1. Bibulu be mun lo fɔ kanuya sɔbɛ koo la?

 KANUYA “tasuma ye tasuma fariman ye. O ye Matigi [Jehova] ka tasuma ye. Jiba si te se ka kanuya ka tasuma faga.” b (Dɔnk. 8:6, 7). O vɛrisew be kanuya sɔbɛ koo lakali cogo ɲuman na yɛrɛ le! O kumaw be furuɲɔgɔnw hakili sigi ko u be se ka kɛ ni kanuya sɔbɛ ye u ni ɲɔgɔn cɛ.

2. Furuɲɔgɔnw ka ɲi ka mun lo kɛ walisa u ka kanuya kana sumaya?

² Walisa furuɲɔgɔnw ka ɲɔgɔn kanu sɔbɛ la furututu, o tɛ ɲɛ jijaliw kɔ. Misali la, tasuma mananin be se ka to kudayi. Nka, fɔɔ lɔgɔ ka to ka kɛ a la le. N’o tɛ, a be laban ka faga. O cogo kelen na, walisa cɛɛ n’a muso ka kanuya barika kana dɔgɔya, u ka ɲi ka to k’u ka jɛnɲɔgɔnya barika bonya le. Tuma dɔw la, u be se k’a jati ko u ka kanuya be sumayara, sanko ni wariko gwɛlɛya, kɛnɛyako wala gwɛlɛyaw b’u kan u deenw lamɔcogo koo la. N’i furunin lo, i be se ka mun lo kɛ walisa Jehova “ka tasuma” mananin ka to i ka furu kɔnɔ? Barokun nin na, an bena koo saba lajɛ ele n’i furuɲɔgɔn be se ka minw kɛ walisa aw ka jɛnɲɔgɔnya sabatinin ka to ani aw ka furu hɛɛrɛman diyabɔ. c

3. Ni cɛɛ n’a muso be jɛnɲɔgɔnya ɲuman kɛ ni Jehova ye, o b’u dɛmɛ cogo di u ka to ka ɲɔgɔn kanu kosɔbɛ? (Waajulikɛla 4:12). (Jaa lajɛ fana.)

³ Walisa Jehova “ka tasuma” mananin ka to, cɛɛ n’a  muso fila bɛɛ ka ɲi k’u jija k’u ka jɛnɲɔgɔnya barika bonya ni Jehova ye. O bena u dɛmɛ cogo di? Teriya min be furuɲɔgɔnw n’u sankolola Faa cɛ, n’u b’o jati fɛɛn nafamanba ye, u bena sɔn a ka ladiliw ma. O la, gwɛlɛya o gwɛlɛya be se k’u ka kanuya barika dɔgɔya u ni ɲɔgɔn cɛ, u bena u yɛrɛ tanga o ma wala ka see sɔrɔ o kan (Waajulikɛla 4:12 kalan). Minw be jɛnɲɔgɔnya ɲuman kɛ ni Jehova ye, olu b’u jija fana ka Jehova ladegi ani ka kɛ n’a ka jogow ɲɔgɔn ye. O jogo dɔw ye ɲumanya, muɲuli ani yafali ye (Efɛz. 4:32–5:1). Furuɲɔgɔn minw b’u jija ka kɛ n’o jogow ye, a ka nɔgɔ u ma ka ɲɔgɔn kanu kosɔbɛ. Balimamuso dɔ tɔgɔ ko Lena ani a furula a saan 25 ni kɔ ye nin ye. A ko: “Mɔgɔ min be jɛnɲɔgɔnya ɲuman kɛra ni Jehova ye, a ka nɔgɔ k’a tigi kanu ani k’a bonya.”

4. Mun na Jehova ye Yusufu ni Mariyamu lo sugandi walisa u ka kɛ Masiya bangebagaw ye?

⁴ An ka misali dɔ lajɛ Bibulu kɔnɔ. Tuma min na Jehova tun ka kan ka furuɲɔgɔn dɔw sugandi walisa u ka kɛ Masiya bangebagaw ye, a ye Yusufu ni Mariyamu lo sugandi. A y’u sugandi Dawuda kɔmɔgɔ caaman cɛma. Mun na do? Sabu u fila bɛɛ tun be jɛnɲɔgɔnya ɲuman kɛra ni Jehova ye ani Jehova tun b’a lɔn k’u bena ale lo bila ɲɛfɛ u ka furu kɔnɔ. Furuɲɔgɔnw, aw be kalan juman lo sɔrɔ Yusufu ni Mariyamu ka koo la?

