1. Jɔn lo ye see di an ma ka kuma?

 SETIGIYA min b’an fɛ ka kuma, o ye nilifɛn ye min bɔra an ka Ala kanutigi yɔrɔ. Cɛɛ fɔlɔ Adama dannin kɔ dɔrɔn, a tun be se ka kuma n’a sankolola Faa ye. A tun be kumaden minw lɔn, a tun be se ka kumaden kuraw fara u kan. A tɛmɛna o fɛ ka tɔgɔ di bɛgɛnw ni kongosogow ma i ko Ala tun y’a ɲini a fɛ cogo min na (Zɛnɛzi 2:19). A ninsɔn diyara kosɔbɛ tuma min na a kumana a mɔgɔɲɔgɔn dɔ fɛ a siɲɛ fɔlɔ la. O tun y’a muso cɛɲumanba Awa lo ye!—Zɛnɛzi 2:22, 23.

2. See min b’an ye ka kuma, mɔgɔw ye baara jugu kɛ n’o ye cogo di galen ani an ka tile la?

² Setigiya min b’an fɛ ka kuma, Ala ka danfɛn dɔw y’a daminɛ ka baara jugu kɛ n’o ye dɔɔni Adama dannin kɔ. Sutana naafigi ye ngalon tigɛ Awa ye minkɛ, o y’a to Adama ni Awa ye jurumu kɛ ani o ye dafabaliya lase adamadenw ma (Zɛnɛzi 3:1-4). Adama ye baara jugu kɛ n’a nɛɛn ye tuma min na a ye Awa ni Jehova jalaki ale yɛrɛ ka filiw kosɔn (Zɛnɛzi 3:12). Kayɛn y’a dɔgɔcɛ Abɛli faga ka ban tuma min na, a ye ngalon tigɛ Jehova ye (Zɛnɛzi 4:9). Kɔfɛ, Kayɛn kɔmɔgɔ Lamɛki ye dɔnkili dɔ la min b’a yira ko fariyakow tun ka di mɔgɔw ye kosɔbɛ a ka wagati la (Zɛnɛzi 4:23, 24). Koow be cogo di bi? Tuma dɔw la, politiki ɲɛmɔgɔw tɛ maloya ka kuma kolonw fɔ jama cɛma. Kuma kunntanw be fɔ filimuw fanba kɔnɔ fana. Denmisɛnw be kuma juguw mɛn lakɔliso ani balikuw fana b’o mɛn baarakɛyɔrɔ la. Kuma juguw be yɔrɔ bɛɛ minkɛ, o b’a yira ko an be duniɲa min kɔnɔ, o ka jugu yɛrɛ le!

3. An ka ɲi k’an yɛrɛ kɔrɔsi mun lo ma? An bena mun lo lajɛ barokun nin na?

 ³ An be kuma jugu minw mɛn, ni an m’an yɛrɛ kɔrɔsili, an be se k’a daminɛ k’u fɔ. An minw ye kerecɛnw ye, an b’a fɛ k’an koo diya Jehova ye. O kama, an t’a fɛ ka kuma nɔgɔnin fɔ abada! Setigiya kabakoman min b’an fɛ ka kuma, an b’a fɛ ka baara ɲuman kɛ n’o ye, o kɔrɔ, ka an ka Ala tando. Barokun nin na, an bena a ye an be se k’o kɛ cogo min na 1) waajuli la, 2) kafo ka lajɛnw na ani 3) an ka kumaw fɛ loon o loon. Nka, an k’a filɛ fɔlɔ fɛɛn min kama an ka kumaw kɔrɔtanin lo Jehova fɛ.

4. Ka kɛɲɛ ni Malasi 3:16 ye, mun na an ka kumaw kɔrɔtanin lo Jehova fɛ?

⁴ Malasi 3:16 kalan. Minw be siran Jehova ɲɛ ani u be miiri a tɔgɔ koo la, mun na Jehova b’olu tɔgɔ sɛbɛ a ka “kitabu” kɔnɔ? Sabu an ka kumaw b’a yira min b’an dusukun na. Yezu y’a fɔ ko: “Mɔgɔ dusu fanin be fɛɛn min na, a daa b’o le fɔ.” (Mat. 12:34). An be kuma minw fɔ, u b’a yira n’an be Jehova kanu kosɔbɛ. Minw be Jehova kanu, a b’a fɛ olu ka ɲɛnamaya kɛ fɔɔ abada duniɲa kura kɔnɔ.

