1. Mun na kira Daniyɛli ye Babilɔnikaw kabakoya?

 KIRA DANIYƐLI tun ye kanbele ye tuma min na, Babilɔnikaw y’a minɛ ka taga n’a ye jɔnya la Babilɔni. O yɔrɔ tun ka jan kosɔbɛ n’a wolodugu ye. Daniyɛli ye Babilɔnikaw kabakoya. U y’a ye ko Daniyɛli cɛ ka ɲi ani ko a somɔgɔw be ni lɔyɔrɔba ye (1 Sam. 16:7). O kama, Babilɔnikaw ye fɔrɔmasɔn di a ma walisa a ka kɛ masaso baarakɛla dɔ ye.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Jehova tun be Daniyɛli jati cogo di? (Ezekiyɛli 14:14).

² Kanbele Daniyɛli tun y’a latigɛ ka kɛ mɔgɔ sifa min ye, o lo y’a to a koo tun ka di Jehova ye. A ka cɛɲumanya n’a ka lɔyɔrɔ kosɔn tɛ. A be komi tuma min na Jehova ko Daniyɛli ye mɔgɔ kantigi ye i ko Nuhun ni Zɔbu, a tun be ni saan 20 dɔrɔn lo ye wala a yɛrɛ tun ma se o ma. Nuhun ni Zɔbu tun ye saan caaman lo kɛ Jehova sago kɛli la ka sɔrɔ k’o tɔgɔ ɲuman sɔrɔ (Zɛnɛzi 5:32; 6:9, 10; Zɔbu 42:16, 17; Ezekiyɛli 14:14 kalan). Jehova tora ka Daniyɛli kanu a sii bɛɛ la. Daniyɛli ye sijan sɔrɔ ani koo kabakoman caaman kɛra a ka ɲɛnamaya kɔnɔ.—Dan. 10:11, 19.

3. An bena mun lo lajɛ barokun nin na?

³ Barokun nin na, an bena Daniyɛli ka jogo fila lajɛ o minw y’a to a koo diyara Jehova ye. A fɔlɔ, an bena a filɛ o jogo kelen kelen bɛɛ ye min ye ani tuma min na Daniyɛli ye u yira. O kɔ, an bena a ye fɛɛn min y’a dɛmɛ ka kɛ n’o jogow ye. A laban, an bena a filɛ an be se k’a ladegi cogo min na. Tiɲɛn lo ko barokun nin labɛnna kanbelew ni sunguruw lo kama, nka an bɛɛ be se ka kalan sɔrɔ Daniyɛli fɛ.

4. Daniyɛli y’a yira cogo di ko a jaa ka gwɛlɛ? Misali dɔ fɔ.

⁴ Siranya be se ka mɔgɔ jagwɛlɛw minɛ, nka u t’a to o siranya k’u bali ka koo tilennin kɛ. Kanbele Daniyɛli jaa tun ka gwɛlɛ kosɔbɛ. An ka koo fila lajɛ, o minw na a y’a yira ko a jaa ka gwɛlɛ. A be komi koo fɔlɔ kɛra saan fila ɲɔgɔn Zeruzalɛmu dugu halakinin kɔ. Babilɔni masacɛ Nabukodonozɔri ye jaa belebeleba dɔ ye siko la, min y’a hakili ɲagami. A ko n’a ka lɔnnikɛlaw ni Daniyɛli ma ale ka siko n’a kɔrɔ fɔ ale ye, a bena u bɛɛ faga (Dan. 2:3-5). Daniyɛli tun ka ɲi ka teliya ka dɔ kɛ dɔ ye n’o tɛ, mɔgɔ caaman niin tun bena to a la. A “tagara masacɛ daali ko a ka muɲu ale bena siko nin kɔrɔ fɔ a ye.” (Dan. 2:16). O tun tɛ ɲɛ jagwɛlɛya ni limaniya kɔ. Foyi t’a yira ko ka kɔn o ɲɛ, Daniyɛli tun ye siko dɔ kɔrɔ fɔ. A ko a teri saba ka “Ala daali a ka makari u la, k’u dɛmɛ u ka se ka kodogonin nin kɔrɔ lɔn.” Babilɔnikaw tun ye Daniyɛli teriw tɔgɔ la ko Sadiraki, Mesaki ani Abɛdenego (Dan. 2:18). Jehova ye u ka deliliw jaabi. A y’a kɛ Daniyɛli sera ka Nabukodonozɔri ka siko kɔrɔ fɔ. O y’a to Daniyɛli n’a teriw niin kisira.

