MƆGƆ caaman b’a lɔn ko galen Ezipiti jamana na, mɔgɔw tun be sɛbɛri kɛ papiye sifa dɔ kan min dilanna ni papiris ye. Grɛkiw ni Ɔrɔmukaw tun be sɛbɛri kɛ o papiye ɲɔgɔn lo kan. * Nka, mɔgɔ caaman t’a lɔn ko kurunw fana tun be dilan ni papiris ye.

A saan 2 500 ni kɔ ye nin ye, kira Ezayi y’a sɛbɛ ko mɔgɔ minw be “Etiyopi bajiw kan,” olu ye “cidenw ci nili baji kan . . . kurun binlamanw kɔnɔ.” Kɔfɛ, Zeremi ye kiraya kɛ ko tuma min na Mɛdiw ni Pɛrɛsiw tun bena Babilɔni dugu minɛ, u tun bena Babilɔnikaw ka “kurun binlamanw” jɛni. U tun bena o kɛ walisa Babilɔnikaw kana se ka boli o kurunw kɔnɔ.—Ezayi 18:1, 2; Zer. 51:32, NW.

Bibulu bɔra Ala lo yɔrɔ. O la, a tɛ bari Bibulu kalandenw na k’a mɛn ko sɛgɛsɛgɛrikɛlaw bɔra fɛɛn dɔw kan minw b’a yira ko kurunw tun be dilan ni papiris ye Bibulu sɛbɛwagati la (2 Tim. 3:16). Sɛgɛsɛgɛrikɛlaw bɔra mun lo kan? U bɔra fɛɛn dɔw kan minw b’a yira ka gwɛ ko kurunw tun be dilan ni papiris ye Ezipiti.

Ezipitikaw ka kaburuw kɔnɔ, u ye jaa dɔw ye minw b’a yira u tun be papiris tigɛ cogo min na walisa ka kurunw dilan. Cɛɛw tun be papiris kalaw tigɛ ani k’u siri sirikun sirikun. O kɔ, u tun b’o sirikunw siri ɲɔgɔn na. Papiris kalaw be ni nɔnkɔn saba ye. O kama, n’u sirila ɲɔgɔn na, u be ɲɔgɔn minɛ kosɔbɛ ani barika b’u la. Ka kɛɲɛ ni lɔnniya gafe dɔ ye, kurun minw tun dilanna ni papiris ye, u janya tun be se mɛtɛrɛ 17 ni kɔ ma ani kurunbolila 10 wala 12 tun be se ka sigi u faan kelen kelen bɛɛ la.—A Companion to Ancient Egypt.

Ezipiti, papiris be falen caaman Nili baji daa la. A tun ka nɔgɔ fana ka kurunw dilan ni papiris ye. Kɔfɛ, mɔgɔw y’a daminɛ ka kurunbabaw dilan ni lɔgɔ ye. Nka, a be komi jɛgɛminɛlaw ni bonsow tora ka baara kɛ ni kurun den denninw ye minw dilanna ni papiris ye.

Wagatijan kɔnɔ, mɔgɔw tora ka baara kɛ ni kurunw ye minw dilanna ni papiris ye. Sɛbɛrikɛla dɔ tɔgɔ ko Plutarch, Grɛki lo ani a ye ɲɛnamaya kɛ saan kɛmɛkulu fɔlɔ ni filanan cɛ. A ko ale ka wagati la, mɔgɔw bele tun be baara kɛ ni kurunw ye, minw dilanna ni papiris ye.