5. Furucɛw be kalan juman lo sɔrɔ Yusufu fɛ?

⁵ Yusufu tun be sin ka Jehova ka cikanw sira tagama. O y’a to a kɛra furucɛ ɲuman ye. Jehova ye cikanw di Yusufu ma siɲɛ saba ɲɔgɔn a ka denbaya koo la. O siɲɛ kelen kelen bɛɛ la, a sinna ka mɛnni kɛ Jehova fɛ, hali n’a tun ka ɲi ka yɛlɛmanibaw kɛ (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21). Yusufu kɛtɔ ka mɛnni kɛ Ala fɛ, a ye Mariyamu latanga, k’a dɛmɛ ani k’a janto a la. Miiri k’a filɛ cogo min na Yusufu ka kɛwalew y’a to Mariyamu y’a kanu kosɔbɛ ani ka bonyaba la a kan. Furucɛw, aw be se ka Yusufu ladegi aw kɛtɔ ka ladiliw ɲini Bibulu kɔnɔ walisa k’aw janto aw ka denbaya la. d Walisa k’o ladiliw sira tagama, n’a sɔrɔ aw ka ɲi ka yɛlɛmanibaw kɛ. Nka, aw b’a yira o fɛ ko aw b’aw muso kanu ani o b’a to aw ka furu be sabati. Balimamuso dɔ be Vanuwatu jamana na ani a furula a saan 20 ni kɔ ye nin ye. A ko: “Ni n’ cɛɛ b’a ɲini ka Jehova ka cikanw lɔn ani k’u sira tagama, o b’a to n’ b’a bonya kosɔbɛ. N’ b’a ye ko n’ latanganin lo ani n’ be la a la ko a ye desizɔn ɲumanw lo ta.”

6. Furumusow be se ka kalan juman lo sɔrɔ Mariyamu fɛ?

 ⁶ Mariyamu tun be jɛnɲɔgɔnya teriman kɛ ni Jehova ye. A tora k’a yɛrɛ ka limaniya barika bonya. A tun be Ala ka Kuma lɔn koɲuman ani a tun be wagati ta ka miiri a kan (Luka 2:19, 51). Mariyamu tun be jɛnɲɔgɔnya ɲuman kɛra ni Jehova ye minkɛ, siga t’a la, o y’a to a kɛra furumuso ɲuman ye. Bi, furumuso caaman b’u seko bɛɛ kɛ ka Mariyamu ladegi. Misali la, balimamuso Emiko y’a fɔ ko: “Tuma min na n’ tun ye musogwana ye, n’ tun be ni porogramu dɔ ye walisa ka n’ yɛrɛ balo Alako ta fan fɛ. Nka n’ furunin kɔ, n’ cɛɛ be to ka delili kɛ an ye ani ka gwa kɔnɔ batoli ɲɛminɛ. O kama, n’ y’a kɔrɔsi ko n’ tun tɛ to ka Alakow kɛ n’ yɛrɛ ma tugun. N’ nana a faamu ko n’ tun ka ɲi ka n’ ka jɛnɲɔgɔnya sabati ni Jehova ye n’ yɛrɛ ma. O la, sisan n’ be wagati kunmabɔ walisa ka kɛ ni n’ ka Ala ye n’ kelen na. N’ be delili kɛ, ka Bibulu kalan ani ka miiri a kan.” (Gal. 6:5). Furumuso, n’i be to k’i ka jɛnɲɔgɔnya sabati ni Jehova ye, i cɛɛ bena i tando ani k’i kanu kuun caaman kosɔn.—Talenw 31:30.

