1. Mun na hakilitigiyako lo an k’an yɛrɛ labɛn balawow kama?

 N’AN b’an yɛrɛ labɛn, o be se k’an niin kisi. Misali la, ni balawoko dɔ kɛra, minw tun kɔnna k’u yɛrɛ labɛn, olu lo ka teli ka kisi ani ka se ka tɔɔw dɛmɛ. Jɛnkulu dɔ min be mɔgɔw dɛmɛ Erɔpu mara la, ale ko: “Labɛnko ɲuman be se ka mɔgɔ niin kisi.”

2. Mun na an ka ɲi k’an yɛrɛ labɛn tɔɔrɔba kama? (Matiyo 24:44).

² “Tɔɔrɔba” bena cun an kan (Mat. 24:21). Nka, a tɛna kɛ i ko balawow fanba sabu an b’a lɔn ko a bena na. A saan 2 000 ɲɔgɔn ye nin ye, Yezu ye a ka kalandenw lasɔmi ko u k’u yɛrɛ labɛn o loon kama (Matiyo 24:44 kalan). N’an y’o kɛ, a bena nɔgɔya an ma ka muɲuli kɛ o wagati gwɛlɛ na ani ka tɔɔw dɛmɛ u k’o kɛ.—Luka 21:36.

3. Muɲuli, hinɛ ani kanuya bena an dɛmɛ cogo di an labɛnnin ka to tɔɔrɔba kama?

³ An ka jogo saba lajɛ minw be se k’an dɛmɛ an labɛnnin ka to tɔɔrɔba kama. An bena koow ta cogo di n’u ko an ka kitiko gwɛlɛw fɔ mɔgɔw ye ani o kosɔn, Ala ɲɛsiranbaliw b’an kɛlɛ do? (Yir. 16:21). An mako bena kɛ muɲuli la walisa ka mɛnni kɛ Jehova fɛ ani ka la a la ko a bena an latanga. Ni an balima dɔw bɔnɛna u bololafɛn dɔw wala u bɛɛ la, an bena mun lo kɛ do? (Abak. 3:17, 18). N’an be hinɛ u la, o bena an lasun k’u dɛmɛ. Tuma min na jamanaw bena ɲɔgɔn lajɛn ka wuli an kama, n’a sɔrɔ wagati dɔ la, an bena to yɔrɔ kelen na n’an balima caaman ye. An bena o koo ta cogo di do? (Ezek. 38:10-12). Walisa ka muɲuli kɛ o wagati gwɛlɛ na, a kɔrɔtanin lo an k’an balimaw kanu bɛrɛbɛrɛ.

4. Bibulu b’a yira cogo di ko an ka ɲi ka to k’a ɲini ka kɛ ni muɲuli, hinɛ ani kanuya ye?

 ⁴ Ala ka Kuma b’an jija ko an ka to k’a ɲini ka kɛ ni muɲuli, hinɛ ani kanuya ye. Luka 21:19 b’a fɔ ko: “Aw ka muɲuli ben’a to aw bena hɛrɛ sɔrɔ Ala fɛ sini.” Kɔlɔsikaw 3:12 ko: “Aw ka kɛ mɔgɔɲumanw ye, minw be makari.” Ani 1 Tesalonikaw 4:9, 10 b’a fɔ ko: “Ɲɔgɔnkanuko la, . . . aw y’o dege ka ban Ala barika la. . . . Nga an b’a ɲini aw fɛ ko aw ka dɔ fara a kan tugu.” O kumaw tun ɲɛsinna Yezu ka kalandenw ma minw tun y’a yira ka ban ko u be muɲuli kɛ, u be hinɛ ani u be ɲɔgɔn kanu. Nka, u bele tun ka ɲi ka to k’a yira ko u be n’o jogow ye. An fana ka kan k’u ladegi. Walisa k’an dɛmɛ k’o kɛ, an bena a ye cogo min na kerecɛn fɔlɔw y’a yira ko u be n’o jogow kelen kelen bɛɛ ye. O kɔ, an bena a ye an be se k’o kerecɛnw ladegi cogo min na ani k’a yira ko an labɛnnin lo tɔɔrɔba kama.