5. a) Jɛɛn juman lo b’an ka batoli n’an ka kumaw cɛ? b) I ko a yirala jaa kan cogo min na, an ka ɲi k’an janto mun lo la n’an be kumana?

⁵ An kumacogo b’a yira ni Jehova bena sɔn an ka batoli la wala n’a tɛna sɔn a la (Zaki 1:26). Minw tɛ Ala kanu, u dɔw be kuma juguw ni kuncɛbaya kumaw fɔ (2 Tim. 3:1-5). An t’a fɛ ka kɛ i k’o mɔgɔw. An b’a fɛ an ka kumaw ka Jehova dusu diya. Dɔw be kuma ɲumanw fɔ lajɛnw ni waajuli la, nka ni mɔgɔ tɔɔw ɲɛɛ t’u la soo, u be kuma juguw fɔ u ka denbaya mɔgɔw ma. N’an b’o kɛ, yala Jehova dusu bena diya an kɔrɔ wa?—1 Piyɛri 3:7.

6. Kimberly kɛtɔ ka kuma ɲumanw fɔ, nafa juman lo sɔrɔla o la?

⁶ N’an be kuma ɲumanw fɔ, an b’a yira ko an ye Jehova sagokɛlaw ye. O la, ‘min be baara kɛ . . . Ala ye, ani  min te baara kɛ a ye,’ faranfasi min b’u cɛ, an bena tɔɔw dɛmɛ u k’o ye ka gwɛ (Mal. 3:18). An k’a filɛ cogo min na balimamuso Kimberly ka koo b’o kumaw tiɲɛntigiya yira. * Ale n’a ka klasiden dɔ tun ka ɲi ka lakɔli baara dɔ kɛ ɲɔgɔn fɛ. O baara kɛnin kɔ, o klasiden y’a kɔrɔsi ko Kimberly be danna klasiden tɔɔw la. A tɛ mɔgɔw kɔrɔfɔ, a tɛ kuma juguw fɔ, nka a be kuma ɲumanw lo fɔ. O ye Kimberly ka klasiden kabakoya ani kɔfɛ, a sɔnna ka bibulukalan kɛ. N’an kumacogo be mɔgɔw lasun u ka na tiɲɛn sira kan, o be Jehova ninsɔn diya yɛrɛ le!

7. Ala ye setigiya min di i ma ka kuma, i b’a fɛ ka mun lo kɛ n’o ye?

⁷ An bɛɛ b’a fɛ ka nɔɔrɔ la Jehova kan ani k’an magwɛrɛ an balimaw na kosɔbɛ an kumacogo fɛ. An ka koo tigitigi dɔw lajɛ o minw na an be se ka kɛ ɲɛyirali ɲuman ye tuma bɛɛ an “kumacogo” fɛ.

8. Yezu tun be kuma cogo min na waajuli la, a ye ɲɛyirali juman lo to an ye o koo la?

⁸ Ni dɔ y’i dusu gwan, kuma ni ɲumanya ani bonya ye. Yezu ka cidenya baara tuma na, mɔgɔw y’a jalaki ko a ye dɔrɔtɔ, nugubatɔ ni Sutana ka baarakɛla ye. U tun b’a jalaki fana ko a tɛ lafiɲɛlon labato ani ko a be Ala tɔgɔ tiɲɛ (Mat. 11:19; 26:65; Luka 11:15; Zan 9:16). Nka, Yezu m’u jaabi ni dusu ye. I ko Yezu, ni mɔgɔ ye kuma jugu fɔ an ma, an man kan k’a segi a tigi ma abada! (1 Piyɛri 2:21-23). Tiɲɛn na, a man nɔgɔ k’an yɛrɛ minɛ o koo ɲɔgɔn na (Zaki 3:2). Nka mun lo be se k’an dɛmɛ?