7. Yusufu ni Mariyamu ka koo be se ka furuɲɔgɔnw dɛmɛ cogo di u ka to ka Alakow kɛ ɲɔgɔn fɛ?

⁷ Yusufu ni Mariyamu tun b’u jija ɲɔgɔn fɛ fana walisa u be teriya min kɛra ni Jehova ye, o sabatinin ka to. U y’a faamu ko a kɔrɔtanin lo u ka Jehova bato ɲɔgɔn fɛ denbaya kɔnɔ (Luka 2:22-24, 41; 4:16). N’a sɔrɔ a tun man nɔgɔ u fɛ k’o kɛ sanko tuma min na u ye deen caaman sɔrɔ. Nka u y’u jija k’o kɛ. U ye ɲɛyirali ɲuman ye yɛrɛ le furuɲɔgɔnw fɛ bi! I ko Yusufu ni Mariyamu, ni denmisɛnw b’aw fɛ, n’a sɔrɔ a ka gwɛlɛ aw ma ka taga lajɛnw na wala ka wagati kunmabɔ gwa kɔnɔ batoli kama. A yɛrɛ be se ka gwɛlɛya kosɔbɛ ele n’i furuɲɔgɔn ma ka wagati sɔrɔ ka Bibulu sɛgɛsɛgɛ wala ka delili kɛ ɲɔgɔn fɛ. Nka, aw k’a to aw hakili la ko n’aw be Jehova bato ɲɔgɔn fɛ, aw b’aw magwɛrɛ a la ani k’aw magwɛrɛ ɲɔgɔn na fana. O la, aw ye Alakow kɛ aw ɲɛnako fɔlɔ ye.

8. Ni gwɛlɛyaw b’aw ka furu kɔnɔ, aw be se ka mun lo kɛ walisa ka nafa sɔrɔ bɛrɛbɛrɛ gwa kɔnɔ batoli la?

⁸ Ni gwɛlɛyaw b’aw ka furu kɔnɔ, aw be se ka mun lo kɛ do? N’a sɔrɔ a man di aw ye ka kɛ ɲɔgɔn fɛ gwa kɔnɔ batoli tuma na. N’o lo, aw y’a daminɛ ka barokun surun dɔ lajɛ min bena diya aw ye ani aw fila bena sɔn ka baro kɛ min kan. O bena aw ka jɛnɲɔgɔnya sabati ani k’a to a be diya aw ye ka Alakow kɛ ɲɔgɔn fɛ.

9. Mun na cɛɛ n’a muso ka ɲi ka wagati kɛ ɲɔgɔn fɛ?

⁹ Furuɲɔgɔnw, n’aw be wagati kɛ ɲɔgɔn fɛ, o fana be se k’aw dɛmɛ aw be to ka ɲɔgɔn kanu kosɔbɛ. O bena a to aw b’aw furuɲɔgɔn ka miiriya n’a dusukunnakow lɔn (Zɛnɛzi 2:24). Lilia ni Ruslan furula a saan 15 ni kɔ ye nin ye. A kɔrɔsi u ye min faamu dɔɔni u furunin kɔ. Lilia ko: “An y’a kɔrɔsi ko an tun tɛ wagati caaman kɛ ɲɔgɔn fɛ i ko an tun b’a miiri cogo min na. An bolo tun degunnin lo kosɔbɛ an ka baloɲini baara, sokɔnɔ baaraw ani kɔfɛ an deenw ladonko la. Ne ni n’ cɛɛ y’a faamu ko n’an ma to ka wagati kɛ ɲɔgɔn fɛ an dama, n’a sɔrɔ an magwɛrɛnin tɛna to ɲɔgɔn na.”

