtanin lo an k’o faamu. Mun na do? Sabu o b’a yira ko worodugu yanfan fɛ masacɛ ani saheli yanfan fɛ masacɛ ma ɲɛsin masacɛw wala gofɛrɛnɛmanw ma minw ye kuntigiya kɛ k’a ta saan kɛmɛkulu filanan ka taga se saan 1870 ma. O wagati la, Ala tun tɛ ni ɔriganisasiyɔn ye o masacɛw tun be se ka min kɛlɛ. * Nka  dɔɔni saan 1870 kɔ, worodugu yanfan fɛ masacɛ ani saheli yanfan fɛ masacɛ bɔra kɛnɛ kan kokura. Cogo di do?

6. Kabi tuma juman lo Ala sagokɛlaw y’a daminɛ ka kɛ jɛnkulu ye min labɛnnin lo? A ɲɛfɔ.

⁶ K’a ta saan 1870 ma, Ala sagokɛlaw y’a daminɛ ka kɛ jɛnkulu ye min labɛnnin lo. O wagati lo la Charles Russell n’a jɛnɲɔgɔnw ye jɛnkulu dɔ sigi walisa ka Bibulu sɛgɛsɛgɛ. A tun fɔra ko Ala bena “ciden ci, a ka sira labɛn” sanni Masiya ka Masaya ka sigi sen kan. Charles Russell n’a jɛnɲɔgɔnw lo kɛra o ciden ye (Mal. 3:1). Sisan, Ala tun be ni ɔriganisasiyɔn ye dugukolo kan min b’a sago kɛra a ɲɛɛ ma! O wagati la, yala gofɛrɛnɛman dɔw tun be yen minw tun bena Ala sagokɛlaw kɛlɛ wa? An k’o lajɛ.

7. Kɛlɛba fɔlɔ wagati la, jɔn lo tun ye worodugu yanfan fɛ masacɛ ye?

⁷ Saan 1870, Angletɛri (Garande Beretaɲi) 

tun be kuntigiya kɛra yɔrɔ caaman na ka tɛmɛ jamana tɔɔw bɛɛ kan. A ka kɛlɛbolo fana ɲɔgɔn tun tɛ yen. Daniyɛli ka kiraya kuma be gɔɔn dennin dɔ kofɔ min ye see sɔrɔ gɔɔn saba wɛrɛw kan. O gɔɔn dennin ye Angletɛri lo ye ani gɔɔn saba tɔɔw ye Faransi, Ɛsipaɲi ani Peyi-Ba ye (Dan. 7:7, 8). Kɛlɛba fɔlɔ wagati la, Angletɛri bele tun ye worodugu yanfan fɛ masacɛ ye. O wagati la, Ameriki kɛra nafolobatigi ye duniɲa kuru bɛɛ kɔnɔ. A y’a daminɛ ka jɛnɲɔgɔnya ɲuman kɛ ni Angletɛri ye fana.

8. Laban wagati la, jɔn lo ye worodugu yanfan fɛ masacɛ ye?

⁸ Kɛlɛba fɔlɔ wagati la, Ameriki ani Angletɛri ye ɲɔgɔn dɛmɛ kɛlɛ la ani  u ye setigiyaba sɔrɔ. O wagati la, u y’u bolo don ɲɔgɔn bolo ka kɛ kuntigi kelen ye ani u ka setigiya ɲɔgɔn tun tɛ yen. I ko Daniyɛli tun kɔnna k’a fɔ cogo min na, u be ni “kɛlɛboloba ye min jama ka ca haali, barika b’u la kosɔbɛ.” (Dan. 11:25). Laban wagati la, Ameriki ni Angletɛri lo ye worodugu yanfan fɛ masacɛ ye. * Nka, jɔn lo ye saheli yanfan fɛ masacɛ ye?

9. Saheli yanfan fɛ masacɛ bɔra kɛnɛ kan kokura tuma juman? Daniyɛli 11:25 dafara cogo di?

⁹ An y’a ye ko saan 1870, Russell n’a jɛnɲɔgɔnw ye jɛnkulu dɔ sigi walisa ka Bibulu sɛgɛsɛgɛ. Saan kelen o kɔ, saan 1871, saheli yanfan fɛ masacɛ bɔra kɛnɛ kan kokura. O tun ye masacɛ juman lo ye? Alemaɲi lo. O saan na, Otto von Bismarck ye mara caaman kɛ ɲɔgɔn kan k’u kɛ jamana barikaman ye o min kɛra Alemaɲi ye. Guillaume fɔlɔ lo kɛra o jamana ka masacɛ fɔlɔ ye ani a ye Bismarck kɛ gofɛrɛnɛman kuntigi ye. * Saan minw tugura o kɔ, Alemaɲi ye kuntigiya kɛ jamana dɔw kun na Afiriki ani Pasifiki kɔgɔji mara la. A yɛrɛ y’a ɲini ka kɛ jamana barikaman ye ka tɛmɛ Angletɛri kan (Daniyɛli 11:25 kalan). Alemaɲi y’a ka kɛlɛbolo barika bonya kosɔbɛ fɔɔ a tun be ɲini ka se Angletɛri ta ma. Kɛlɛba fɔlɔ wagati la, a tɛmɛna o kɛlɛbolo fɛ k’a juguw kɛlɛ.