5. Wagati wɛrɛ juman lo la Daniyɛli ka jagwɛlɛya kɔrɔbɔra?

⁵ Nabukodonozɔri ye jaa belebeleba min ye a ka siko la, Daniyɛli y’o kɔrɔ fɔ ani dɔɔni o kɔ, a ka jagwɛlɛya kɔrɔbɔra tugun. Nabukodonozɔri ye siko wɛrɛ kɛ min y’a hakili ɲagami. A ye yiri belebeleba dɔ ye o siko la. Daniyɛli y’a jaa gwɛlɛya ka masacɛ ka siko kɔrɔ fɔ a ye. A yɛrɛ y’a fɔ ko a bena fatɔya ani ko a bena bɔnɛ a ka masaya la wagati dɔ la (Dan. 4:22). Masacɛ tun be se k’a miiri ko Daniyɛli murutira ale kama ani a tun be se k’a kɛ u b’a faga. O bɛɛ n’a ta, Daniyɛli y’a jaa gwɛlɛya k’o siko kɔrɔ fɔ.

6. N’a sɔrɔ mun lo ye Daniyɛli dɛmɛ a ye jagwɛlɛya sɔrɔ?

⁶ N’a sɔrɔ mun lo ye Daniyɛli dɛmɛ a ye jagwɛlɛya sɔrɔ a sii bɛɛ la? A denmisɛn tuma na, siga t’a la, a ye kalan sɔrɔ a bangebagaw fɛ. A gwɛnin lo ko Jehova tun ye cikan minw di bangebagaw ma, u tun b’o labato. O kama, u ye u deen kalan a ka sariyaw la (Deter. 6:6-9). Ala  tun ye sariya tan minw di Israɛldenw ma, Daniyɛli tun be u lɔn. Nka, a tun be koo caaman wɛrɛw lɔn fana sariya kɔnɔ. Misali la, a tun b’a lɔn Israɛldenw ka ɲi ka min dumu ani u man ɲi ka min dumu b (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13). Daniyɛli tun ye Ala sagokɛlaw ka tarikikow kalan fana ani a y’a faamu min ye u sɔrɔ tuma min na u ma Ala ka sariyaw labato (Dan. 9:10, 11). Koo minw ye Daniyɛli sɔrɔ a sii bɛɛ la, o y’a to a lara a la ko Jehova n’a ka mɛlɛkɛ barikamanw b’ale dɛmɛna.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Koo wɛrɛ juman lo ye Daniyɛli dɛmɛ a ye jagwɛlɛya sɔrɔ? (Jaa lajɛ fana.)

⁷ Daniyɛli ye Zeremi ka kiraya kumaw ani kiraya kuma wɛrɛw sɛgɛsɛgɛ. O y’a dɛmɛ k’a faamu kɔfɛ ko Yahutuw tun be jɔnya min na Babilɔni kabi wagatijan, o tun bena ban yanni dɔɔni (Dan. 9:2). Daniyɛli y’a ye k’o kiraya kuma dafara ani o y’a to a lara Jehova la kosɔbɛ. Mɔgɔ do mana la Jehova la kosɔbɛ, a jaa be gwɛlɛya yɛrɛ le! (Ɔrɔmukaw 8:31, 32, 37-39 lajɛ). Min yɛrɛ kɔrɔtanin lo kosɔbɛ, o ye ko Daniyɛli tun be to k’a sankolola Faa deli tuma o tuma (Dan. 6:11). A y’a ka filiw n’a dusukunnakow fɔ Jehova ye delili la ani a ye dɛmɛ ɲini a fɛ (Dan. 9:4, 5, 19). Daniyɛli tun ye adamaden ye i ko anw. O la, a ma wolo ni jagwɛlɛya ye. Nka a y’o jogo sɔrɔ a kɛtɔ ka Ala ka Kuma kalan, ka delili kɛ ani k’a jigi la Jehova kan.