10. Sariyakolo min be Efɛzikaw 5:15, 16 kɔnɔ, furuɲɔgɔnw be se k’o sira tagama cogo di?

¹⁰ Furuɲɔgɔnw be se ka mun lo kɛ walisa ka wagati kɛ ɲɔgɔn fɛ? N’a sɔrɔ aw ka ɲi ka  wagati kunmabɔ le o kama (Efɛzikaw 5:15, 16 kalan). Balimacɛ dɔ be Nizeriya ani a tɔgɔ ko Uzondu. A ko: “Ni n’ be porogramu kɛra n’ ka baaraw kama, n’ b’a latigɛ n’ bena wagati min kɛ ni n’ muso ye ani n’ b’o kɛ n’ ɲɛnako fɔlɔ ye.” (Filip. 1:10). Balimamuso Anastasia be Mɔldavi jamana na ani kafokulu kɔrɔsibaga dɔ muso lo. A kɔrɔsi ale be baara ɲuman kɛ n’a ka wagati ye cogo min na. A ko: “N’ be n’ ka baaraw kɛ tuma min na n’ cɛɛ bolo degunnin lo n’a ka kunkanbaaraw ye. O la kɔfɛ, an be se ka wagati kɛ ɲɔgɔn fɛ.” Nka, ni aw ka porogramu b’a to a ka gwɛlɛ aw ma ka wagati kɛ ɲɔgɔn fɛ do?

11. Akilasi ni Pirisili tun be koo jumanw lo kɛ ɲɔgɔn fɛ?

¹¹ Furuɲɔgɔnw be se ka kalan sɔrɔ Akilasi ni Pirisili ka koo la. Furuɲɔgɔnw tun lo ani u koo tun ka di saan kɛmɛkulu fɔlɔ kerecɛn caaman ye (Ɔrɔm. 16:3, 4). Tiɲɛn lo ko Bibulu tɛ kunnafoni caaman di an ma u ka furu koo la. Nka, a b’a yira ko u tun be baara kɛ ɲɔgɔn fɛ, ka waajuli kɛ ɲɔgɔn fɛ ani ka tɔɔw dɛmɛ ɲɔgɔn fɛ (Kɛw. 18:2, 3, 24-26). Tiɲɛn na, tuma o tuma ni Bibulu be kuma Akilasi koo la, a be kuma Pirisili fana koo la.

12. Furucɛ n’a muso be se ka mun lo kɛ walisa ka wagati caaman kɛ ɲɔgɔn fɛ? (Jaa lajɛ fana.)

¹² Furuɲɔgɔnw be se ka Akilasi ni Pirisili ladegi cogo di? Miiri k’a filɛ ele n’i furuɲɔgɔn ka ɲi ka koo caaman minw kɛ? Mun na aw t’o kɛ ɲɔgɔn fɛ sanni k’o kɛ aw kelen na? Misali la, Akilasi ni Pirisili tun be waajuli kɛ ɲɔgɔn kɛ. Yala aw fana be wagati latigɛ ka waajuli kɛ ɲɔgɔn fɛ wa? Akilasi ni Pirisili tun be baara kɛ ɲɔgɔn fɛ fana. N’a sɔrɔ ele n’i furuɲɔgɔn tɛ baloɲini baara kelen na. Nka, aw tɛ se ka sokɔnɔ baaraw kɛ ɲɔgɔn fɛ wa? (Waaj. 4:9). N’aw be baara dɔ kɛ ɲɔgɔn fɛ, aw ka jɛnɲɔgɔnya bena sabati ani aw bena sababu sɔrɔ ka kuma. Robert ni Linda furula a saan 50 ni kɔ ye nin ye. Robert ko: “Tiɲɛn fɔ ka di, an tɛ wagati caaman kɛ ɲɔgɔn fɛ ɲɛnagwɛkow la. Nka ni n’ be minannɔgɔw kora ani n’ muso b’u jɔsi wala ni n’ be baara kɛra kɛnɛma zaradɛn na ani a be na n’ dɛmɛ, o be n’ ninsɔn diya kosɔbɛ. N’an be koow kɛ ɲɔgɔn fɛ, an b’an magwɛrɛ ɲɔgɔn na ani an ka kanuya barika be to ka bonya.”

13. Furucɛ n’a muso ka ɲi ka mun lo kɛ walisa u magwɛrɛnin ka kɛ ɲɔgɔn na sɔbɛ la?

¹³ A to i hakili la ko ni furucɛ n’a muso be ɲɔgɔn fɛ, o dama tɛ se k’a to u magwɛrɛnin be kɛ ɲɔgɔn na. Furumuso dɔ be Berezil jamana na ani a ko: “Bi bi nin na, kokɛtaw ka ca. O kama, an be se k’a miiri ko an be wagati kɛra ɲɔgɔn fɛ sabu an be si boon kelen kɔnɔ. N’ y’a faamu ko ka kɛ ɲɔgɔn fɛ, o dama tɛ bɔri kɛ. N’ ka ɲi fana ka n’ mako don n’ cɛɛ la.” Bruno n’a  muso Tays b’u jija k’u mako don ɲɔgɔn na. A kɔrɔsi u be min kɛ. Bruno ko: “N’an be wagati kɛra ɲɔgɔn fɛ, an b’an ka telefɔniw bila yɔrɔ wɛrɛ la ani an b’o wagati diyabɔ.”

