1, 2. a) Mun lo b’a yira ko bɛnbaliyakow be juguyara ka taga? b) An bena ɲiningali jumanw lo lajɛ barokun nin na?

BALIMAMUSO dɔ be Erɔpu worodugu fan fɛ. A miirila a ka koo tɛmɛninw na ani a ko: “Kabi n’ denmisɛn tuma, n’ ye tilenbaliyakow dɔrɔn lo ye. O kama, n’ banna n’ ka jamana ka politikikow ma ani n’ ye benkannikɛlaw ka miiriyaw lafasa. Saan caaman kɔnɔ, n’ tun ye benkannikɛla dɔ ka sunguru ye.” Balimacɛ dɔ be Afiriki worodugu fan fɛ ani a y’a ɲɛfɔ fɛɛn min kama ale tun ka fari. A ko: “Ne fɛ, n’ ka siya tun ka fisa ni siya tɔɔw ye ani n’ donna politiki jɛnkulu dɔ kɔnɔ. U tun b’an kalan walisa an k’an juguw faga ni tama ye, hali an ka siyamɔgɔ minw be politiki jɛnkulu wɛrɛ la.” Balimamuso dɔ be jamana dɔ la min be Erɔpu mara cɛmancɛ la. A ko: “N’ tun be ni miiriya tilenbaliw ye dɔw koo la. Mɔgɔ o mɔgɔ tun tɛ n’ ka jamana mɔgɔ ye wala min tun tɛ diinan kelen na ni n’ ye, n’ tun b’o tigi kɔniya.”

² An kumana mɔgɔ saba minw koo la, bi, mɔgɔ caaman ka miiriya be i n’a fɔ olu ta. Politiki jɛnkulu caaman be fariyakow kɛ hɔɔrɔnyali kosɔn. Politikikɛlɛw ka ca. Jamana caaman na, mɔgɔw be lonanw kɔniya. I ko Bibulu tun kɔnna k’a fɔ cogo min na, laban loon nunu na, bɛɛn tɛ mɔgɔw ni ɲɔgɔn cɛ (2 Tim. 3:1, 3). Hali ni bɛnbaliyakow be juguyara ka taga, kerecɛnw kaan bɛnnin be se ka to cogo di? Saan kɛmɛkulu fɔlɔ  la, politikikow tun ye jamana ɲagami. Yezu y’o koo ta cogo di? An bena o lajɛ barokun nin na walisa ka koo caaman faamu. O la, an ka ɲiningali saba nunu lajɛ: Mun na Yezu ma sɔn ka politiki jɛnkulu si lafasa? Yezu y’a yira cogo di ko Ala sagokɛlaw man kan ka politikikow kɛ? A y’a yira cogo di ko an man kan ka fariyakow kɛ fewu?

3, 4. a) Yezu ka wagati la, Yahutu caaman tun be mun lo fɛ? b) O koo ye nɔɔ juman lo to Yezu ka kalandenw kan?

³ Yezu ye Yahutu minw waaju, u caaman tun b’a fɛ sɔbɛ la k’u yɛrɛ hɔɔrɔnya ka bɔ Ɔrɔmukaw bolo. Zelɔtiw, o kɔrɔ, faso kanuya tun be Yahutu minw kɔnɔ, olu ye koo bɛɛ kɛ walisa k’o miiriya don mɔgɔ wɛrɛw kɔnɔ. O Yahutuw tugura cɛɛ dɔ ka miiriya lo kɔ min tɔgɔ ko Zuda ka bɔ Galile. O cɛɛ tun ye ngalon tigɛ ko ale ye masiya ye ani a ye mɔgɔ caaman lafili saan kɛmɛkulu fɔlɔ la. Lɔnnikɛla Josèphe ye Yahutu ye ani a y’a fɔ ko Zuda ye Yahutuw lasun ka muruti Ɔrɔmukaw kama. A y’a fɔ fana ko mɔgɔ minw tun b’a fɛ ka lanpo sara, Zuda tun b’olu jati “siranbagatɔw” ye. A laban, Ɔrɔmukaw ye Zuda faga (Kɛw. 5:37). Zelɔti dɔw yɛrɛ tun be fariyakow kɛ walisa k’u ka laɲinitaw dafa.