9. Mun lo be se k’an dɛmɛ an k’an kumacogo kɔrɔsi waajuli la?

⁹ Ni mɔgɔ dɔ ye kuma jugu fɔ i ma waajuli la, i jija walisa i kana dimi. Balimacɛ Sam ko: “N’ b’a to n’ hakili la ko a tigi mako b’a la sɔbɛ la ka tiɲɛn koo mɛn ani ko a be se k’a sɔɔn yɛlɛma.” Tuma dɔw la an lamɛnbaga be se ka dimi sabu an ma na bɔ a ye wagati ɲuman na. N’an lamɛnbaga dimina, an be se ka koow kɛ i ko balimamuso Lucia b’a kɛ cogo min na. An be se ka delili surun dɔ kɛ k’a fɔ Jehova ye ko a k’an dɛmɛ an kana dimi a tigi kɔrɔ ani an kana kuma jugu fɔ a ma.

10. Ka kɛɲɛ ni 1 Timote 4:13 ye, an ka ɲi ka kɛ ni laɲinita juman lo ye?

¹⁰ Kɛ kalanfa ɲuman ye. Timote tun ye waajulikɛla ɲuman ye. Nka, a bele mako tun b’a la ka mɔgɔw kalancogo fisaya  (1 Timote 4:13 kalan). An be se ka kɛ kalanfa ɲuman ye waajuli la cogo di? An ka ɲi k’an yɛrɛ labɛn koɲuman. An ninsɔn ka di k’a lɔn ko baarakɛminan caaman b’an fɛ minw be se k’an dɛmɛ ka kɛ kalanfa ɲumanw ye. I be se ka kunnafoni nafamanw sɔrɔ kitabunin I jija kalangwɛ ni mɔgɔw kalancogo la ani Kerecɛnw ka ɲɛnamaya n’u ka waajuli baara: Lajɛnsɛbɛyɔrɔ nin na: “I sɔbɛ don waajuli baara la.” Yala i be baara kɛ n’o sɛbɛw ye wa? N’an b’an yɛrɛ labɛn koɲuman, siranya tɛna an minɛ ani an bena an hakili sigi ka kuma.

11. Mun lo ye kerecɛn dɔw dɛmɛ u kɛra kalanfa ɲumanw ye?

¹¹ An be se ka kɛ kalanfa ɲuman ye fana n’an be kafoden tɔɔw kɔrɔsi ani k’u ladegi. An kumana Sam min koo la ka tɛmɛ, ale y’a ɲini k’a lɔn fɛɛn min ye balima dɔw dɛmɛ u kɛra kalanfa ɲumanw ye. N’o balimaw be mɔgɔw kalanna, a b’u lamɛn koɲuman ani a b’a ɲini k’u ladegi. Balimamuso Talia b’a janto koɲuman k’a filɛ kalankɛla ɲumanw b’u ka forobakalanw walawala cogo min na. O la, mɔgɔw ka teli ka ɲiningali minw kɛ waajuli la, a y’a lɔn a be se k’u jaabi cogo min na.

12. Mun lo ka gwɛlɛ dɔw ma?

¹² An bɛɛ be se k’an seen don kafo ka lajɛnw na an kɛtɔ ka dɔnkili la ɲɔgɔn fɛ ani ka lakalitaw kɛ minw labɛnna ka ɲɛ (Zab. 22:23). Dɔw be siran ka dɔnkili la wala ka lakalita kɛ lajɛnw na. Yala ele fana be siran k’o kɛ wa? N’o lo, a bena diya i ye k’a lɔn fɛɛn min ye dɔw dɛmɛ ka see sɔrɔ u ka siranya kan.