5. Kerecɛn fɔlɔw tun b’u ka gwɛlɛyaw muɲu cogo di?

⁵ Kerecɛn fɔlɔw tun ka kan ka muɲuli kɛ (Eburuw 10:36). U tun ka ɲi ka gwɛlɛya dɔw muɲu minw tun b’u ka wagati mɔgɔw kan. U tun ka ɲi ka gwɛlɛya wɛrɛw muɲu fana u ka lanaya kosɔn. Yahutuw ka diinan kuntigiw ani Ɔrɔmukaw ka faamanw tun b’u caaman kɛlɛ. Nka o dɔrɔn tɛ, u yɛrɛ somɔgɔw tun b’u kɛlɛ fana (Mat. 10:21). Ka fara o kan, kerecɛn murutininw tun b’a ɲinina ka kafo faran u ka ngalon kalanw sababu fɛ. O la, kerecɛn fɔlɔw tun ka ɲi k’u janto walisa o kalanw kana nɔɔ to u kan (Kɛw. 20:29, 30). O bɛɛ n’a ta, u ye muɲuli kɛ (Yir. 2:3). U y’o kɛ cogo di do? U miirila mɔgɔ dɔw koo la minw ye muɲuli kɛ ani u kofɔra Bibulu kɔnɔ. O mɔgɔw dɔ ye Zɔbu ye (Zaki 5:10, 11). U ye delili kɛ walisa ka fanga sɔrɔ (Kɛw. 4:29-31). Ani, u bena duga minw sɔrɔ n’u ye muɲuli kɛ, u tora ka miiri o la.—Kɛw. 5:41.

6. Merita ye min kɛ walisa ka kɔrɔbɔli muɲu, i be kalan juman lo sɔrɔ o la?

⁶ Mɔgɔ dɔw kofɔra Ala ka Kuma ani an ka gafew kɔnɔ minw ye muɲuli kɛ. N’an be olu ka maanaw sɛgɛsɛgɛ tuma o tuma ani ka miiri u kan, o bena an dɛmɛ ka muɲuli kɛ. O lo ye balimamuso Merita dɛmɛ tuma min na a somɔgɔw tun b’a kɛlɛla kosɔbɛ. A be bɔ Albani ani a ko: “Tuma min na n’ ye Zɔbu ka maana kalan Bibulu kɔnɔ, o ye n’ dusukun sɔrɔ yɛrɛ le. A tun be tɔɔrɔla kosɔbɛ ani a tun t’a lɔn mɔgɔ min ye o sababu ye. O bɛɛ n’a ta, a ko: ‘Fɔɔ ka taga n sa, n ka tilenninya le be n daa.’ (Zɔbu 27:5). N’ miirila k’a ye ko ne ka kɔrɔbɔli tɛ foyi ye Zɔbu ta ɲɛɛ kɔrɔ. Ale tun t’a lɔn jɔn lo ye a ka gwɛlɛyaw sababu ye, nka ne tun b’a lɔn jɔn lo ye ne taw sababu ye.”

7. Hali ni kɔrɔbɔliba tɛ an kan sisan, an ka ɲi k’a ɲini ka mun lo kɛ kabi sisan?

⁷ An be se fana k’an ka muɲuli barika bonya, an kɛtɔ k’an ka haminankow bɛɛ fɔ Jehova ye tuma o tuma (Filip. 4:6; 1 Tes. 5:17). N’a sɔrɔ kɔrɔbɔliba dɔ t’i kan sisan. Nka, tuma o tuma n’i dusu man di, n’i hakili ɲagaminin lo wala n’i t’a lɔn i bena min kɛ, yala i be dɛmɛ ɲini Jehova fɛ wa? N’i be to ka dɛmɛ ɲini an ka Ala fɛ i ka loon o loon gwɛlɛyaw la, n’i nana gwɛlɛyabaw sɔrɔ sini ma, i tɛna sigasiga k’o kɛ. O la, i bena la a la kosɔbɛ ko a b’a lɔn tigitigi a bena i dɛmɛ cogo min na ani wagati min na.—Zab. 27:1, 3.

8. Mira ka koo b’a yira cogo di ko n’an be gwɛlɛyaw muɲu bi, o bena an dɛmɛ ka gwɛlɛyaw muɲu sini ma? (Zaki 1:2-4). (Jaa lajɛ fana.)