8. An be se ka jagwɛlɛya sɔrɔ cogo di?

⁸ N’an b’a fɛ ka jagwɛlɛya sɔrɔ, an ka ɲi ka mun lo kɛ do? An bangebagaw be se k’an jija ko an k’an jaa gwɛlɛya, nka u tɛ se k’o jogo di an ma cɛɛn ye. Ka jagwɛlɛya sɔrɔ, o be i n’a fɔ ka baara kɛcogo dɔ degi. Koo minw be se k’i dɛmɛ ka se o baara kɛcogo la, u la dɔ ye k’i ka kalanfa lajɛ koɲuman ani k’a ladegi. O cogo kelen na, an be se ka jagwɛlɛya sɔrɔ an kɛtɔ ka mɔgɔ jagwɛlɛw lajɛ ani k’u ladegi. Ayiwa, an ye kalan juman lo sɔrɔ Daniyɛli fɛ? I ko Daniyɛli, an ka ɲi ka Ala ka Kuma lɔn koɲuman. An ka ɲi ka jɛnɲɔgɔnya teriman kɛ ni Jehova ye. O kama, an ka to k’a deli tuma o tuma ani k’an dusukunnakow bɛɛ fɔ a ye. An ka ɲi k’an jigi bɛɛ la a kan an kɛtɔ ka la a la ko a bena an dɛmɛ tuma bɛɛ. O la, n’an ka limaniya be kɔrɔbɔra, an bena an jaa gwɛlɛya.

9. Nafa juman lo b’a la ka kɛ ni jagwɛlɛya ye?

⁹ N’an jaa ka gwɛlɛ, an be nafa caaman sɔrɔ o la. An ka Ben ka koo lajɛ. A tun be lakɔli min na Alemaɲi, mɔgɔw fanba tun b’a miiri ko bɛgɛnw lo yɛlɛma yɛlɛmana ka kɛ mɔgɔw ye. U tun b’a jati fana ko Bibulu yɔrɔ minw b’a fɔ ko fɛɛnw danna le, u tɛ tiɲɛn ye. Loon dɔ, u ye sababu di Ben ma a k’a ɲɛfɔ a ka klasidenw ɲɛɛ fɛ fɛɛn min kama a lanin b’a la ko fɛɛnw danna le. A y’a jaa gwɛlɛya k’a ka lannakow ɲɛfɔ. Mun lo sɔrɔla o la? Ben ko: “N’ ka kalanfa ye n’ lamɛn koɲuman. N’ basigira kunnafoni minw kan, a y’o kopi kɛ k’o di klasiden kelen kelen bɛɛ ma.” Ben ka klasidenw y’o koo ta cogo di? Ben ko: “U caaman ye n’ lamɛn koɲuman ani u ko n’ ka kumaw diyara u ye yɛrɛ le!” Ben ka koo b’a yira  ko minw jaa ka gwɛlɛ, mɔgɔw ka teli ka bonya la u kan. U be se k’a to fana mɔgɔ kɔnɔgwɛw b’a ɲini ka dɔ lɔn Jehova koo la. Siga t’a la, kuun b’a la an ka kɛ ni jagwɛlɛya ye.