⁴ Yahutuw fanba tun kɔrɔtɔnin lo Masiya ka na. U tun b’a miiri ko a bena u hɔɔrɔnya ka bɔ Ɔrɔmukaw bolo ani ka Israɛldenw kɛ siyaba ye kokura (Luka 2:38; 3:15). Mɔgɔ caaman tun b’a miiri ko Masiya tun bena masaya dɔ sigi dugukolo kan Israɛl jamana na. O la, Yahutu miliyɔn caaman minw be jamana wɛrɛw la, olu tun bena kɔsegi u ka jamana na. Hali Zan Batizelikɛla yɛrɛ ye Yezu ɲininga loon dɔ ko: “Ala ka Mɔgɔ wolomanin min ka kan ka na, ele lo wa? Walima an ka kan ka mɔgɔ wɛrɛ kɔnɔ?” (Mat. 11:2, 3). N’a sɔrɔ Zan tun b’a fɛ k’a lɔn ni mɔgɔ wɛrɛ tun bena na Yezu kɔ walisa ka Yahutuw sago bɛɛ dafa. Yezu suu kununin kɔ, a y’a ka kalanden fila kunbɛn Emayusi sira kan. U k’olu jigi tun b’a la ko Yezu lo tun bena Yahutuw hɔɔrɔnya (Luka 24:21 kalan). Dɔɔni o kɔ, Yezu ka cidenw y’a ɲininga ko: “Matigi, sisan lo i bena Isirayɛli ka masaya sigi kura ye wa?”—Kɛw. 1:6.

5. a) Mun na Galilekaw tun b’a fɛ Yezu ka kɛ u ka masacɛ ye? b) Yezu y’u ka miiriya latilen cogo di?

⁵ Yahutuw jigi tun b’a la ko Masiya tun bena u ka kunkow bɛɛ ɲɛnabɔ. N’a sɔrɔ o lo kama, Galilekaw tun b’a fɛ ka Yezu kɛ u ka masacɛ ye. Olu fɛ, Yezu tun bena kɛ kuntigi ye min ɲɔgɔn tɛ yen. Mun na do? Sabu Yezu tun be se kumacogo la, a tun be se ka mɔgɔw kɛnɛya ani ka dumuni di kɔngɔtɔw ma. Tuma min na Yezu ye dumuni di cɛɛ 5 000 ɲɔgɔn ma, mɔgɔw kabakoyara. Jama tun b’a fɛ ka min kɛ, Yezu bɔra o kala ma. Bibulu b’a fɔ ko: “Yezu y’a lɔn k’u b’a fɛ k’ale minɛ ka sigi masaya la minkɛ, a dogora ka segi ka yɛlɛ kulu kan a kelen.” (Zan 6:10-15). O dugusagwɛ, u tun t’a ɲinina k’a kɛ masacɛ ye tugun. O kɔ, Yezu y’a ɲɛfɔ u ye ko a ma na walisa k’u mako wasa bololafɛnw ta fan fɛ. Nka, a nana walisa k’u kalan Ala ka Masaya koo la. A ko: “Aw kana baara kɛ dumuni tolita kosɔn dɛ! Nga dumuni min te cɛn, aw ye baara kɛ o le kosɔn, min be nii banbali di.”—Zan 6:25-27.

6. Yezu y’a yira ka gwɛ cogo di ko a t’a fɛ ka politikikow kɛ walisa ka kɛ masacɛ ye dugukolo kan? (Jaa lajɛ, barokun daminɛ na.)

⁶ Dɔɔni sanni Yezu ka sa, a y’a faamu ko a ka kalanden dɔw jigi tun b’a la ko ale bena masaya dɔ sigi Zeruzalɛmu. A ye  ntalen dɔ la sanukuruw koo la walisa k’u ka miiriya latilen. O ntalen tun b’a yira ko Yezu min ye “Masacɛ dɔ ka deen” ye, ale tun bena taga jamanajan dɔ la ani a tun bena mɛɛn yen (Luka 19:11-13, 15). Yezu y’a fɔ ka gwɛ Pilati ye ko ale t’a seen don politikikow la. Pilati ye Yezu ɲininga ko: “E le ye zuwifuw ka masacɛ ye wa?” (Zan 18:33). N’a sɔrɔ Pilati tun be siranna ko Yezu kana jama lasun ka muruti Ɔrɔmukaw kama. Yezu y’a jaabi ko: “Ne ka masaya te diɲɛ nin ta ye.” (Zan 18:36). Yezu tun t’a fɛ ka politikikow kɛ sabu a ka Masaya tun bena kɛ sankolo la. A y’a fɔ Pilati ye ko ale nana dugukolo kan walisa ka seereya kɛ “tiɲɛ” koo la.—Zan 18:37 kalan.