14. N’a man di furuɲɔgɔn dɔw ye ka wagati kɛ ɲɔgɔn fɛ, u be se ka mun lo kɛ do?

¹⁴ Nka n’a man di ele n’i furuɲɔgɔn ye ka wagati kɛ ɲɔgɔn fɛ do? N’a sɔrɔ aw diyanankow tɛ kelen ye wala aw dusu ka teli ka gwan ɲɔgɔn kɔrɔ. N’o lo, aw be se ka mun lo kɛ do? An kumana tasuma min koo la barokun daminɛ na, miiri o la. Tasuma tɛ sin ka mana fanga la. An ka ɲi ka to ka lɔgɔbabaw don a kɔrɔ dɔɔni dɔɔni. O cogo kelen na, aw be se k’a daminɛ ka wagati kunkurunin kɛ ɲɔgɔn fɛ loon o loon. Aw kana koo dɔ kɛ min bena aw dɔ dusu gwan. Nka, aw ye koo dɔ kɛ min ka di aw fila bɛɛ ye (Zaki 3:18). N’aw b’a daminɛ dɔɔni dɔɔni ten, aw ka kanuya barika bena to ka bonya.

15. Walisa furuɲɔgɔnw ka to ka ɲɔgɔn kanu, mun na a kɔrɔtanin lo kosɔbɛ u ka ɲɔgɔn bonya?

¹⁵ Furu kɔnɔ, a kɔrɔtanin lo kosɔbɛ cɛɛ n’a muso ka ɲɔgɔn bonya. Bonya be i ko fɔɲɔ, o min b’a to tasuma be mana ka ɲɛ. Ni fɔɲɔ tɛ yen, tasuma be faga joona. O cogo kelen na, ni bonya tɛ yen furu kɔnɔ, furuɲɔgɔnw bena a ye ko u ka kanuya barika be dɔgɔyara joona joona. Nka, ni cɛɛ n’a muso b’u jija kosɔbɛ ka ɲɔgɔn bonya, u ka kanuya barika bena to ka bonya le. N’a sɔrɔ ele b’a miiri ko i be bonya la i furuɲɔgɔn kan. Nka, yala i furuɲɔgɔn b’a jati ko i b’a bonya wa? Penny ni Aret furula a saan 25 ni kɔ ye nin ye. Penny ko: “An be ɲɔgɔn bonya minkɛ, an ka soo ye ninsɔndiya yɔrɔ ye sabu bɛɛ b’a ye k’u b’a kanu. An tɛ sigasiga k’an ka miiriya fɔ ɲɔgɔn ye sabu an b’a lɔn ko tɔɔ kelen bena a janto o la.” O la, i be se ka mun lo kɛ walisa i furuɲɔgɔn k’a ye ko i b’a bonya sɔbɛ la? An ka Ibrayima ni Sara ka koo lajɛ.