10. Kantigiya ye mun lo ye?

¹⁰ Bibulu kɔnɔ, eburukan kumaden min bayɛlɛmana ko “kantigiya” wala “kanuya kantigiman,” o kɔrɔ ko k’i masiri kosɔbɛ mɔgɔ dɔ la sabu a koo ka di i ye. Tuma caaman na, Bibulu b’o kumadenw fɔ k’a yira Ala b’a sagokɛlaw kanu cogo min na. Bibulu b’o kumadenw fɔ fana k’a yira kanuya min be Ala sagokɛlaw ni ɲɔgɔn cɛ (2 Sam. 9:6, 7). Wagati tɛmɛtɔ, an ka kantigiya barika be se ka to ka bonya. An k’a filɛ Daniyɛli ka koo b’o yira cogo min na.

11. Tuma min na Daniyɛli kɔrɔla, a ye kɔrɔbɔli juman lo sɔrɔ? (Jaa lajɛ ɲɛɛ fɔlɔ kan.)

¹¹ Daniyɛli tun be kantigiya min kɛra Jehova ye, o kɔrɔbɔra a sii bɛɛ la. Nka tuma min na a tun be ni saan 90 ni kɔ ye, kɔrɔbɔliba dɔ y’a sɔrɔ. O wagati la, Mɛdiw ni Pɛrɛsiw tun ye Babilɔni dugu minɛ ani masacɛ Dariyusi lo tun be kuntigiya kɛra. Masacɛ Dariyusi ka baarakɛlaw tun be Daniyɛli kɔniya ani u tun tɛ bonya la a ka Ala kan. O kama, u ye nanbarako dɔ kɛ walisa Daniyɛli ka faga. U y’a kɛ masacɛ y’a bolonɔ bila sariya dɔ kan walisa ka Daniyɛli kɔrɔbɔ k’a filɛ n’a bena kantigiya kɛ a ka Ala ye wala masacɛ ye. Daniyɛli tun ka ɲi ka min kɛ k’a yira ko a be kantigiya kɛra masacɛ ye ani ko ale ni mɔgɔ tɔɔw ye kelen ye, o ye ka delili dabila tile 30 kɔnɔ. Daniyɛli banna k’o kɛ. O kama, u y’a fili jaraw ka dingɛ kɔnɔ. Jehova ye Daniyɛli duga a ka kantigiya kosɔn a kɛtɔ k’a kisi jaraw ma (Dan. 6:13-16, 21-23). An be se ka to kantigiya la cogo di i ko Daniyɛli?

12. Mun lo ye Daniyɛli dɛmɛ a tora kantigiya la Jehova ye?

¹² I ko an y’a ye cogo min na, walisa ka kantigiya kɛ Jehova ye, an ka ɲi k’a kanu kosɔbɛ. Daniyɛli tora kantigiya la Jehova ye sabu a tun b’a sankolola Faa kanu kosɔbɛ. Siga t’a la, Daniyɛli tun be Jehova kanu kosɔbɛ o cogo la, sabu  a tun be wagati ta ka miiri Jehova ka jogow koo la ani a b’u yira cogo minw na (Dan. 9:4). Jehova tun ye koo ɲuman minw bɛɛ kɛ Daniyɛli n’a ka jama ye, Daniyɛli tun be miiri o la fana ani a tun b’a waleɲuman lɔn o kosɔn.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. a) Mun lo be kanbelew ni sunguruw ka kantigiya kɔrɔbɔ? Misali dɔ fɔ. (Jaa lajɛ fana.) b) Ka kɛɲɛ ni videwo ye, ni dɔ y’i ɲininga ni Jehova Seerew be cɛɲɔgɔnɲinilaw ni musoɲɔgɔnɲinilaw lafasa, i bena a tigi jaabi cogo di?