7. Mun na a be se ka gwɛlɛya an ma ka ban ka politiki jɛnkulu dɔ lafasa hali an dusukun na?

⁷ Yezu y’a faamu a ka kunkanbaara ye min ye. N’an fana b’an ka kunkanbaara lɔn, an tɛna politiki jɛnkulu si ka koow lafasa, hali an dusukun na. O man nɔgɔ tuma bɛɛ. Kafokulu kɔrɔsibaga dɔ ko: “An ka mara la, mɔgɔw be koow kɛ ka dama tɛmɛ.” A y’a fɔ fana ko u be waso u ka siya kosɔn ani u b’a miiri ko u ka ɲɛnamaya tun bena fisaya n’u ka mɔgɔ dɔ lo tun b’u marala. O kɔ, a ko: “An ninsɔn ka di k’a ye ko balimaw kaan bɛnnin tora sabu u jijanin lo ka Masaya kibaro diiman fɔ. U jigi b’a la ko Ala lo bena tilenbaliyakow n’u ka gwɛlɛyaw bɛɛ ban.”

8. Yahutuw tɔɔrɔla tilenbaliyako juman lo kosɔn Yezu ka wagati la?

⁸ Tilenbaliyakow lo ka teli ka mɔgɔw bila politikikow la. Lanposara kosɔn, mɔgɔ caaman y’u seen don politikikow la Yezu ka wagati la. O kama, Zuda min be bɔ Galile, ale murutira Ɔrɔmukaw kama sabu u tun be jamanadenw tɔgɔ sɛbɛra walisa u ka lanpo sara. Jamanadenw tun ka ɲi ka lanpo caaman sara, hali Yezu lamɛnbagaw yɛrɛ. Ɲɛyirali fɛ, mɔgɔw tun be u bololafɛnw, u ka dugukolow ani u ka boonw lanpo sara. Komi lanpominɛlaw tun ye nanbaratɔw ye fana, o tun be koo tɔɔ bɛɛ juguya. Tuma dɔw la, u tun be wari di faamanw ma walisa ka lɔyɔrɔba sɔrɔ ani ka kɛ nafolotigiw ye. Zase tun ye lanpominɛlaw kuntigi ye Zeriko. A kɛra nafolotigi ye sabu a ye mɔgɔw nanbara ka wari caaman minɛ u fɛ.—Luka 19:2, 8.

9, 10. a) Yezu juguw y’a ɲini a k’a daa don politikikow la cogo di? b) Yezu ka jaabili b’an dɛmɛ ka mun lo faamu? (Jaa lajɛ, barokun daminɛ na.)

⁹ Yezu juguw y’a ɲini k’a minɛ n’a  yɛrɛ dalakuma ye lanposara koo la. O lanposara tun ye “nisɔngɔ” lo ye. O tun ye warigwɛ kelen ye Yahutuw bɛɛ tun ka ɲi ka min sara (Matiyo 22:16-18 kalan). O lanposara tun man di Yahutuw ye sabu o tun b’a yira ko Ɔrɔmukaw lo be kuntigiya kɛra u kun na. “Erɔdi ka mɔgɔ dɔw” tun b’a fɛ Yezu k’a fɔ ko u man ɲi ka lanpo sara. O la, u tun bena a fɔ ko a ye Ɔrɔmu masaya kɛlɛbaga ye. Nka, ni Yezu tun ko u ka ɲi k’a sara, mɔgɔw tun bena bɔ a kɔ.

¹⁰ Yezu y’a janto walisa a kana a daa don o koo la. A ko: “Fɛɛn min ye masacɛ ta ye, aw k’o di masacɛ ma, ka Ala ta di Ala ma.” (Mat. 22:21). Yezu tun b’a lɔn ko lanpominɛla caaman tun be nanbarakow kɛ. Nka, a ma sinsin o kan. A sinsinna min kan, o ye ko Ala ka Masaya lo be se ka adamadenw ka gwɛlɛyaw ɲɛnabɔ sɔbɛ la. Yezu ye ɲɛyirali ɲuman di an ma. An man ɲi k’an seen don politikikow la, hali n’a b’an ɲɛɛ na ko jɛnkulu dɔ be tilenninyakow lafasa. Kerecɛnw be Ala ka Masaya n’a ka tilenninya lo ɲini. Politikimɔgɔw be desizɔn minw ta, kerecɛnw t’a fɔ n’u tilennin lo wala n’u tilennin tɛ. U t’u dɔw sɔsɔ fana.—Mat. 6:33.