16. Furucɛw be kalan juman lo sɔrɔ Ibrayima fɛ? (1 Piyɛri 3:7). (Jaa lajɛ fana.)

¹⁶ Ibrayima tun be bonya la Sara kan. A tun b’a janto Sara ka miiriya n’a dusukunnakow la. Loon dɔ, Sara dusu tun kasinin lo ani a y’a dusukunnakow fɔ a ye. A yɛrɛ ye Ibrayima jalaki. Yala Ibrayima dimina ani ka kuma goman fɔ a ye wa? Ayi. A tun b’a lɔn ko Sara ye muso majiginin ye ani ko ale tun mana koo o koo latigɛ, Sara tun be sɔn o ma. O kama Ibrayima ye mɛnni kɛ a fɛ ani a y’a jija k’o gwɛlɛya ɲɛnabɔ (Zɛnɛzi 16:5, 6). Furucɛw be kalan juman lo sɔrɔ o la? Furucɛ, i ka kunkanbaara lo ka desizɔnw ta i ka denbayamɔgɔw ye (1 Kor. 11:3). Nka, n’i b’i janto i muso ka miiriya la ka sɔrɔ ka desizɔn dɔ ta, sanko n’o desizɔn bena nɔɔ to a kan, i b’a yira ko i b’a kanu (1 Kor. 13: 4, 5). Tuma dɔw la, n’a sɔrɔ i muso mako b’a la k’a dusukunnakow fɔ sabu a hakili ɲagaminin lo. Yala i b’a lamɛn koɲuman wa? N’i b’o kɛ, i b’a yira ko i b’i janto a dusukunnakow la (1 Piyɛri 3:7 kalan). Angela ni Dmitry furula a saan 30 ɲɔgɔn ye nin ye. Angela y’a ɲɛfɔ a cɛɛ b’a yira cogo min na ko a b’a bonya. A ko: “Ni n’ dusu man di wala ni n’ b’a fɛ ka kuma dɔrɔn, Dmitry labilanin lo tuma bɛɛ ka n’ lamɛn. A be muɲu n’ kɔrɔ hali ni n’ tɛ kumana ni dususuman ye.”

17. Furumusow be kalan juman lo sɔrɔ Sara fɛ? (1 Piyɛri 3:5, 6).

¹⁷ Sara tun be Ibrayima bonya, a kɛtɔ ka koow kɛ ka kɛɲɛ n’a cɛɛ ka desizɔnw ye (Zɛnɛzi 12:5). Loon dɔ, lonan dɔw cunna u kan ani Ibrayima y’a latigɛ k’u ladon u ka soo. A ko Sara k’a ka baara bɛɛ to yen ka buru caaman dilan (Zɛnɛzi 18:6). Ibrayima ye min ɲini Sara fɛ, a sinna k’o kɛ. Furumusow, aw be se ka Sara ladegi, aw kɛtɔ ka koow kɛ ka kɛɲɛ n’aw cɛɛ ka desizɔnw ye. N’aw b’o kɛ, aw b’aw ka furu sabatira le (1 Piyɛri 3:5, 6 kalan). Dmitry min kofɔra dakun tɛmɛnin na, ale y’a ɲɛfɔ a muso b’ale bonya cogo min na: “N’ be Angela waleɲuman lɔn sabu a b’a jija ka koow kɛ ka kɛɲɛ ni n’ ka desizɔnw ye, hali n’a sɔnnin tɛ u ma. Ni koow ma ɲɛ n’ bolo, a tɛ n’ jalaki n’ ka desizɔn kosɔn.” Mɔgɔ min b’i bonya, a ka nɔgɔ yɛrɛ le k’o tigi kanu!

18. Furuɲɔgɔnw be nafa jumanw lo sɔrɔ n’u b’u jija walisa ka to ka ɲɔgɔn kanu?

¹⁸ Bi, Sutana b’a fɛ kerecɛn furuɲɔgɔnw kana ɲɔgɔn kanu tugun. A b’a lɔn ko ni o kɛra, n’a sɔrɔ u bena a daminɛ k’u mabɔ Jehova la. Nka, kanuya sɔbɛ be mɛɛn fɔɔ abada! O la, i jija walisa kanuya min kofɔra Solomani ka dɔnkili diimanw kɔnɔ, o ɲɔgɔn ka kɛ i ka furu kɔnɔ. I cɛsiri walisa ka Jehova bila ɲɛ i ka furu kɔnɔ. Ele n’i furuɲɔgɔn ka wagati kɛ ni ɲɔgɔn ye ani aw y’aw janto aw furuɲɔgɔn dusukunnakow n’a makoyaw la. O la, aw ka furu bena nɔɔrɔ la kanuya sɔbɛ Tigi Jehova kan. Aw ka kanuya barika bena to ka bonya fana fɔɔ abada i ko u be to ka lɔgɔ don tasuma min na.