¹³ I ko Daniyɛli, an balima kanbelew ni sunguruw be mɔgɔw cɛma minw tɛ bonya la Jehova n’a ka sariyaw kan. N’a sɔrɔ o mɔgɔw be Ala kanubagaw kɔniya. U dɔw yɛrɛ be kɔrɔbɔli gwan kanbelew ni sunguruw kun walisa u kana kantigiya kɛ Jehova ye tugun. Misali la, a filɛ min ye kanbele dɔ sɔrɔ min tɔgɔ ko Gabriel. c A be Ɔsitarali ani a ye gwɛlɛya dɔ sɔrɔ tuma min na a tun be lise la. U ka kalanba ye klasidenw bɛɛ ɲininga u bena min kɛ n’u teri dɔ y’a fɔ u ye ko ale ye cɛɲɔgɔnɲinila wala musoɲɔgɔnɲinila ye. A ko minw bena u teri lafasa, olu ka lɔ faan kelen na ani minw tɛna a lafasa, olu ka lɔ faan wɛrɛ la. Gabriel ko: “Ka ne ni Jehova Seere wɛrɛ niin bɔ a la, klasiden tɔɔw bɛɛ y’a yira ko u bena u teri lafasa.” Min kɛra o kɔ, o ye Gabriel ka kantigiya kɔrɔbɔ kosɔbɛ. A ko: “Lɛri tɔɔ min tun tora, an ka kalanba farala klasiden tɔɔw kan ka an lɔgɔbɔ ani k’an nɛni. N’ ye n’ seko kɛ ka n’ ka lannakow lafasa ni dususuman ni hakilitigiya ye. Nka, u ma sɔn ka n’ lamɛn.” O kɔrɔbɔli ye nɔɔ juman lo Gabriel kan? A ko: “N’ ka klasidenw ye n’ nɛni minkɛ, o ma diya n’ ye. Nka n’ ninsɔn diyara kosɔbɛ sabu n’ sera ka to kantigiya la Jehova ye ani ka n’ ka lannakow lafasa.” d

14. Koo minw be se k’an dɛmɛ ka to kantigiya la Jehova ye, u dɔ ye juman ye?

¹⁴ I ko Daniyɛli, an be se ka to kantigiya la Jehova ye n’an b’a kanu kosɔbɛ. An bena Jehova kanu kosɔbɛ n’an b’a ɲini k’a ka jogow lɔn. Misali la, an be se ka sɛgɛsɛgɛri kɛ a ka danfɛnw koo la (Ɔrɔm. 1:20). I be Jehova kanu ani i be bonya la a kan cogo min na, n’i b’a fɛ ka dɔ fara o kan, i be se ka barokun surunw wala videwow lajɛ yɔrɔ nin na: “A danna le wa?” I be se ka kunnafoni wɛrɛw lajɛ fana kitabunin nunu kɔnɔ: La vie a-t-elle été créée ? ani Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie. Balima sunguru dɔ tɔgɔ ko Esther ani a be bɔ Danemarki jamana na. A filɛ a ye min fɔ o kitabuninw koo la. A ko: “Hakilijagabɔ kɛra u kɔnɔ koɲuman. O kitabuninw t’a fɔ i ye i ka ɲi ka la min na. U be koow lakali dɔrɔn le ani k’a to ele yɛrɛ b’a latigɛ i bena la min na.” Ben min kofɔra ka tɛmɛ, ale ko: “O kitabuninw be mɔgɔ ka limaniya barika bonya yɛrɛ le! U y’a yira ne la ko Ala lo ye niin Dibaga ye.” N’i y’o kitabuninw sɛgɛsɛgɛ, siga t’a la, i bena sɔn Bibulu ka kuma nunu ma: “An Matigi n’an ka Ala, i ka kan ni boɲa ni tanuli ye, k’i ka sebagaya koo fɔ! Bari, e le ye fɛɛn bɛɛ dan.”—Yir. 4:11. e