 ⁸ N’an be gwɛlɛyaw muɲu bi, an bena se ka muɲuli kɛ tɔɔrɔba wagati la (Ɔrɔm. 5:3). Mun na an b’o fɔ? Balima caaman y’a ye ko u ye kɔrɔbɔli minw muɲu, u kelen kelen bɛɛ y’u dɛmɛ ka kɔrɔbɔli wɛrɛw muɲu. Muɲuli ye u jogow fisaya, k’a to u lara a la kosɔbɛ ko Jehova labɛnnin lo k’u dɛmɛ. O lanaya ye u dɛmɛ ka gwɛlɛya wɛrɛw muɲu (Zaki 1:2-4 kalan). Mira ye piyɔniye ye Albani ani a ko ale ye gwɛlɛya minw muɲu, o y’a dɛmɛ a tora ka muɲuli kɛ. A ko tuma dɔw la, a b’a miiri ko gwɛlɛya caaman be ale dɔrɔn lo kan. Nka, n’a miirila Jehova y’a dɛmɛ cogo caaman minw na saan 20 tɛmɛninw na, a b’a fɔ a yɛrɛ ye ko: “To kantigiya la. O saanw bɛɛ la, i sera ka gwɛlɛya minw bɛɛ muɲu Jehova ka dɛmɛ barika la, kana a to o ka kɛ fuu ye!” Jehova ye i dɛmɛ cogo minw na ka gwɛlɛyaw muɲu, ele fana be se ka miiri o la. Tuma o tuma n’i sera ka gwɛlɛya dɔ muɲu, la a la ko a b’o kɔrɔsi ani ko a bena i duga (Mat. 5:10-12). O la, tɔɔrɔba bena na a sɔrɔ ko i ye i yɛrɛ degi muɲuli la ani i cɛsirinin bena to ka muɲuli kɛ.

9. Kerecɛn minw tun be Siri mara la Antiyɔsi, olu y’a yira cogo di ko u be hinɛ u balimaw na?

⁹ An k’a filɛ min kɛra tuma min na kɔngɔba donna Zude mara la. Kerecɛn minw tun be Siri mara la Antiyɔsi, olu y’o mɛn minkɛ, siga t’a la Zude balimaw hinɛ donna u la. O kɔ, u ye u ka hinɛ yira u ka kɛwalew fɛ. U ye “ŋaniya ta k’u bolo farafara ɲɔgɔn kan ka kɛɲɛ n’u bɛɛ seko ye, k’u b’o ci u balima Zudekaw ma.” (Kɛw. 11:27-30). Hali k’a sɔrɔ o balimaw yɔrɔ tun ka jan, Antiyɔsi kerecɛnw tun cɛsirinin lo k’u dɛmɛ.—1 Zan 3:17, 18.

10. Ni balawo cunna an balimaw kan, an be se k’a yira cogo di ko an be hinɛ u la? (Jaa lajɛ fana.)

¹⁰ Bi n’an y’a mɛn ko balawo cunna an balimaw kan, an fana be se k’a yira ko an be hinɛ u la. An be sin ka dɔ kɛ dɔ ye. An be delili kɛ u ye, an be nili kɛ duniɲa kuru bɛɛ waajuli baara kama. N’a sɔrɔ an yɛrɛ be diinan mɔgɔkɔrɔw ɲininga n’an be se ka dɛmɛ don baara dɔ la b (Talenw 17:17). Misali la saan 2020, kɔmite 950 ni kɔ sigira sen kan walisa ka dɛmɛ lase balimaw ma COVID-19 fɔɲɔbana tuma na. Minw be dɛmɛ don o kɔmite ɲɔgɔnw na, an b’u waleɲuman lɔn kosɔbɛ. U be hinɛ u balimaw na minkɛ, u ye dɛmɛ lase u ma Alako ani bololafɛnw ta fan fɛ. U ye u balima dɔw ka soo ani Masaya Boonw lalaga wala k’u lɔ kokura.—2 Korɛntikaw 8:1-4 lajɛ.

11. N’an b’a yira ko an be hinɛ, o be nɔɔrɔ la an sankolola Faa kan cogo di?

¹¹ N’an be jijalibaw kɛ k’a yira ko an be hinɛ tɔɔw la balawo dɔ tɛmɛnin kɔ, mɔgɔw b’o kɔrɔsi. Misali la saan 2019, fɔɲɔba Dorian ye Masaya Boon dɔ halaki Bahamasi guun kan. A lɔtuma na, balimaw y’a ɲini antereperenɛri dɔ fɛ min tɛ Jehova Seere ye, a k’a fɔ a bena baara dɔw kɛ daa min na. A ko: “Aw mako be min na, . . . n’ b’a fɛ ka o ni baarakɛminanw di aw ma ani k’o baara kɛ aw ye gwansan. . . . N’ b’a fɛ k’o kɛ aw ka ɔriganisasiyɔn ye. [Aw] b’aw teriw minɛ cogo min na, o ye n’ kabakoya yɛrɛ le!” Duniɲamɔgɔw fanba tɛ Jehova  lɔn. Nka u caaman be Jehova Seerew ka kɛtaw kɔrɔsi. An ninsɔn ka di kosɔbɛ k’a lɔn ko n’an be makari tɔɔw la, o be se ka mɔgɔw lasun u k’a ɲini ka Jehova lɔn, ale min “ka makari te ban.”—Efɛz. 2:4.