11. An be se ka tilenbaliyakow kɛlɛ cogo ɲuman juman na?

¹¹ Mɔgɔ caaman tun be miiriya dɔw lafasa politikikow la. Nka, u y’o to yen ka kɛ Jehova Seerew ye. Balimamuso dɔ be Garande Beretaɲi. A ko: “Inivɛrisite la, ne ye adamadenw jɛnkuluw ka koow kalan ani n’ y’a daminɛ ka kɛ ni miiriya juguw ye. N’ tun b’a fɛ ka farafinw ka joo lafasa sabu an tɔɔrɔla tilenbaliyako caaman kosɔn kabi wagatijan. Hali ni n’ tun be joo sɔrɔ sɔsɔlikow la, n’ bele ninsɔn tun man di. N’ tun m’a faamu ko siyawoloma be bɔ mɔgɔ dusukun lo la. Nka, n’ y’a daminɛ ka bibulukalan kɛ tuma min na, n’ y’a faamu ko n’ tun ka ɲi k’a daminɛ ka siyawoloma miiriya bɔ n’ yɛrɛ dusukun lo la. Tubabumuso dɔ yɛrɛ lo muɲuna n’ kɔrɔ ka n’ dɛmɛ k’o yɛlɛmaniw kɛ. Sisan, n’ ye kudayi piyɔniye ye bobow ka kafo dɔ kɔnɔ ani n’ b’a ɲini ka taga mɔgɔ sifaw bɛɛ yɔrɔ ɲini.”

12. Yezu y’a fɔ a ka kalandenw ye ko u k’u yɛrɛ kɔrɔsi “burufununan” sifa juman lo ma?

¹² Yezu ka wagati la, diinan kuntigiw tun b’u seen don politikikow la. A fɔra gafe dɔ kɔnɔ ko Yahutuw tun faranfarannin lo ka kɛ diinan jɛnkulu minw ye, olu be komi bi ka politiki jɛnkuluw (La vie quotidienne en Palestine au temps de Jésus). Yezu y’a ka kalandenw lasɔmi ko: “Aw k’aw yɛrɛ kɔlɔsi Fariziɲɛw ka burufununan ni Erɔdi ta ma.” (Mariki 8:15). Tuma min na Yezu kumana Erɔdi koo la, n’a sɔrɔ a tun kaan be Erɔdi ka politiki jɛnkulu mɔgɔw lo ma. Jɛnkulu wɛrɛ ye Fariziɲɛw lo ye. Olu tun b’a fɛ ka Yahutuw hɔɔrɔnya ka bɔ Ɔrɔmukaw ka gofɛrɛnɛman bolo. Ka kɛɲɛ ni Matiyo ka Evanzili ye, Yezu y’a ka kalandenw lasɔmi ko u k’u yɛrɛ kɔrɔsi Saduseɲɛw ma. Saduseɲɛw tun b’a fɛ Ɔrɔmu ka to ka kuntigiya kɛ Yahutuw kan walisa olu ka lɔyɔrɔba sɔrɔ. Yezu y’a ka kalandenw lasɔmi “burufununan” min koo la, o ye o jɛnkulu saba ka kalanw lo ye (Mat. 16:6, 12). Mɔgɔw tun b’a fɛ ka Yezu kɛ masacɛ ye. A kɔrɔsi ko dɔɔni o kɔ le, Yezu y’a ka kalandenw lasɔmi o koo la.

13, 14. a) Politiki ni diinankow be laban ni tilenbaliya ni fariyakow ye cogo di? b) Mun na tilenbaliyakow tɛ joo di an ma ka fariyakow kɛ? (Jaa lajɛ, barokun daminɛ na.)