13. Mun lo be se k’i dɛmɛ i ka dɔnkili la n’i dusu bɛɛ ye lajɛnw na?

¹³ Dɔnkili la n’i dusu bɛɛ ye. Kuun jɔnjɔn min kama an ka ɲi ka dɔnkili la an ka lajɛnw na, o ye ko an b’a fɛ ka Jehova tando. Balimamuso Sara b’a jati ko ale tɛ dɔnkililabaga ɲuman ye. Nka, a b’a fɛ ka dɔnkili la ka Jehova tando. O la n’a be lajɛnw labɛnna, a b’a yɛrɛ labɛn dɔnkiliw fana kama. A b’o dɔnkiliw degi ani a b’a filɛ jɛɛn min be u kɔnɔnakumaw ni lajɛn ka miiriyaw cɛ. A ko: “O be n’ dɛmɛ ka sinsin dɔnkili kɔnɔnakumaw kan sanni ka sinsin n’ ka dɔnkili lacogo kan.”

14. N’i be siran ka kuma, mun lo be se k’i dɛmɛ ka lakalita kɛ lajɛnw na?

¹⁴ Lakalitaw kɛ tuma o tuma. Tiɲɛn lo, o ka gwɛlɛ dɔw ma yɛrɛ le! An kumana Talia min koo la ka tɛmɛ, ale ko: “Ni n’  be jama cɛma, mɔgɔw t’a kɔrɔsi ko n’ sirannin lo sabu o tɛ lɔn n’ kumacogo fɛ. Nka tiɲɛn fɔ ka di, n’ be siran ka kuma jama cɛma. O kama, a ka gwɛlɛ n’ ma kosɔbɛ ka lakalitaw kɛ.” O n’a ta bɛɛ Talia be lakalitaw kɛ. N’a b’a yɛrɛ labɛnna lajɛn kama, a b’a to a hakili la ko jaabili fɔlɔ ka ɲi ka surunya ani ka sin ɲiningali jaabili ma. A ko: “O kɔrɔ ko ni n’ ka lakalita ka surun, n’a ka nɔgɔ ani a be sinsin miiriya jɔnjɔnw kan, o ka ɲi. Kalan ɲɛminɛbaga be o jaabiliw ɲɔgɔn lo fɛ.”

15. An ka ɲi ka mun lo to an hakili la lakalitaw koo la?

¹⁵ Hali kerecɛn minw tɛ siran ka kuma, tuma dɔw la olu fana be sigasiga ka lakalitaw kɛ. Mun na do? Balimamuso dɔ tɔgɔ ko Juliet, a ko: “Tuma dɔw la, n’ be sigasiga ka lakalita kɛ sabu n’ be siran. N’ b’a miiri ko n’ ka lakalita ka nɔgɔ kojugu ani ko a man di.” An k’a to an hakili la ko an be lakalita minw kɛ, n’o ye an seko fisaman lo ye, o ka di Jehova ye. * An be jijali minw kɛ k’a tando lajɛnw na ani n’an t’a to siranya k’an bali k’o kɛ, o ka di a ye kosɔbɛ!

16. An ka ɲi k’an yɛrɛ tanga kuma sifa jumanw lo ma?

¹⁶ I yɛrɛ tanga kuma jugu fɔli ma (Efɛz. 4:31). I ko an y’a fɔ ka tɛmɛ cogo min na, kuma jugu man kan ka bɔ kerecɛn daa la. Kuma dɔw be yen an ka ɲi k’an yɛrɛ tanga minw ma fana sabu kuma jugu sugu dɔw lo. Ɲɛyirali fɛ, an man ɲi k’a fɔ ko siya dɔ, kokɛcogo dɔ wala jamana dɔ ka fisa ni dɔ wɛrɛ ye. Ka fara o kan, an man ɲi ka tɔɔw dɔgɔya an ka kumaw fɛ. Balimacɛ dɔ ko: “Tuma dɔw la, n’ ye lɔgɔbɔri kumaw fɔ mɔgɔ dɔw ye ani n’ tun b’a miiri ko o bena yɛlɛ bila u la. Nka, n’ donna u gasi la le. Saan caaman kɔnɔ, n’ ka kuma tun mana digi n’ muso wala mɔgɔ wɛrɛw la, n’ muso tun b’o fɔ n’ ye gɛrɛn na. O cogo la, a ye n’ dɛmɛ kosɔbɛ.”