10. Daniyɛli 11:25b, 26 dafara cogo di?

¹⁰ Daniyɛli tun kɔnna k’a fɔ fana fɛɛn min tun bena Alemaɲi n’a ka kɛlɛbolo sɔrɔ. A tun ko saheli yanfan fɛ masacɛ “tena se.” Mun na do? Sabu a “ka mɔgɔw yɛrɛ le ben’a janfa.” (Dan. 11:25b, 26a). Daniyɛli ka tile la, ‘masacɛ ka mɔgɔ’ minw kofɔra, olu tun y’a ka baara kuntigiw lo ye. O la, an be se k’a fɔ k’o ɲɛsinna Alemaɲi faamanw lo ma i n’a fɔ zeneraliw ani sɔrɔdasi kuntigi minw be baara kɛ masacɛ ye. O mɔgɔw ka kɛtaw lo y’a to masacɛ bɔnɛna a ka kuntigiya la ani gofɛrɛnɛman kura sigira Alemaɲi. * O kiraya kuma tun kɔnna k’a fɔ fana Alemaɲi ni worodugu yanfan fɛ masacɛ ka kɛlɛ tun bena laban cogo min na. Daniyɛli y’a fɔ saheli yanfan fɛ masacɛ koo la ko: “A ka kɛlɛbolo bena nagasi, u caaman bena sa kɛlɛ la.” (Dan. 11:26b). I ko Daniyɛli tun y’a fɔ cogo min na, kɛlɛba fɔlɔ wagati la, Alemaɲi ka kɛlɛbolo “nagasira” ani mɔgɔ caaman fagara. Mɔgɔ hakɛ min fagara, o ɲɔgɔn tun ma faga ka ye kɛlɛ si la.

11. Worodugu yanfan fɛ masacɛ ani saheli yanfan fɛ masacɛ ye mun lo kɛ?

¹¹ Koo minw kɛra ka kɔn kɛlɛba fɔlɔ ɲɛ, Daniyɛli 11:27, 28 b’o lakali. A ko worodugu yanfan fɛ masacɛ ani saheli yanfan fɛ masacɛ “bena sigi dumuni kelen kunna. U kɔnɔ finnin bena galon tigɛ ɲɔgɔn ye.” A b’a fɔ fana ko saheli yanfan fɛ masacɛ “bena segi ni nafolo caaman ye.” O lo kɛra jaatika. Alemaɲi ani Garande Beretaɲi y’a fɔ ɲɔgɔn ye k’u b’a fɛ ka to hɛɛrɛ la. Nka tuma min na u y’a daminɛ ka ɲɔgɔn kɛlɛ saan 1914, a yirala ka gwɛ k’u tun ye ngalon lo tigɛ  ɲɔgɔn ye. Ka kɔn saan 1914 ɲɛ, jamana minw tun ye nafolobatigiw ye duniɲa kuru bɛɛ kɔnɔ, Alemaɲi lo tun y’u la filanan ye. O kɔ, Alemaɲi ye kɛlɛ kɛ ni worodugu yanfan fɛ masacɛ ye, nka a ma see sɔrɔ. O lo tun fɔra Daniyɛli 11:29 ani vɛrise 30nan daminɛ na.

12. Worodugu yanfan fɛ masacɛ ani saheli yanfan fɛ masacɛ ye mun lo kɛ kɛlɛba fɔlɔ la?

¹² Kabi saan 1914, o masacɛ fila tora ka ɲɔgɔn kɛlɛ ani ka fariya Ala ka mɔgɔw ma. Ɲɛyirali fɛ, kɛlɛba fɔlɔ la, Alemaɲi ani Garande Beretaɲi ye Ala sagokɛlaw tɔɔrɔ sabu u banna ka kɛlɛ kɛ. Minw tun b’an ka waajuli baara ɲɛminɛna, Ameriki ka gofɛrɛnɛman y’u don kaso la. O kɔrɔbɔliw ye Yirali 11:7-10 ka kiraya kuma dafa.

13. K’a ta saan 1933 sanko kɛlɛba filanan tuma na, saheli yanfan fɛ masacɛ ye mun lo kɛ?

¹³ Saan 1933, saheli yanfan fɛ masacɛ y’a daminɛ ka Ala ka mɔgɔw tɔɔrɔ kosɔbɛ. A yɛrɛ fariyara u ma kɛlɛba filanan wagati la. Tuma min na Naziw tun be kuntigiya kɛra Alemaɲi, Hitler n’a kɔmɔgɔw ye bali sigi Ala sagokɛlaw ka baara kan. U ye Jehova sagokɛlaw mɔgɔ 1 500 ɲɔgɔn faga ani u tagara n’u mɔgɔ waa caaman ye fanga baarakɛyɔrɔw la. Daniyɛli tun kɔnna k’o koow fɔ. Saheli yanfan fɛ masacɛ ye “Alabatoso . . . ɲagami” ani “saraka min be bɔ loon o loon, k’o koo ban.” A y’o kɛ a kɛtɔ ka bali sigi waajuli baara kan (Dan. 11:30b, 31a). Alemaɲi kuntigi Hitler yɛrɛ tun y’a daa di ko a bena Ala sagokɛlaw siya tunu a ka jamana na.