¹³ Ni diinanw b’u seen don politikikow la, fariyakow ka teli ka kɛ. Yezu y’a fɔ a  ka kalandenw ye k’u kana politikikow kɛ. N’a sɔrɔ o fana lo kama sarakalasebagaw kuntigiw ni Fariziɲɛw ye labɛn kɛ walisa ka Yezu faga. U tun be siranna ko mɔgɔw bena Yezu lamɛn ani u tɛna tugu olu kɔ tugun. N’o tun kɛra, u tun bena bɔnɛ u ka lɔyɔrɔba la u ka diinan n’u ka politiki jɛnkulu kɔnɔ. U ko: “N’an y’a to n’a tagara ɲa, mɔgɔ bɛɛ bena l’a la, o seen fɛ, Ɔrɔmukaw bena na k’an ka yɔrɔ senuman n’an ka siya halaki.” (Zan 11:48). O kama, sarakalasebagaw kuntigi Kayifu ye nanbarako kɛ walisa Yezu ka faga.—Zan 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Suu konin kɔ, Kayifu ye sɔrɔdasiw ci ka taga Yezu minɛ. Yezu tun b’o nanbarako kala ma. O kama, a tun b’a ka dumuni laban kɛra n’a ka kalandenw ye tuma min na, a y’a fɔ k’u ka murujan damanin ta u kuun. Murujan fila tun be bɔri kɛ walisa k’u kalan koo nafaman dɔ la (Luka 22:36-38). Kɔfɛ, jama nana Yezu minɛyɔrɔ minkɛ, Piyɛri dimina o tilenbaliyako kosɔn, fɔɔ a ye murujan bɔ ka cɛɛ dɔ mandimi (Zan 18:10). Nka Yezu y’a fɔ Piyɛri ye ko: “I ka murujan don a nɔɔ na, bari mɔgɔ minw be kɛlɛ kɛ ni murujan ye, murujan le bena u faga fana.” (Mat. 26:52, 53). O kalan barikaman tun bɛnnin lo ni Yezu ka delili ye, a tun kɔnna ka min kɛ o loon suu yɛrɛ la. A tun ko a ka kalandenw tɛ duniɲa ta ye (Zan 17:16 kalan). Joo be Ala dɔrɔn lo fɛ ka tilenbaliyakow kɛlɛ.

15, 16. a) Ala ka Kuma ye kerecɛn dɔw dɛmɛ cogo di u kana u seen don kɛlɛkow la? b) Jehova be faranfasi juman lo ye a sagokɛlaw ni tɔɔw cɛ?

¹⁵ An kumana balimamuso min koo la ka tɛmɛ ani a be Erɔpu worodugu fan fɛ, ale y’o tiɲɛnkuma lo faamu. A ko: “N’ y’a kɔrɔsi ko fariyakow tɛ na ni tilenninya ye. Minw be fariyakow kɛ, u be laban k’olu faga. Mɔgɔ caaman fana be dimiya mara u kɔnɔ. Bibulu b’a yira ko Ala dɔrɔn lo be se ka tilenninya sɔbɛ sigi dugukolo kan. A diyara n’ ye kosɔbɛ k’o lɔn. A saan 25 ye nin ye, n’ b’o kibaro diiman lo fɔra.” Balimacɛ min be Afiriki worodugu fan fɛ, ale be waajuli kɛ ka hɛɛrɛ kofɔ a sigiɲɔgɔnw ye, u ka siya mana kɛ min o min ye. O la, a b’a yira ko a y’a ka tama yɛlɛma ka kɛ hakili senu ka “murujan” ye, o min ye Ala ka Kuma ye (Efɛz. 6:17). Balimamuso min be Erɔpu mara cɛmancɛ la, ale kɛra Jehova Seere ye. A tun be siyamɔgɔ minw kɔniya, a labanna ka furu balimacɛ dɔ ma min y’olu dɔ ye. O balima saba bɛɛ ye yɛlɛmaniw kɛ sabu u tun b’a fɛ ka kɛ i n’a fɔ Krista.

¹⁶ A kɔrɔtanin lo kosɔbɛ an k’o yɛlɛmaniw kɛ! Bibulu b’a fɔ ko adamadenw be i n’a fɔ kɔgɔji lamagatɔ ani a tɛ se ka lɔ yɔrɔ kelen (Ezayi 17:12; 57:20, 21; Yir. 13:1). O cogo kelen na, politikikow be mɔgɔw kɔnɔ gwan, k’u faranfaran ani o be na ni fariyakow ye. Nka, an kɔni be hɛɛrɛ la ani an kaan bɛnnin lo. Jehova mana a ye duniɲa nin ɲagaminin lo cogo min na, siga t’a la, a ninsɔn ka di kosɔbɛ k’a ye ko a sagokɛlaw kaan bɛnnin lo.—Sofoni 3:17 kalan.

17. a) Fɛɛrɛ saba jumanw lo sababu fɛ an be se k’an ka kelenya sabati? b) An bena mun lo lajɛ barokun nata la?

¹⁷ Bɛɛn min be kerecɛnw ni ɲɔgɔn cɛ, an y’a ye ko an be se k’o sabati fɛɛrɛ saba nunu sababu fɛ: 1) An b’an jigi la Ala kan ko a ka Masaya bena tilenbaliyakow bɛɛ ban, 2) an tɛ sɔn k’an seen don politikikow la ani 3) an tɛ fariyakow kɛ. Nka tuma dɔw la, miiriya tilenbaliw be se k’an ka kelenya bila farati la. Barokun nata la, an bena a filɛ cogo min na an be se ka see sɔrɔ o gwɛlɛya kan i ko saan kɛmɛkulu fɔlɔ kerecɛnw.