17. Ka kɛɲɛ ni Efɛzikaw 4:29 ye, an be se ka tɔɔw jija cogo di?

¹⁷ A to i ka kumaw ka tɔɔw jija. To ka tɔɔw tando sanni k’u kɔrɔfɔ wala ka ŋunuŋunu (Efɛzikaw 4:29 kalan). Israɛldenw tun be se ka Ala waleɲuman lɔn fɛɛn caaman kosɔn, nka u tora ka ŋunuŋunu. N’an be ŋunuŋunu tuma caaman, o be se k’a to tɔɔw fana be  ŋunuŋunu. Kana ɲinɛ ko kolajɛbaga tan ye kibaro jugu min fɔ o kɛra sababu ye “Isirayɛlidenw bɛɛ ŋunuŋununa Musa . . . kama.” (Nɔnb. 13:31–14:4). Faan wɛrɛ fɛ, n’an be tɔɔw tando, o be se k’a to bɛɛ be ninsɔn diya kosɔbɛ. An be se ka la a la ko Zɛfite denmuso ye jijaliba min sɔrɔ ka bɔ a terimusow yɔrɔ, o y’a dɛmɛ kosɔbɛ a tora a ka baara la (Kirit. 11:40). Sara min kofɔra ka tɛmɛ, ale ko: “N’an be tɔɔw tando, o b’a to u b’a ye ko Jehova ni kafoden tɔɔw be u kanu.” O la, an ka sababuw ɲini ka tɔɔw tando n’an dusu bɛɛ ye.

18. Ka kɛɲɛ ni Zaburuw 15:1, 2 ye, mun na an ka ɲi ka to ka tiɲɛn fɔ ani o kɔrɔ ko di?

¹⁸ To ka tiɲɛn fɔ. N’an tɛ tiɲɛnfɔla ye, an koo tɛ se ka diya Jehova ye. Ngalon sifa bɛɛ koo ka gwo a ye (Talenw 6:16, 17). Bi, hali ni mɔgɔ caaman b’a jati ko ngalontigɛ daganin lo, an tɛ sɔn a ma sabu Jehova fɛ koo jugu lo (Zaburuw 15:1, 2 kalan). Tiɲɛn lo ko an tɛ sɔn ka ngalonfin tigɛ. Nka, an fana tɛ tiɲɛn fɔ k’a tɔɔ to yen.

19. An ka ɲi k’an janto koo wɛrɛ juman lo la?

¹⁹ I yɛrɛ tanga nafigiya ma (Talenw 25:23; 2 Tes. 3:11). Juliet min kofɔra ka tɛmɛ, ale y’a ɲɛfɔ nafigiya be min kɛ ale la. A ko: “Nafigiya be n’ fari faga ani mɔgɔ min b’o kɛ, n’ tɛ la o tigi la tugun. Mun lo b’a yira ko a tɛna ne yɛrɛ kɔrɔfɔ ni mɔgɔ wɛrɛ ye?” N’i y’a ye ko baro be nana kɛ nafigiya ye, a yɛlɛma k’a kɛ jijali kumaw ye.—Kɔlɔs. 4:6.

20. See min b’i ye ka kuma, i jijanin lo ka mun lo kɛ n’o ye?

²⁰ An be duniɲa min kɔnɔ, hali ni mɔgɔ caaman be kuma juguw lo fɔ, an ka ɲi k’an jija kosɔbɛ walisa an ka kumaw ka diya Jehova ye. An k’a to an hakili la ko kuma ye Jehova ka nilifɛn lo ye ani an be baara kɛ n’o nilifɛn ye cogo min na, o kɔrɔtanin lo a fɛ. An be jijali minw kɛ k’a tando an ka kumaw fɛ waajuli la, lajɛnw na ani an ka loon o loon kumaw fɛ, a bena an duga o kosɔn. Jehova bena duniɲa juguman nin halaki. N’a y’o kɛ tuma min na, a bena nɔgɔya an ma kosɔbɛ ka nɔɔrɔ la a kan an ka kumaw fɛ (Zude 15). Yanni o cɛ, i jija ka to ka Jehova tando i ka “kuma” fɛ.—Zab. 19:15.