14. Kɛlɛba filanan bannin kɔ, jɔn lo kɛra saheli yanfan fɛ masacɛ ye? A ɲɛfɔ.

¹⁴ Kɛlɛba filanan bannin kɔ, Soviyetiki mara ka gofɛrɛnɛman ye yɔrɔ caaman bɔsi Alemaɲi na. Minw tun be Ala batoli kɛ u ɲɛnako fɔlɔ ye, Soviyetiki mara n’a jɛnɲɔgɔnw y’olu tɔɔrɔ i ko Naziw y’a kɛ cogo min na. O cogo la, u kɛra saheli yanfan fɛ masacɛ ye.

15. Kɛlɛba filanan bannin kɔ, saheli yanfan fɛ masacɛ ye mun lo kɛ?

¹⁵ Dɔɔni kɛlɛba filanan bannin kɔ, saheli yanfan fɛ masacɛ kura min ye Soviyetiki mara n’a jɛnɲɔgɔnw ye, olu wulila Ala sagokɛlaw kama. Yirali 12:15-17 y’o kɔrɔbɔli suma ni “baji” ye. Ka kɛɲɛ n’o kiraya kuma ye, o masacɛ ye bali sigi an ka waajuli baara kan ani a tagara ni Jehova sagokɛlaw mɔgɔ waa caaman ye fanga baarakɛyɔrɔw la. Kabi laban loonw daminɛna, saheli yanfan fɛ masacɛ tora ka Ala sagokɛlaw tɔɔrɔ kosɔbɛ. Nka, a ma se k’u ka baara lalɔ abada! *

16. Soviyetiki mara ka gofɛrɛnɛman ye Daniyɛli 11:37-39 ka kiraya kuma dafa cogo di?

¹⁶ Daniyɛli 11:37-39 kalan. * Ka kɛɲɛ n’o kiraya kuma ye, saheli yanfan fɛ masacɛ m’a “faaw ka Ala bonya” hali dɔɔni. Cogo di do? Soviyetiki mara ka gofɛrɛnɛman tun b’a fɛ ka diinanw tunu. O kama, a y’a ɲini k’u ka fanga nagasi. Walisa k’o kɛ, saan 1918, a ye sira di k’u ka lakɔlidenw kalan ko  Ala tɛ yen. Saheli yanfan fɛ masacɛ ye “dugu barikamanw ka joo dɔ bato” cogo di do? A ye wari caamanba don kɛlɛkɛminanw na ani ka bɔnbu nikilɛri waa caaman dilan walisa k’a ka masaya sabati. Kɛlɛkɛminan barikaman minw be worodugu yanfan fɛ masacɛ ani saheli yanfan fɛ masacɛ fɛ, u be se ka mɔgɔ miliyari caaman faga!

17. “Fɛnjugu cɛnnikɛla” ye mun lo ye?

¹⁷ Saheli yanfan fɛ masacɛ ye worodugu yanfan fɛ masacɛ dɛmɛ ka kooba dɔ kɛ. U ye “fɛnjugu cɛnnikɛla” sigi sen kan, o min ye Nasiyɔn Zini (ONU) ye.—Dan. 11:31.

18. Mun na a fɔra ko Nasiyɔn Zini ye “fɛnjugu” ye?

¹⁸ Nasiyɔn Zini b’a fɔ ko ale be se ka hɛɛrɛ sigi duniɲa kɔnɔ k’a sɔrɔ Ala ka Masaya kelenpe lo be se k’o kɛ. O lo kama Nasiyɔn Zini be weele ko “fɛnjugu.” A fɔra Daniyɛli ka kiraya kuma kɔnɔ k’o fɛnjugu ye “cɛnnikɛla” ye. Mun na do? Sabu Nasiyɔn Zini bena wuli ngalon diinanw kama k’u halaki.—Tablo nin lajɛ: “Masacɛ minw be ɲɔgɔn kɛlɛla laban wagati la.”

 19-20. a) Mun na an ka ɲi k’o koow lɔn? b) An bena ɲiningali juman lo lajɛ barokun nata la?

¹⁹ An ka ɲi k’o tarikikow lɔn sabu u b’a yira ko Daniyɛli ka kiraya kuma faan min ɲɛsinna worodugu yanfan fɛ masacɛ ani saheli yanfan fɛ masacɛ ma, k’a ta saan 1870-1991 ma, o dafara. O la, an be se ka la a la ko Daniyɛli ka kiraya kuma tɔɔ bena dafa fana.

²⁰ Saan 1991, Soviyetiki mara ka fanga nagasira. O la, jɔn lo ye saheli yanfan fɛ masacɛ ye bi? An bena o ɲiningali jaabi barokun nata la.