12. N’an b’an jija ka makari tɔɔw la bi, cogo juman na o b’an labɛn tɔɔrɔba kama? (Yirali 13:16, 17).

¹² Tɔɔrɔba wagati la, mun na an mako bena kɛ a la k’a yira tɔɔw la ko an be makari u la? Bibulu b’a yira ko minw tɛna dɛmɛ don gofɛrɛnɛmanw ka koow la, olu bena gwɛlɛyaw sɔrɔ sisan yɛrɛ ani tɔɔrɔba wagati la (Yirali 13:16, 17 kalan). N’a sɔrɔ an balimaw mako bena kɛ dɛmɛ na walisa k’u makoɲɛfɛn jɔnjɔnw sɔrɔ. Tuma min na an ka Masacɛ Yezu Krista bena na kiti tigɛ mɔgɔ juguw kan, an b’a fɛ a ka na a sɔrɔ an be hinɛna tɔɔw la, ani a k’an weele “ka don a ka masaya la.”—Mat. 25:34-40.

13. Ka kɛɲɛ ni Ɔrɔmukaw 15:7 ye, kerecɛn fɔlɔw ye u ka kanuya barika bonya cogo di?

¹³ Bɛɛ tun b’a lɔn ko kerecɛn fɔlɔw be ɲɔgɔn kanu. Nka, yala a tun ka nɔgɔ k’u ka kanuya yira wa? An ka miiri k’a filɛ siya caaman minw tun be Ɔrɔmu kafo kɔnɔ. Yahutuw tun be yen minw tun lamɔna Musa ka sariya kɔrɔ. Siya wɛrɛw fana tun be yen minw lamɔcogo tun be dan na pewu. A be komi kerecɛn dɔw tun ye jɔɔnw ye ani dɔw tun hɔɔrɔnyanin lo. Minw tun hɔɔrɔnyanin lo, n’a sɔrɔ jɔɔnw yɛrɛ tun be olu dɔw fɛ. O bɛɛ n’a ta, o kerecɛnw tun be se k’a yira cogo di ko u be ɲɔgɔn kanu? Ciden Pol ye u jija k’u ka “ɲɔgɔn minɛ kosɔbɛ.” (Ɔrɔmukaw 15:7 kalan). A tun b’a fɛ ka mun lo fɔ? Kumaden min bayɛlɛmana ko “minɛ,” a kɔrɔ ko ka ɲumanya kɛ mɔgɔ dɔ ye, k’a bisimila an ka soo wala k’a kɛ an teri dɔ ye. Misali la, Pol y’a fɔ Filemɔn ye a ka ɲi k’a ka jɔɔn Onezimu minɛ cogo min na, ale min tun bolila. A ko a k’a “mina ka ɲa.” (Filem. 17, Biblu Ala ta Kuma). Akilasi ni Pirisili ye Apolɔsi ladon “u ka so” ale min tun tɛ bɛrɛ lɔn kerecɛnya koo la (Kɛw. 18:26, Bible senuma). Kerecɛn fɔlɔw ka siya ani u ka kokɛcogow tun tɛ kelen ye. Nka sanni u k’a to o koo ka farali don u ni ɲɔgɔn cɛ, u tun be ɲɔgɔn minɛ ka ɲɛ kosɔbɛ.

14. Anna n’a cɛɛ y’a yira cogo di ko u be u balimaw kanu?

¹⁴ An fana be se k’a yira ko an b’an balimaw kanu, an kɛtɔ k’u kɛ an teriw ye. O ka teli k’olu fana lasun k’a yira k’u b’an kanu (2 Kor. 6:11-13). An ka Anna n’a cɛɛ ka koo lajɛ. U senin kura ye dugu dɔ la Afiriki tileben fan fɛ u ka misɔndenya baara la, a ma mɛɛn COVID-19 fɔɲɔbana daminɛna. U tun tɛ se ka taga bɔ u balimaw ye. O la, u ye u ka kanuya yira cogo di? U tɛmɛna vidéoconférence sababu fɛ ka kumaɲɔgɔnya kɛ n’u ka kafodenw ye ani k’a fɔ u ye ko u b’a fɛ sɔbɛ la k’u lɔn koɲuman. O diyara denbayaw ye fɔɔ u tun be to ka Anna n’a cɛɛ weele telefɔni na tuma o tuma ani ka mesaziw ci u ma. Mun na Anna n’a cɛɛ ye u kaan bɔ u balimaw ma? Anna ko: “Balimaw y’a yira cogo min na ko u be ne ni n’ somɔgɔw kanu wagati diimanw ani wagati gwɛlɛw na, o ye n’ dusukun sɔrɔ yɛrɛ le ani n’ tɛ se ka ɲinɛ o kɔ. O be n’ lasun n’ ka to ka n’ ka kanuya yira tɔɔw la.”