15. Teriya min be an ni Jehova cɛ, an be se k’o barika bonya cogo wɛrɛ juman na?

¹⁵ An be se k’an ka kanuya barika bonya Jehova koo la cogo wɛrɛ min na, o ye k’a  ɲini k’a lɔn a Dencɛ Yezu ye ɲɛnamaya kɛ cogo min na. Balima sunguru dɔ y’o lo kɛ. A tɔgɔ ko Samira ani a be Alemaɲi. A ko: “N’ ye Jehova lɔn koɲuman Yezu sababu la.” Samira denmisɛn tuma, a tun ka gwɛlɛ a ma k’a faamu ko Jehova be ni dusukunnakow ye. Nka, a tun be Yezu dusukunnakow faamu. A ko: “Yezu koo ka di n’ ye sabu a tun ka di a ye ka teriya kɛ ni mɔgɔw ye ani denmisɛnw koo tun ka di a ye.” A tora ka Yezu lɔn kosɔbɛ minkɛ, o y’a to a ye Jehova lɔn koɲuman ani k’a kanu kosɔbɛ. Mun na do? A ko: “N’ y’a faamu dɔɔni dɔɔni ko Yezu b’a Faa ladegi cogo dafanin na. U bɔnin be ɲɔgɔn ma kosɔbɛ. N’ y’a faamu ko kuun minw kama Jehova ye Yezu ci dugukolo kan, u dɔ ye ko adamadenw ka se k’ale lɔn koɲuman.” (Zan 14:9). N’i b’a fɛ k’i ka teriya barika bonya ni Jehova ye, wagati ta k’a ɲini ka koo caaman lɔn Yezu koo la. N’i y’o kɛ, dɔ bena fara i ka kanuya n’i ka kantigiya kan Jehova koo la.

16. Nafa jumanw lo b’a la ka kɛ mɔgɔ kantigi ye? (Ɛkizɔdi 34:6; Mise 7:20)

¹⁶ Mɔgɔ kantigiw ka teli ka teriya sɔbɛ kɛ ni tɔɔw ye ani o teriya be mɛɛn (Ruti 1:14-17). Minw fana be kantigiya kɛ Jehova ye, olu hakili siginin lo ani u wasanin lo. Mun na do? Sabu Jehova ye layidu ta ko minw be kantigiya kɛ ale ye, ale fana bena kantigiya kɛ u ye (Ɛkizɔdi 34:6; Mise 7:20 kalan). Miiri nin na: Sebagayabɛɛtigi min ye an Danbaga ye, ale b’a fɛ ka teriya sɔbɛ kɛ n’an ye! N’an b’o teriya kɛra n’a ye, kɔrɔbɔli, an juguw ani hali saya yɛrɛ tɛ se k’o teriya sa (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Ɔrɔm. 8:38, 39). O kama, a kɔrɔtanin lo kosɔbɛ an ka Daniyɛli ladegi ani ka to kantigiya la Jehova ye!

17-18. An be se ka kalan wɛrɛ juman lo sɔrɔ Daniyɛli fɛ?

¹⁷ Barokun nin na, an ye Daniyɛli ka jogo fila dɔrɔn lo lajɛ. Nka an be se ka kalan sɔrɔ a fɛ koo caaman wɛrɛw la. Misali la, Jehova ye yelifɛnw ni sikow yira Daniyɛli la ani a ye see di a ma ka kiraya kumaw kɔrɔ fɔ. O kiraya kumaw fanba dafara ka ban. U tɔɔw be kunnafoni jɔnjɔnw di an ma ka ɲɛsin siniɲasigi koow ma minw bena nɔɔ to dugukolo kan mɔgɔw bɛɛ kan.

¹⁸ Barokun nata la, an bena Daniyɛli ka kiraya kuma fila sɛgɛsɛgɛ. An mana kɛ denmisɛn wala mɔgɔkɔrɔba ye, u faamuyali be se k’an bɛɛ dɛmɛ ka desizɔn ɲumanw ta kabi sisan. O kiraya kumaw be se ka dɔ fara an ka jagwɛlɛya kan ani k’an ka kantigiya barika bonya walisa an labɛnnin ka to kɔrɔbɔli nataw kama.