15. Balimaw kanuya koo la, an be kalan juman lo sɔrɔ Vanessa fɛ? (Jaa lajɛ fana.)

¹⁵ An caaman be kafo minw kɔnɔ, balimaw bɔyɔrɔw n’u ka kokɛcogow tɛ  kelen ye. An be se ka an ka kanuya barika bonya u bɛɛ koo la an kɛtɔ ka sinsin u ka jogo ɲumanw kan. Balimamuso Vanessa b’a ka cidenya baara kɛra Nuvɛli Zelandi ani a tun ka gwɛlɛ a ma ka bɛn ni a ka kafoden dɔw ye. Nka minw ka kokɛcogow tun b’a dusu gwan, sanni a k’a mabɔ olu la, a y’a latigɛ ka wagati caaman kɛ n’u ye. O y’a dɛmɛ k’a faamu fɛɛn min kama Jehova be u kanu. A ko: “Kabi n’ cɛɛ kɛra kafokulu kɔrɔsibaga ye, an be jɛnɲɔgɔnya kɛra ni balima caaman ye minw ka kokɛcogow tɛ kelen ye. N’ y’a ye ko a ka nɔgɔ ka bɛn n’u ye. Sisan, o balimaw koo ka di n’ ye. Siga t’a la, u koo ka di Jehova fana ye sabu mɔgɔ minw siya n’u ka kokɛcogow tɛ kelen ye, ale lo ye u sama ka na tiɲɛn sira kan.” N’an b’an jija ka tɔɔw jati i ko Jehova be u jati cogo min na, an b’a yira ko an b’u kanu.—2 Kor. 8:24.

16. Mun na an mako bena kɛ a la kosɔbɛ ka ɲɔgɔn kanu tɔɔrɔba wagati la? (Jaa lajɛ fana.)

¹⁶ Tɔɔrɔba wagati la, a kɔrɔtanin lo kosɔbɛ an k’an balimaw kanu. N’o tɔɔrɔba daminɛna, an bena latangali sɔrɔ min le? An k’a filɛ Jehova tun ye cikan min di a ka jama ma, tuma min na Babilonɛkaw tun wulila u kama. A tun ko: “Ne ka jama, aw ka don aw ka soow kɔnɔ, ka daaw tugu. Aw ka dogo waati kunkurunnin kɔnɔ, fɔɔ Masaba ka dimi waati ka tɛmɛ.” (Ezayi 26:20). N’a sɔrɔ an fana ka ɲi k’o cikanw lo sira tagama tɔɔrɔba tuma na. ‘Soo’ minw kofɔra, u be se ka kɛ kafow lo ye. Jehova ye layidu ta ko tɔɔrɔba tuma na, n’an be to ka jɛn n’an balimaw ye k’ale bato, a bena an latanga. O kama, an ka ɲi ka jijalibaw kɛ walisa k’an balimaw kanu kosɔbɛ. N’a sɔrɔ an ka kisili bena bɔ o lo la!

17. N’an y’an yɛrɛ labɛn kabi sisan, an bena se ka mun lo kɛ tɔɔrɔba tuma na?

¹⁷ “Masaba ka lonba” bena dusukasi lase adamadenw ma (Sof. 1:14, 15). Jehova sagokɛlaw fana bena gwɛlɛyaw sɔrɔ. Nka n’an y’an yɛrɛ labɛn kabi sisan, an hakili siginin bena to ani an bena se ka tɔɔw dɛmɛ. Gwɛlɛya o gwɛlɛya mana an sɔrɔ, an bena se k’o muɲu. N’an balimaw be tɔɔrɔla, an bena a yira ko an be hinɛ u la an kɛtɔ k’an seko bɛɛ kɛ walisa k’u dɛmɛ u ka u makoɲɛfɛnw sɔrɔ. N’an b’an jija fana k’an balimaw kanu kabi sisan, an bena an ka kanuya yira u la sini ma. O la, Jehova bena an duga a kɛtɔ ka ɲɛnamaya banbali di an ma duniɲa dɔ kɔnɔ, yɔrɔ min na balawow ni tɔɔrɔ si tɛna na an hakili la tugun!—Ezayi 65:17.